Y Llan

Hen Eglwysi Adfeilledig yn Sir Gaerfyrddin. [GAN JOHN DAVIES ] 7. Yn mhlwyf Penboir, yr oedd unwaith, yn ol hysbysiad fy nghyfaill caredig o Lan- geler, hen lan a elwid yn Gapel y Drindod, ac yn sefyll o fewn lied cae i Eglwys newydd St. Barnabas, a adeiladwyd gan Iarll Cawdor. Y mae yr hen gapel wedi myned yn hollol ddadfeiliedig, a'r fyn- went wedi ei huno maea cyfagos. Yn mhlwyf Llangeler, yn ol Rees, yr oedd hen Gapel Anwes a elwid yn Gapel Mair ond nis gwn pa le y safai. III. Yn Nghantref Derllys, yr hwn sydd i'r deheu i Gantref Elfed, gan gynwys yr oil o Sir Gaerfyrddin, rhwng hwnw a ffiniau Penfro hyd f6r Llansteffan, y mae yr Eglwysi hyn wedi diflanu, neu syrthio i ad- feilion ;— 1. Yn mhlwyf Llansteftan, hen Gape! Llandybri. » 2. Capel Cilsant ar Ian gorllewinol yr afon Garthgeni, a thua dwy filldir i'r gogledd o Eglwys Llanboidy, yn ol Camden ac Ogilby. IV. Yn Nghantief Perfedd, sef y rhan ddwyreiniol o Sir Gaerfyrddin, o Ystrad- ffin hyd Gastell Dinefwr, ac o afon Tywi hyd gyffiniau Brycheiniog, y mae yr eg- lwys hon wedi mjnedi ddadfeilion • 1. Yn mhlwyf Llandingad, Capel Cynfab a'r Eglwys Newydd. 2. Yn mhlwyf Llangadog, Capel Ty- dyst. V. Yn Nghantref Cydweli, yr hwn a gynwysa yr oil o ougl ddeheu ddwyreiniol Sir Gaerfyrddin, o'r tu deheu i Gantref y Perfedd, y mae yr Eglwysi hyn wedi myned i ddadfeilion :— 1. Yn mhlwyf Llandybie, Capel yr Hen- dre a Glan yr Henllan, yn ol Rees. 2. Yn mhlwyf Llanddarog, Hen Gapel St Bernard a Chapel Bach. 4. Yn mhlwyf Llanarthney, Capel Dewi. 5. Yn mhlwyf Llandyfaelog, Capel Llan- gynheiddon, yn ol Rees, Ogilby, a Camden. 6. Yn mhlwyf Llangyndeyrn, Capel Ifan, Capel Dyddgeu, a Bettws yn ol Rees, a Chapel Llangllithio, tua haner y ffordd, mewn lllnell syth rhwng Eglwys Llandy- faelog ac Eglwys Llanddarog, yn ol Ogilby a Camden. 7. Yn mhlwyf Cydweli, Llangadog, Llan- fihangel, Capel Teilo, Capel Coker yn hen Briordy Cydweli, ac yn cael ei alw felly oddiwrth Ualfridus de Coker, Penfynach Cydweli yn 1301 A.D. a Chapel St. Thomas. Y mae yr oil o'r hen Eglwysi uchod yn cael eu nodi gan Rees. Y mae Camden yn gosod Capel Teilo tna dwy filldir i'r gogledd o Gydweli, ond Ogilby tua'r un pellder i'r gogledd-ddwyreiniol. Tua milldir a haner i'r gogledd ar lan ddwyreiniol yr afon Gwendraeth y mae Ogilby yn gosod i lawr Eglwys 'Llegbdenye;' a dwy filldir yn yr un cyfeiriad, ond ar ochr orltewinol i'r un afon, Gapel a eilw yn 'Istrad Mertber.' Y mae Camden hefyd yn eu nodi o dan yr un enwau, ac yn yr un cyfeiriad a'r un pelider o. Gydweli; ond rhydd Gapel arall o'r enw Glyn,' tua dwy filldir i'r gogledd-ddwyreiniol o Gydwali. 8. Ymhlwyf Llanelli, yr eglwysi hyn, yn ol Rees, sef Capel Dewi, Capel Ifan, a Chapel Berwick, Tua thair milldir a haner i'r gogledd, ond ychydig yn ddwyreiniol o Laneilij y mae Ogilby yn gosod i lawr Cap Duthgye,' yn ateb i Gapel Dyddwen. VI. Yn Nghantref Caio, sef y diriogaeth rhwng afon Cothi a Thywi, o'r gorllewiu i'r 0 dwyrain ac o afon Pysgotwr yn y gogledd hyd gyfeiiiad Castell Dryslwyn yn y deheu, y mae yr eglwysi canlynol wedi diflanu 1. Ymhlwyf Cynwyl Gaio, yn ol Rees, Capel Blaenpumpsaint, Capel Maesllan- wrthwl, Henllan, neu Bryneglwys, Capel CwrtyCadno, a Chapel Aberbranddu. Y mae Camden yn gosod i lawr « Capel Llan- py.msent' tua milldir i'r gogledd o uniad yr afon Twrch a Chothi, a thua yr un faint o beUder o'r ddwy. Nis gwn pa le y safai y capeli ereill, ond tebygol y safai Capel Cwrt y Cadno ger hen fangre Harris o Gwrt y Cadno, yr hwn a ystyrid fel dyn hysbys' gan ein tadau er's tua triugain mlynedd yn ol. 2. Ymhlwyf Llandilo Fawr, yn ol Rees, Llandyfaen, Capel yr Ywen, a Chapel yn Nghastell Careg Cennen. 3. Ymhlwyf Llangathen, Capel Penarw. 4. Ymhlwyf Talyllychau a Llanfihangel, Capel Mair, Capel Crist, Capel Cynhwm, Capel Teilo, a Chapel yn y Fynachlog. 5. Ymhlwyf Llandyfeisant, Capel yn Nghastell Dinefwr. Hyn yw yr oil o hen eglwysi adfeiHedig a allaf wneyd allan yn Sir Gaerfyrddin. VII. Hen Eglwysi Adfeilledig yn Nghantrefydd, Cilgerran, a Chemais, yn Sir Benfro, yn estyn o Presely ar Freni Fawr yn y deheu hyd afon Teifi yn y gogledd, ac o ffin sir Gaerfyrddin yn y dwyrain hyd mor Iwerddon yn y gor- Ilewin:- 1. Capel yn y Fynachlog yn Llan- diicioch. 2. Capel Pengelli yn mhlwyf Eglwys Erw. 3. Capel Bach yn Nghastell Cilgerran. 4. Capel Cilfowyr yn mhlwyf Manor- deifi, Safai hwn i agos i'r man y saif Capel y Bedyddwyr yn mhentref Cilfowyr, ac y mae olion y fynwent i'w gweled yno yn bresenol, ac y mae degwm Cwmwd Cilfowyr yn cael ei gadw ar wahan ac yn perthyn i Deulu y Pentre. 5. Capel Castellan yn sefyll ar amaethdy Castellan, ger Boncath, ac yn pertbyn i blwyf Penrhydd, ac y mae y degwm yn bresenol yn perthyn i deulu Pentyparc. Mynega fy nghyfaill o Langeler y fod y ddau gapel, sef Cilfowyr a Castellan yn cael en gwasanaethii, cyn y Dadgorphoriad, gan fynachod o Fynachlog Llandudoch. 6. Capel yn Nghastell Trefdraeth. 7. Capel mewn adfeilion yn mhlwyf Llanfyrnach y mae yn cael ei nodi fel Capel Cilsant gan Ogilby a Camden. 8. Yr Eglwysi Llanust a Llanfartin, a Chapel Llanfihangel, yr oil o fewn plwyf presenol Abergwaun. VIII. Eglwysi mewn adfeilion yn Nghantrefydd Gwyr a Hirfryn yn Morganwg :— 1. Hen Gapel Mair yn mhlwyf Llan- samled. 2. Eglwys Llanelen yn mhlwyf Llan- rhidian. 3. Capel St Thomas yn mhlwyf Aber- tawe. 4. Capel Llanon yn mhlwyf Llanilltyd (Ilston). 5. Capel Caswel yn mhlwyf Bishopston. IX. Eglwysi adeiliedig yn nghantrefydd Buallt a Brycheiniog 1. Llysdinam, Gelli-Talgarth neu Gapel Rhos yn mhlwyf Llanafan Fawr. 2. Llanddew yn mhlwyf Abergwesin. Cymaint a hyn am eglwysi dadfeiliedig tuallan i Sir Aberteifi, ond yn perthyn i Hen Dywysogaeth Ceredigion. (Tw barh.au).

CWMAFON. CWMAFOK Cynhaliwyd Eisteddfod fawreddog yn yr xstateil iJlwyfol, nos Lun, Mawrth 14eg, pan yr enillwyd y gwahanol wobrwyon gan y personau canlynol :-Am ddadganu The beautiful way 1, Miss Maude Griffiths; 2, Miss G. Jones. I fechgyn, 'Jesus lores me: 1, Tom Jenkins; 2, S. Williams. Adroddiad i ferched, The dying thief:' 1, G. A. Harries 2, A. McNeil. Am ddad- ganu I Softly down the valley:' 1, H. Morley; 2, L. Thomas. Am ddadganu Unto the Lord Miss Emma Evans 2, E. M. Diamond. DarUen cerddoriaeth ar yr olwg gyntaf 1, Tom Jenkins 2, H. Morley 3, Evan Morris. Am ddadganu O na bawn i fel Efe Leyshon Thomas. Am ddadganu 'Anywhere with Jesus:' Miss Emma Evans. Y mae clod yn ddy- 1.3- 'K1r. icuua i air Evan Jenkins, arweinydd All Saints, am feirniadu mor alluog. Y cadeir- ydd ydoedd y Parch D. Bankes- Williams, B.A. Y mae clod yn ddyledus i'r cadeirydd a^g*T yn y cyfarfodydd yma. Rhodd- odd chwech gwobr yn yr eisteddfod. 'Melus, moes eto, I Y mae golwg lewyrchus ar Obeithlu Eglwys Cwmafon, o dan arweiniad Mr John L. Thomas, A.C. Rhifa tua dau gant. Y mae yn parotoi cantawd eto, The Way to Heaven,' Dyma y drydedd gantawd i'r Gobeithlu yn ystod dwy flynedd. Pob llwyddiant iddynt.-Afanfab.

YN MHLITH YR^BNWADAU. [GAN RYLWEDYDI).] Gyda gofid y deallais fod fy nghyfaill cywir "Meudwy y Glyn" yn glaf, ond hyderaf ei fod erbyn hyu lawer yn. well, ao y daw yn fuan i'w gynefinol iechyd. Bon- eddwr o'i goryn i'w sajvdl yw" Meudwy," ac mor gywir a dur. Beudith ar ei ben ef a'i deulu anwyl, a chaffed adferiad buan i'w gynefinol iechyd. Hefyd boed i'r Parch T. C. Phillips, Sciwen, gohebydd ffyddlon arall i'r LLAN, lwyr adferiad buan; chwith yw ei weled yntau wedi ei gaethiwo er's tro iV dy, gan afiechyd. Hyd y mae yn hysbya i mi, mae gohebwyr ereill y LLAN yn iach a heinyf, ond pa Ie y maent y dyddiau hyn heb anfon eu cynyrchion ? Gwn fod llawer _1. yu uijroui. gyua gwctaauctettiau y \jr<irawy»? ond pa le mae y lleygwyr ffyddlon ? 0 Rasmws, Isallt, Simon Llwyd, Betsy Jones, 0 Eirianwen, y tri D. W. D., Sawyl, Ionawr, Northman, Hen Bysgotwr, Anellydd, Caron, y Llwynog, Irfonydd, L.J., &c., deuwch ymlaen gyda'ch ffyddlondeb dihafal, a gwnewch a alloch dros y LLAN yn y cyfwng presenol. Da genyf ddeall y cerir ef ymlaen eto, a cheir rhagor o hya- bysrwydd mewn rhifyn dyfodol. Rhyw syniadau rhyfedd goleddir gan ol- ygyddion man bapyrau yr enwadau yn Nghymru. Sonia golygydd y Tyst, mewn erthygl hirfaith, ac mewn Nodion, am rhyw Gyngres yr Eglwysi Rhyddion, beth bynag olygir wrthhyny. Ond swm a sylwedd y trueiniaid hyn yw nad oes digon o sylw yn cael ei dalu i'w man gyfarfodydd yn Nghy- mru yn y Wasg Seisnig, a daw y South TVales Daily News dan y wialen fedw. Dy- wedir yn y Nodion t -Pwy ca sylwodd ar y gwahaniaeth rhwng y lie a'r sylw a rodd- wyd i wasanaeth Gwyl Dewi yn St Paul rhagor yr hyn roddwyd i wasanaeth Ym- neillduol y City Temple 1 Ac nid prinder lie yn unig oedd ) n amlwg, ond y fantais a gymerwyd ar yr achlysnr i feio Ymneilldu- wyr am gynal eu gwasanaeth o gwbl. Ac eto, dyma organ Ymneillduwyr y De, yr hwn a gynhelir bron yn gyfangwbl gan- ddynt Nid pregethwyr sydd yn cario y papyr hwnw ymlaen, ond dynion na fynant eu llywodraethu gan ymyrwyr enwadol sydd mor hoff o udganu eu clodydd eu hunain, a hyny ar draul difrio eu gwell. V :110 Nis gall golygydd Tarian y Otoeiihitrr ymatal rhag datgan ei ofid oherwydd fod rhai 11 Jacks" wedi coHi eu seddau yn etholiadau y Cynghorau Sirol, ac fel arferol, pan y methant hwy, priodolir byny i ddy- Ian wad y dafarn, ond ni ddywedir dim am wenwyn a Phariseaeth y cynlluniau sydd yn cael eu gwau a'u rhoddi mewn grym gan wyr y seiat-Star Chamber gormesol Cy- mru. Fel hyn y dywed y gwr bychan hwn: —" Erbyn byn, y mae yr etholiadau i'r Cynghorau Sirol drosodd. Prin y gellir dweyd am lawer ohonynt eu bod yn fodd- haol. Hawdd gweled fod cwrw yn cael dylanwad mawr ar yr etholiadaO, ac y mae amryw ddarilawyr wedi ffeindio eu ffordd i mewn i'r Cyngor. Ceir degau yn barod i daflu egwyddor i'r gwynt er mwyn peint o ddiod, neu lasiad o wisci." Mae egwyddor yn rhywbeth dyeithr i rai pregethwyr ag y gwn i am danynt. V Nis gwyr Nodwr y Goleuad pa fodd i ddylorni yr Eglwys ddigon. Mae y ffaith fod gwasanaeth gwyl Dewi Sant yn St Paul's wedi troi allan yn fwy llwyddianus nag erioed wedi peri poen i lawer heblaw efe, ac arwydd o wendid yw eisylwadau Rhyfedd mor anfedrus ydyw dynion i roi amcan-gyfrif o dorf o bobl. Gwelaf fod un newyddiadur yn sicrhau fod o dair i bedair mil ar ddeg yn Eglwys Gadeiriol St Paul v noswaitn o flaen Dydd Gwyl Dewi. Ond ylmae gohebydd arall yn sicrhau* fod y cynuUiad ddeng mil yn ]Jai Clywais lawer tro wawdio yr amcan-gyfrifon o'r cynulliadau yn hen Gymanfaoedd y Methodistiaid. Heriaf neb i ddangos engraifft fwy gwaradwyddus o anghywir na'r un a ddywedai fod pedair mil ar ddeg yn Eglwys Gadeiriol St Paul y noson hono. Ac fe sicrha un iddo gael tair cadair at ei wasanaeth yn union yn y canol! Gwyr y rhai fuont yn St Paul ei maintioli, a rhyw- beth plentynaidd yw son am dair mil mewn adeilad o'r fath. Yr oedd yn orlawn, fel y dywedodd gwr geirwir oedd yn bresenol wrthyf. Sylwa golygydd y London Kelt befyd ar hyn a gellir penderfynu na ddatganai yr hyn nad yw wir yngtyn a'r Eglwys Dywed Eynon fod amcangyfrif gohebydd y Celt, fod pedair mil ar ddeg o bersonau yn Sant Paul yn llawer rhy chwyddedig. Nid ydym yn credu hyny. Barn person sy'n hen gyfarwydd a tborfeydd yw." Gynddaredd sydd yn peri i elynion yr Eglwys ddangos eu dauedd. GWDaed pobpeth ganddynt i ddinystrio y gwasanaeth yn St Paul, ond methiant truenus fu eu gwaith. #*# Hysbysir yn Nodion Personol y Celt