Baner ac Amserau Cymru

) ADGOFION AM MR. GEE. Da genyf fod y Faner wedi rhoddi cym- maint o le i dciathliad canmlwyddiantf ei chyhoetkiydd a'i pnerehenog enwog am gym- maint o iiynyddoedd. Darhenwyd, yn dtliau, yi- ysgi-itau rhtigoroi a gatwyd arno gan fil- oeLld, a hyny gyda bodcliiad mawr. tSi fedr amser ciailea yr argraffiadau dyfnion a wnaed gan ei latur gwleidyddol, llenyddol a chreiyudol. Bydd iudo le dwfn yn serch au edmygedd ei gydgenedl am oesoedd i ddyfod. Yr oeddwn yn edmygwr mawr o hono er yn ituxangc iawn, a bwnadaf roddi yn yr ys- grif hon rai cm hadgofion am dano, gan gredu nad annyddorol t'yddant gan lawer. Yr adgof cyntaf sydd genyf am dano ydyw, mewn cyfarlod ysgolicm yn hen gapel Dy- serth. Yr oedd John Pritchard, gwr a rodd- odd lawer o'i arnser i lafurio gyda'r plant, wedi bod am fisoedd yn ein parotoi fel plant ar gyfer y cyfarfod. Hanes Moses ycloedd maes ein llafur y tro crybwylledig. Yr oedd lion d llawr yr hen gapel o honom yn dis- gwyl yn awchus am y fraint o gael ein holi gan yr holwr poblogaidd o Ddinbych. Tra bu rhyw frawd yn darllen a £ yn gweddio i ddechreu y cyfarfod, cadwai Ilawer o honom ein llygaid ar y drws, trwy ba un y disgwyl- iem ein gwron i mewn. Pan oedd y gweddi- wr ar gyrhaedd yr Amen, dacw v drws yn agor, ac yn canlyn Mr. Gee yr oedd bonedd- wr nad oedd neb yn y He yn ei adwaen. IJuynodd yr holwr i'r set fawr. Dangosai wrthwyne^iad mawr i eistedd yn y gadair fawr, o dan y pulpud, ond gorfodwyd ef i wneyd hyny gan Mr. Gee, ac esgynodd yntau 1 r pulipud. Wedi i'r canu fyned drosodd. evflwynodd Mr. Gee y gwr dyeithr i'r cyfar- fod, yr hwn a droes allan, er syndod i'r gynnulleidfa, i fod yn neb llai na 'Goheb- ydd Llundain.' Yr ydych wedi cael hyf- rydwch lawer gwaith, yn ddiau, amryw o honoch,' meddai Mr. G?e trwy ddarHen ei lythyrau, ond heddyw chwi gewch yr hyf- !,ydw* ch o'i weled, ae o'i glywed yn holi y plant yma; ac yn awr, Mr. Griffith,' medd- ai, 'holwch hwy am ychydig funydau.' Gallaf eich sicrhau nad oedd y Gohebydd enwog ddim eystat o lawer am holi plant ag ydoedd am ysgrifenu Ilytliyi-au. Yr oeddym ninnau, y plant, yn teimlo yn dra siomedig am na chawsom ein holi gan yr un y disgwyl- iem gymmaint wrtho. Rhwng pobpeth, nid oedd fawr o hwyl ar yr holi na'r atteb. Yr oedd y Gohebydd yn ddigon doeth i weled ei fod o'i le, ac yn fuan iawn aeth o'r neill- du i roddi lie i Mr. Gee. Newidiodd yr awyr ar unwaith, ac yr oedd yr holwr a ninnau ar y telerau goreu oedd yn bossibl a'n gilydd. Cyfeiriodd at y fraint oeddym wedi gael o herwydd i ni gael ein holi gan un mor enw- og a'r Gohebydd.' Ond ychydig wyddai y gwr mawr ein mod ni yn ei hystyried yn Ilawer mwy o fraint cael ein holi ganddo tf. Yn ystod yr holi cyrrimerodd digwyddiad le a wnaeth argraph ddwys ar feddyliau y rhai ieuengaf o honom.' Gymmaint ydoedd awydd John Pritchard i ni ddyfod allan o'r prawf a wneid arnom gan yr holwr, fel y ceisiai ein cynnorthwyo i atteb pan elai yn galed arnom, trwy si,sial yr attebiad o'r fan yr eis- teddai, fief, heb fod yn mhell oddi wrthym. Gwelodd Mr. Gee yr hyn oedd yn myned yn mlaen, a gorchymynodd i'r hen athraw flyddlawn symmud, a myned yn mhellach oddi wrthym. Ufuddhaodd yntau ar un- waith, ond yn y man drachefn gwelai Mr. Gee ef yn ceisio ein cynnorthwyo, trwy wneyd arwyddion a'i fysedd. Mewn can- lyniad. wele yr holwr yn gorchymyn iddo fyned allan. ac allan y bu raid iddo fyned. Er mor hoff genym ydoedd Mr. Gee, braidd na ddarfu i amryw o honom ddigio ychydig wrtho am droi ein hen athraw allan o'r capel. Ond chwareu teg iddo, nid oedd raid i John Pritchard na neb arall bryderu dim ynghylch tynged y plant; byddent bob am- ser yn ddigonol yn nwylaw Mr. Gee; ni chaent aros yn hir mewn dyryswch; gofatai ef am eu dwyn allan o hono, yn ei ddull di- ymhongar ei hun. Daeth John Pritchard yn ei ol i'r capel yn fuan, ac ar derfyn yr holi rhoddodd Mr. Gee ganmoliaeth uehel iddo am ei lafur gyda)r plant, a maddeuas- om ninnau iddo ei waith yn ei droi allan wrth ei glywed yn canmaw I un ag oedd wedi gwneyd iddo ei hun le dwfn yn ein calonau. G wyddai Mr. Gee yn dda pwy ydoedd y rhai a lafurient gyda'r plant ar hyd y blynydd- oecld yn y gwahanol leoedd, a mynych y cym- merai fantais yn y cyfarfod ysgolion i alw sylw at eu llafur, ac i'w calonogi. Coftis genyf, hefyd, ei fod yn 'cynnal cyf- arfod ysgolion unwaith yn Galltmelyd, a'r pryd hwnw elai ysgol Dyserth prydnawn Sabbath yn un orymdaith tua. Cralltmelyd, er rhnddi c'ynnorthwy i'r chwaer ysgol feeh- an i fvned trwv v llafur. Holid y ddwy ys- gol yn y seithfed hennod o'r T-Tyff ardawr.' Arferiad Mr. Gee ydoedd myned trwy y bennod ar ei hyd i ddechreu, gan ddisgwyl am adrnddiad eywir o honi cyn dechreu croesholi. Yr ydoedd yn cael adroddiad rhagorol y tro hwnw, ond pan yn adrodd yr adnod hono a ddygir yn mlaen yn y ben- nod i brofi un o'r attebion, Gan mai un Duw sydd. yr hwn a. gyfiawnha yr enwaed- iad wrth ffydd, aIr dienwaediad trwy fFvdd, teimlai Mr. Gee fod yr adroddwyr yn gwneyd camgymmeriad pwysig mewn pwys- leisiad; rhoddent y fath bwyslais ar wrth ff ydd, a thrwy ffydd fel pe buasai gan Dduw ddwy drefn i gyiiawnhau. Attaliodd hwy ar unwaith, gan ddyweyd: Beth, a oedd yn rhaid i mi ddyfod o Ddinbych i Galltmelyd heddyw i gael gwybod am y tro cyntaf erioed fod gan Dduw ddwy drefn i gyiiawnhau pechadur.' Un drefn sydd ganddo,' attebai Iliaws ar unwaith. Wei meddai yntau, cynnygiwch etto, a phwys- leisiwch yn y fath fodd fel ag i ddangos hyny.' Ond yr oedd yr adroddwyr wedi ar- fer cymmaint a'u pwysleisiad eyfeiliornus. fel y methent a chywiro eu hunain. Beth wnaeth yr hoi vr ond dechreu enwi rhai ad- nabyddus iddo wrth eu henwau, a gofyn idd- ynt am adroddiad wrthynt eu hunain. Ufuddhaai pawb iddo, ond nid oedd neb yn ei foddhau yn dda iawn. O'r diwedd. c y- feiriodd at hen chwaer oedd yn bresennol, yr hon a adwaenai yn dda, sef, Ann Davies, Ty Capel, Dyserth, gweddw y blaenor gallu- og ac adnabyddus, Thomas Davies: Gad- ewch i ni gael adroddiad genych chwi o'r ad- nod hon, Ann Davies,' meddai. Mewn dull gwylaidd. cafwyd adroddiad ganddi a fawr ganmolai yr holwr; rhoddodd Itryr foddlon- rwydd iddo. Cafodd gan y ddwy ysgol wed'yn gydnabod a phwysleisio fel y gwnaed gan Ann Davies. Holodd wedi hyn gyda goleuni a gwres. Y tro cyntaf y cefais y fraint o bregethu yn y Capel Mawr digwyddwn fod yn aros yn ei dy ef. Yr oeddwn ar y pryd newydd fyned yn fugail bach i Lanfair Talhaiarn. Yr oedd dadl boeth y fugeiliaeth wedi de- chreu, a theimlwn innau yn bryderus, ac yn wir, yn ofnus, wrth feddwl am fyned i aros i dy un ag y gwyddwn nad oedd ganddo ddim cydymdeimlad a'r symmudiad bugeiliol. Siomwyd fi yn ddirfawr yr ochr oreu; ym- ddvgodd yn hynxl o dirion tuag ataf, yn deilwng o i fawredd a'i urddas. HoIal fi yn gynnil am fy ngwaith yn Llanfair, ac am y blaenoriaid. Gwrandawai yn oedfa y boreu ar yr oriel, yr ochr dde i'r pulpud, yn Net y teulu; yr ydoedd yn demtasiwn i mi edrych tuag ato weithiau, ac yr oedd ei dduI1 yn gwrandaw yn llawer o help i mi. Nid oedd yn y capel yn oedfa yr hwyr, o herwydd ei fod wedi myned i bregethu i un o gapelau y cylch. Wedi iddo ddychwelyd gartref, caf- wyd ymddiddan rhydd ar yr ae lwyd, yn yr hwn y eymmerai Mrs. Gee, a rhai o'r teulu oedd gartref. Yr oedd ei aelwyd yn model o aelwyd. Yr ydoedd yn foddion gras cae l bod arni. Ymadewais boreu dra- noeth, a'm syniad yn uwch am Mr. Gee nag hyd yn oed o'r blaen, am hedmygedd, hefyd, o hono yn uwch nag erioed. Y tro diweddaf y cyfarfum ag ef oedd yn y Bontuchel. Digwyddwn fod yno ar foreu Sabbath y cyfarfod ysgolion. Disgwylid ef yno fel arfer i holi. Yr ydoedd yn lied ddi- weddar arno yn cyrhaedd, a Mr. Hum- phreys, Ty brith, un o'i hen gyfeillion pur- af, wedi fy ngyru i'r pulpud i ddechreu noli oddi ar y b ivar jd bennod ar ddeg o'r Hyfforddwr,' gan feddwl na ddeuai Mr. Gee yno, gan ei bod wedi myned yn eithriadol o bell. Ond wedi i mi ofyn dau neu dri o gwestiynau, wele yr anwylddyn disgwyliedig i mewn, ac nid oedd yno neb yn fwy llawen o'i weled na mvfi. Gwnaeth ei oreu er ceis- io fy mherswadio i fyned yn mlaen gyda r holi, ond yn ofe.. Aeth i wasgu mor drwm arnaf. fel y bu raid i Mr. Humphreys, Ty brith, ymyraeth. Ewch at eich gwaith, Mr. Gee,' meddai, wrthych chwi yr ydym ni yn disgwyl.' Mwynheais yr holi a'r atteb yn fawr y boreu hwnw. Nid oeddwn wedi cael evfleusdra er's rhai blynyddoedd i'w wran- daw yn holi. Da ydoedd genyf ei weled yn parhau yn ei ireidd-dra a'i fywiogrwyjd, gyda'i hoff waith. Aeth y bedwaredd ar ddeg o'r 'Hyfforddwr' yn uwch yn fy ngol- wg nag erioed ar ol y boreu hwnw. Ni chlywais neb wrth holi yn cyfuno cymmaint o oleuni a gwres ag ef. Byddwn yn ei edmygu yn fawr yn y modd yr elai trwy ranau arweiniol y gwasanaeth. Yn y rhan ddiweddaf o'i oes deallaf y byddai. yn galw ar y gynnulleidfa i gymmeryd rhan gydag ef yn narlleniad y bennod. Ond ni welais i ef yn gwneyd hyny. Ond pared wyf i dystiolaethu na welais neb yn rhoddi mwy o urddas ar ranau arweiniol y gwasanatin nag ef. Clywais ef yn cael rhai oedfaon grymus iawn, mogys wrth bregethu ar y testynau hyny: 'Cofia yn awr dy Greawdwr yn nydd- iau dy ieuengctid,' &c., ae, hefyd, Rhodd- wch chwithau yd eiddo Cesar i Cesar, a'r eiddo Duw i Dduw.' Diau pe buasai wedi rhoddi mwy o'i amser at bregethu y buasai yn perthyn i ddosbarth blaenaf pregethwyr ein gwlad. Anffodus. rhaid addef, ydoedd iddo gym- meryd y tir a gymmerodd ynglyn a'r fugeil- iaeth, ond gwyr y rhai a'i hadwaenent oreu iddo gymmeryd y tir hwnw o dan ddylan- wad yr amcanion goreu. Nid oedd neb feiddiai ammheu purdeb ei ddybenion. Bum yn bresennol mewn rhai cyfarfodydd misol lie dygid dadl y fugeiliaeth yn miaen, a gor- fodid fi i gredu, wrth wrandaw arno yn dadl- eu ei oclir, ei fod yn credu, ac am hyny yn llefaru. Dygid y ddadl yn mlaen mewn ys- bryd teilwng o'r efengyl. Mae'n wir y bydd- ai y teimladau yn codi yn lied uchel weith- iau, ond ni welwyd arwyddion o gwbl fod y gwahanol bleidiau wedi pallu yn eu parch i'w gilydd. Mae y brodyr a'r tadau rhagorol a gymmerasant y rhan fwyaf blaenllaw yn y ddadl hono yn nghyfarfod misol sir Ddin- bych, fel y gelwid ef y pryd hwnw, wedi cy- farfod a'u gilydd, rhai o honynt er's blyn- yddoedd, yn y wlad lie mae pawb O'T brod- yr yno yn un, heb neb yn tynu yn groes.' Da fuasai gan lawer pe buasai y cofiant- ydd galluog wedi gweled ei ffordd yn glir i ymhelaethu mwy yn y Cofiant ar lafur y gwrthddrych ynglyn a'r Ysgol Sabbothol", ond diau fod ganddo ef ei resymau dros gym- meryd y ewrs a gymmerodd. Y mae'r Cof- iant yn ardderchog, ac yn deilwng o'r gwrth- ddrych ac o'r cofiaritydd. Ni-s gellir meddwl am ffordd mwy effeithiol i ddathlu can- mlwyddiant un o g'ymmwynaswyr penaf ei genedl na thrwy brynu a darllen ei gofiant. Darllener y Cofiant er cael martais ddiguro i weled hanes brwydrau tpoethion y gorphen- ol o blaid rhyddid a chyfiawnder. Bydd enw Thomas Gee, o Ddinbych. yn cael ei gario yn mlaen i'r oesoedd a ddaw fel un o gad- fiidogion penaf y brwydrau hyn. Edward Thomas I (glynt o Lanrhaiadr)

Yr anhwyldsb mwyaf oyffredin ydyw I "Diffyg Treuliad;" yr arwyddion ydvnb Rhwymedd. Poen ar ol Bwyta, Gwynt, Poen rhwng yr Ysgwyddau, Surni yn yr Ystumog, Bias drwg ar y Genau, Iselder Ysbrvd. Cymmerwoh dose o Davies's Tonic Antibil- ious Pills, ac fe ddiflana'r cwbl fel y niwl o flaen y gwynt. 1/11. HUGH DAVIES, MACHYNLLETH.

I NOS SUL YN SALEM.: I Can "Rhen Cwiisyn. Wedi gosod cyfrol ddyddorol, ddarllen; wy, o'r neilldu, a chodi o gadair glus.t( glyd, o Haen tanllwyth cynnes, cychwyn. drwy y gwlaw a'r gwynt i'r capel. W< cyrhaedd yno gwelais fod porth Salem agored yn llydan, a,'r lampau trydanol oleu, a gwr ty'r capel gyda gwen roesawp ar ei ruddiau ar ben y grisiau, yn barod hebrwng i seddau cysurlawn. Wedi trefna a thaclu tipyn ar fy huna a chynnefino gyda fy nghymmydogion, t* ais fy Ilygaid yn feirniadol dros y cap' Heb os ac oni bae, fel addoldy, un ardderc og ydyw. Y mae yn deilwng o ddilvny ffraeth-enwog yr anfaiwol Herber,' ac dystiolaeth ddisyflyd o ddiwydrwydd y s fawr. Anami y ceir cymmaint o wahaniae mewn unoliaeth ag a geir o flaen y pulpi yn Salem. < < Ond tra yr oeddwn yn adeiladu fy meir iadaeth, chwal vyd y cwbl yn chwilfriw gi swyn v don Dies Irae.' Yr oedd myn a.rni. Anhawdi oedd attal dagrau rhi treiglo i lawr fy ngruddiau. Un eiliad- e mygwn chwareuad yr organydd. Yr eilii nesaf denid fy nghlustiau i fwynhau ten' arianaidd Tomos Morrus yn toddi yn feh yn soprano diguro boneddiges mewn oed gy agos. Yr oedd rhyw naws fendigedig i gwefreiddio pob peth o'm cwmpas. < Yr oedd y canu yn wledd fla.sus, ond ga aelodd y weddi vnwyf yn fwy na hyd y oed y canu—gweddi ddwys, ddistaw, ddofi a gynnhesodd y gynnulleidfa. Gwaedd enai mewn gwir hyawdledd oedd v weddi, a gweinidog oedd y gweddiwr. Nid oeddwn wedi' cael y fraint o weled gweinidog yn v cnawd o'r blaen. Yr oed( wn wedi clywed llawer o son am dano; wef darllen Ilawer o'i areithiau a'i ysgrifau gal uofS, ac yn gyfarwydd gyda'i svniadau a gwestiynau r dydd. Fel rheol, mae dyn bell yn waha-nol iawn i ddyn yn agos. On nid yw pellder yn gwneyd'dim gwahaniaet yn y gweinidog hwn. it Gwr talgryf, boneddigaidd, urddasol ydyw. Mae yn taraw estron fel dyn a nege bwysig ganddo. Nid yw yn hen, ac nid y\ yn ieuangc. Mae astudiaeth yn oriau mai y boreu wedi gwynu a gwywo ei wallt, on- erys do gloy.F i guddio annedd on fawr, sydc yn drvsordy o adnoddau gwerthfawr a, chy fopthog. Dengys ei dalcen uchel yr ysgol haig. tra mae ei lygaid treiddgar, myfyrgar yn pelydru gwynebpryd synwyrol ac ennill gar. « Y mae natur wedi bod yn neillduol o gar edig wrtho. Mae yn bregethwr o'i enedig aeth. Medda lais cryf, soniarus. a pheraidd llni6 a rvdd bob chwareu teg i hyawdledd ? ymadroddion llithrig. Os angen, gall wysic i'w wasanaeth daranau, fel taranau Demos. thenes,' a gyru'r mellt i ehedeg'; ac os byd.. eisieu, sibrwd i glust y gwrandawr su ddis taw y ddeilen felen yn cwympo yn y goed wig, neu gerdfloriaeth swynol y don yr chwareu ar y traeth. Beth ydyw dirgelwch ei Iwyddiant? Nat- urioldeb ydyw'r unig attebiad. Mae yn nat- uriol fel pregethwr. Mae ei bregeth yn nat. uriol. Mae ei draddodiad yn naturiol. Nid oes dim o'r V fawr, welwch chwi fi,' o'i gwmpas. Nid yw yn cochi gruddiau neb gydag ystumiau annaturiol, nac yn hwia,n neb i gysgu, drwy Lwyn Onn-io ei bregeth. Cysgu! Bua*sai tan byw ei sylwadau yn deifio cydwybod unrhyw un fentrai i gyffin- iau cwsg. < Testyn y bregeth oedd, Cadw y pyrth yn agoued a'r lampau yn oleu,' 2 Cron. xxix, bennod, a'r 7fed adnod. Yr oedd trefn a cliynlluii y bregeth yn dwyn ol llaw meistr athrylithgar. Dilynai y meddyliau eu gil- ydd yn rheolaidd a naturiol, wedi eu gwisgo, fel gemau euraidd, mewn Cymraeg coeth a thlws. Yr oedd y gystrawen a'r cyfansodd- iad drwyddo yn ddilwchr, ac yn deilwng o;r wasg. « Anrhegwyd y gwrandawyr a darluniaii byw o Ahaz drwg, a Hezeciah dda, v naill yn dilyn y Hall mewn hanes, ond mor beli oddi wrth eu gilydd mewn cymmeriad a'r pegynau. Un o nodweddion mwyaf arbenig Stanley oedd ei allu i droi yr hanes at was- anaeth cyssegr edig, a'i gymmhwyso at am- gylchiadau ei amser a'i wlad. Yn awr ae eilwaith elai am dro i uchelfannau crebwyll a darfelydd, ac yn ei ehediadau cryfion, barddonol, ac addurniadol, gwnelai argraff- iadau dwysion. Ffeithiau, ac nid ystoriau, oedd ei wersi. Hanes y morwr ar y goleufad unig am bym- theng mlynedd, yn nghanol Mor y Gogledd, ddygodd beryglon bywyd heb oleu i ddeall y gyunulleidfa. Disgrifiad barddonol o'r olyg- fa o ben y Twthill, a'r sipotiau goleu yn ngwyli y nos, ddygodd y wers adref. Yr oedd y gwrandawiad astud yn eglur ddang- os fod mwy nag un yn chwilio yn ddistaw am fatshen i oleuo ei lamp. Yr oedd y bregeth yn gyfanwaith per- ffaith. Anghyifawnder fuasai ymgeisio rhoddi crynodeb o honi. Ofer fyddai disgrif- iad o'i iaith a'i hyawdledd. Disgyna ei ym- adroddon 'fel gwlaw ar irwellt, ac fel caw- odydd maethlawn ar laswellt.' Meistrolent holl deimladau y galon, heb amcail at hyny, ac fel chwa o wynt chwareua ei barabl per a melus a chydwybodau y gwrandawyr. Hir y cofiaf ei hwyl. < < Rhedai awdl Clynnog ar Ddedwyddwch drwy fy nghof, wrth wrandaw ar y plant bach yn adrodd eu hadnodau newydd yn y seiat. Tra pery yr hen arferiad odidog hon mi bery yr Hen Gymraeg i fyw. Gwnewch yn fawr o'r plant, grefyddwyr Cymru, a gwnewch yn fawr o'ch braint o eistedd wrth i oraed gweinidog mor alluog, Annibynwyr Caernarfon. Wedi dychwelyd yn ol i'r Iluesty, ychydig iawn o awvdd oedd genyf i ymaflyd yn fy nghyfrol ddarllenadwy. Gwibiai fy meddwl dros hanes hen gewri Cymru yn v pulpud, a ehydsyniwn yn wresog a Mr. T. E. Morris :vn ei gred fod genym gewri yn ein plith beddyw. Dymunaf hir oes i Mr. Stanley Jones i wasanaethu ei wlad.

Dydd Iau yr oedd Mwyddyn newydd y Rwssiaid yn dechreu, ac anfonwyd cenad- wtriaethau Iongyfarchiadol iddynt oddi wrth. amryw bersonau ad^wibyddug yn y wlad lmrt.