The Welsh Coast Pioneer and Review for North Cambria

Derbynir Hysbysiadau Cymreig i'r Ddalen hon. L I rR ADRAN GTMRAEG. Gwahoddir Gohebl*aethau I Dyddorol. Dyddorol.

AT EIN DARLLENWYR. Anfoner pob gohebiaeth i'r GOLYGYDD CYMREIG, OIL Swyddfa'r "Pion"r,

Creulondeb Honedig yn Abermaw. Yn Heddlys yr Abermaw, ddydd Gwener, tyhuddwyd y Parch Joseph Malet Lambert, U.D., Canon lore, a Rose Lambert, ei briod, o gamymddwyn tuagat ac esgeuluso Mary Elizabeth Inman, deg oed, yr hon oedd o dan eu gofal, mewn modd ag a achosai ddioddef diangenrhaid iddi ac a Z, niweidiai ei hiechyd. Erlynid ar ran y Gymdeithas er Atal Creulondeb at Blant gan Mr Clarke Hill, ac ymddangosai Mr Ellis Jones Griffith (wedi ei gyfarwyddo gan Mri Lloyd George, Jones, a'u Cyf.) ar ran y diffynyddion. Mewn atebiad i'r cyhuddiad, amlygodd y ddau ddiffynydd eu dymuniad am gael eu profi gerbron rheithwyr. Cymerwyd yr achos yn erbyn Mrs Lam- bert yn gyntaf. Tystiodd Dr. Dingle, Abermaw, ei fod yn gweini ar fab y ddiffynyddes, yr hwn oedd yn dioddef dan yniosdiad ysgafn o'r dwym- yn typhoid, o'r wythfed hyd yr 213110 o Awst, ac ar V scd o Fedi fe ofynwyd iddo gan y glaf-weinyddes i ymweled a Mary Inman. Nid oedd erioed wedi gweled y plentyn o'r blaen. Yr oedd yn ei gwely mewn gwisg- nos hyriod o annymunol ac afiawen. Yr oedd yn wael iawn ac vn bur deneu. Nid oedd dim o le ar ei chyfansoddiad. Tystiodd Ellen Jones, meistres Tloty Dol- gellau,i'r plentyn gael ei dderbyn i'r dotty ar y 26ain o Fedi, a phwysai 48 pwys a 3 owns yn ei dillad. Yn ol Ellen Gilmartin, cogyddes, gwnai yr eneth waith y ty, a hi oedd yn glanau'r Uestri arian, tra y gwniai ac y trwsiai ei dillad ei hun. Cysgai ar fatras mewn attic, He y cysgai dwy forwyn arall. Dywedodd Elizabeth Hannah Jukes, ctaf- weinyddes hyfforddedig o'r Midland Insti- tute, Birmingham, fod y bwyd a roddid i Mary Inman yn anghymwys i'w gymeryd. Pan siaradodd a'r diffynydd yn nghylch y peth, dywedodd hono Mae unrhyw fwyd yn ddigon da iddi." Dywedodd Mary Elizabeth Inman ei bod tvedi bod yn byw gyda Canon a Mrs Lam- bert yn Hull er pan y gallai gofio. Yn ys- tod y dydd byddai yn ysgubo'r lloriau ac yn gwneud trcfn ar bethau. Ni chafodd wer- si tra yn Abermaw, ond cafodd rai tra yn Hull, ond nid bob amser, gan y byddai raid iddi weithio. Os na wnai ei gwaith yn briodol cai ei chernodio neu fe'i cauid mewn vstafell. Tystiodd Dr. John Jones, Dolgellau, iddo archwilio Mary Inman ar y 26ain o Fedi. Yr oedd yn wan, teneu, rtiwaed, ac heb 'ddadblvgu fel ag y dylasai. Priodolai'r fath gyflwr annymunol i ddiffyg maeth. Dywedodd y ddiffynydd fod Mary Inman yn ferch i olehwraig, ac fe'i gadawyd yn nwyJaw Canon Lambert a hithau rhyw ych- ydig dros chwe' blynedd yn ol, yn hytrach na'i chymeryd i'r tloty. Fe'i mabwysiad- wyd ganddynt, er ei hyfforddi i fod yn was- anaethvddes. Tystiodd Canon Lambert iddo bwreasu bungalow yn Abermaw dair blynedd yn ol. Cymerwyd yr eneth am dro ac i pic-nics yn ami, ac fe roddid digonedd o fwyd iddi.. Dywedodd y Meddygon Faulkner a Nicholson, o Hull, a Dr. Pughe Jones, 'Abermaw, fod yr arwyddion yn dangos gwendid bronawl.. Traddodwyd Mrs Lambert i sefyll ei phrawf yn v Brawdlys, a gohiriwyd am fis y cyhuddiad yn erbyn ei gwr.

Marwolaeth y Tad Ignatius. CYME RI AD RHYFEDD OND DYDDOROL. Boreu ddydd Gwener bu farw y Tad Ignatius yn Camberley, Surrey. Yr oedd Joseph Leycester Lyne, adnabydd- id fel y Tad Ignatius, Mvnach Llanthony, yn gymeriad rhyfedd. Ganwyd ef yn Llundain vn 1837, a chafodd ei addysg for- euol yn Ysgol St. Paul. Wedi astudio vn Ngholeg y Drindod, Caergrawnt, cymerodd urddau sanctaidd, ac ordeiniwyd ef yn Mhrifeglwys Wells yn i860, ac aeth yn gurad i St. Pedr, Plymouth. Cymerodd ran helaeth mewn gwaith cenhadol, ac vr oedd yn meddu hyawdledd mawr. Yr oedd yn hoffi y ddelfryd mynachaidd. a gwnaeth lawer i geisio cael yr hen drefn fynachaidd yn ol i Loegr. Yn 1870 sefyd- lodd Fynachdv Llanthony, a chafodd yr urdd o offeiriadaeth yn 1898. Credai ei fod yn meddu gallucedd gwyrth- iol. Hawliai iddo godi dyn a dynes o farw'n fyw,ac iddo adfywiogi merch oedd yn marw i'w hiechyd arferol. Honai iddo hefvd gymeryd gwenwyn ac na bu farw. Yr oedd yn tybio iddo gael ei gysuro gan angelion, fod ellyllon yn ei aflonyddu, ac iddo weled gweledigaethau. Hysbysai ei hun fel un wedi ei ddanfon gan Dduw i wella afiechydon ac i godi'r meirw yn fyw. "Amrvw weithiau," meddai, "mae ysbryd Duw wedi cymeryd meddiant hollol o hon- wyf, ac wedi gorchymyn i mi wella'r cleifion a chodi'r meirw yn enw ein Harglwydd Iesu Grist." Dywedir iddo barhau hyd y di- wedd yn deymgar i Eglwys Loegr, ond gwrthodai bregethu yn yr eglwysi. Bu'n amlwg mewn amryw drafodaethau, a cheir iddo ddadleu yn gyhoeddus gyda Bradlaugh, yr anffyddiwr. Hefyd, talodd ymweliad a'r Pab Pius IX. Teithiodd drwy y Deyrnas Gyfunol, a bu yn yr America. Mewn bywgraphiad o hono ei hun, dywed mai ei adloniant oedd "wyth gwasanaeth y dvdd yn Mynachdy Llanthony." ° Yn 1869 daeth i Gymru i osod sylfaen Abaty Llanthony, ar oror Sir Henfifordd i Ddeheudir Cymru. Cafwyd arian i adeil- adu'r abaty, ac yma y trigianodd y Tad Ignatius am v gweddill o'i oes. Yr oedd y Cvmry yn ei hoffi, a hoffai yntau hwythau. Bu yn anerch yn yr Eisteddfod Genedlaethol.

Mr George Bevan yn Y.H. 1 Mae Mr George Bevan, Colwyn Bay, wedi ei ddyrchafu "n Ynad Heddwch dros Sir Ddinbych. Mae Mr Bevan yn un o'r ael- odau hynaf o Gynghor Dosbarth Dinesig Colwvn Bay. Iddo ef y mae y dref yn ddy- ledus am lawer o'r cynlluniau er dadblygiad y dref yn ystod y blynyddoedd diweddaf, yn cvnwvs pryniad y gwaith nwy, y coed, a'r Neuadd Drefol. Mae yn gynrychiolydd y dref ar Gynghor Sir Ddinbych, yn aelod o eglwys y Wesleyaid, ac yn Undebwr 0 ran ei gred wleidyddol.

Anrhydedd i Addysgwyr Cymreig. Cyhoeddwyd y rhestr swyddogol o'r tys- lyserrifau ddyfarnwyd i arddangoswyr yn Arddangosfa Ffrainc a Phrydain ddydd Mercher. Yiv adran addvsg yr oedd an- rhvdedd yn cael ei roddi i Brifysgol Cymru, Coleer Dewi Sant, Llanbedr, a Phwyllgor Addysg Sir Gaernarfon.

I Llith Die Jones. I BRWYDR BOLITICAIDD CONWY. WESLEYAID A'R CASGLIAD.; Mae yn ymddangos na ddarfu fy llith yr wyth- nos ddiweddaf ddim rhoi boddhad oyffredinol, neu felly rydw i'n tybio yn ol y llythyrau ddaeth i law. Dyma y cyntaf, o'r Junction"Yn ol eich llith yr wythnos ddiweddaf sylwaf eich bod yn amheus o wladgarwch pobol y Junction. Dy- munaf eich argyhoeddi, syr, ar y pwnc, a dweyd nad oes yn unman well gwladgarwyr nag sydd yn Llandudno Junction. Pe buasai pawb cystal a phobl y Junction mi fuasai yna olwg wahanol- ar sefyllfa cin gwlad vn bur fuan.—Yr eiddoch, R.J." Wei, mi rydw i yn ddiolchgar i R.J. am ei lythyr, ond tydi o ddim yn hollol gywir, oblegid ddaru mi ddim dweyd nad oedd yna gystal gwladgarwyr yn y Junction ag unrhyw ran arall o'r wlad. Yr hyn ddywedais i oedd na toedd yna ddim ymddangosiad o'r ysbryd gwladgarol ar achlysur ymweliad priod Canghell- ydd Trysorlys Prydain Fawr a'r Junction. Tydi R.J. ddim yn gwadu y ffaith yna. Rhyw un- waith yn y flwvddyn y bydd yr ysbryd gwlad- garol yn gwneud ei ymddangosiad yn y Junction, a hyny pan fydd yna rywbeth i'w fwyta, scf adeg cizuaw Dydd Gwyl Dewi. GREENFIELD Y CELT. Dyma yr ail lythyr Fel un sydd yn darllen eich llithoedd doniol yn y 'Pioneer' bob wythnos 'rwy'n dymuno eich llongyfarch ar eich llwydd- iant yn difyru cymaint ar y miloedd darllenwyr. Mae trigolion yr ochr yma o'r wlad yn edrych yn mlaen at lith Dic Jones i'w difyru bob dydd Iau. Yn eich llith yr wythnos ddiweddaf mi ddaru chi wneud un camgymeriad, a dim ond un, achos mi roedd pob pcth arall ddeudscch am dana i yn eithaf cywir. Mi ddywedasoch nad oeddwn i ddim yn "Gelt." Rwan, Mistar Die Jones, 'rwyf yn dymuno dweyd wrthych chwi a'ch darllenwyr oil, fy mod i cystal Celt a run o honoch. Ysgotiaid oedd fy nhad a fy mam, felly mae yn rhaid fy mod inau yn Ysgotyn hefyd, a chan fod Ysgotiaid yn Geltiaid mi welwch mod i fy hunan yn Gelt o'r iawn ryw. Madd- euwch i mi am eich trwblo chi. Gan ddymuno pob llwvddiant i Die Jones a'i lith doniol. Yr eiddoch yn gywir, R. Greenfield (Celt), Ty'n-y-Coed." Wel. dyma lythyr go anhawdd i'w ateb, ynte, mhobol i? yn enwedig pan mae yr awdwr wedi dweyd petha mor neis am dalla. i ar y dechreu. Ond mae yn rhaid i mi wneud rhyw fath o amddiffyniad, a dyma fo. Yn Sir Warwick y ganwyd Mistar Greenfield, a mi rydw i yn sicr y gwneiff o ei hun: addef nad ydi Sir Warwick ddim yn rhan 0 wloW y Celtiaid. Gan na chefais i mo'r fraint o gyfarfod rhieni Mistar Green- field, toedd dim posib i mi wybod pa genedl oeddaia nhw, ond mi ddywedodd rhywun wrtha i mai Sais oedd Mistar Greenfield, ond fod o yn awyddus iawn i ddysgu Cymraeg, a mi ddylsa y dyn wybod achos mae o a Mistar Greenfield yn gyfeillion mynwesol. Os yw Mistar Green- field yn awyddus i fod yn Gelt, toes gen i ddim gwrthwvnebiad iddo, a phe bai o yn son wrth fy nghyfaill "Teganwv" fo allai y gwnai hwnw y ffordd yn glir i urddo Mistar Greenfield fel y ffordd yn glir i urddo Mistar Greenfield fel aelod o Orsedd Beirdd Ynys Prydain, pan ddaw yr Eisteddfod i Colwyn Bay yma. A oes heddwch, rwan ?" LLOYD GEORGE PAN YN FACHGEN. Mae Mistar J. Hugh Edwards a Mistar Spen- cer Leigh Hughes wedi ysgrifenu llyfr o Hanes Bywyd Lloyd George. Mae y llyfr yn cynwys amryw o straeon doniol. Tra yn ysgrifenu am ei enedigaeth dywcdai ei dad fel y canlyn:— "Mae o yn hogyn bach iach iawn, yn gryfach a mwy bywiog na'i chwaer bach. Mae ganddo walit curliog braf. Mi rydw i yn falch iawn o hono, o gobeithio y bydd o fyw i fod yn ddyn mawr. Dywedai awdwyr y llyfr mai "ar y 17eg o lonawr, 1863, y ganwyd Lloyd George, mewn ty ysgolfeistr yn rhyw stryd fechan yn Manchester, a elwir York Place. Rhyw hogyn I ofnadwy oedd Lloyd George pan yn ifanc. Mi fu ago3 iawn iddo golli bysedd ei law dde i gyd trwy chwareu hefo peiriant, a mae y marcia i'w gweled ar ei law hvd heddvw. Dro arall tarawodd un o'i gyfeillion o hefo pigfforch o dan ei lygaid, a mi 'roedd yn syndod na chollodd ei olwg trwy hyny. Ar un achlysur arweiniodd barti o hogia i mewn i rhyw dy oedd vn cael ei adeiladu ar fin y ffordd, a phan welodd o fod bydd in arall o hogia wedi cymeryd meddiant o'r bildin o'i flaen o, gafaelodd yn ffram v drws a dymat y brics a'r mortar i lawr, a chladdwvd Lloyd George yn eu canol. Pan ddaeth' y cymydogion i'r He gwelsant yr hogyn yn dwad allan o'i sefyllfa beryglua heb gymaint a briw arno. Cafotld ei wneud yn ofnatsan un tro gan ei frawd William. Mi 'roedd Lloyd George wedi perswadio plant yr ysgol i wrthod dweyd "Credo'r Apoetolion." Am dipyn o amser daliaa- anfc allan er gwaetha yr ysgolfeistr oedd yn treio ei oreu cael y plant i ufuddhau trwy eu bygwth nhw hefo pob math o goepedigaeth. Pan oedd Lloyd George yn teimlo ei fod o wedi enill y dydd dyna ei frawd William yn gwaeddi allan: "Credaf yn Nuw Dad," a'r class i gyd yn ei ddilyn o. BRWYDR POLITICS CONWY. Mae hen dref Conwy wedi gweled llawer brwydr boeth mewn politics, y Rhyddfrydwyr yn enill y lecsiwn un flwyddyn a'r Ceidwadwyr yn enill y tro arall. Mae dydd brwydr arall vn agoshau, sef ctholiad y Cynghor Trefol. Mae c y Rhyddfrydwyr eisoes wedi bod yn hogi eu cleddyfau. Mi fu rhyw son am dreio cael rhyw fath o gytundeb rhwng y ddwy blaid er mwyn safio cost yr etholiad; ond mewn cyfarfod yn ysgoldy y Methodistiaid, y dydd o'r blaen, mi ddywedodd Mistar John Roberts, Castle-street, na welodd o erioed ddaioni o wneud cytundeb hefo yr ochr arall; a mi oedd o am iddyn nhw ymladd y frwydr doed a ddelo. Mistar Thomas Hughes, Bryn Morfa, a ddywedodd fod vn well ganddo yntau weled etholiad nag unrhyw fath o gytundeb, ac felly penderfynodd y cyfarfod ymladd. Toedd Mistar Netherwood ddim o'r un tarn. Dywedodd na fyddai dim posib ciel rhyfel heb soldiwrs, a wydda fo ddim lie roedda nhw yn myned i gael dynion i ymladd. Mi roedd yna brinder mawr yn oohr Deganwy. Mi roedd Mistar Rogers wedi meddianu yr oehr hono o'r afon, fel nad oedd dim posib ei guro fo, beth bynag, achos mi 'roedd Mistar Rogers yn boblog- aidd hefo y ddwy blaid. Mi a-eth Mistar Nether- wood yn mlaen i ddweyd fod ganddo ofn garw fod Rhvddfrydiaeth yn marw yn Nghonwv, a bod y Toriaid yn brysur feddianu y tir. Mi roedd yna gymaint o Saeson wedi dod i Gonwy rwan, a mi roedd y blaid Doriaidd yn cael ei obefnogi ganddynt. Mi rydw i yn methu deall beth sydd gan iaith dyn i wneud hefo ei bolitics. Tydi y ffaith fod dyn yn Gymro ddim yn ddigon i'w wneud o yn well Ceidwadwr na Rhyddfrydwr, ond yn ol athrawiaeth Mistar Netherwood mae y Cymry yn Rhyddfrydwyr, a'r Saeson yn Geidwadwyr. Dowch i mi weled pa mor bell mae hyn yn wir. Cymerwn Council presenol Conwy. Yn y blaid Ryddfrydol mae yna chwech o Gvmry a dau Sais. Mae y blaid Geidwadol wedi ei rhanu yn gyfartal, sef pedwar Cymro a phedwar Sais. Mi fyddai yn ddyddorol gwybod sut mae Mistar Netherwood yn cysoni ei athrawiaeth hefo y ffigyrau hyn. Down yn nes adref eto. Mae pawb yn gwybod mai Sais ydi Mistar Nether- wood, ao eto mae o yn eistedd yn Council Con- wy fel henadur yn cynrychioli y blaid Ryddfryd- 01. Mae o bron bob amser yn cymeryd rhan naenllaw yn nghyfarfodydd Rhyddfrydol y dref, ond er y cwbl Sais ydi 0, ao yn 01 ei athraw. rneth newydd ei hun, mae pob Sais yn Dori. Bobol bach, He ryda 01 ? Gadawaf i Mistar Netherwood esbomo ei athrawiaeth ei hun, ao awn yn mlaen at y testyn nesaf. WESLEYAID A'R CASGLIAD. "Tydi ddim yn arferol oynal gwaaanaeth Wes- leyaid heb gaagliad"-dyna ddywedodd y Parch Gwynifryn Jones wrth gynulleidfa yn Llandudno, y dydd o'r blaen, ar yr achlysur o ddadorohuddio oolofnau coffadiftriaethol y capel newydd. Mi rydw i yn hollol gytuno hefo fy nghyfaill Gwyn. fryn, achoe tydw i ddim yn cofio gweled ?wasan- aeth mewn capel Wesle erioed heb gasgfiad. A mae nhw yn medru casglu hefyd. Toag at y oapel newydd gwnaed dros lOOOp allan o'r bazaar.. Mewn an gwaeanaeth ar nos Sul, yn A yr hen gapel, casglasant 1018p. Dyna i chi gasgliad, ymhobol i. Pwy cnwad arall heblaw y Wesleyaid fasa yn casglu cymaint mewn un oedfa? Dydd Iau diweddaf, pan yn dadorchuddio y colofnau gofynodd Mistar T. W. Griffith am gasgliad o 200p, ond mi roedd Gwynfryn eisio 300p, ac er mwyn plesio y ddau mi gyfranodd y gynulleidfa gasgliad o 250p, a dyna y gweinidog a'r blaenor yn llongyfarch eu gilydd ar yr achlysur, ac yn myned i'r ysgoldy i cael cwpanaid o de, ac i ddweyd wrth y bobol fod nhw eu dau wedi cael eu boddhau. YN Y SENEDD. Cyn terfynu dowch i ni cael cipolwg ar y Senedd. Sylwn mai y peth sydd ganddyn nhw o dan sylw yno y dyddiau hyn ydi mesur i rwystro plant ysmocio. Yn ol y Bil mi fydd yn anghyfreithlawn i neb o dan 16eg oed ysmocio cigarette, a wiw i'r un siopwr werthu cigarettes i neb o dan yr oedran uchod. Ond tydi y Bil yn deyd dim byd am ysmocio cetyn neu cigar, nao am ysmocio dail earn yr ebol a dail cabetsh mewn papur llwyd. Felly, o hyn allanmi fydd yn anghyfreithlawn i hogyn fod mewn meudiant o cigarette mewn lie cvhoeddus, ond os aiff o i gae neu ardd fe all ysmocio ei cigarette a chwerthin am ben y gyfraith. Os bydd o yn ddigon cryf i sefyll catiad o faco Amlwch neu Gaer fe all fygu faint fyno fo a lie y myno, hyd yn nod dan drwyn y plismon, a fydd gan Supt. Rees, Arolyg- ydd Owen, na run plismon arall hawl i ymyr- aeth a fo. Dyna i chi esiampl o sut mae nhw yn gwneud deddfau yn ein Senedd ar hyn o bryd. Y PENSIONS. Mae Deddf y Blwydd-daliadau (Old Age Pen- sions) wedi creu cryn dipyn ychwaneg o waith yn y llythyr-dai, a mae llawer stori ddoniol yn cael ei hadrodd. Yn Salisbury, aeth hen wraig 73 mlwydd oed, i ymofyn taflen, ac wedi iddi ei chael gofynodd am un arall. "I bwy mae hono?" gofynai'r clerc. "I fy mam," oedd yr atebiad didaro. "I'ch mam,' meddai y clerc mewn syndod, "faint ydi oed eich mam?" "Mae yn 97, syr," atebodd yr hen wraig. Cafodd y papyr. DIC JONES.

Nodion o Glip y Gop. (G&n Wil y Gweithiwr). TRIP I LUNDAIN. n nghyfarfod diweddaf Cymdeithas Ddi- wylliadol Dyserth y mater i fod dan sylw ydoedd y Mesur Trwyddedol, ond gohiriwyd hyny hyd amser dyfodol. I wneud y diffyg i fyny caf- wyd anerchiad dyddorol gan Mr Charles Tho- mas ar hanes ei daith i Lundaia. Wrth gwra cafwyd mwynhad mawr wrth wrandaw ar y pethau a welodd yno. Llawer o flynyddoedd yn 01 aeth hen Gymro o'r ardaloedd hyn am dro i Lerpwl, a phan ddaeth yn ol holwyd ef pa ryfeddodau a welodd yno. "Wel, gwelais lawer o bethau rhyfedd, ond o'r cyfan y rhyfeddaf ydoedd gweled plant bychain yn cerdded yr heolydd, ao yn medru siarad Saesonaeg mor gyflym a'r gwynt," meddai. Bellach ni raid myned belled a LerpM'l i weled pethau mor ryfedd a hvny. ALLT Y GRAIG. Ar ei ffordd o'r Wyddgrug i Rhyl, y dydd o'r blaen, ar ei ddeurodur,cyfarfyddodd dyn ieuanc a damwain yn ngwaelod sorth yr allt hon. Ym- ddengys nad oedd yn wybyddus o ansawdd beryglus yr allt, a mcthodd ddwyn ei beiriant o dan ei lywodraeth, a gwrthdarawodd yn erbyn y mur-glawdd yn ymyl y bont gan anafu ei ben a'i fraich yn dost. Cafodd y driniaoth gyntaf dan law fedrus P.C. Jones, Dyserth; wedi hyny gan Dr. Williams, Prestatyn. Y MAN-DDALIADAU. Dygwyd y mater hwn i sylw yn nghyfarfod diweddaf Cyngbor Plwyfol Llanasa. Mynegwyd i oruchwyliwr Ystad Talacre eu cymhell i wneuthur telerau gyda thenantiaid yr ardal hono. Hefyd mynegwyd ddarfod i Mr W. C. Pickering, prif oruchwyliwr Ystad Mostyn, hys- bysu ei fod yn barod i ganiatau prydles ar gae I yn ymyl Trelogan at wasanaeth y Cynghor. Derbyniwyd y cynygiad yn ddiolchgar, a phasiwyd i ofyn am brydles am 14eg o llynydd- oedd, gyda darpariaeth pan y daw hyny i ben am estyniad pellach. "PRISIAU Y MOCH." Cwynir yn yr ardaloedd hyn mai prisiau bychain a gynygir am foch tewion y dyddiau presenol. Beth yw yr achos, tybed, canys y mae y bacwn yn ddrud rhyfeddol? Pan aeth Twm Siamber Wen, ffwl i'r hen Syr Watkin, a mochyn tew i'r ffair daeth porth- mon a to, a gofynodd: "Thomas, beth ydyw pris v mochjTi?" "Swllt y fodfedd, o flaen ei drwyn i flaen ei gynffon," ebai Twm. Wedi troi ei ben i gyfeiriad ei gynffon, a hono yn un lied hir, cafwyd mai modfedd oedd rhyngddynt. "Chwi welwch mai swllt ydyw ei bris, Thomas," meddai y prynwr. "All right," meddai Twm; "pob bargen sydd deg." Felly, bargelm go wael wnaeth y gwerthwr y tro hwn. Ond yn y man daeth ffair arall, ac unwaith eto daeth Thomas a mochyn tcw iddi. Pan welodd ef daeth yr un prynwr aty, a gofynodd iddo: "Beth ydyw pris y mochyn heddyw, Thomas?" "Yr un peth a'r tro o'r blaen," ebai Twm, "swllt y fodfedd o flaen ei drwyn i flaen ei gynffon." "O'r goreu, Thomas," ebai. Ond pan aeth i chwiiio am gynffon y tro hwn cafodd allan nad oedd ganddo ond darn; a. gwaeddodd allan, "Thomas, nid oes gan y mochyn hwn ond darn o gynffon." "Gwn hyny," meddai Thomas, "mae ei blaen ar y stol gartref. Felly rhaid i chwi fesur oddiyma hyd yno y tro hwn -pellder o tua dwy filldir." 'MR HAROLD EDWARDS YN NYSERTH. Canmol y cyfarfod y mae pawb fu yn gwran- daw ar Mr Harold Edwards yn clorianu y Wein- yddiaeth bresenol, ac hefyd gwaith Mr Joseph Lloyd, cyfreithiwr, yn taflu ei linyn dros y Mesur Trwyddedol. Dywedir mai parhau i ddyfod yn well siaradwyr a wna y ddau wr enwog hyn. Y cadeirydd ydoedd Mr Thame.

Ail-Agor Eglwys St Dewi, Blaenau Ffestiniog. Mae Eglwys St. Dewi, Blaenau Ffestiniog, wedi ei thrawsnewid, a dydd Sadwrn diweddaf ail agorwyd yr adeilad ar ol yr adgyweiriad. Pedair blynedd sydd er's pan ddaeth y Parch T. H. Hughes i'r ficeriaeth, ac yn y cyfnod hwnw y mae efe wedi llwyddo i gael Neuadd Eglwysig, gwerth 1200p, ac ad- gyweiriad yr eglwys, yr hyn gostiodd dros 400p. GeHir yn awr gynal g-wasanaethau Cymraeg a Saesneg heb i'r naill ymyryd a'r lIall. Y mae yr eglwys wedi cael seti newyddion, a'i hail- baentio. Defnyddiwyd rhai o'r hen eisteddle- oedd at wneuthur lie i eistedd yn yr oriel. Mae y ganghell wedi ei chodi yn uwch ychydig na Ilawr yr eglwys. Daethpwyd a'r organ yn agos i'r pwlpud. Ymddengys yr adeilad yn brydferth a chomfforddus. Cynhaliwyd y gwasanaeth agoriadol am 2.30 prydnawn Sadwrn, pryd y pregethwyd yn Gymraeg a Saesneg gan Esgob Bangor. Arweiniwyd yn y gwasan- aeth gan y Parch T. H. Hughes, a darllenwyd y llithoedd gan Mr David Jones, adeiladydd, a Mr Thomas Jones, C.E. Yr oedd y gwasanaeth yn gorawl, ac yr oedd yr eglwys yn orlawn. Pre- gethid y Sabboth a nos Lun gan y Ficer, Parchn. T. E. Owen, M.A., Bottwnog; David Davies, B.A., Trawsfynydd, ao eraill. Conffirmiwyd am- ryw o ymgeiswyr yn Gymraeg a Saesneg.

0 Ben y Gareg Ddu. t (Gan Ap Llech). PLAID LLAFUR FFESTINIOG. Dywedais yr wythnos ddiweddaf fod rhwyg wedi cymeryd lie yn rhengoedd y Blaid Rydd- frydol. Gwelwyd y rhwyg yn eglur ddydd Sadwm diweddaf. Daeth ymgeisydd Llafur allan i geisio am y sedd wag ar y Cynghor Dinesig, a gorchfygodd yr ymgeisydd Rhydd- frydol yn llwyr. Ni welwyd erioed y fath beth yn y plwyf o'r blaen. Os gall Sosialydd gael dwy bleidlais am un i ymgeisydd Rhyddfrydol, yn Ffestiniog, beth ddaw o Ryddfrydiaeth yn y Penrhyn, Harlech, Corris, a lleoedd eraill yn y sir? Os ydyw yr etholiad lleol yn y Blaenau, ddydd Sadwrn, yn fynegiad o wir eafle wleidyddol y sir, nid oes gan Mr Osmond Wil- liams fawr o obaith enill yn yr etholiad cyfTred- inol nesaf. Un o'r pethau pwysicaf yn yr hyn gymerodd le ddydd Sadwrn oedd y rhan flaeollaw iawn gymerwyd o blaid y Sosialydd gan y Parchn. Thomas Griffith, Salem, ac R. Silyn Roberts, M.A. Mr T. R. Davies yw yr aelod newydd dros Diphwys.

Y BEIBL. Cwirionedd rhyfedd yn rhan-wiw i bawb, Yw y Beibl Cysscgr-lan; Dawn lor i fyd aneirian Yw, ar ei twyr godi i'r lan, Prestatyn.

Ceir mudiad yn mhlith Cymry Patagonia i godi oofgolofn yn nyffryn y Chubut i sefydlwyr y Wiadfa.

Newyddion Dyddorol. YSBYTTY NEWYDD I GWRECSAM. Prydnawn ddydd hu agorodd Mr Simon Jones, cadeirydd Bwrdd Gwarcheidwaid Gwrecsam, ys- bytty newydd yr Undeb. Dywedodd Mr Jonas fod yr adeiladau y rhai goreu o'u tebyg yn Ngogledd Cymru. Yr oedd iddynt dair adran, gyda lie i 150 o gleifion. Mae'r adeiladau wedi costio tua 13,000p, a chariwyd y cynllun allan gan Mr George Morrison, Gwrecsam, yr hwn hefyd a arolygodd yr adeiladu. Yr oedd y do- drefn wedi costio 1270p. LLOSGI I FARWOLAETH. Marwola-eth drwy gam-antur oedd y rheith- farn yn y trengholiad ar gorph Emlyn Roberts, pedair blwydd oed, a gynhaliwyd yn Froncysyllte, ddydd Mercher. Dangosai y dystiolaeth fod y tad, yr hwn sydd yn loii r, wedi rhoi padellaid o ddwfr poeth ar y llawr, yn barod i ymolchi ag ef. Syrthiodd y pkntyn, yr hwn oedd yn chwareu gyda'i frawd gerllaw, i'r dwfr, a llosg- wyd ef gymaint fel y bu farw ddydd Llun. PENODIAD YN MON. Dydd Iau penodwyd yr Henadur William Prytherch, Bodfeddan, Ty Croes, yn arolygydd dan Bwyllgor Man-ddaliadau Mon, am gyflog o 80p y flwyadyn. Mae gan Mr Prytherch sedd ar y Cynghor Sir, ac y mae yn Warcheidwad Deddf y Tlodion. YR AWRLAIS COLL. j., Tair wythnos yn 01 collwyd awrlais hardd o gapel yn Llangefni, tra yr oedd cyfarfod eglwysig yn myned yn mlaen, yn mha un yr oedd y Prif- Gwnstab] yn bresenol. Dydd Iau cafodd nifer o blant hyd i'r awrlais gerllaw y rheilffordd. Nid oedd wedi cael ei amharu, a thybir iddo gael ei roddi yn y man ei caed y boreu hwnw. Mae yr heddlu yn brysur chwilio i mewn i'r gyfrin- ach. ANFOES YN NGHYMRU. Y mae trigolion Pontypridd yn achwyn fod cryn anfoesoldeb yn bodoli yn y dref, a'i bod yn beryglus i bobl ieuainc dramwy trwy rai heol- ydd wedi'r nos. Gwnawd achwyniadau cyhoedd- na hefyd yn ddiweddar gan rai o weinidogion y dref, ac y mae yn Uawn bryd i'r awdurdodau lleol i edrych ati. Y MARCHOG A CHEIRIOG. Nos Fawrth, o flaen Cymdeithas Cymmrodor- ion y Rhondda, traddodwyd anrchiad ar "Ceir- iog," gan Syr Marehant WiHiams, yn Nghapel Jerusalem, Tc-n, Pentre, a chanwyd darnau o waith y gwrthddrych gyda'r delyn, gaD Eos Dar. GWYL FAWR 1911. Y mae mudiad ar droed yn Aberdar i apelio am i'r Eisteddfod Genedlaethol gael ei chynal yn y dref hono yn y flwyddyn 1911. Y mae 23 mlynedd wedi myned heibio er pan gynhaliwyd yr wyl fawr yn Aberdar. Yr oedd y diwedd- ar Arglwydd Aberdar tad y pendefig pres- enol—yn un o'i llywyddion. Trodd yr Eisteddfod hono allan yn llwyddiant yn mhob ystyr. CERDDOR CYFOETHOG. Nid peth eyffredin iawn ydyw darllen am filiwnydd cerddorol, ond dyna ydyw hanes Sara- sate. Yn ei ewyllys, gadawa i bob un o'i chwi- orydd 50,000p, ac i ysgolion cerddorol Paris a 1 Madrid rhoddodd 4000p tuagat sefydlu yagolor- iaethau, a Stradivarius i bob un o honynt. Mae y Navarra Villa, yn Biarritz, wedi ei gymun- roddi i Mile. Goldschmidt, ac mae ei gasgliad o gelfau a dodrefn i fyned i'w dref enedigol- Pampeluna. Rlioddodd 2000p i'w weinydd-was, a 400p i'w gogyddes. NEWYDD CALONOGOL. Yn ol y cyfrifiad diweddaf a wnacd gan Ys- grifenydd Eisteddfod Llangollen, mae'r wyl hono wedi d'od allan o ddyled, a disgwylir y bydd ychydig bunoedd yn ngweddill. Mae hyn'yn newydd hapus iawn, ac yn brawf fod y pwyll- gor lleol hwn wedi gwneud ei waith yn rhagor- ol. A phnn ystyriom gyflwr yr hin, y mae'n syndod fod y canlyniadau wedi trci mor ddis- glaer. YR YMHERAWDWR A CHYFEILL- GARWCH. Mae Ymherawdwr Japan wedi cyhoeddi ad- ysgrif yn galw sylw'r genedl at yr angen am feithrin cyfeillgarwch gyda chenhedloedd eraill, a'r pwysigrwydd o undeb gyda gwledydd eraill mewn hyrwyddo diwydianau. MAEROLIAETH RHUTIIYN. Mewn cyfarfod o Gynghor Trefol Rhuthyn, penderfynwyd yn unfryd i wahodd y Maer (Mr Theo. J. Rouw) i barhau yn y swydd am flwydd- yn eto. Dywedodd Mr Rouw, yr bwn sydd eisoes yn dal y swydd er's dwy flynedd, nas gallai cidcr- byn yr anrhydedd eto. LLADRADAU YN LLANDUDNO. Yn Reading, ddydd Gwener, dedfrydwyd Marie Wilkinson, o Leicester-road, Leamington, i sefyU ei phrawf ar gyhuddiad o ladrata i!-}'nau a dillad oedd mewn dau flwch, eiddo Lady Saye a Sele, gwerth 400p, oddiar y Hwyfan yn ngorsaf Reading; hefyd o ladrata dau becyn a'u cynwys, gwerth 50p, o orsaf Llandudno, eiddo Cwmni y London and North-Western Railway. Dywedodd Cudd-swyddog fod y ferch, pan gyhuddwyd hi, wedi cyfaddef y trosedd, ac fod yr holl eiddo yn ei meddiant. SWYDDOG MEDDYGOL I GONWY. Mewn cyfarfod arbenig o Gynghor Trefol Con- wy, a gynhaliwyd prydnawn dydd Iau, penod- wyd Dr. G. L. Travis, Deganwy, yn swyddog meddygol y dosbarth, fel olynydd i Dr. Fraser. Mae Dr. Travia yn swyddog meddygol Pwyllgor Unedig Sir Gaernarfon, ond nid yw Conwy ar y Pwyllgor Unedig. EFRYDIAU CELTAIDD. Nos Sadwrn, yn Ngholeg y Brifysgol, Llun- dain, traddododd Dr. Kuno Meyer, Lerpwl, ddar- lith ar "Dylanwad y Goresgyniad Rhufeinig ar lonyddiaeth y Celt." Llywyddai Syr John Rhys, a thalodd warogaeth uohel i'r darlithydd. MAEROLIAETH DINBYCH. Ni fyn yr Henadur Boaz Jones barhau yn Faer Dinbych am flwyddyn eto er i'r Cynghor ei ddir- gymhell i dderbyn y swydd. Y tebyg yw y cynygir yr anrhydedd i'r Henadur James liughes., ANGEN MWYAF GWLEIDYDDIAETH GYMREIG. Yn y Clwb Rhyddfrydol Cenedlaethol, noa Wener, traddododd Mr Walter Roch, A.S., anerchiad ar "Angen mwyaf gwleidyddiaeth Gymreig." Ffurfio plaid Gymreig annibynol yn y Senedd, meddai ef, oedd yr angen hwnw. WESLEYAID LLANDUDNO. Dadorchuddiwyd colofnau coffa oapel Wesleyaid newydd Llandudno, ddydd Iau, ac ar yr achlysur casglwyd 250p tuag at dalu am dano. COFFA ARGLWYDD HARLECH. Yn Eglwys Blwyfol Selattyn, ddydd Sul, dad- orchuddiwyd tabled pres er oof am y diweddar Arglwydd Harlech gan Esgob Llanelwy. MARWOLAETH TAD BEREN. Hysbysir marwolaeth Mr Evan T. Griffith, Rhydyclafdy, yn 87 mlwydd oed. Bu'n swyddog elusenol a chofrestrydd genedigaethau a mar- wolactliau am dros ddeugain mlynedd. Gedy weddw, yr hon sydd yn 91 oed, ac unig fab, sef y bardd melusber, Beren. PYSGOTA ANGHYFREITHLON. Dydd Sadwrn, yn Nghaernarfon, cyhuddwyd yr Anrhyd. F. G. Wynn o bysgota yn anghyf- reithlon yn y mor. Yr oedd dau achos i'w erbyn, a rhoed dirwy o lp a'r cost-au yn mhob achos.—George Head, John Head, Thomas Jones, a Richard Hughes a gyhuddwyd o ddefnyddio rhwyd yn y Fenai ar adeg anghyfreithion. Rhoed dirwy o 2s 6c yr un a'r costau. ENGLYNION i'r Parch J. Myrddin Thomas, Prestatyn- Ma^vrddawn fwdd yw Mjrddin fwyn—a d>T. da Hynod, yn dooth jinddwyn; Gwat ei foes yVr gwr addfwyii A lionwiw sani llawn o swyn. Ei awen goeth a lunia gan—lawn oil o linellau eirian; O'i gerdd ddiwall tyr allan Wefroiddiol, brydyddo! dan. Gwiw ereslais frawd gtraslon—a dyn mawr YdyVn mjisg llenorion; Goleu sant yn eglm-t,-e Ion Yw a dewr ganiad wron. Gwr uniawn ao arweinydd-dewr y wlad • Yw aar hwybr gwir grefydd; Dyfal glod fel gwylrodydd Addas e; oes iddo sydd.

Blwydd-Dal i'r Hen, EG LU RTl AD PELLACII Yr ydym yn ystod yr wythncsau diw ddai weth d&rbyn amiyw l\ thyrau yn gofyn lux- had pellach ar rai o bwyntiau y Ddeddf non, sy n dod i rym gyda.'r flwyddyn Desaf, felly ored^m y bydd y nodiada-u canlynol yn help 1 dd<?all ei darpariadau. AMODAU ER SICRIIAU BLWYI^D-DAL. Mae hawl gan wrywod a benywod, a phan ddefnyddir tormau gwrywaidd mcgj-s "ai" neu "efe, deallir cu bod yn frynihviTsiadol at f eotjnvod. (1) Rhaid i'r hawlydd fod wedi cyrhaedd 70 mlwvdd oed. (2) RSiaid iddo fod vn ddeihad Prydeinig. Lle'r vmddengjs i berson gaeJ ei eni yn y tixil-lgaethazi Prydeinig, ac ni thrigianodd y tu allaji i'r txriog"aethau Prydeinig con cyrhaedd ei ddogfod-irrfwydd a thrigafn, cyfrifir ef, OD na fydd rheeymau i gredu i'r gwithwyneb, yn ddeiliad Prydeinig. (3) Rhaid ei fod wedi trigianu am o leiai 20 n-J-vn-,d(i yn y Deyrnas Gyfunol. Ni ddifuddir yr ha-Nv ydd- (1) Os oedd yn vstod ei absenoldeb yn ngwas- anac-th y Goron fcl milwr, morwr, neu ryw fodd arall, neu os oedd yn ngwasan- aeth rhywim a wasanaetSai follv. (2) Os n ei ymadawiad ei fod yn trigianu yn y Deyrnas Gyfunol, a thrwy gydol ei absenoldeb ei fed ar fwrdd llong wedi ei ehofrostru yn y Dsyrnas Gyfunol. (3) Os oedd ei gartref yn ystod ei holl abeen- okleb yn >y Deyrnas Gyfunol; ond yn yr achos hwn rhaid i'w abfleooideb beidio bod yn hwy nag wyLh mlynedd o gwbl yn ystod yr ugain mlynedd, oddigerth absencl- deb o dan (1) a (2). MODDION CYNALIAETH- Rhaid i'r hawlydd foddicni gwyddog y Fhvydd-dal nad yw ei foddion cyn all ay th yn y fl\vyddyn fel eu c^-frifir dan y Ddeddf, droe 31p 10s. Wrth gyfrif moddion cvnhaUacth yr ]iav,lydd bydd i'r swyddog gymeryd i irstvriatth- (1) Y mockfeoii (neu yr inowm) y gall yn rbesymoi ddiagwyl ei dderbyn mewn arian yn ystod y flwyddyn ddyfodol; yn ateen- old<*b t ystiolas-fch ai-ali, c^smerir ei fed yr un faint a'r byn dderbyniwyd yn ystod "y flwyddyri flacnorol. (2) Yr inowm ddaw i'r hawlydd oddiv, rth eaddo a berthyn iddo, ac hefyd yr incwm allcsid dderbyn ocidiwrth um-hyw eiddo, cyfaddas i'w cklotli ar log, nad yw yn awr ar lo £ nao yn cael ei ddefnyddio i'r fantais otre UL. (3) Gwerth blynvddo! unrhyw fraint neu fudd a fwynheir ,gIan yr hawlydd. k Yn uncI a'r oyfarwyddiadau roddwyd i aw- durdodau r Flwydd-dal, cymorir y pethau mn- lynol, yn yohwanegol at. incwm vr hawlydd mewn arian, i ystyriaeth wrth "benderfynu maint ei foddion eva-liahaeth:- (a) Gwertth bwyd, llety, etc., gan bwy bynag eu darperir. (b) Yr hyn ddorbynir oddiwrth arian ar log ao eiddo mewn gweithrediad. (c) Ni wncir cyfrif o ddodrefn ao eiddo per- sonol yn perthyn ao yn oaci eu ikjfnyddio gan yr hawlydd ce nad ydynt yn werth 1m.x na 30p. Os ydjut yn N-y eu gwerth na 30p, i bende.rfynu'r incwrn b^nyddol oyi-ie-rir 4 y cant ar yr oil droe 30p. (d) Os yw 1 hawiydd yn byw yn ddi-aroreth ac yn derbyn oydnabyddiaeth mewn tan- wydd. neu a ohanddo hawl porfa i'w fitwoh iwai ei farch, neu hawl i don brigwydd, etc. disgTvylix iddo fod j-n barod i roddi' cyd- nabviddiaeth am werth y breintiau hyn. YmddcngMi nad yw'r hawlydd yn rhwym o fudd-soddi od arian wrth bwrcasu blwydd- dal, ao ni ddylid g,ne,,zd amgajigyfrif o'i incm-m a.r y dybiaeth ei fod wedi gwneud hyny vr hyn Sv'n deilliaw neu'r hyn all- asai ddeilliaw o'i arian pe dodasid Lwy ar log yw eafon yr amcang,}rfrif. Wrth bcnderl ynu gwarth bwyd a He;;r, etc., cvm«(rir i ystyriaeth safon byw y person gyda r hwn y lietya yr hawlydd. Yn y rhanbarthau gwleehg, yn y cyffredni, goeodix y gwerth biyn- yddol roa 3s 60 vx wythinos; yn y trefydd, 5s yr "wythnos. Yn yr Iwerddon gesodir v gwerth. oyferbyniol yn 2s 6c a 4s yr wythnos.* Deallir, os telir am iwyd a llety, ao 06 yw'r tal yn llai nar amcangyfnf o'i w-e^ih, y rhoddir ystyriaeth l r olaf wrth wneud cyfrif o r nieddion cvnhaJ- lactb. Gosodir gwerth incwm yr Iicwlydd oddiwrth anan mown Haw neu a roddwyd yn echwW-n gandd-o heb log neu eiddo perthynol iddo heb ea ddodi i'r fantais orcu er yn meddu cvfadd- asder i hyny yn ol gwra cyfartaJ i 4 y cant am y swm o arian n»eu we«rth vr eiddo fel v bo'r achoe. J CYIUetrWD fel esiampl weithiwr wedi ymddeol o 1 alwedigaeth ibosiu yr hwn a wneir i fyny fea y canlyn:- J J Gwerth llety q ^0 Lyfran yr Undsb Crefftol (3s yr wythnos) 7 16 Q Uyfran wirfoddol oddiwrth fab (2a 60 yr wythnos) 6 10 0 4 y cant ax 40p-enidlion heb fod ax log 1 12 0 Cyfanswm yr incwm yma. yw 19p 18s, & swuii y flwydd-dal yw 5a yr wythnos. Fodd bynag, y mae gan yr henafgwr ychydig* o eiddo bynag, y mae gan yr henafgwr ychydig o eiddo personol—dodnerfn, hen awrlais, a phethau eraaU, pa rai ns fuasai'n foddlawn i'w gollwng oa aiaeJ. Y maent yn werthfawr, ond eu gwerth a-riawl yw'r peth lleiaf iddo ef. Yr amoangyfrif o'u gwerth yw 70p. Y gormod- werrth (exoose value) dros 3Cp yw 40p, a rhaid yohwancgu 4 y cant (lp 12s) 0 hwB. Gwna. hyn gyfaxiwm yr inowm yn 21p IQ3, a disgyna'r nwydd-dal i 4e yr wythnos. RIIODDION GWIRFODDOL GAN BERTH- YNASAU, ETC., NEU FLNV-YDD-IDAI, IADAU GWIRFODDOL. Y mae'n rhaid cynwys y rbai hlyn, and, wrth gwrs, gall y pesrson a rydd y rhoddion eu natal. Fodd bynag, os ynvadengys fod unrhyw borBon yn urniongyronol neu yn anuniongyrchol wadi dxfuddio ei hunan o unrhyw incwm neu eiddo mewn trefn i gvfaddasu ei hun i ddew, byu blwydd-dal ar raddfa uwch na'r hon yr oedd ganddo hawl iddi, darperir yn y Ddeddf fod yr incwm neu werth btynyckfol yr eiddo 1 w ystyj-ied fel rhan o'i foddion cynhaliaeth. MODDION CYNHALIAETH Y GWR A'R WRAIG BRIOD. Wrth ystyried mow 111 person, un o ddau o I bcbl briod yn byw gyda'u gilydd yn yr un ty, darperir yn y Ddeddf nad yw'r inowm, mewn uirrhyw achos, i fod yn swm llai na haner oyf- auswm mewm y ddeuddyn- Ea- enghraipht, as yw hanor cyfanswm eu frincwm yn fwy na'r swm ddynodir gan y gyfraith, Ihy.ny yw, 3lp 10s, nid oas gan y naill na'r lkkh tiawd 1 flwy<id-dal. O3 nad ydyw, yna ofcfrifix v flwydd-dal yn imol a r tabl dibynol. Ond rhoddir yztyriaetn hefyd i'r mewm a fwynheir gan bob un o honynt vn unigol wrth v-yfrif y blwydd-dal. Cymerer" a fjmyn1 vn enghraiphi. Y mae i'r gwr incwm Dlynjxldol o 40p, tra nad cce gan y wraig in- cf\vm ar wahati; i bwrpaa blwydd-dal, gosodir mewm y wraig i lawr yn 20p y fligfcdyn, ac felly y mac ganddi hawl i flwydd-dal 0 5s yr wythnos, tj-a y goeodir inowm y gwr yn 40p, ao follv m fedd ih«w4 1 flwydd-dal. Neu, eto meddyiiar fod incwm y gwr vn 22p y flH-ydd\-n ao eiddo r wraig yn lOp ar wahan i'r eiddo ef; 1 bwrpaa blwydd-dal cymcrir incwm y gwr vn a r yn £ 16. Felly, medda r gwr hawl i ftdd-da.1 o 4s yr wythnos, a'r wraig 5.1. YR HYN SY'N ANGHYMHWYSO. Y prif bethau sy'n anghymhwyso hawlydd ar hyn o hryd. er ea tpd yn mhob modd arall vn meodu (hawl i flwydd-daJ. vdvnt — (1) Ei fod yn derbfen unrhyw ektsen o'r phvyf ond a gTybwyllir yn mhellach yn mlaen. (2) Os derbyniodd ar unrhyw adeg er y laf o Ionawr, 1908, neu os derby-nia eto un- rhyw gymhorth plwKfol, anghymJiwysir ef hyd Rhagfyr 30, 1910, oddieithr i'r ;Ddeddf gael ei zw-A-id gan y Senedd.; ond ni wna jo; a ganlyn angtiymh-,v- (a) Urhyw gyihhorth meddygol neu law- feddygol ()n cynwys bwyd neu gysuron) a ddarperir gan neu ar gymeradwyaeth y Bwy'ddog1 meddygol; neu (b) Unrhyw gymhorth estynir i beison drwy gadw unrhyw un sy'n dibtmu amo mewTi gwallgofdy, neu ysbytty, neu glafdy, neu gymhorth i ddwyn y draul o* gladdu unrhyw un fo'n dinu mo; neu (c) Unrhyw gymJiOTvh nad yw'r gvfraith yn ystyried yn anghymhwyøder i barson gaoej ei restru fel ethoiwr yn meddu h&wl i bleidlais Seneddol neu vai rheswm droe ddwyn oddiamo unrhyw hawl neu ragor- fraint yr etholfraint. Y mae hyn yn gym- hrwysiadol at fuchfroAu a darpariaetbau prydiau bwyd, o dan Ddeddi Addysg (Dar- tMu-iad Prydiau), 1906, darbvniad 1 j-slyttai y Metropolitan AsN-luin Board mewil achoa- ion o qiniydmi heintue, a rhai pethau eraill. (3) Oa bu iddo yn gyson ballu gweithio yn unol a'i allu, ei gyne, ao angen er cadwr- aeth a budd y rhai a ddibyncni yn gyf- redtihlon arno. Ni an^hymhwysir* person as bu iddo yn croon am. ddong inKnodd hyd nes cyrhaedd 60 mfwycU oed drwy daiiadau i gymdecthasau. cyleillgar, darbod- PI. neu gynxteitheeatt eraJl, asu £ ^>11 crefftol, neu drwy ryw fodd aralI. a gy- merad^.yir, wneud darpariaeth i sicrhau cymhorth iddo ei hun. Aughymhwysir nifor enfawr o Bobl yn meddu hawl yn mhob ystyr arall drwy eu bod wedi deryn oymhorth plwyfol er Icnawr diweddafl Nis gail hawlydd wella hgn drwy beidio cy- meryd eiusen mwy, ac nid yw o nemor bwya tAW ychydig ydoedd y gyfran a dderbyniodd. Y mae cymhorth o'r tu faes yn gystal a thu fewn i'r tlotty yr un v.dd yn aaghymh"wyso. Pan daia plant drwy'r phvyf at gynal eu rhieni y mao hyn yn golygu cymhorth phvyfol, ac ang-hymhwysir y rhieni o'r herwydd. Y mae'n amheus a yw cyirthorth meddygol, bwyd, neu gysuro'n a ddarperir i berson yii vsbytty tlotty gan neu ar gyn-icradxi-yaeth y meddyg yn ang- I hymthwysdra. Penderfynwyd na ddarfu i ddyn dderHyniwyd i tloity .w--di tori ei goes dderbjm eymhorth o'r plwyf fel ag i'w ddi- fuddio o'i bk'idlais Seneddcl, ac mae r clatgarl- iad hwn yn debyg o gyfanvyddo awdvirdodau'r Blwydd-dal mewn achosion cyrtelyb. Darpara Deddf y Tlodion, 1834, fod pob cymhorth roddir i neu ar ran gwraig neu L-leritr.,n o dan 16 mlwydd ood (a'r sawl hcb fod yn fud na byddar nac yn ddall), ac fod cymhorth loddir i bfentyn o dnft 16 i weddw (oddieit.hr fel y orybwyllir uahod) i gtael ei ystyried fel cym- horth wedi ei roddi i wr neu weddw, fel y oo'r achos- Gan hyny, anghymhwysir gwr os derbyniodd ei wraig neu ei Wentyn o ckm 16 gymhorth plwyfol, er Ionawr, 1908, yn unicn fel pe bai wedi derbyn cymhorth ei hunan; a'r wraig yr un modd o dan a mgyichiadau cyffelyb; ond nid yv/r ffaith fod y gwr wedi derbyn oymhortjh. plwyfol o angenrheidrwydd yn ang- hyjnhwyso y wraif:. Pan roddir cymhorth nid yw taJ:¡¡'n eoI yn sicrhau cymhw'ysder i dderbyn blwydd-dal. Ond y mae amg*ylcbiacLau o dan ba rai y rhoddir oymhorth yn y ffordd o eoh- wyn, ac nid yw iliJn, debygwn, yn acghym- hwvso. GHWANEG-LEN (SCHEDULE). Dengys y tabl oanlynol y raddfa wrth ba un y cyfrinr ao y telir Blwydd-daJ: — Os Dad yw moddion cyn- Y mae ganddo hawl hahaetb yr ibawiydd yn i flvo-vdd-dal wyth- u^oh na noeol o Blynyddol. Wythnceod. L21 0 0 8s. —— 58. jE2512 6 95. —— 4e. I JE:26 5 0 IDs- —— 3s. M 17 6 lis. —— 2s. fzl 10 0 12s. —— le. MYNEGIADAU ANCHYW1R. Os gwna u-nrhyw borson fynegiadau anghvwir er mwyn sicrhsm neu barhau blwydd-dal i'r hen, aill ai drosto ei bun neu drew anul, gesyd ei hun yn agored i garohariad am dyminor heb fod dros chwe mis, g-yda llafur oaled. Gall y Goron ad- fer pob blwydd-daJ a sicrbawyd ar gam naill ai oddiar y derbynydd, neu mewn achos o far- wolaeth oddiar ei gymrychiolydd personol. PRAWF 0 OEDRAN. Gellir profi oodran ytr bawlydd yn ol y drefn & ganlyn:- Tystysgrif aenediga-th (mae hvm yn ddigOJa ynddo ei hun). Tystysgrif bedydd- Tystysgrif o wasanaerth yn un o iuoedd y Goron. Tystysgrif aelodaeth o gTmdeitfeas gyfei'Jgar neu ddarbodol neu undeb orefftol. Tystysgrif priodas. Uarbyw dystiolaeth arall yrnddengye yn ddi- gonol i'r pwrpas. Gall hawlydd a anwyd yn Lloegr neu yn Ngliymru air neu wedi Gorphenaf 1, 1837, sior- haii tystysgrif fed rheol oddiwrth y CofreitrVdd fVffredrnol, Somoreet. House, Strand, London, Vv'.C., am dal o 3s 7c, ond mewn trefn i arbtd costau ymgyrnera swyddogion y Blwydd-dal a sicrhrau tystyBgrif gtenedigueth oddiwrth y Cof- restrdd CyffredlOl os gofelir am roddi r man- ylion a ganlyn kklynt—Enw, lie, a bhvj-ddyn genedigaetih, 6nW mcxrwynol y fam, ao enwan bedydd y rlyoni. Yn Lloegr neu Gymrn, os ganwyd v* hawl- ydd ar neu wedi Gorphenaf 1a.f, 1837, dylai roddi yn ei ffurf-len bob manylion am enwau ei ri-etu a pha. bryd a pha k y ganwyd ef, er :irS>vyn cytiOTthwjV/r swyddog i sicrhau tyst- yagrif gienedigaeth oddiwrth y Cofrestrydd Cyffredinol. Os oes yn meddiant yr hawlydd dyst- ysgrif gfcnedigaeth, neu fedydd, neu rw wy- bodaet-h arall yn profi dydd ei enedigaeth, dykii eu d<)di gnrbron y swytidogion. Mewn rhai achosion bu rhieni mor esgeulus nes peidio oof- restru gene(lil-laeth eu plant, ond ychydigo iawn yw nifer rfwii hyn. Y mae rini o'r hen goflyfrAU bed- ydd mewn etgSwjnsi a chapelau cyn 1837 wedi eu dodi yn ngofal v Cofrestrydd Cyffredinol, a giellir sicrhau dyfyniadaw o'r rhai hyn. Gellir cael tyf-tysgrif bedydd o'r eplwys neu'r oapel lie gweinyddv^v^ y ddefod. Gellir oael tystys- grif gvN-asa?iao*h yn y Fyddin neu'r Llvnges os g^vneir oais ai Swj'ddfa Rhyfel neu'r Llvnges yn myneig'u yr &man sydd mewn golwg. Y Il:lae'r un manylion yn gymwysiadol at dystysgrif- aii priodas, ac os yw tystysgrif priod- as yn rhoddi oedran yr hawlydd geihr cy- meryd hyny fel tystiol&eth o ddydd genedig- aeth. Gellir gwneud defaydd hefyd o Feiblau teuluaidd, nrwyddiadivron, llythyrau yn mjyn- egu'r enedigaeth. neu unrhyw bethau eraill deifl oleuni ar gwestiwn yr oedran.—O'r "Western Mail." 468,164 YN GOFYN PENSION. Y mae Canghellydd y Trvsorlys wedi hys- bvsu mai nifer J rhai a anfona&ant gsds am beneion at y sv.>,ddogion erbyn y lOfed cyfisol yw 463,164, sef 273,^2 yn Lloegr; 131,610 yn yr Iwerddon; 49,077 yn Yagotkmd; a 13,615 yn N g hymru.

Mesur Amddiffyniad Plant. Yn Nby y Cyffredin, nos Fawrth, dechreu- wyd cymeryd o dan ystyriaeth Fesur y Plant, fel yr oedd wedi cael ei ddiwygio mewn pwyll- gor. Cafodd cynygiad a wnaed gan Argfwydd R. Cecil i ail-gyflwyno y mesur i Bwyllgor Detholedig-gyda. golwg ar yr adran oedd yn dwyn perthynas ag ysmocio yn mygg plant-ei wrtho trwy 162 o bleidleisiau yn erbyn 44. Mr H. Samuel, o'r Swyddfa Gartrefol, a gynygiodd osod adran newydd i mewn, yr hon oedd yn ymwneud a gorwedd ar blant. Byddai i'r adran newydd ei gwneud yn drosedd i orwedd ar blant pan y gellid profi fod hyny i'w briodoli i feddsr- dod yn unig. Wedi rhyw gymaint o ddadleu, chwanegwyd yr adran at y mesur. Mr Wedg- wood a gynygiodd adran newydd, yn gwahardd rhoddi afcohol i blant o dan bump oed, oddi. eithr ar archeb meddyg neu "nurse," mewn achos o aiiechyd, neu ryw achos pwyøig arall. Wedi rhyw gymaint o ddadleu, gadawodd Mr Samuel y mater yn agored i aelodan bleidleisio fel y gwelent yn oreu. Cafodd yr adran ei oha.no trwy 123 o bleidleisiau yn erbyn ICS. Am unarddeg o'r gloch gohiriwyd ystyriaeth pellach o'r mesur, a chododd y Ty yn ddioed.

IJIJl LJ_LHP——— I, I,, PENODI ORGANYDD YN NGHAERNAR- FON. Mr Richard Pritchaid sydd wedi ei benodi yn organydd capel Salem (A.), Caernarfon fel olynydd i Mr Effion Jones, a ymedy i IAomdud. no. Noa Lun cyflwynwyd anrhegion tlws i Mr Jones fel gwerthfawrogiad o'i lafur. TLODI YN FFESTINIOG. Yn Mwrdd Gwarcheidwaid Ffestiniog, ddydd Mawrth, mynegwyd y telid mwy o 34p bob bythefnos ynl awr o allan-gynorthwy nag a wneid yn yr Undeb bum' mlynedd yn ol er fod y boblogaeth yn llawer llai. Ceid mwy o 96 o dlodion yn mhlwyf Ffestiniog yn unig. Cod- odd y trethi sirol lo y bunt.

PENRHOSGARNEDD. MARWOLAETH MR WM. WILLIAMS. Boreu Llun taflwyd yr ardal uohod i drist- woh a galar cyffredinoi gan y newydd am faz- woJaeth Mr Wm. Williams, Mooa View, Ty'n Ciwt, wedi cystudd trwm am rai miaoedd, yr hwn a ddiockiefodd yn dawel a dirw^nach. Yr oedd wedi cyrhaedd ei 70 mlwydd oed. Yr oedd Mr Williams yn foneddwr CristionoCOL a'i bamh yn fawr drwy yr holl ardal, ao yar oedId iddo "air da gan bawb, a ohaa y gwir- ionedd ei hun." Nodwoddk1 ef gan garedig- rwydd ao addfwynder. Yr oedd bob amser yn barod i gynorthwyo gyda. phob syanudiad a duaddai i ddyrchafu moes a ohrefydd yn yr ardal; a llanwodd y swydd bwysig o ddiaoon 3m eelwys Annibynol Bedah, ger Bangor. Byddai bob amsar yn ei le yn y moddion Sai> bothol ao wythnoeoi, a byddai ei gvnghorion dooth ao amser ol bob ameer yn oael eu der- byn er lleshad ac adeiladaeth yr eglwys, ag y bu yn 8WY mor amlwg ynddi am flynydd- oedd lawer, a'r cyfrif yn ddiau am hyny yd- oedd ei fod yn byw i fyny a'i brofies. Bu hefyd yn athraw ffyddlon yn yr Yflgoi Sul, ac yn To-AMiriedciwr y capel, a llanwai yr holl awyddau hyn mewn modd cymemdwy, ffyidd- lawn a llwyddianus. Mae oydymdeimlad ardal s^fan a'i anwyl briod, ei chwe' n»ab a'i ddwy torch jn eu galar ar ol priod ffyddlawn. a thad tyner a gofalus, ac a'r eglwys yn Beuhih yn ei cholled o ddiaooo mor flyraum ao yrodiecfa- nr. Cymer yr aocUdd Is pi Mynwent Glanadda, Bacgor, aoa adMi o'r gwdi heddyw Im4

5wyddfa Cofrestru y Pioneer." CYNLLUN NEWYDD. Ar tudalcn 12 o'r "Pioneer," yn nlljiih y man hysbysiadau, ceir myncgiad dydd- amonir ar nog Wener restr o'r rhai sycid yn orol am gynllun newydd a odyogir genym i wedthxediad, trwy yr hwn y cynorthwyir meistresi i ddod o hyd. i forwynion a moT- wynion i sior-hau lleoedd. I bawb a d-dan- fonant hysbysiad Fr "Pioneer" am forwyn, hysbysebu yn ein ook>fnaii am leoedd. Trwy hyn dygir meistrosi a morwynion i gymundeb biuui a'u gilydd trwy hysbysebu yn y "Welsh Coast Pianoor." Ni chodii unrhyw dal am hyn q eithro y tai am yi hysbysiad.

Bwrdd y Lienor. (GA- AFALLON.) Pob llyfr i'w adolygu a phob poneb'-ieih !'< golofn hem i'w hanfon j-" Afallon," Cuxtoa House, Bangor. "BRENIN YR AFON AUR; neu y Brodyr Duon. Siori Tylwyth Teg, Gan John Rtusbin. Wedi ei Gy-nareigick. gyda Rhagymadrodld, gan H. Brythoji Hugiies. Arg^raphwyd a dhyhoeddwyj gan Gee a'i Fab, Oyt., Dmbyoh. Pris, 2a.; Gwyn eu byd y bobl sydd yn byw dan gyfar- edd Jolho Ruskin. Cydnabyddir ef yn un 0 feistriaid lien betsnig. FAng a dwtn a oyrob. afol yw ei idyl an wad, ac y mae ei edmy yn llaoeogi beunydd. Nid oea lenyd-J iae £ ii La dciaeh ax N'tei na weitiisau ef. Ceir bardd- oniaet;h yn itidiob bu o'i eiddo, uc aaq) saornio ymadroddion mirain nid oes ei hafal* Dysfodd' ei gariad at geii i >vei4hrediad yn iniiob cy€roJ, ao y mae ei ardduil a'i ffurfiao llenyddol yn batrwm i bob ysgrifenydd. \Vr £ h ymgydnabyddu ag ef, toimlir iel pe yn rhodiQl gerddi'r perlysiau sydd yn Ila W,u o arogi biodi au a molodi air fin pcb awel. Yn y gyfrol gaia dan syfw ceir Ruskin yn siarad Cymraeg dilecil ryw, ao y mae Mr Brython Hugtw yn haeckl6 oJ o'r warogaeth uohaf am ei orchest yn (Jynf reigio y stori mar ddillyn, ystwyth a hvsain* Da y gwyr y profiado] anhaiwdded orefft yTf hifny, oanys y mae'r fath swyn yn eyniad.su a'i iath feJusder yn mrawddegau Ruakin fel 181 gall ond cyfieithydd hyfedr rwyddo i g.adw'll gwrid arnynt a'r bercria,h yiiddyxit. Ao nid yn y cyfieitniad yn umg y deng~ys M<B Brylhoo Hughes ei gamp fel lienor. Anfynp yoh mown llyfr Cymraeg j ywelir rodd mar gryno, a oluun, a ohyfoetbog, ac y mae yn enwanegiad gwiw a gwertirfawr at y, gyitoL Dyry fywprrapiaad o'r awdwr gag eifenu ei afchrylith ac olrhain ei ddylanwwdq Dyma. ddywed am Ruakin, a sylwed y diuilen- ydd a.r dejjvvoh y Gymraeg yn y pe,-dgrai;tl aI ddyfy.nir Y mae wedi effeithio ox y genedl Saoenig! yn ddrwfn a phariiaol: i'r sylwedydd cyhredia hwjrach mai yr effaitih fwyai amI-wg a c;wef. adwy yw I ffordd y mae wedi eu deffro &;it oynhyrfu, wedi agor eu Ilygaid, a chvnitiesu eu oalon i weled ac i deiriiio N atur-Natu.r yn ei gtwahanol agweddioo aJlanol, yn Oogystcl Natur yn ei ha^weddion mwy cyfriD, hudoi, ao allegol. Ni fu erioed gymaint o dùringQ i'r mynyddoedd, o dreiddio i gihau y cfe-m* moedd, o syn-grwydro eamwytti Iwytwau y wig i wrandaw can adar a;ui W6Íg yr av, er.o. o dawel droedio glaaau lirwd ao afon, a gwylio bywyd a moes gw bedyn a brithvil; eriood y f&th fanwl syllu ar liw a llun deiJen a chwll1 w); erioed y fath ddyddorus edrych ar fkxlau tandd a dol, a ser y nen. Cato ni! y mae bryniau a bannau Cymru yn fyw lalar bob bai o wyr a gwragiedd, gwyryfon a lianc- ia.u, Lei wedi medclwi ar win y inoeiyidd • Bohd an-Fy) pan oedd wit i yn fac ngen, ceasio osgoi yr allt a'r myifcdd y byddem ni—psv b call! A dyna synu y byddem at y "byddigionis" yn ei anclu hi am goppa moel y mynvdd, 4 dhk^w j-n e«3h ysgyttcrog Mynydd ldwal! Aa yn ddiau geinyf, dyma'r gwr oedd yn o'u gyru—eie yn benaf, er nwd dieuog Wonds- ■warth—ea gyru "a'u gwallt ax wyr" i fro y geifr a per ddi y tirug. Neu, pobl" go sad, go sobr a difrifol, y byddem yn acfer ystyried y Saeson cyn hyny—cyn dyddiau Ruskin. CJhmuoegir at fddyddordob y llyfr o wybod achlysur ei y#grifeniad, a gadawn i'r cylieich- ydd eto adrodd vr hanee:— Hyd y gallaf weled, y llyfryn bach hwn —"Brcnm yr Afon Aur"—yv," yr unig un yø- grifenodd i blant ac ieuenciyd; ac fel hyn y bu, mae yn vmddangoe:—Chwi gofiweh mai Ysgotyn oodd 01 dad, <iyn o Edinbwehf wedi iymtserfydlu imewn maanaol? yn Ll, ae yn byw yo Heme Hill, perllaw y ddinaa fawr. Y mae rhywrai o gyf-oillion rhieni Ruskin, oodd yn byw yii Pe^-th, vn, yr a lhar> yn anfon eu geneth fach am dro i Luadain, ac i aroe yohydig gyda'r Ruskina- Y mae Jobn a'r lodee fach—ac un fach, dloa odiaeth oedd hi, meddir—yn mywd yn gryn gyfeillion. Gallwn gasclu'mai b^ihgen ieuano o naws a thymer lied ddwys a difrifol oedd John hithau o'r tu arall yn llawn nwyf bywyd, a dlgrfwcl1. Modd byrig,y mae hi r:*w ddiwrntad yn rhoddi her i John—ai o ddtneddi ac ysmaidod dim'wod o'i weled yn odrydh mw ddv#A'B a difsnfol bob amser g>vn—yn rhoddi her iddo fedru yBgfrifenu ys- tori am y tyrwyth teg', gan fed^wl, o bosibL nad aJlai un o'i dtieddi-adau difnf-ddwvs ef fyth gyflawni y fath orohwyl. Ond siomwyd hi, oblegid y mae John yn ei gorphen hi ar ddau dwyinniad! Ac feUy yr ysgiifenwyd "Stori Brenin yr Afon Atir." Yn y flwyddyn 1842, pan oedd Ruskin yn 23ain oed, p WJ hyny. ao felly, pan oedd yn elrydydd ieuano vn Rhydyohain, yr un flwyddyn ag yr enillodd ei radd. Ond bu yr ysgrif (MS) yn n^hudd ac yn nghadw am naw mlynedd wedi hyny, gian nad ysgrifen- asid hi ond yn unig fel rhyw beth i foddio y lodes. Ond yn 1851, modd bynag, y mae yr yston yn cae3 ei ohyhoeddi. Y mae hi fefiy vn un o gynvrdhion bonsoaf Ru^rin, a ohyn hir, fel y mae yn ddyddorol eylwi, aethy forwymg hon yn wraig i John. Cymwynaa annArisiadwy ag i Cyro- ru yw 00 dwyn i gyfatfenach a Ruskin, a theimtom yn sior y ludd i'r bias a brofant wrth ddarilen y chwedj bcydferti boon greo dyheiwyd yaaddynt i ddarHen gTPeiiihiau reraiH yr awdwr enwog. Teilynga gwaajf Dinbycih a Mr Bitjthon Hughes ddioloh «un roddi y gyn- ysgaeth bon i'r genedl, ac y mae <^giad rJW* y gyfroi yn rhoddi cyfle i athrawcm a rhieni gyflwyno i blant lyfr teg ei ddiwyg, chweednis ei cynwys, ao heb ei well i roddi mrwyniant CStwanegir at ei werth ei arddunedd gan eirfa dra riBa^rorol a dauddeg o ddaritmiau. Yi mae y rhwymiad hardd, yr argraph glan, a'r drefn ddestlus sydd ar y oynwysiaa yn glod i sWyddfa'r Mri Gee, tea y mae y dull y; orflawnodd y Cymroigydd ei wartfc yn ddiaia* gen.

A.S. Flaen yr Yaaclen. Ymddangosodd Mr Will Thorne, A.S., yd Heddlys Bow-street, Llundain, ddydd Gwew er, i ateb y cybuddiad o anog y bobl d<& waith i dori i mewn i fasnachdai y pobydtti ion. Ar gais y diffynydd, gohiriwyd 19 achos am wythnos, & cbaniatawyd meidli iafoa,