Yr Wythnos a'r Eryr

a darllenwyd ranau o'r Ysgrythyr a gweddiwyd I. gydag arddeliad neillduol gan y Parch. J. J. I Roberts (Iolo Caernarfon). Canwyd yr emyn | Mor ddedwydd yw y rhai trwy ffydd," &c. 1 Cafwyd ychydig eiriau yn Saesneg a Chymraeg I gan Dr. Hughes. Galwoddd ar y personau canlynol i siarad, a hysbyswyd mai pum munud oedd i bob un. DR. EDWARD JONES (Cadeirydd Cymdeithas Rydd- frydol Meirion), a sylwodd fod y golled yn un fawr, nid B unig i ni yn y sir hon, ond i Gymru oil. Caf- odd lawer o gyfleusderau i adwaen Mr. Ellis, ond ni chnfodd ddim cornelau ynddo. Yr oedd yn arafaidd, yn llednais ac yn hollol bur. Yr oedd yn bur i draddodiadau goreu ei dadau, a profodd nad yw yn un rhwystr i ddyrchafiad i fod yn ffyddlon i egwydd- orion. Collodd awleidyddiaeth gymeriad pur, a'r I tycldynwr ei noddwr penaf. Mae aohosion sobr- I wyrld ac addysg wedicolli eu cytaill goreu. Nid I gweithio yn gyhoeddus yn uni^ yr oedd Mr. Ellis, | ond gwnai lawn mwy a gwell gwaith tu fewn i'r lien. | Ond heddyw wyla holl Gymru ar lan ei fedd, ac 1 nid gormod dweyd fod y deyrnas yn cydalaru gyda ni, g a byddai yn hawdd i ni ddweyd uwch ei ben, yn | ngeiriau y bardd— a Pe bai tywallt dagrau'n tycio I Er cael eto weld dy wedd, 1 Ni cheit aros, gallaf dystio, I Haner munud yn dy fedd | Deuai'r bobl oil i wylo, | A tbywalltent yn y fan I Ffrwd o ddagrau i xiy nofio S 0 waelodion bedd i'r lan." | MR. HERBERT LEWIS, A.S., a deimlai yn anhawdd I dweyd dim ar achlysur fel hyn. Bydd Ty y Cyffredin § yn lie gwahanol a dyeithr wedi ymadawiad ein cyfaill. J Gwaith anweledig oedd ei waith ef. Ceir enw eraill yn nglyn a symudiadau yn Nghymru, efe roddodd fod iddynt. Yr oedd yn un hynod am osod pobl ar waith. Boddlonai i eraill gael y clod ond i'r gwaith fyned yn ei flaen. Un hynaws, caredig, cymwynasgar, tirion i bawb, yn enwedig i'r aelodau Cymreig. Hawliai ei gymeriad barch. Ni welodd efe ymddygiad, ac ni chlywodd un gair barodd iddo newid ei" syniad am I dano. Ymddygai at bawb yr un fath, boneddwr a 1 gweithiwr. Yr oedd plant bach yn ei garu. Cristion oedd yn wir, nid mewn honiad, ond mewn ysbryd, g buchedd ac ymarweddiad. Amcan ei fywyd oedd i llesoli ei gyd-ddynion. Morgan Llwyd o Wynedd I oedd y gwaith ddarllenai ddiweddaf. Ei hofflyfr oedd I y llyfr emynau, ei ysbryd wedi ei drwytho a syniadau | emynau Williams. Sylfaen ei grefydd oedd Yrlavvn 1 a dalwyd ar y groes." Ac y mae yn hyfrydwch genym | heddyw gofio yn ein galar ei fod yntau wedi dod Vr lan. DR.ISAMBARD OWEN, a gyfeiriodd at yr amgylchiad oedd yn cynyrchu llawenydd yn mynwesau pawb tua cleg mis yn ol, ond heddyw dyma amgylchiad arall sydd yn llawn o brudd-der wedi'n dwyn ynghyd i dalu y warogaeth deg i goffadwiaeth un anwyl gan Gymru benbaladr. Cewch fesur gwerth y dyn hwn gan faint y galar sydd o'i golli; mae'r galar yn llif6 drosodd at ei deulu, ei rieni a'i weddw ieuanc. Adnabod Mr. Ellis, meddai, oedd ei garu a'i barchu ar unwaith. Yr oedd mor bur, mor ardderchog ei ysbryd a'i natur a chanddo y fath ddynoliaeth ragorol. Beth bynag a gredai fe fynai ei gario allan. Ymaflai a'i holl egniyn ei waith, a mynai ei ddwyn i ben yn llwyddianus. Fe wyddom ni sydd Gymry pa faint oedd ei gariad at Gymru, ac am y gwasanaeth mawr a gyftawnodd i add- ysg ei wlad yn arbenig. Carai weithio o'r golwg, a boddlonai i eraill gael bod yn amlwg a chael y clod os ceid buddugoliath a chyflawni y gwaith. Cyfeiriodd hefyd at araeth gyhoeddus olaf Mr Ellis, mewn cyfar- fod yn LJundain o hen Efiydwyr Coleg Aberystwyth pan y dangosodd mor fawr ei ddyngarwch wrth osod geibron gynygiad i sefydlu Institute i gynorthwyo trueiniaid tlodion East End y Brif-ddinas. PRIFATHBAW T. F. EGBERTS, Aberystwytb, It ddyw- edodd ei fod ef yn breeeDoi ar ran urdd y graddedig- ion, a'i fod ) n cynrychioli torf fawr o hen gydfyfyr- wyr Mr Ellis. Mae galar 3r boll wlad heddyw yn alar peisonol. Bu Mr Ellis yn llawn ysbryd ardderchog, o gariad dwfn dros ei wlad. Cyfoethogodd Gymru tiwy ei wasanaeth, a bu JD symbylydd efleitbiol i enyn cariaa mewn eraill i gydweithio gydag ef o blaid symudiadau mawrion Cymru. MR. R. EVANS, Crynierth, Cefnddwysarn.— Gweithiwr oedd Mr. Ellis. Dechreuodd ymaflyd mewn gwaith yn gynar, trwy holi y plant ar hanes- iaeth y Beibl. Yn fuan cjmerodd ran fwy cyhoedd- us yn y capel. Yr oedd yn weddiwr mawr; gallai dywalit ei gaJon gerbron gorsedd gras, nes y byddai dagrau yn treiglo drcs ei ruddiau. Gweddi oedd y dystiolneth o'r hyn oedd yn sylfen i'w ddynoiiaeth dda. Y darluniad goreu o Mr. Ellis yn ei fywyd cymdeithasol ydyw y geiriau—" Eithr y ddoethiDeb sydd oddi uchod, yn gyntaf pur ydyw, wedi hyny heddychlawn, boneddigaidd, hawdd ei thrin, llawn trugaredd, a ffrwythau da, diduedd a diragrith." Ni cbawsom erioed dro gwael ganddo- honeddwr Crist- ionogol ydoedd yn mhob cyJch, ac y mae genym wir alar ar ei ol. MR. 0. M. EDWARDS, M.A., a ddywedodd fod llawer blwyddyn er pan oedd ei hen gyfaiJl ac yntau gyda'u gilycid yn hen ysgol y Bala. Ffurfiwyd yno pan yn blbnt luaws o obeitbiOD, ac y mae y rhan iwyaf o honynt yn awr wedi eu sylweddoli. Yr oedd yn un glan ei t alon- gwnai gymwynas dan lawenhau. Iiicl ei hoff waith oedd arwain, ond daeth jn arwein- ydd bron er ei waethaf. Ni chofiai Mr. Edwards am un diwinod tywyll yn ei banes ef ei hun na byddai yn clywed llnis ei gyfaill yn llefaru gobaith. ——— 5 Y PARCH. H. ELFED LEWIS, Llundain, a ddywedai | { fod yn hawdd galaru heddyw. Mae clywedswn gwan- | wyn yn yr awel, a gwybod fod gwanwyn arweinydd jj Cymru wedi troi yn anaf, yn ei gwneyd yn hawdd iawn | i wylo. Ond mi edrychaf ar i fyny, ac yr wyf yn | dweyd yn nghanol galar cynulleidfa galar gwlad, Di- | olch i Dduw am Thomas Ellis Y deugain mlynedd- 9 hyd, os ydynt wedi dod i ben, mae Cymru yn fwy cyf- | oethog am byth oherwydd y 40 mlynedd hyn. Deu- | gain mlynedd gafodd Morgan Llwyd o Wynedd o'i jj aen, ac mae ychwaneg na dwy ganrif er pan gladdwyd jj Morgan Llwyd, ond mae ei enw eto'n fyw, a'i lyfr i 1 ddod o'r wasg yn mhen ychydig ddyddiau, wedi ei ol- | ygu gan ein hanwyl gyfaill. Ae mor wir a bod enw | Morgan Llwyd yn aros, fe erys enw hwn i wneud dyf- k odol Cymru yn fwy dysglaer am byth. Frodyr ieuainc | yn y Bala heddyw, peth digon anhawdd ydyw dringo, J ond y mae un peth mwy anhawdd, sef sefyll mewn | glendid fel y goleuni, a hyn a wnaeth Mr Ellis. Nis | gwn am un frawddeg weli i'w dweyd ar yr amgylchiad | hwn na'r un gcir yn nhudalen olaf Y Tri Aderyn,"— | | Goreu i blentyn fod gyda'i rieni, goreu i ddyn fod | I gyda'i Dduw." Er fod ein cyfaill wedi ei gymeryd jj g ymaith, diolchwn i Dduw am dano. | S MR. ALFRED THOMAS, A.S.—For many generation i I past patriotic Welshmen have been preparing the § | way for the revival of Welsh public life and thought, S 1 and facilities now l'or some years past placed at the f i disposal of the youth of the Principality may be said 1 to be the fruit of their labours. No sooner were 3 those advantages available than some of the more I enterprising took time by the forelock. But the greater number were passive and did not realise the splendid opportunites placed within their reach. It S needed some one to incite their ambition and to I awaken the slumbering genius of the country, one of the talented band of young men who first attended the earliest established Welsh University College was destined to fulfil that task and that was the mission of Thomas Ellis, he by his brilliant career I at Aberystwyth and Oxford showed what a ruddy youth born on a little mountain farm could attain in | competion with the most highly favoured sons of the aristocracy Afterfinishing his university course he bad the tenacity to enter the political arena I which hitherto had been reserved for men of wealth I and social rank, and here he proved himself to be I even more prominent. I SYR JOHN BRUNNER, A.S., a ddywedai fod Mr. G Ellis ac yntau yn gyfeillion er's 14 mlynedd, a bu gyda J G hwy am 7 mlynedd fel un o'r teulu, ac yr oedd ei | I ddyled iddo yn fwy nag a fedrai byth dalu. Talodd y J I warogaeth uwchaf yn bosibl i gymeriad pur a dyrch- 1 I afol Mr. Ellis, a chyfeiriodd mewn modd tyner at ei F jj weddw ieuanc, yr hon fu yn ffyddlon ac ymroddgar i | S weini arno hyd y diwedd. j I Y GWIR ANRHYD. A. D. H. ACLAND, A.S., a J ? ddywedodd iddo ddod yno i ymuno a'r rhai oedd wedi 5 | dyfod yn nghyd i ddatgan eu gofid dwfn yn herwydd f| | colli cyfaill oeddymyn ei garu mor ddwfn, acadgofam j| E yr hwn a bery yn hir yn ein cof, ac un nas gallai neb | I anghofio esiampl ragorol a hunanaberthol ei fywyd. 9 I MR. LLOYD GEORGE, A.S —A sylwodd fod yn an- | | hawdd iawn syiweddoli yn llawn y neges sydd wedi a 1 dyfod a ni at ein gilydd heddyw. Yr ydym wedi I colli un o ddynion goreu y genedl. Mae y galar yn 1 | gyffredinol, ac nid yw hyny yw synu, oblegid rhodd- S 1 odd Mr. Ellis ei fywyd dros ei wlad. Nid am yr hyn | 1 wnaeth y mae y genedl yn galaru, ond am yr hyn § oedd Mr. Ellis. Yr ydym wedi colli boneddwr per- jj | ffaith. Fe gafodd yr addysg oreu; fe drodd yn y | I cylchoedd goreu, ond efe ei hun oedd yn ei wneyd § yn foneddwr. Yr oedd llai yn ei natur o'r pethau I bychain sydd yn difwyno y cymeriadau goreu. Ni | wyddai am neb a lleied o gasineb yn ei natur, yn I teimlo mor gas at gaseion ei wlad. Mae iddo enw I nad anghofir byth. Mae dynion y gellir dweyd am I danynt nas gallant farw. Mae Mr. Ellis wedi marw g er's dyddiau yn Ffrainc, ond mor fyw ac erioed hedd- !yw yn Nghymru. Lie bynag y bydd gorthrwm yn Nghymru bydd yspryd Ellis fel angel gwarcheidiol yn disgyn ar war y gorthrymydd. 1 Nghymru bydd yspryd Ellis fel angel gwarcheidiol yn disgyn ar war y gorthrymydd. 1 x Dywedodd Dr. Hughes fod teimlad cyffredinol I wedi ei amlygu i gael Coffadwriaeth am Mr. Ellis, ac t 1 yr oedd heddyw tua JE600 at yr amcan hwnw wedi | cael eu tanysgrifio, a derbynir tanysgrifiadau pellach I ganddo ef neu Mr. Lloyd George. i Canwyd, 0 fryniau Caersalem," &c., a therfyn- | wyd y cytarfod trwy weddi gan Proff. Ellis Edwards. 1 Arweinid y canu gan Mri. R. W. Roberts ac E. | Lloyd, a Mr. Durman ar yr organ. I CAPEL YR ANNIBYNWYR. I Llywyddwyd gan y Parch. Griffith Ellis, M.A., 1 Bootle, yr hwn a ddechreuodd trwy ddarllen rhan o'r B Ysgrythyr, a gweddiodd y Parch. D. Roberts, Llan- B uwchllyn. Siaradwyd gan Mri. Lloyd George, A.S.; I J. E. Ellis, A.S. (Rushcliffe, Nottingham); J. Herbert B Roberts, A.S. (Gorllewinbarth Dinbych); Proff.Angus | a Proff. Anwyl, Aberystwyth. I Yr Argladd. I I Golygfa nad anghofir am lawer blwyddyn I oedd yr un a welwyd yn y Bala ddoe (dydd 1 Al awrtb). Dylifai pobl o bell ac agos yn fin- I teoedd i'r dref. Tystiolaeth newydd eto o wirionedd Cristionogaeth—Bala (Jerusalem Cymru), yn gyrchfan goreuon y genedl. Yma y gwelir un cymeriad prydferth yn foddion i ddwyn yn nghyd bigion gwlad. Nis gallasai ond yr hyn oedd yn nodweddu bywyd yr ym- adawedig, ddwyn y fath warogaeth,—Cymru wedi ei chrynhoi megis at lan bedd un o'i imeibion glewaf. Nid cyfoeth, nid dysg, ac S nid talent a fynai roddi hyn iddo, ond ei fywyd hunan-aberthol a difln dros ei wlad a'i gyd-genedl. Yr oedd yr olwg ar y llu t o bob cwr o Gymru, llawer a'u penau fel y Ilia r -rhai hyn ellir restru yn mhlith y tadau, eto I arddangosant ysbryd ag sydd yn llawn sel a | thanbeidrwyd. Megis dolen gydiol rhwng 6 I "Cymry Fu" a'r "Cymru Fydd" yw y rh u hyn. I Amser a ballai dechreu eu henwi—y maent o I Gaergybi i Gaerdydd—pob un yn llanw ei | gylch, ac wele gynyrchiolaeth deg wedi cyd- I gyfarfod. Wrth edrych ar y dorf yn y Capel I Mawr, y mae syniadau amrywiol yn cyniwair I trwy y meddwl am y nefoedd. Meddwl am I y rhai a ymadawsant-hen enwogion Cymru a gymerasant ran flaenllaw i'n gwaredu o law drom gorthrwm a thrais. Wyth mlynedd yn 01 ar yr amgylchiad o agor y Coleg Duwin- yddol crybwyllai yr Hybarch W. Powell, Pen- !fro, ar weddi, fod un a ymadawsai o Gymru yn edrych dros ganllawiau y nefoedd ar weith- rediadau y dydd, felly tybiwn y gellir syniad heddyw am arwyr yr oesau mewn dyngarweh rediadau y dydd, felly tybiwn y gellir syniad heddyw am arwyr yr oesau mewn dyngarwch ac eiddigedd dros ryddid a phob daioni—* r. Glyndwr, Cromwell, John Howard, Abraham i Lincoln, Garfield, a'r cyfryw yn cymeryd trem B ar barchedigaeth Cymru i un a ymobeithial e ei gwaredu o'i thrais a'i gormes, i'w dyrchafu t mewn dysg, a dwyn i'w gafael freintiau rhag- S oraf pob dyfais. Trefn yr Orymdaith. I. Y Meddygon 2. Gweinidogion yr Efengyl 3. Aelodau Seneddol 3. Aelodau Seneddol 4. Urdd y Caredigion 5. Ynadon a Chynghorwyr Sirol a'u Swyddogion g 6. Aelodau Byrddau a Llywodraeth Sirol I 7. Cynrychiolwyr Byrddau Addysg. I 8. Cynghorau Trefol | 9. Blaenoriaid. 1 10. Aelodau Awdurdodau Lleol. I 11. Cynrychiolwyr Cymdeithasau Gwleid- yddol 12. Cynrychiolwyr Cymdeithasau eraill. 13. Yr Arch a'r Elorgludwyr. 14. Perthynasau ar draed. 15. Perthynasau mewn Cerbydau. 16. Cerbydau eraill. 17. Cyhoedd bob yn bedwar. Y galarwyr a ddaethant yn y drefn ganlynol —Mrs Ellis, a Mr J. H. Davies, ei brawd; j Mr Thomas Ellis, y tad, a Mr R. Ellis, Llan- tysilio, ei gefnder; Mr a Mrs Jones, Trewyth- en Miss Jennie Ellis, chwaer, a Mr W. jell- kyn Thomas, M.A. Miss Winnie EllIs, I chwaer, a Mr D. R. Daniel; Miss Hartley, a Mr Peter John Peters Mrs Davies, Cwrt- mawr, a Mr D. C. Roberts, Aberystwyth; Misses Davies, chwiorydd Mrs Ellis, a Mr Walter Davies, ei brawd; Parch, a Mrs J. M. Saunders, ei cwhaer a'i brawd-yn-nghyf-. raith. Dilynai lliaws eraill o'r teulu. Yn Cefnddwysarn. Cludwyr y corff i'r fynwent yn Cefnddwysam oedd* ynt ei hen gyfeillion yn yr ardal—Mri. John Davi&t i Tyhen Robert Roberts, Factory Hugh Owen, PenJ" bryn 1. D. Lloyd, Sarnau; Evan Davies, Ty'nycoed* John Watkins, Tynant; a John Williams, DerwgoC* Gweinyddwyd wrth y bedd gan y Parch. I. Jofles J Williams, Llandderfel. 1 Amcangyfrifid bod tua 6,000 yn bresenO' yn y claddedigaeth, a chredir fod y nifer P1 lied agos i'w le. Yr oedd nifer y cerbydatf oddeutu 60. Cyrhaeddai yr orymdaith | Bala i Lanfor, oddeutu milldir o ffordd. | Yr oedd nifer y llythyrau a'r telegram{ | dderbyniodd y teulu i amlygu eu ) lad a hwy, yn anarferol o luosog, llawera j honynt oddiwrth brif foneddigion y deyrnas- I Mr. D. E. Jones, Draper, Bala, ydoedd r Undertaker, a gwnaeth ei waith yn ardderchog ac effeithiol. Ymddiriedwyd,llawer o'r tre'*1' iadau hefyd i'r Arolygydd Morgans, gwnaeth yntau ei waith yn trefnus a chanm0' adwyiawn. Darparwyd ymborth yn helaeth ar gyf^ J dyeithriaid yn Vestri Room capel M.C., arolygiaeth Miss Edwards, High street, gellir dweyd fod gwtiddeidd-dra a threfn wedi ei gario allan drwy y dydd.