Baner ac Amserau Cymru

Y GOGLEDD. Prydnawn dydd Mercher cymmerodd claddedigaeth y diweddar Ganghellwr Trevor Parkins le yn mynwent eglwys Gresford. Y mae Mr. W. R. M. Wynne, Arglwydd Raglaw Meirionydd, wedi enwi Cadben H. M. Richards, Caerynwch Dolgellau tel dir- prwy raglaw, yn lie y diweddar Mr. Owen Slaney Wynne. Cafodd, y Parch. George Salt, rheithor Llanfrothen, gynnyg ar fywoliaeth Bod- fean, sir Gaernarfon, yr ton aeth yn wag trwy farwolaeth y Parch. Richard Jones; ac y mae wedi ei derbyn. Derbyniwyd hysbysrwydd yr wythnos ddi- weddaf am farwolaeth Mr. Edgar Watkin, Pontafon, sir Gaernarfon, yr hyn a gymmer- odd Ie ddydd LInn, y laf o'r mis hwn, yn Loudwater, Sheringham. Gwneir trefniadail i sefvdlu cyfres o ddar- lithiaU plynyddol mewn eyssylltiad a chol- egaii y Bedyddwyr yn Nghymru ar hanes yr enwad, am gost o 250p. yn y flwvddyn. GOT- ynir i'r eglwysi wneyd casgliad blynyddol i'r amcan hwn. Yn ystod mordaith ddiweddaf y Maure- tania,' o New York i Liverpool, ganwyd baban i Mrs. John Luff, E.clwardsdale-un o aelodau eglwys Cynnonfardd. Cafodd ei fedyddio ar fwrdd y Ilestr gan y Parch. R. Eurog Jones, Caergybi; ac enwyd ef yn Wil- liam Mauretanius Luff. Hysbysir fod Mr. T. Reed, yr hwn a aeth i wasanaeth Cwmni Ffordd Haiarn y Cam- brian, pan gafodd ei gychwyn yn 1864, wedi rhoddi ei swydd i fyny. Yr oedd wedi llenwi y swydd o orsaf-feistr yn Junction Abermaw am ddwy flynedd a deugain. Mr. John George, Abermaw, fydd ei olynvdd. Cymmerodd priodas Ie yn nghapel yr Anni- bynwyr Saesnig yn Bromley, Llundain, y dydd o'r blaen, rhwng y Parch. W. Justin Evans—brawd y diweddar Dr. Herber Evans, Bangor-a Kathleen Grace, merch y diwedd- ar Mr. a Mrs. Septimus Scott. Cyflawnwyd y seremoni gan Dr. R. Wardlaw Thompson. Mawr werthfawrogir yr erthyglau ysgrif- enwyd yn Gymraeg ar y cwestiwn o Pa fodd i osgoi y darfodedigaeth o waith Miss Davies, Treborth. Teimlai un foneddiges eu bod yn rhai mor ymarferol, fel y darfu i un foneddiges ranu 500 o gopiau yn rhad yn nghartrefi y gweithwyr yn un o siroedd Gogl- edd Cymru. Dydd Mercher cyfarfyddodd John Jones, Fron Haul, Waenfawr, a damwain yn Chwarel yr Alexandra, yr hon a drodd yn angeuol iddo. Y diwrnod blaenorol, tra yn gweithio yn Chwarel Dorothea, Nantlle, caf- odd llafurwr o'r enw Robert Williams, Beth- el Terrace, Penygroes, ei ladd, tra yn estyn cynnorthwy i roddi darn o graig ar wagen. Derbyniodd Mr. T. J. Williams, Coed Derw, Colwyn Bay, lythyr oddi wrth yr An- rhyd. Thomas Price, Prifweinidog Deheudir Awstralia, yr wythnos ddiweddaf, yn gofidio o herwydd ei anallu i dalu ail ymweliad a Cholwyn Bay, ar gais y Cynghor Dcsbarth Dinesig, ar y 6ed o'r mis hwn. Bwri,ada Mr. Price adael y wlad hon am Awstralia ar y 9fed o'r mis hwn. Tra yr oedd gweinidog o Lanberis yn cymmeryd gofal y gwasanaeth mewn capel yn Nghaernarfon, ar y Sabbath, yn lie cym- meryd ei destyn, fel arfer, o'r Beibl, dywed- odd y byddai iddo ei gymmeryd o'r Salmau Cymreig.' Yna, detholodd yr emyn tra ad- nabyddus, Dyma Geidwad i'r colledig,' a rhoddodd hanes dyddorol o'i awdwr, Morgan Rhys, Capel Isaac, ger Llandeilo. Horeb, ger W yddgrug.-Cynnaliodd yr eglwys uchod ei chyfarfod pregethu blyn- yddol Sabbath a Llun, Mai Slain a Me- hefin laf. Gwasanaethwyd y Sabbath gan y Parchn. J. Ifor Jones (gweinidog), a J. E. Davies, TreSynnon; a'r Llun, gan y Parchn. J. E. Davies, ac E. J. Williams, Acrefair. Y cynnulliadau yn lliosog, a'r weinidogaeth mewn*nerth. Ni chaed erioed well cyfarfod. Yn Ilys man-ddyledion Caernarfon, dydd Mercher, gwysiwyd Robert Griffith, Tanvbu- arth Uchaf, Dihorwic, gan ei wraig, Ellen Griffith, er adfeddiannu dodrefn a stoc fferm. Ail wr ydoedd y diffynydd i'r erlynes, ac yr oedd yn 20ain mlwydd ieuengach na hi. Rhoddodd y barnwr ei ddyfarniad yn ffafr yr erlynes am 33p., ac yr oedd y swm hwnw i gael ei d.vnu i lawr i Is. cs cawsai y nwydd- au dywededig eu dychwelyd.

Y DEHEU. Agorodd Mr. R. Benjamin, U.H., nodach- fa prydnawn dydd Mercher, mewn cyssyllt- iad a'r Tabernacl (W.), Rhymni. Cyflwynodcl Mr. Richards, ddarn o dir i eglwys y Methodistiaid Calfinaidd yn Bangc- y-felin, er codi ty i'r gweinidog arno. Ffurfiwyd eglwys newydd gan y Meth- odistiaid Calfinaidd yn C'vvm Felin Each. Sicrhawyd tir i .f:odi capel newydd yn Pont- llanfraith, sir Fynwy. Dengys adroddiad misol Pwyllgor Darparu Prydau o Fwyd (Ysgolion), yn ystcd Mai, fod 5,383 o foreubrydau wedi cael eu darparu am gost o 54p. 9s. 11e. Y mae y Parch. E. Arfon Jones, Dinas, wedi cydsynio a galwad dderbyniodd o egl- wys newydd y Methodistiaid C'alfinaidd yn Coedpenmaen, Pontypridd. Tra yn eistedd i gael ei giniaw ddydd Mer- cher, yn Nglofa Meirion, Llanharan, cafodd George Jordan ei ddirwasgu gan gareg, a chyfarfyddodd a'i farwolaeth. Gwnaed yn hysbys mewn cyfarfod o Gy- nghor Caerleon, dydd Mawrtli, fod y swm o 58p. wedi cael ei dderbyn oddi wrth y Cy- nghor Sirol tuag at gost y prif-ffyrdd. Talodd Mr. J. T. Evans, Caerdydd, ban- ner cost ty newydd i weimdog y Methodist- ialid Califnaidd yii Neyland; ac yr oedd ael- odau yr eglwys yn sicrhau y rhan arall. Hybysir fod y Parch. Lloyd Williams, y ciwrad a ofalai am St. Michael a'r All Angels, Ammanford, wedi cael cynnyg, a'i fod wedi derbyn, bywoliaeth Wiston, ger Hwlffordd. Agorwyd capel newydd i'r Annibynwyr Saesnig yn Manselton, Abertawe, gan Mrs. John Williams, Dulais House, yr wythnos ddiweddaf. Pregethwyd gan Syr J. Comp- ton Rickett, A.S. Bu Mr. W. R. Daxmcey, dirprwv grwner. yn cyhnal trengholiad yn Blaenafon, dydd I Mawrth, ar gorph Thomas Kifight, 27ain mlwydd oed, yr hwn a syrthiodd oddi ar nen- fwd Gweitliiau Blaenafon, y dvdd Gwener blaenorol. Tystiai Michael O'Conner fod y trangcedig yn syminud ysgol, pan y llithr- Odd, ac y syrthiodd trwy wydr ar lawr, pell- 1 der o 9 troedfedd. Dychwelwyd rheithfarn o Farwolaeth ddamweiniol.' I' Yn Eglwys St. Margaret, Westminster, dydd Mercher, cymmerodd priodas le rhwng Mr. Reginald M'Kenna, yr A.S. dros Ogledd sir Fynwy, a Miss Pamela Jekyll, merch Syr Herbert Jekyll. Dydd Mercher gosododd yr Archddiacon Edmondes gareg sylfaen neuadd blwyfol newydd sydd i gael ei hadeiladu yn Lewis Street, Canton, Caerdydd, mewn cyssylltiad ag eglwys St. Catherine. Cafodd cymmanfa Undeb Ysgolion Sab- bothol Annibynwyr Brycheiniog a Maes- yfed ei chynnal dydd Mercher, yn Aberhon- ddu. Yr arweinydd cerddorol ydoedd Mr. Roderick Williams, Caerdydd. Cymmerodd etholiad le ddydd Llun, er dychwelyd cynghorwr dcsbarth gwledig dros blwyf Tremain, yn lie y diweddar Mr. Alban Lewis, Treprior. Dyma fel y safai yr ym- geiswyr :—David Davies, 20 Samuel Griffith Davies, 15. Yr oedd pob pleidleisiwr wedi myned i'r pol. Cwestiwn sydd yn achosi gryn helynt i heddgeidwaid Abertawe ydyw, fod plant yn clnvareu ar yr heolydd. Nis gallenfc chwareu yn y parciau. Penderfynwyd gofyn i'r Pwyllgor Addysg i daflu y chwareuleoedd mewn cyssylltiad a'r ysgolion yn agored ar ol oriau yr ysgol. Mewn cyfarfod o Bwyllgor Addysg Cas- newydd, dydd Mawrth, pasiwvd fod yr is- bwyllgor oedd yn ymwneyd ag ymborth i blant yn cael ei awdurdodi i godi dim ond ceiniog, yn lie dwy geiniog, ar bob pryd o ymborth oddi ar rieni nas gallent fforddio i dalu y llawn swm. Cynnaliwyd cyfarfod cyhoeddus yn y Porth, nos Fercher, er gwrthdystio yn er- byn bwriad honedig y Cynghor Dosbarth i amddifadu y Porth o'i Hysgol Elfenol Uwch- raddol trwy ei gwerthu i'r Cynghor Sirol yn Ysgol Sirol i Enethod. Pasiwyd penderfyn- iad cryf o gondemniad. Pasiodd Bwrdd Gwarcheidwaid Castell- nedd, dydd Mawrth, benderfyniad yn dad- gan gofid, yn ngwyneb gwaith y LIywodraeth yn amddifadn y rhai oedd yn derbyn cyn- northwy plwyfol o un budd yn nghynllun Blwydd-daliadau i Hen Bobl, a'u'bod yn deisebu yLlywoclraeth i'w gosod ,ar yr un tir ag eraill fyddai yn manteisio ar y Mesur hwnw.

SIR ABERTEIFI, CAFODD brawdlys sir Aberteifi ei chynnal yn Neuadd Drefol Llanbedr-pont-Stephan, y dydd o'r blaen, ger bron y Barnwr Bernard John Seymour (Arglwydd Coleridge). Yn ei anerchiad i'r uchelreithwyr syhvodd ei arglwyddiaeth fod y rhaglen o droseddau, yn ffodus, yn un ysgafn, ac yn cynnwys dim ond dau achos LLADRATA ART AN EI FEISTR. John Humphreys, 39ain mlwydd oed, llaf- urwr amaethyddol, a blediodd ei euogrwydd o ladrata 7/?.,arian James Davies, Ffostrasol Inn, yr hwn le a saif banner y ffordd rhwng Ceinewydd a Llandyssul, ar yr 8fed o Ebrill diweddaf. Yr oedd y carcharor wedi cael ei gvfiogi fel llafurwr ar yr adeg ddywededig gan Mr. Davies, ac anfonwyd ef i'r bangc i'w feistr; ond yn lie hyny defnyddiodd hwy i'w wasanaeth ei hun. Cydnabyddodd y carcharor iddo gael ei gospi ddwy waith yn flaenorol am ladrad yn Llanilar Uchaf ac Aberaeron. Wrth i'w arglwyddiaeth basio dedfryd o wyth mis o lafur caled, dywedodd fod y diffynydd wedi cael triniaeth dyner am droseddau cyffelyb, ond nad oedd hyny wedi llwyddo i'w ddivvygio oddi wrthyrarferiado ladrata. Nid oedd yn bwriad a rhoddi ded fryd mor dromagoeddycarcharoryneideit- yngu,yn y gobaith y byddai iddo ddiwygio; a rhoddodd ar ddeall iddo mai dyna y siawns olaf, y mae'n debyg, a gawsai i wneyd hyny.

CYHUDDIAD O DYNGU ANUDON. Cyhuddwyd John Oliver Davies, saer ieu- angc, o Plasnewydd, Cellan, ger Llanbedr- pont-Stephan, o dyngu anudon yn ei dystiol aeth fel tyst, ar ei ran ei hun, yn llys yr yn- adon yn Llanbedr pont-Stephan, ar y 24ain o Ebrill diweddaf. Mr. Lloyd Morgan, K.C A.S., a ddywedodd fod y carcharor, ar ei gyfarwyddyd ef. wedi pledio ei euogrwydd. Yna aeth yn mlaen i ddyweyd yr amgylchiadau o dan ba rai yr oedd wedi rhoddi ei dystiolaeth. Yr oe lel y carcharor wedi myned i'r llys i amddiffyn ei hun, heb un bwriad i roddi tystiolaeth i gefn- ogi ei achos. Ond galwyd ef yn mlaen i gefr. ogi ei acbos; a diau iddo, wrth gael ei groes- holi, fyned dros y terfynau. Yna aeth yn mlaen i ddyweyd fod y carcharor yn ddyn ieuangc o gymmeriad rhagorol, ac os anfonid ef i garchar y byddai yr archeb i dalu 3 yn yr wythnos tuag at gadwraeth y plentyn yn aros wrth ei ben; ac, wrth gwrs, nis gallai weithio i ennill dim tuag at dalu yr arian. Ac wedi iddo ddyfod allan o'r carchar, y byddai yr oil o'r ddyled o dan yr archeb yn ei erbyn, yr hyn a allai arwain i garchariad wedi hyny. Y barnwr, wrth anerch y carcharor, a ddy- wedodd ei fod wedi pledio ei euogrwydd o dyngu anudon, ac yr oedd hyny yn drosedd difrifol. 0 dan yr amgylchiadau y eyfeir- iwyd atynt, yr oedd ei achos yn wahanol i un oedd, mewn modd pwyllog, yn trefnu i gam- arwain y llys trwy roddi tystioJaeth dwyll- odrus. Ac yr oedd wedi dyfod i'r pendertyn- iad i boidio ei anfon i garchar; ac yr oedd yn foddlawniddogaeieirwymo eihun i'r swm o 50p. i ddyfod i fyny i dderbyn ei ddyfarn- iad pan elwid arno. Cydsynioddy diffynydd yn union, a dyg- wyd gweithrediadau y frawdlys i derfyniad.

SIR DDINBYCH. Agorwyd brawdlys sir Ddinbych yn Rhu- thyn, dydd Mawrth, ger bron y Barnwr Channell. Rhoi y Foel Fammau ar Din. Plediai John Jones, 25ain mlwydd oed, llafurwr, a Robert Griffiths 26ain mlwydd oed, llafurwr, eu dieuogrwydd o osod y Foel Fammau ar dan, Ddydd Gwyl y Bangciau, Ebrill 20fed, a gwneyd colled i'r swm o lOOp. 1 eiddo oedd yn perthyn i Mr. Arthur Henry Potts. Ymddangosai Mr. Trevor Lloyd (yn cael ei gyfarwyddo gan Mr. Vincent Johnson) i erlyn; ac arnddiffynid Griffiths gan Mr. Owen Roberts (yn cael ei gyfarwyddo gan y Mri. W. R. Erans a Jones). Mr. Trevor Lloyd a ddywedodd fod dau geidwad helwriaeth ar y mynydd ar hwyr y diwrnod dywededig, pan y canfuasant fod tan wedi tori allan mewn pump o wahanol le- oedd. Daethpwyd o hyd i'r ddau garchar- or yn agos at un o'r tanau, a phan gyhudd- wyd hwy, cydnabyddasant, yn ymarferol, y trosedd, ond dywedodd un o honynt iddo fod yn goleuo ei bibell, ac i fatsen syrthio. Dangoswyd, modd bynag, i'r carcharorion fod yno nifer o danau, a phan ofynwyd iddo a oedd wedi goleuo ei bibell yn y gwahanol leoedd hyny, ni ddarfu iddo atteb. Mewn amddiffyniad i Griffiths, dadleuid ei fod o feddwl egwan; a dywedid fod y tir ar ba un yr oedd y tanau wedi tori allan yn cael ei ystyried gan lawer fel cyttir. Yn ngwyneb y dystiolaeth gyda golwg ar y carcharorion, nad oeddynt yn hollol gyfrif- ol am eu gweithredoedd; darfu i'r barnwr eu rhyddhau, ar eu meiehlafaeth eu hunain, i ddyfod i fyny i dderbyn eu dyfarniad os gelwid arnynt. Liadrad o Capel. Mary Ann Evans, 46ain mlwydd oed, hur- wraig, a blediodd ei heuogrwydd o ladrata o gapel cenhadol Breton, Llanrwst, set' o glychan, eiddo Dr. Mostyn, esgob Menevia, ac eraill, Ebrill 25ain. Plediodd ei heuog- rwydd, yn mhellach, hefyd, o ladrata tepot, eiddo Jonathan Jones a Grace Thomas, yn Llanrwst, yr un diwrnod. Cafodd y gar- chares, yr hon a gospwyd amryw weithiau am ladrad yn ystod y ddwy flynedd ddiwedd- af, ei hanfon i garchar am chwe' mis. Carcharor ar Ffo. Ni wnaeth Thomas Evans, 32ain mlwydd oed, teiliwr, Llanrhaiadr, ei ymddangosiad, mewn attebiad i gyhuddiad o ladrata coed, &c. at adeiladu, gwerth 10p., eiddo William Hopkins, contractor yn Ngwallgofdy Din- bych ac Adeiladau Sirol Rhuthyn. Yr Arolygydd Jones a ddywedodd fod yr heddgeidwaid wedi gwneyd pob ymchwiliad am y dyn, ond nis gallent ei olrhain. Yr oedd wedi myned i ffwrdd rhyw bythefnos yn ol; ac er fod gan yr heddgeidwaid reswm dros gredu nad oedd yn mhell, nid oeddynt wedi gallu ei olrhain. Gwnaeth y barnwr archeb i syrthio ar y nieichiafon. Os cawsai y carcharor o l^y'ij- meryd i fyny, byddai yn rhaid iddo aros yn ngharchar hyd y frawdlys nesaf, os T a chawsai yr achos ei brofi yn y frawdlys chwarterol. Achos o Ymosodiad o Rhiwabon. Plediodd Edward Richards, 45ain mlwydd oed, glowr, o Rhiwabon, ei ddieuogrwydd o archolli William Lloyd, Mai 8fed. Ymddangosai Mr. Artemus Jones (yn cael ei gyfarwyddo. gan Mr. Kendrick, Rhiw- abon), i erlyn, a Mr. T. H. Parry (yn cael ei gyfarwyddo gan Mr. A. O. Evans), i am- ddiifyn y carcharor; a chaniatawyd cyn- northwy cyfreithiol iddo, o dan Gyfraith Amddiffyniad Carcharorion Tlawd. Yr oedd y dystiolaeth mor groes i'w gil- ydd fel y sylwodd y barnwr nad oedd yr oil o'r gwirionedd wedi ei gael gan un o'r ddwy ochr. Cafodd y rheithwyr y carcharor yn ddi- euog; a gollyngwyd ef yn rhydd. Yr Achos o Saethu o Llansannan. Robert Owen, 40ain mlwydd oed, llafurwr, yr hwn oedd wedi bod allan ar feichiafaeth, a gyhuddwyd o fyned ar dir yn Llansannan, noson Tachwedd 19eg, wedi ei arfogi a gwn a phastynau, i'r a.ii.can o gymmeryd net rv iaeth, ac ar yr un pryd o ymosod ar W al're.- Payne, prif geidwad helwriaeth ar ystad Fairwood. Ymddangosai Mr. Ellis Griffith, A.S. (yn cael ei gyfarwyddo gan Mr. A. O. Evans), i erlyn; a chynnrychiolid y diffynydd gan Mr. Artemus Jones (yn cael ei gyfarwyddo gan Mr. O. R. Moseley). Tystiodd y carcharor, ar ei Iw, ei fod yn cysgu yn fferm y Forest trwy y nos pan gymmerodd y ffrwgwd Ie. Gwadai yn ben- dant iddo gymmeryd un rhan yn yr ymosod- iad. Galwyd tystion i gefnogi y dystiolaeth hon, a dywedai un o honynt ei fod ef yn cysgu yn yr un ystafell. Pan yr aeth er i orphwys ganol nos, yr oedd y carcharor yn cysgu yn drwm. Cafodd y rheithwyr nad oedd y carcharor yn euog; a gollyngwyd ef yn rhydd. Cynghaws am Athrod. Yn y frawdlys hon? dydd Mercher, gwran- dawyd cynghaws Wilfrid C. Meason, Taly- cafn, yn erbyn William Jones, Glan Conwy, am iawn am athrod. Yr oedd yr achos dros yr erlynydd i'r per- wyl fod Meason, gyda'i ddyn, Richard Wil- liams, wedi myned i arwerthfa Talycafn, Tachwedd 4ydd, gan gymmeryd gyda hwy fuwch a dau o loi. Yr oedd yr erlynydd o'r tu fewn i gylch yr arwerthfa, yn gwneyd bargen a chigydd, pan y llusgodd y diffyn- ydd ef o'r cvlch hwnw i'r corlanau, lie yr oedd y lloi, a chyhuddodd ef o ladrata sachau i'w loi, a galwodd ef yn ysgowndrel' a lleidr. Ail adroddwvd y cyhuddiad gan y diffynydd wrth ddyn yr erlynydd, mewn oer- bvd ffordd haiarn. Rhoddodd y rheithwyr eu dyfarniad yn ffafr yr erlynydd am ffyrling o iawn, a phob plaid i dalu ei chostau ei hun.

LLANWRIN. AGORIAD YR YSGOL ANENWADOL. Cyfarfod Mawr.—Rhagolygon Llewyrchus. Gan fod y symmudiad y rhoddir ei hanes yma yn un pwysig i grefydd a rhyddid yn yr arc1.aloedd: hyn, a dyddordeb neillduol wedi ei gymmeryd ynddo gan yr holl wlad oddi am- gylch, credwn y dylem roddi hanes mor fan- wl ag a ganiata eich gofod i ni am dano. Hefyd, am mai dyma ydyw un o byngciau blaenaf y senedd, ar hyn o bryd, sef, pen- derfynu pwngc addysg yn y deyrnas hon, ( credwn fod rhoddi hanes yr annhegwch a'r cam y mae plwyfydd gwledig fel Llanwrin wed'i ei ddioddef oddi ar law y.r awdurdodau Eglwysig y rheswm cryfaf sydd yn bossib] dros i ni, fel gwlad, ymladd am gael mesur yn cynnwys y ddwy egwyddor fawr sydd yn y mesur sydd o flaen y senedd yn awr, sef, rhoddi y llywodraethiad yn nwylaw y treth- dalwyr, a diddymu y prawf-Iwon crefyddol. Pentref bychan, gwledig, ydyw Llanwrin, ar Ian y Ddyfi, rhwng Cemmes Road Station a Machynlleth. Ond y mae lleoedd bychain, ar ol bod yn feusydd brwydlrau poethion, wedi dyfod yn amlwg ac enwog. Ond er nad yw y pentref ond bychan, a'r plwyf ond! ten- eu ei boblogaeth, y mae i'r plwyf hwn Ie an- rhydeddus yn hanes Cymru er's oesau; a di- ammheu y bydd hanes y frwydir addysg a gymmerodd le yma y flwyddyn 1907-1908 yn foddion i chwanegu at ei enwogrwydd, a'i anrhydedd yn yr oesau dyfodol. Plwyf Ymneillduol ydyw, ond sydd wedi dioddef cryn lawer ar hyd yr oesoedd oddi wrth orth- rwm Toriaeth ac Eglwysyddiaeth. Er hyny, y mae yma ddynion enwog a chryfion eu heg- wyddorion wedi byw yn y plwyf hwn—dyn- ion a wnaethant eu hoi ar y wlad, ac y mae eu coffadwriaeth yn fend'igedig, megys y Parchn. Jones, Dolyfarddu, a Sylvan Evans, a Morgan Meredith, Maesycreiau, a lliaws o wyr grymus heb law hwy, y rhai, erbyn hyn, sydd! wedi huno yn dawel yn llwch y becld-ond y mae eu dylanwad yn aros yn y wlad, a'u henwau yn perarogli. Ond os ydynt hwy wed'i cilio o'r golwg i'r tu hwnt i'r lien, da genym ddeall fod yn Llanwrin etto, yr oes hon, ddynion cryfion, gwrol o argyhoeddiadau dyfnion, hollol deilwng o'u hynafiaid, a'u rhagflaenoriaid, fel y maent wedi profi yn ddiweddar gyda Rhyddfrvd- iaeth ac addysg yn y plwyf. Dylwn ddyweyd nad oedd ond un ysgol ddyddiol yn y plwyf, a. hono yn Ysgol Gen- edlaethol, ac felly, dan reolaeth parson y plwyf. Ysgol wael iawn y cyfrifid ysgol Llanwrin, hefyd, ar hyd y blynyddoedd, ond o herwydd ei bod yn ysgol rad, ac fod y rheithor (y Parchedig Dr. Sylvan Evans) yn wr tangnefeddus, a chryn lawer o barch iddo gan y plwyfolion, nid oeddynt yn hoffi codi cynnhwrf yn ei ddyddiau ef. Ond wedi iddo ef farw, dechreuodd pethau waethygu yn fuan. Yn lie arwain yn heddychol fel yn nyddiau y diweddar reithor, daeth cyfnewid- iad amlwg. Yn Medi, 1905, ymadawodd yr ysgolfeistr oedd yn yr ysgol pan oedd Dr. S. Evans yn fyw, ac ar ol hyny bu yr ysgol yn nghau heb un math o ysgol yn y plwyf am bum' mis, o herwydd na wnai y rheithor ddim pennodi y rhai a gynnygid iddo gan Bwyllgor Addy-sg y sir. Yna anfonodd y Pwyllgor Addysg Ymneillduwr i'r ysgol, ond ni wnai hwnw mo'r tro, wrth gwrs, am ei fod yn Ymneillduwr. Wedi hyny pennod- odd Mr. Edwards ysgolfeistres, o'r enw Miss Roberts, i ddyfod yma, am tuag wyth mis, sef, o Mehefin, 1906, hyd Chwefror, 1907. Yr oedd yr ysgol yn parhau yn ddilewyrch iawn, a dyma yr amgylchiadau achosoddi y cynnhwrf presennol ynghylcli addysg yn mhlwyf tawcl Llanwrin. Yn naturiol, pobl dawel yw pobl Llanwrin, ai dioddefasant lawer yn hytrach nag ymladd, a chodi cyn- nhwrf ond o'r diiwedd, daeth terfyn ar eu goddefgarwch hwythau, a phenderfynodd y mwyafrif mawr o drethdalwyr y plwyf na ddioddefent y camwri hwn yn hwy ynglyn ag addysg eu plant. Galwyd cyfarfod plwyfol yn xiechreu 1907, a rhodidwyd' sefyllfa addysg yn y plwyf ar y rhaglen, a chafwyd trafodaeth faith ar y pwngc. Yr oedd Mr. Edwards, y rheithor, yn bresennol, ond methodd a dal y siarad brwd oedd yno ar ansawdd ddifrifol addysg yn y plwyf, ao aeth allan, ac ni welwyd mwy o hono yn y dilynol, Cynnal- iwyd dau gyfarfocl dilynol gan y trethdal- wyr, i ystyried pa fodd i weithredu, a phas- iwyd yn unfrydol yn j ddau gyfarfod dilynol i wneyd .appei at L.vjligor Addysg y sir i godi ysgol newydd yn Llanwrin; a Ilwydd- wyd i gael ymchwiliad. Cymmerodd hyn le Mehefin 27ain, 1907. Diwrnod mawr oedd hwn yn Llanwrin. Yr oedd yr holl gylch o'r plwyf y perthynai yr ysgol iddo wedi codi allan—yn ddynion, gwragedd, a phlant. A'r bobl i gyd bron, oddi gerth rhyw ddyrnaid bach o Eglwyswyr sydd yno, ar un ochr, sef, am gael ysgol newydd. Rhoddwyd tystiol- aethau cryfion gan liaws mawr o wyr blaenaf y plwyf yn mhob ystyr, am aneffeithioldeb yr ysgol, a'r gwir angen oedd am gael Ysgol Cy- nghor (Council School) yn Llanwrin. Yr oedd y bobl, a'u rhesymau, ar un ochr, a'r case wedi di ennill yii deg i dlwg pob dyn diragfarn. Yr oedd yno bump o wyr wedi eu hanfon gan Awdurdod1 Addysg y sir i wneyd yr ymchwiliad. O'r diwedd, dtaeth yr adroddiad gan y gwyr hyn; end. er addef fod yr ysgol yn ddiffygiol iawn, and very badly managed,' etto ni chaniatawyd i Lan- wrin gael ysgol newydd. Yr oedd hyn yn siom fawr i ni fel trethdalwyr, mae yn rhaid cyfaddef. Ond nid oedd gwyr dewr Llanwr- in am roddi i fyny ar hyn. Yr oeddynt wedi dechreu ymladd am eu biawnderau, ac wedi deohreu yn penderfynu dal i ymladd nes dwyn barn i fuddugoliaeth, ac felly gwnaed. Penderfynasant appebo at Bwyllgor Canol- og yr Ymgyrph Addysg am help i godi Rjval School,' ac yn gweled teilyngdod eu hachos, cawsant gefnogaeth y cyfarfod misol a'r sasiwn, a bu y pwyllgor hwnw yn diugarog wrthynt, addawsant roddi cyn- northwy iddynt i godi 'temporary building,' a chymmhorth i gadw athraw neu athrawes. Aed yn mlaen yn wrol bellach gyda'r gwaith. Prynwyd Hall y Forward Move- men yn Cwm Elan, a pJuynwyd tir i'w gosgd hi i lawr, mewn lie cyfleus, yn nghanol pen- tref Llanwrin a dygwyd hi yno, a chodwyd hi. Y mae yn adeilad prydferth a chyfleus, ac fe gynnwysa tlla 300 o bobl. Y mae yr -adellad, a'r tir wedi costio tua 140p. Enwau y Pwyligor. Mr. William Jones, C.C., Coed-ddol (oad- eirydd) Parch. John Wiliams Llanwrin (ysgrifenydd); Mri. J. D. Jones, Bryngor- onwy; Edward Hughes, U.H., Mathafarn; David Owen, Shop, Llanwrin; David Hum- phreys, Canol-y-llan David Lewis, Hendre- selfion; Evan Evans, Aberffydlan; Lewis Lewis, Brynmelyn; Lewis Williams, Min- ffordd; Heber Williams, Glanffrwd; Wil- liam Jones, Hendreboeth; Richard Davies, Gopht; Stephen Breese, Esgairwian; a Hugh Davies, Cae Adda. Yr Agorlad. Dydd lau, M'ai 28ain, oedd diwrnod agor yr ysgol newydd yn ffurfiol. Yr oedd y tywydd yn ffafriol-yr oedd yn ddiwrnod hafaidd iawn. Yn y boreu, gwelid banerau yn chwyfio ar ben yr ysgol, yn arwydd fod rhywbeth neillduol i'w ddisgwyl yn Llanwr- in y diwrnod hwnw. A thuag un o'r gloch y prydnawn gwelid plant a pliobl yn dechreu dylifo i'r pentref, rhai mewn cerbydau, eraill ar fisycls, ac eraill ar droed. Erbyn dau o'r gloch yr oedd tyrfa fawr wedi ym- gasglu ynghyd. Tua 2.30, ymffurfiwyd yn orymdaith, gan gychwyn o Minffordd, a dy- fod yn mlaen at yr ysgol, yn y drofn gan- lynolNifer dda o weinidogion Ymneilldu- ol o bob enwad o'r ardaloedd cylchynol, oeddynt wedi dyfod yno i gefnogi y symmud- cl 11 iad; yna 37 o blant oeddynt am fyned i'r ysgol newydd, ac yna y dyrfa yn dilyn. Agorwyd yr ysgol yn ffurfiol gan Miss Rees, merch Mr. Richard Rees, U.H., Pariy House, Machynlleth. > Cafwyd anerchiad byr a phwrpasol iawn i'r amgylchiad gan Miss Rees, a chyflwynwyd yr agoriad iddi gan Miss Gwladys Humphreys, Llanwrin. Yna agorodd Miss Rees y drws, ac aeth i mewn, a dilynodd y plant, ac eraill, hi. Yr oedd yr ysgol wedi ei hadtdurno yn brydferth iawn, ac uwch ben yr esgynlawr yr oedd y geiriau, Croesaw,' mewn llythyrenau breis- ion. Yr oedd y byrddau wedi eu hulio yn barod, a dechreuwyd ar y te ar unwaith. Gwasanaethid wrth y byrddau gan y bonedd- igesau canlynol:—Mrs. Evans, Abernydlan Mrs. Williams, Arfryn; Mrs. Davies, Ca-e Adda; Mrs. Jones, Bryn Goronwy; Miss Hughes, Mathafarn; Miss Davies, Gropht. Cvnnorthwyid y rhai hyn gan nifer liosog o foneddigesau eraill, rhy liosog i'w henwi, ond a wnaethant waith canmoladwy. Cafodd pawb eu gwala a'u gweddill o de, o'r fath oreu, a chanmolid y trefniadau yn fawr. Yn mysg y rhai oedd yn bresennol, gwelsom y personau cnalynol :-P,archn. R. H: Ed- wards, Capel Seion, Aberystwyth; Richard Edwards, Cemmaes; Wnion Evans, Machyn- lleth Jacob Prichard, Commins C'och; D. H. Hughes, Machynlleth; Madog Roberts, Ty- IIeth Jacob Prichard, Commins Coch; D. H. Hughes, Machynlleth; Madog Roberts, Ty- wyn; John Williams, Carno; J. R. Evans, Pennal; E. G. Jones, Pennal, a John Wil- liams, Llanwrin. Hefyd, yr oedd yr aelodau canlynol o Gynghor Addysg y sir yn bresen- nol :—Parch. D. H. Hughes, Machynlleth, a'r Mri. Richard Rees, U.H., Machynlleth Daniel Howells, Llanbrynmair; Evan Ro- berts, Derwen las; T. Powell, a Mrs. Davies, Machynlleth. Y Cyfarfod Cyhoeddus. Am bump o'r gloch cynnaliwyd cyfarfod cyhoeddus yn yr ysgol newydd. Cadeirydd, Mr. John Edwards, Penegoes. Cymmerwydl rhan ynddo gan y Parchn. Samuel Roberts, Llanbrynmair; R. T. Owen, Aberllefeni; Madog Roberts, Tywyn; R. H. Hughes, Machynlleth; John Williams, Carno; Ri- chard Edwards, Cemmaes, J. Williams, Llanwrin, a Mr. D. Ivor Jones, Corris. Can- wyd, hefyd, ddwywaith yn ystod y cyfarfod gan Mr. Humphrey Humphreys, Machyn- lleth. Yr oedd yr ysgol yn orlawn o wran- dawyr astud, a chafwyd cyfarfod a hir gofir yn Llanwrin, a'r wlad oddi amgylch; a dis- gwyliwn y bydd yr anerchiadau rhagorol a gafwyd gan yr oil o'r siaradwyr yn y cyfar- fod yn foddion i wneyd trigolion y broydd hyn yn gadarnach eu hegwyddorion, ac yn gryfach i sefyll yn erbyn pob math o orth- rwm, ac i ymladd dros ryddid, yn wladol a chrefyddol. Dydd Llun, Mehefin laf, dechreuodd yr ysgol newydd ar ei gwaith, am naw o'r gloch yn'y boreu. Yr athrawes yd'yw Miss A. C. Glynne Jones, o Ysgol y Cynghor, Tywyn. Y mae Miss Jones yn meddn tystysgrif (cer- tificate), ac y mae iddi hanes llwydddannus iawn fel athrawes. Cafwyd tystiolaethau uchel iawn i'w gallu i gyfranu addysg, ac l hymroddiad i'w gwaith, gan y Mri. Haydn Jones, a J. M. James, Tywyn; a D. Ivor Jones, Corris, a'r Parch. Madog Roberts, Tywyn. Daeth amryw o'r pwyllgor ynghyd am naw o'r gloch boreu Llun, i weled yr ysgol newydd yn dechreu ar ei gwaith. Daeth 32 o blant yno yn brydlawn- ar yr agoriad, ac y mae rhai eraill I w disgwyl yn fuan, gan adael naw yn yr hen ysgol, gyda dwy athrawes. Dechreuwyd yr ysgol trwy i'r athrawes ganu gyda'r plant; yna darllenwyd rhan o'r Beibl, heb nod nac esboniad, na chatecista-,