Y Dinesydd Cymreig

I RHODD I"R GROES GOCH. i RHODD I*R GROES GOCH. Mae: Cymdeithas y Cigyddion wedi bod yn gwneud ymdrech neillduol i gasglu a,rian at Gymdeithas y Groes Goch. Maent wedi casglu y swm an" rhydeddus o 101,114p. I

BYD LLAFUR. (Gan BRUTUS.), GWERS GWYR Y RHEILFFYRDD. Enillwyd mwy na'r pum swllt ym mrwydr Gwyr y Rheilffyrdd. Er nad ydym yn liollol foddhaol ar yr hyn gaf- wyd; eto gweiwn fod yn yr ychwanegiad at eu cyflogau, er gwaethaf y Gytundeb fodolai a'r amgylchiadau eithriadol yr ydym ynddo, agoriad y drws i weithwyr eraill fynd i mewn am rywbeth cyffelyb. Nid oeddym yn gweled fod gweision y rheii ffyrdd yn eu cais yn gwneud yr hyn oedd decaf i bawb; ond gan eu bod wedi cy- meryd y cwrs gwell oedd gennym fod yn ddistaw a gadael iddynt gael eu ffordd eu hunain. Ffaelem ddeall sut yr oedd- ynt yn gweled fod deg swllt yn yr wyth- nos o godiad i bawb yn gwneud iawnder cyffredinol, oblegid nid yw codi dyn deunaw swllt i 28s cystal a'r dyn 2p 10s i 3p. Heblaw hynny yr ydym yn deaD fod rhai c'r gweithwyr dderbyniasant y War Bonus cyntaf wedi caniatau i'r cwmni ei roi i'w cyfrif bob wytlmos yn y War Bonds. Pa ddadl ellid ei gael drwy ddweyd fod y cyflog yn rhy brin i gadw teulu oherwydd costau bYlv os y gellid fforddio i roi y War Bonus yng nghoffrau'r War Bonds? Yr oedd y gweithwyr wnelai hyn yn rhoi'r cerdyn o'u dwylo'n Ilwyr. Arian prin a bwyd drud oedd i fod yn sail codiad. Peth arall a deimlem ydoedd fod y swm o ddeg Bwllt wedi cael ei roddi i lawr nid er mwyn cael deg swllt, ond fel y gellid cael gan y Llywodraeth i edrych i mewn i fater prisiau bwydydd, a thrwy ddal at fynu cael 10s y buasid yn gwneud yn or- fodaeth ar y Llywodraeth iafael yn y mater, a chael prisiau bwyd i lawr. Dyna gredem oedd w-th wraidd y svmud- iad, a phe cerid hynny buasai y frwydr yn frwydr pawb. Gresyn na fuasai y gweithwyr wedi dal at hynny, gan y byddai cael y bwyd a nwyddau eraill i brisiau rhesymol yn fwy o EllniU cenedl- aethol, ac i weithwyr y rlieilffodd na hyd yn nod pe llwyddid i gael deg swllt n godiad. Gwendid mawr arall ydyw tnai fel War Bonus y ceir y codiad, ac tnai y Llywodraeth raid ei dalu. Sut y bydd hi pan elo y rliyfel heihio a'r cwm- niau ddod i'r afael eto? Rhaid bod yn barod.

GWEITHWYR GWYRFAI. Da oedd gennym fod gweithwyr Cyng- or Gwyrfai wedi anfon cais am ychwan- pgiad yn eu cvfiogau a hyfryd oedd can- fod y Cyngor mewn cydymdeimlad a'r cais. Yr oedd ton y cyfarfod i gyd o blaid yr sgwyddor o roddi codiad, oble^id dynion sy'n teimlo tipyn oddiwrth bwys- au a beichiau bywyd ydyw pob aelod o'r Cyngor, yn enwedig fel y mae pethau yn ein gwlad heddyw. Nid oes ddadl ar ein meddwl na rydd y Cynghorwyr yma ystyriaeth ddyladwy i'r gweithwyr, ac y bydd y codiad yn un svlweddol. Nid oes yr un o'r gweithwyr yn cael agos ddigon i fyw yn briodol, a pheth bychan fyddai rhoddi codiad o dair ceiniog yn y dydd. Nid yw'n golygu ond rhyw un-bunt- ar-bymtheg i roi deunaw o godiad i 21 o ddynion. Er fod y trethdalwyr i'w hystyried mewn mater o'r fath rhaid cofio na wiw darnhvgu gweithwyr cyff- redin fo'n rhoi eu gwasanath er mwyn arbed y trethdalwyr. Y cwestiwn mawr ddylid ei rfyn yw, A oes gan Gyngor, neu Gwmni, neu unrhyw feistr hawl i gyflogi dynion a chael eu llafur a'u chwvs heb fod y cyfryw yn cael ad-daliad teil- wng i gadw ei hunan a'i deulu yn wedd- lis ac anrhydeddus? Gyda'r gweithiwr cyffredin y gwastreffir mwyaf o amser yn wastad i edrych i mewn i fater ei godiad. Pam?

TAL CYFARTAL FERCHED. Yr ydym o blaid i ferched gael pob chwareu teg, a dylent gael eu gosod ar safle gyfartal i'r dyn. Yn awr, dywed- Wn ei bod yn bryd i ferched sy'n dadleu haw liau'i- fereh ddod i waeddi'n groch am yr un tal am yr un gwaith i'r ferch a'r dyn. Credwn fod hyn yn angenrheid- iol, a'i fod yn fwy o iawnder a'r dyn yn y pen draw. Meddylier, er engraifft, y mae merched yn Birmingham heddyw ydynt yn gweithio wrth ochr y dynion, yn gwneud yr un gwaith yn gymwys a hwy, a liynny wrth piece-rate o 2fc, pryd y rhoddir 7c i'r dynion. Onid yw yn wrthuni afresymol? Ni ddylid ei gan- iatau. Esgus iipa ydyw dweyd fod y ferch heb ddibyniaid ami. Onid yw gweddwon gyda phlant, a merched gyda rhieni mewn oed, yn derbyn y radd isaf mewn cyflog, tra ceir dynion ieuainc heb neb yn dibynu arnynt yn derbyn y radd uchaf. Rhaid i'r merched droi y byrdd- &u a mynu eu hawliau.

CYNGOR PLWYF LLANDDEIN- IOLEN. Cynhaliwyd yr uchod nos Sadwrn di- weddaf, Medi 24, deg o'r aelodau yn bre- «ennol ynghyda'r Cierc. Yr oedd yr Overseers a'r Gwarcheidwaid yn bresenol -or cymeryd i ystyriaeth i'r safon newydd a gyflwynir gan y Cyngor Sirol i seilio eu harchebion at y dyfodol. Cafwyd cynulliad da o hon gynrychiolwyr y plwyf; a phasiwyd i gymeryd y camrau pi-iadal i gO-isiocad cyfiawnder i'r plwyf. Y rhai oedd yn bresennol, heblaw y Cyngor Plwyf, oeddynt y Mri Thomas Parry, Fachell; O. J. Roberts, Macn- gwyn; Robert Roberts, Castell; Wm. Roberts, Blaencae; R. James Jones, 0. r. Hughes, Richard 0. Davies, Clwtv- bont. Cymerwyd arweiniad y rhan yma o'r cwrdd gan Mr W. H. Owen, yr hwn sydd yn deall yn dda amgylchiadau y plwyf. Cafwyd sylwadau bywiog a gwyncb-agored gan lu ofr cyfeillion. Deallwn y cymer gwrandawiad o'r achos le yng Nghaernarfon ddeehreu Hydref, ac yn sicr dylem feI plwyf fod yn fyw i'r amgylehiadau yngwyneb sefyllfa bresen- nol pethau, a'r tebvgolrwydd y geill pethau fyned yn waeth nag yn bresennol. Yna. aethpwyd ymlaen gyda gwaith arferol y Cyngor. Darllenwyd, cadarn- havyd, ac arwyddwyd y cofnodion. Yna, ystyriwyd adroddiad Pwvllgor y Llyfr- gell: Llywydd y cyfryw yw Mr Robert Jervis. Llongyfarchwyd ef gan y cad- eirydd, is-gadeirydd, y Parch W. Griffith, M.A., Disgwylfa. Yr oedd adroddiad Mr O. T. Hughes yn bopeth ellid ddy- muao o dan yr amgylehiadau presennol. Pasiwyd i beidio derbyn y "Quiver" vhagllaw, a drwg oecld gan y pwvllgor nad oeddynt mewn safle i bwreasu rhai o iyfrsn y diweddar Alafon, y rhai a gyn- •iyr-id yn gyntaf i'r Llyfrgell gan Diron, ei frawd. Cafwyd adroddiad o'r -,i r- chwiliad a wnaed ar y cyfrifon yn nech- rcu Awst, y rhai a gadarnhawyd. Gwrthwynebai yr archwiliwr y swm o 4p 17s 6c, y rhai a ad-dalwyd i'r Overseers, a rhaid i'r archeb nesaf fod yn llai o'r SWIrl yna, ac os bydd lleihad yn y gwerth brethiannol, mewn canlyniad i'r gwrth- wvnebiadau sydd gerbron, bydd hynny hefyd yn effeithio ar swm yr archeb. Gwnaed cais i gronfeydd Carnegie am arian neu Ivfrau, a dichon cyn hir wedi ymweliad un o'r ysgrifenyddion, y ceir rhai llyfrau. Pasiwyd y gweddill fel hysbysiadau. Hysbyswyd fod "Deiniol- fryn," oherwydd ystad ei iechyd, yn ym- ddiKvvyddo o fod ar y pwyllgor, ac enwyd dan i lenwi ei le, sef Mr J. J. Williams, Galltyfoel, a'r Parch J. A. Morgan, yr hwn gafodd fwyafrif y Cyngor. Diolch- wyd yn gynnes i'r Mri D. Griffith, Bryn Tirion, Bethel, a Thomas Hughes, Y.H., Caernarfon, am roddion o lyfrau i'r llyfr- gell. Addawodd Mr W. H. Owen bed- war llyfr hefyd, a diolchwyd yn gynnes iddo. Dwfr Clwtybont.—Pasiwyd i'r un per- son au ymweled a Mr Harding eto mewn pertbynas i'r mater. Oherwydd am- gylehiadau, methodd y Mri O. W. Tho- ina a J. T. Roberts ymweled a Uwybrau Can eg y Gath, Bronydd, Cefnybraich. Pasiwyd iddynt ymweled eto, vnghyda rhan o lwvbr y Castell, i ystyried cais oddiwrth Mr Owen Roberts. Galwyd Bylw at anrhaith a wneir ar lwvbr JTI y than hon gan goed a osodir ac a dynir drosto. Pasiwyd i rybuddio y rhai svdd gyfrifol. Llwybr Pen Incline. Cais Mr J. Hughes, y Garth: Ni cheir caniatad gan Mr Harding i ymyryd a'r lie. Cyfrif Cyngor Plwyf. Derbyniadau, 119p 118 c. Treuliau, HOp 4s Ie. Banc, Dp 7s 6c. Yr archeb pasiwyd i godi 2 5-80 y bunt, sef llai o 30p nag sydd gan y Cyngor hawl i'w godi. Hyderir I ? gellir cario'r gwaith ymlaen hyd Ebrill tiesaf gyda'r swm uchod. I Archeb at Dreuliau y Llyfrgell a'r Cyf- rifon.—Derbyniadau, 79p 16s 5c. Treul" iau, 32p 10s 6c. Gweddill, 47p 5s 11e. Yr archeb nesaf roddir fydd 75p 2s 6c. Caed gair o eglurhad gan Mr W. H. j Owen. Archwiliwyr] holl gyfrif y Cyng- J OT gan Mr A. Carson Roberts. Pasiwyd cais Pwyllgor y Nurse, sef cael cwrdd y? y Llyfrgell. Caniatawyd hyd nes terfyno y rhyfel. Gofynai rhai o'r aelodau paham na chwrddant mewn Vestri yn yr arda.1, yn lie cludo popeth i'r Llyfrgell. Rhandir Penffridd. y tenant wedi ga.dael yr ardal. ond nid wedi terfynu y denantiaeth. Rhoddwyd hawl i'r ael- odau lleol ddewis tenant o'r rhai ym- geisiai. Biliau.—Pasiwyd i'w talu: Cyffredinol, 44p 2s 6c. Llyfgell, 16p 2s 2e. Ffynnon Cors yr Hendref.—I'w gwella yn ddiymdroi, gan fod prinder dwfr. Llwybr Cors Goch.—Galwyd eylw eto, ond dywedid mai yr hyn oedd yn angen- rheidiol oedd agor ffos sydd yn agos i'r fan. Pasiwyd i'r Mri 0. W. Jones a, M. H. Hughes i ymweled a Mr J. H. Jones, Pen Incline, mewn perthvnas i welliant ger ei dy. Pasiwyd i'r Mri W. T. Wiliams, J. T. Roberts, a T. D. Williams dynu allan lythyr o brotest yn erbyn gwaith yr aw- durdodau yn anwybyddu y Fyddin Gym- reig a'i swyddogion, ac i'w anfon i'r man priodol. Hefyd galwyd sylw gan Mr 0. T. Hughes at y priodoldeb o godi cof- golofn i'r milwyr sydd wedi syrthio, a ( dichoii all syrtbio eto yn ein plwyf. Gan y teimlid fod gwerth yn yr awgrymiad. ond nad yw yn amser priodol, pasiwyd i'w roddi ar gofnodion y Cyngor, ac i'w ddwyn i svlw eto mewn amser cyfaddas. I

I J. ELIAS AND SONS. HAIRDRESSERS, HAVANA HOUSE, PWLLHELI, Has the Largest and Best Selection of Ladies' Real Hair Tails in Stock. Inspection Invited. Also Agents for Metropol Razors.,

SENEDD Y PENTREF. NEU, GWEITHDY WMFFRA TOMOS, Y CRYDD. LLETUA MILWUR. Sian I fans: Mi fum yn edrach am Ann fy nghither yn y dre ddydd Sadwrn, ac mi rioedd hi mewn stwr ofnadwu gan fod y dynion wedi bod rownd yn gofun a tasa hi yn cymrud sowldiwrs i'w lletua. Wmffra: Pam; ydi hi yn erbun y 8mv ldiwrs ? Sian Ifans: Wel nag ydi, faswn i'n tybio. Ond deud mae hi na neith be geiff hi ddim talu am i cadw nhw. Wmff ra: Faint mae nhw yn dalu felluF Sian Ifans: Mae nhw yn rhoi 17s 6c am y cynb., a 158 9c am yr ail; ac os mai gwelu yn unig fydd isio mae nhw yn rhoi 6c y noson am y cynta, a 4c am y Heill. Harri: Dialan i, mae nhw yn talu'n go dda, faswn i'n tybio. Wmffra: Rasmws anwul, faswn ina'n meddwl i bod nhw. Tasa hi yn cymrud pedwar neu cliwech ohonun nhw mi fasan gneud i ifortiwn yn fuan. Sian Ifans: Dyn alell cato chi, tyda chi ddim yn gwubod pa mor anodd ydi byw yn y dre, nag ydach wir. Mae Ann yn gorfod talu 6s 3c yr wsnoe am i thu, a sbitveh mor ddrud ydi glo a gas, a'r bwud. Harri: Ond neiflt yr un dyn fwuta gwerth pymthaig a naw mewn wsnos, does bosib gen i. Wil Ffowc: Faint gei di am bymthaig a naw heddiw dwad? Sian ofans: Wei ia wir faint gei di. Mae'n rhaid i'r hogia yma gael bacwn a chig, a thatws, a chaws, a jam, heb son am fara a the a siwgwr. A beth am y gleuni a'r tan, a'r stomp ar y ty a'r dillad gwlau, a lie mae y tal am lafur y wraig yn dwad i mewn. Fasa ti yn leicio gweithio'n galad am wsnos yn ffidio ac ymgeleddu lot o sowldiwrs ac yn cael dim am dy bo,en? Wil Ffowc: Faswn i ddim, Sian. Mae Begw fy chwaer wedi gneud y sym i mi I ers y geua dweutha, a toes yna ddim sens yno fo. 3Iae nhw yn uofyn am dri- chwarter pwys o gig i ginio bob dydd, a baewn i frecwast, ac y mae hwnw ei hun yn dod yn wyth swllt yn yr wsnos. Dyro di at y rhai yna y bara, te, ymen- yn, tatws, ffnvythau erill, caws, jam, tan, a gleuni, a dyna i ti dros wyth swllt I arall. Wei beth am y gwelu a'r golchi, a'r llafur o dendio arnun nhw. Dos yna ddim rheswm yn y peth o gwbwl. Wmffra: Wuddost ti be, toes yna ddim chwaith erbun rosud i sbiad uwch i ben o. Mari: Wei sut rwut ti yn disgwul i mi fedru sbredio dy ddeunaw swllt di i gadw ni ein dau yntau? Wi! Ffowc: Wel done, Mari, myna, gael War bonus ganddo fo. Mae o'n ormod o hen grim pin. Sian Ifans: Mi ddylia roi pum swllt- ar-higian rwan beth bvnag. Wmffra: Wei, mi driaf ar ol hyn. Dafydd: Ryda chi yn siarad fel pe bydda y sowldiws i fod yn beth a i neud pres ohonun nhw; ond mater o wladgar- weh ydi o i fod, a gneud y lie yn gom- fforddus iddu nhw. Y Sgwi: Debyg iawn. Fel yna y dylid edrych arno. Byddai yn goi!ed fawr i'r dre fod hebddvnt, ac yr wvf yn synu at bobl yn peidio eu cymerrol pe ond er mwyn y budd ariannol fyddai i'r masnachwyr, heb son am helpu y milwyr. Wil Ffowc: Mae hi'n hawdd iawn siarad felna. Y drwg ydi fod pob diodda. a cholled i fod o du'r bobol gvif- redin. Mi gaiff y gweithiwr a'i wraig slafio i dreio cadw y sowldiwi- mewn lOJin, ac yn amal ar eu colled; ond dim ffiars i'r bobol fawr a'r masnachwyr sy'n gwneud arian ohonyiit roi eu tai na'n gwragedd i'w gwasanaethu. Faint o'r swels sy'n cvmeryd sowldiwrs yn y drel tybad? Mae ganddun nhw dai cranti a digon o stafelloedd, ac fe allent hwy fforddio bod yn eu colled er mwyn dangos eu gwladgarwch. Ond ydun nhw yn barod i neud? Choelis i fawr. Sian Ifans: Mi fydda'n biti i'r sowld- iwrs fynd ?.no i feuddu eu tai a'u car- 11 pedi, ac i dynu eu digniti i lawr. Y Sgwl: Sarcasm ydyw siarad felna, Sian Ifans. Rwy'n meddwl y dylai pawb roi eu nopeth at wasanaeth y bechgyn i yn awr, y cyfoethog a'r tlawd. Wi! Ffowc: Rwyf o'r un farn a chwi; ond y cebust yw mai cega a gwaeddi, ac edliw y mae y swels. a'r iiiasnachnvyy tnawr sy'n ripio pob beneffit yn gneud dim. Y cyffredin a'r tlawd, y rhai nad all fforddio sy'n gorfod syffro o hyd. Dyn a'r cebust. Dafydd: Run fath y mae hi hefo'r sowldiwrs. Y creduriaid bach sy'n gneud y dyrti wyrc a'r gwaith cleta sy'n chael i I hi weutha mewn bwud a chyfiog, a. r rhai sy'n gneud fawr ddim ond ordro yn cael esmwythfeiacia, a bwud a chyfloga mawr. Sian Ifans: Dyna'r gwir, a tydi o ddim yn deg disgwul i weithwyr sy'n gweithio'n galed i roi eu tai a'u gwrag- edd i wasanaethu y milwyr heb gael digon o dal i fedru gneud chwara teg hefo nhw eu hunain a'r bechgyn. Wmffra: Wel, anfon at y Bychan Sian, dyna, rydda ora. Mi roith o betha yn i lie. Gerwch adra, da chi.

t ANNIBYNWYR SIR GAERNARFON. Dydd Mercher a Iau cynhaliwyd Cyf, arfod Chwarterol Annibynwyr Sir Gaer- narfon, yng Nghaernarfon, o dan lywydd- iaeth Mr A. R. Williams, Penmaenmawr. ïn gadeirydd am y flwyddyn ddyfodol dewiewyd Mr T. R. Williams, Trefriw.

ACHOSION GWEINIAID. Ynglyn a'r ymgais i godi cronfa, i gyn- northwyo yr achosion gweiniaid, set 60,000p, datganwyd fod y drydedd ran o'r eglwysi wedi addaw yn barod 22,000p. Yng Ngogledd Sir Gaernarfon nid oodd ond 14 allan o 58 o'r eglwysi wedi symud i yn y mat u\ Dywedodd y Prifathro Rees fod yn bwysig ia-w-n i'r eglwysi oeddynt heb wneud dim byd hyd yn hyn i gymeryd y cyfle cyntaf i symud yn ystod y misoedd neftaf. I Llongyfarchwyd y Parch Lewis Wi- liams, Bontnewydd, ar gyl,roodd ohono ei iiwbili yn y weinidogaeth; a'r Parch J. E. Williams, Bangor, ar ei waith yn ennill y Gadair yn yr Eisteddfod Genedlaethol. Cafwyd trafodaeth yn y prynhawn ar yr Y sgol Sui, a theimlid yn ddwys oher- wydd y wedd anfoddhaol oedd ami. Dydd I¿m, dygwyd gerbron y cyfarfod benderfymad Pwyllgor Cymdeithas Ddi- winyddol t-berbonddu yn gofyn am i'r holl Gyfa-I'odydd Chwaterol wylio y cyn nygiad oi sefydlu cadeiriau diwinyddù1 ym Mhrif Ysgo' Cymru, a cheisio meitn fin barn gyhoeddus iach ar y cwestiwn. Cynygiodd y Prifathro Rees bender. fyniad "Eu bod yn datgan eu barn fod apwyntiad Comisiwn Brenhinol ar stad addysg yng N gllymru yn gaJw am adys- tyriaeth o berthynas diwinyddiaeth a Phrif Ysgol Cymru, fod safle bresennol diwinyddiaeth yn y Brif Ysgol yn an- foddhaol, t fod gwell manteision yn cael eu rhoddi i athrawon ac efrydwyr diwin. yddol i ddilyn gwaith uwch, y dylai diw- inyddiaeth fod dan reolacth y rhai fo'n ei ddysgu, fel gyda phynciau eraill, y byddai y Brif Ysgol yn gwasanaethu buddiannau uchaf Cymru yn well drwy ddarparu ar gyfer addysgu ieithoedd Beiblaidd a hanesiaeth di-ddogma ao athroniaeth crefydd, ac y dylai colegaii diwinyddol gael eu rhyddhau o faich y gwaith prif ysgol wneir yn awr yno mewn trefn i ganiatau mwy o amser gyda gwaith oedd yn ymwneud yn agos- ach a'r weinidogaeth." Eiliwyd ef gan y Parch Henry Jones, Trefriw. Cynygiodd Mr Beriah Evans nad oedd ond y ddau adran gyntaf o'r cynygiad i gael ei dderbyn, gan adael y rhanau olaf i'w ystyried gan bwyllgor. Eiliwyd of gan Mr J. Williams, Bangor. A chariwyd y gwelliant hwn yn un- frydol. ««*.

DATGANIAD MR LLOYD GEORGE. Trafodaeth gyda Gohebydd Ameri- canaidd. Mewn trafodaeth gyda gohebydd Americanaidd dywedodd Mr Lloyd George, "Nid oes ddiwedd i'r rhyfel mewn golwg. Byddai i unrhyw gamrau ar hyn o bryd gan yr Unol Daleithiau, y Vatican, neu unrhyw allu amhleidioi arall i gyfeiriad heddwch yn cael ei ddeall gan Loegr fel symudiad gwrth- amhleidgar a chyd-Germanaidd." Wrth gyfeirio at y caledi ddioddefwyd gan y mihvyr Prydeinig yn rhannau dechreuol y rhyfel, dywedodd Mr Lloyd George: 'Ni thuchanodd y milwr Pry- deinig, ac ni ofynodd i neb arall duchan drosto. Yn awr, gan fod byrddau ffawd wedi troi, nid yw y Prydeinwyr yn baarod i aros am y gwichian wneir gan na throe y Germaniaid. Y mae heddwch yn awr allan o'r meddwl, a bydd yn ymladd i'r diwedd."

AWSTRIA I DALU. Meddiannu Eiddo Brenhinol. Ymddengys fod gan deulu Brenhinol Awstria eiddo gwerthfawr yn Itali, yr hwn sydd yn werth rhwng 2,000,000p a 4,000,000p. Bwriada Llywodraeth Itali werthu yr eiddo hwn, a defnyddio yr arian er budd dioddefwyr oddiwrth ddinistr awyrlongau Awetriaidd.