Y Brython

Gwib i ganol y Shonis a Chymrodorion y De LLITH II Ynl hart Talbot. I Bort Talbot y cyrhaeddwyd yn niwedd Llith I, sef no's Iau, Tachwedd 2t. i lenwi cyhoeddiad gyda Chymdeithas Lenyddol Eglw js M.C. Grove Place, cnrlan Gymraeg a fugeilir Lan y Parch. J. E. Rees (Ap Nathan). -■fryr fab brawd i'r Arclidderwydd Dyfed a thorreth o awen y teulu hivunw'n fflacliio o'i lygad ac o'i sgwrs a'i stori yn y seiat ar ol a gafwyd ar aelwyd dirion yr Erw Wen, lie y 'tariwn. Y Gogleddwr W. P. Williams (Bottivnoy) biau nenbren yr Erw, ond y mae ef v ma ers cyd o flynyddoedd nes bod Cym- reeg llydan Lleyn yn cael ei llyfnu a'i Gwent- eiddio'n dlws ar ei ddeufin. Un o rianedd y De yw ei briod a phan ymadawem dran- noeth, ac yr estynwyd yr album i'r bwrdd, nid oedd llai diolchgarwch na hyn i'w sgrifennu yn ei Chof-a'i Chadw :— Pa beth yw'r croeso a gafwyd yn Erw Wen Port Talbot ond sampl ac enghraifft o'r croeso sy'n aros Bottwnog a'i briod yn Erw Wen dragwyddol Duw Tu draw i'r Lien." Yn y Porth, Rhondda. Arfaethai gwr y ty cl-i rnellu Hyfreithon a minnau draw ac yma i hynocl-fannau'r Sir hyd y prynhawn, ond yr oedd yr hin yn rhy h yllig a niwlog. Bodlonwyd ar seiat o flaen y t hn ac wedi cinio anelwyd am dren i'r Porth, Cwm Rhondda, cwm culach na cham •"iliog," fel y dyfynnai rhyw Iberiad banner dnvil oedd yn yr un cerbyd a mi. Dyna weld Cymer, Blaengwynfi, Treherbert, Tre- orci, cartref Ben Bowen, y bum wrth ei fedd y tro o'r blaen y teithiem y ffordd yma, ac Yn wir, mi garwn orwecld, Er ei fwyn, yng nghwr ei fedd, chwedl yr englyn sycld ar fedd a1'all ym mynwent Llanbeblig, Caernarfon. Os tyf- odd Isaac Newton i'r fath daJdra meddwl mewn rhyw drigain mlynedd o fyw yn anial- weh y ddaear yma, faint ydyw ei daldra meddyliol ac ysbrydol erbynheddyw, tybed, ar ol cael dros dri chan mlynedd o dyfu ym MharadwysDuw ? ebe'r Parch. Wm. James, Aberdar, ar bregeth yn Birkenhead acw un tro. Ac wrth i'r tren fynd a ni'n raddol, raddol, o olwg mynwent gu Treorci, rhyw ddyfalu'r oeddwn innau faint oedd taldra'r- bardda dyfoddmorgyflym nes cracio'i babell bridd ynbedairar hugain oed: er mwyn cael cylchoedd anfarwoldeb i ddal ei enaid mawr ac anesmwyth am fwy o le nag oedd yng Nghwm Rhondda na'r ddaear. Yn Ysgoldy Calfaria yr oedd aelwyd Cym- rodorion y Porth a'r cyntaf un a welwyd yn y dyrfa oedd Mr. Evan Williams, cc dwr y gan ymMheniel, Llan Ffestiniog, efe a'i deulu ac ami i Ffestiniogyn arall wedi gwladychu yn y De ers ysbaid bellach, ond a'u calonnau wedi nacau dod gyda'u cyrff, ac yn dal i aros a ehuro wrth sodlau'r Moelwyn a'r Migneint o hyd. Cynhulliad cydnaws, ac yn deallgwich- iadau'r Gadair bob un. Ni waeth pa mor ddamhegol y frawddeg, gwelent ei hystyr ddwbl a'i phen draw. A dyna braf ydyw teimlo hynny. Ar ol mynd adref o'r cyfarfod, gwelais gopi yn nhy Mr. Wm. Jones, M.A. (lie y tariwn) o'r Rftondda County School Magazine 61 golygu da anio pytiau pert yn gymysg ag ambell ysgrif hwy cr bwnc go drwm. Yn y cylchgi" wn hwn y gwelais mai dyma'r ysgrif Lladin sydd ar garreg bedd Syr Edward Anwyl :— Cambria clilecto plorat caruisse xnagistro^ Nomine qui caro carior ipse fuit. Gresyn i'r hen ryfel cethin yma beri i ddyn morfawrac morddlnviol gad clianc Drawmor ddisylw rhagorddylasai. Ac yny Cylohgrawn rai pethau talcen slip o waith bechgyn direidus yr ysgol, ac un chonynt yn medru llifeirio doniolwoh wrth y llath unwaith y codo'r caead oddiar grwc ei Gericlwen. Ym Mifont y pridd, Wedi dywedyd Da b'och wrth Mr Jones a'i briocl a'u Morfydd fach wylaidd ac addawol, trarniwyd i lawr i Bont y pridd bore drannoeth-dydd Sadwm, gan anelu am swyddfe Mr. Ellis Owen, yr Official Receiver, j ac un o'm cyfeillion cuaf innau byth o'r adeg pan gysociai ef yn swyddfa'r Genedl,Caci-n.-ir- fon, ac y cysodwn innau drwstan yn swyddfa'r Herald. Y mae ef wedi llwyddo'n wych a gorchfygu'r ddau fyd, a finnau'r fan hyn wrth droed y grisiau, heb orehfygu'r un o'r ddau. Ond er uched y mae, ni edrychodd Ellis eriJed ilawrarnaffi, er fy mod i bob amseryn edrych i fyny ato fo. Efe yw lly wydd Cymrodorion y Bont eleni, t; fo, heb os nac oníbaÎ, ydyw. un o'r nwyr c raff a'i farn a diogela'i gyngor drwy'r De i gyd. Dyma gyswyneiriau Cymrodorion y Bont Bid ben, bid bont, a Mac (Jymru 1:fyv) ar aden y Ddmig.. a d')rma'u rhaglen eleni :— HycU 2!—laith a (Jhenedlaetholdeb, gan y Athro D. Miall Edwards, M.A., Aberhonddu. Canu ac Adrodd, etc., gan Ferc-hed YsgoI Gau' Jraddol Pont y pridd, a Chami Penhillion gan Ferched y Cymer, Port Talbot. Tach. 1. —No son jryda'r Awen, dan arweiniad Mri. D. R. Jones a Dafydd Phillips a'r Cyng. H. T, Ricliards. Rhag. 15--Trafodaeth ar Lyfrau Plwyf Llanwonno (Glanffrwd) a Pererindodau Penrhys (y Parch. H. M. Jones. B. A. ). I agor Mr. A. Ifor Parry. Ion. l--Lerture by Misf: Morfudd Owen. Mus. Bac., Royal Academy o f Music. Subject, Welsh Folk Song. Chwef. 16—Darlith gan Brynfab Oes y Car Llwlg. Mawrth I-Dygwyl Dewi Sant 16-Dadl: Pa un ai Mantais ynteu Anfantais i ffyniant laith ydyw bod dan nawdd y Wlad. wriaeth ? Cad.-y Cyng. H. T. Richards,; Nac.-Idris Price. A dod yn ol at lywydd y Cymrodorion, beth ) pe clywsech rediad yr ymgom, yn enwedig pan eid yn ol ddeng mlynedd ar hugain i Gaemar- fon ac i son am rai o dramatis per son oe. yr hen dref daD gamphonno. Byddblysynybysedd yma weithiau nyddu'r ymgomiau a fu rhyng- om yn hen gartref Ellis yn gyfrolen ddeuswllt, wedi ei harlunio, a'i galw'n Rhyngol Ti a Ftnnau. Arffurt dialogue y byddai llawer I ohoni, sef y fin gofyn cwestiynau, a'r EliR yn eu hateb, tan wylio'r mwg yn cyrdeddu'n golofnau amryffurf o'i getyn. Gresyn fod yr amseV yn rhy fyr i mi fedru picio i'r Hendre, sy mor uchel ar fron y mynydd, i weld Mrs. Owen eithr pleser mawr oedd cael cip ar eu mab Hugh, oedd heddyw yng ngwisg swyddog y Fyddin. ac yn edrych mor dda a chof,.o'r goriieliwyliaethau meddygol poenus y bu trwyddynt er pan y'i gwelswn o'r blaen ddwy neu dair blynedd yn ol. Yn Aberdar a'r Glais. I Yr oedd y cyhoeddiad y noson honno yn y Glais, ac anelwyd yno o Bont y Pridd yn gynnar y prynhawn drwy Aberdar, lie y dis- gynnwyd i weled y Parch. Tywi Jones, golyg- ydd y Darian, a Mr. Rowlands, un o berchen- ogion y papur gwladgar hwnnw, sy'n cyn- hyddu yn ei raen a'i fri ymysg Cymry'r De. Melys fuasai cael aros yn hwy mewn tref mor newyddiadurol ei thraddodiadau ag Abertawe —tre'r Gwladgarwr ac yn y blaen, y bu Llew Llwyfo'n ei olygu yno ar un adeg.ac o'r hon v bu'r Darian yn dylifo fesur pymtheg neu ugain mil yn yr wythnos am flynyddoedd lawer. Ond nid gwiw aros bu raid gado ymhen yr awr am dau gydymaith yn y trên a deithiai drwy ddyffryn tlws Glyn Nedd nes cyrraedd GIan Dwr, ar bwys (gwelwch fel yr wyf yn Hwntweiddio ar gan lleied esgus) Abertawe oedd Tywi &'r Parch. Eli Evans, Lerpwl gynt, ac yn dda gennyf gwrdd cyfaill a'r ias englynu yn gwreichionni mor.'gryf ynddo. Dyma ichwi bump o'i ddeuddeg englyn i Fwthyn ei Febyd, lie y dyry dafod i deimlad calon miloedd heblaw efe'i hun Fwthyn braf dy fath i'n bryd—ni welwyd Anwylaf gell mebyd Y gwr hwn, ga'dd ynot gryd, Aeth o'i anfodd o'th wynfyd. A gwynfyd i gyd a ges-dan dy d6 Hen dy del, dirodres 0 bell, draw, di-ball dy wres, I f enaid ddaw o'th fynwes. O'th fynwes gynnes eanwyd—hen donau Ai'n dan i'r hen gronglwyd ) Pur foes i fy oes yn fwyd. A'diliau fu dy aelwyd. Gwelais, drwy'th eurdeg ole,—angyles A ngwyliai yn fore Mwyneiddlan fam yn noddle, Gweled nawdd—golud y Ne'. Golud LNe" oodd gweld y nhad—yn hawlio Mewn hwyl o'r nefolwlad Y goreu, 'ngryan ei gariad, O'i dil mel, i'w deulu mad. Wedi'r ddarlitli yng nghapel Bedyddwr y Glais-sef corlan Tywi-cafwyd fod rhai o Gymrodorion Abertawe wedi cyrraedd, sef Mr. D. Rhys Phillips, y llyfrgellydd Cymraeg Mr. R. R. Hughes (Porthmadog, ac un o wyr ieuainc selocaf David Street, Lerpwl, flynydd- oedd a fu) a Mr. Wm. Davies, yr ysgolfeistr mwyneiddlon o Dreforris. A pha ryfedd i'r amserfynd fel gwennol gwehydd wrth swpera a seiadu a thrwp mor ddiddan a Ilengar ? Cefais gopi o A Forgotten Welsh Historian) (TV illimn Davies, Cringcll, Neath, 1756-1823 or The Fringe of a Glamorgan MSS., gwaith Mr. Phillips, ac sy'n,glod i'w ben a'i galon am dynnu'r llwch oddiar ddyn mor deilwng o fod fwv yng ngolwg ei wlad. Na ddo, ni chlywais ilam yr un enghraifft o. ysg.Ihaig clasurol mor gyflawn ac aeddfed, cyfieithyddmor feistrolgar ar farddoniaeth Gymraeg i' r t Saesneg, ac awdur Uawysgrif mor werthfaw a'i History of Morgannwg, yn cael dianc mo* ddisylw gan j rhai hynny a sgrifennodd liane" enwogion Cymru, gan ddilyn ei gilydd, bras- ddyfynnu o'r naill y llall, ac afre,du gormod lawer o le i geisio gaJfaneisioanfarwoIdeb i fewn i gofiant rhai cymaint llai Nmhob yatyr na Wm. Davies y Cringell. Y mae Wm. Davies yn sicr o le cymaint a dwsin ohonynt ymysg enwogion Llyfr y Bywyd, sydd i ddod allan Fore'r Farn. Dyma'r bwyth net a ddyry Llyfrgellydd Abertawe i'r sawl a ddew i. olwg cjmdeithas am eu bod Yn sefyll ar ben rhyw bilson neu hoelen sgriw Adapting the words of the poet to the case of the retiring artist in letters, and contrast- ing with it the man who stalks to fame and fortune through the lucky concoction of a pill, or the invention of a screw or an um- brella, it may safely be said that The noblest minds are often those Of whom the noisy world hears least. Oes, y mae eisiau Byd Arall, petase dim ond er mwyn i lenorion a gwir gymwynaswyr y wlad gael a haeddant o dal a chlod oddiar y byd ffol a phendwp sy'n lluchio'i filoedd o bunnau i bocedi ei Charley Chaplins a'i Seuqahs a'i Pastor Russell. Pan dariwn yn y Glais yma o'r blaen, rhyw dair blynedd yn ol, yr oedd yna fam yn fren- hines dirion ar aelwyd Tywi, A guardian angel, o'er his life presiding Doubling his pleasures, and his cares divid- ing, chwedl Rogers am un debyg iddi; ond chwilio heb ei chael hi a wnawn heddyw, er fod ei dwy ferch fach yn gwneud eu, goreu i lenwi'radwyachau'rgraith ddofn oedd yng nghalon eu tad. Cof gennyf am ddyn yn cwyno wrthyf ers tro mor annifyr oedd hi arno-fod ei briod yng Nghymiu'n treulio egwyl ers mis. ac fod yn hen bryd ganddo'i gweldhigartref. Taw a dy duchan, ddyn," ebr finnau wrtho, a hynny braidd yn gibog hefyd, xyf,e 'mhriod i yn bellach lawer na Chymru,ac ergmwynamis, canys y maehiyn y fynwent oer yna ers wyth mlynedd, na gobaith byth cai gweld hi'n dychwelyd." Fe hurtiodd ac a yswiliodd drwyddo, megis y dylasai hefyd. Yn gwrando Tywi'n pregethu o'i bulpud ei hun y bum bore Sul, aca gefais nad oedd golygu newyddiadur, trin gohebwyr dreiniog, a chadw'r Darianmor loew ar gyrfer hufen Cymry'r De, ddim wedisychu dim arno fel pregethwr na gweddiwr. Rhaid ei fed yn ddyn go gryf mewn gras, onite fe wnaethai. Ar fy eithaf y byddaf fi yn medm dal i gredu yn y natur ddynol wrth geisio gwneud yr un gwaith ag ef, ac ymron a'i rhoddi hi i fyny ambell ddiwrnod, nes y cofiaf an sydyn am fy hen fam a 'Mrawd Hynaf. Byddaf yn medru diodde'n well a bodloni mwy ar ol cofio am- dani hi ac edrych dipyn amo Fo a llai amaf fy hun a 'mrodyr tebyg i mi. Yn Nhreforris y dechreuir y llith nesaf. Llygad y Wawr J.H.J. o

10 Lofft y Stabal. XXIV MIBTAR GOLYGYDD,-Rydw i wedi clywad oryn lawer lawer yn f'oea am ddyn, yn i dda a'i ddrwg ac nid unwaith na dwy y buom i'n eeisio penderfynu imi fyhunprun ai y da ynta r drwg ydi'r peth dyfna miawn dyn, cai o i chwilio a'i chwalu drwodd a thro. Falla nad ydi fy mod yn gofyn cwestiwn felly'n ddim ond prawf arall o ddylni Llufit Stabal. Ond, fel y deudis i droeon o'r blaen, chydig iawn ydw i'n hidio yn yr hyn a ddyfyd y criticians am y mheia i, fel tasa. Rhaid imi gydnabod mod i wedi cymryd y nysgu o'm mebyd i feddwl am ddyn fel creadur drwg gynddeirus, a'i fod—hynny ydi, pob dyn, wrth natur, yn ddieithriad-yn un talp o lygredigaeth. Dyna fel y dysgid ni gin y prygethwrs ac athrawon yr ysgol Sul. Ac onid oeddan nhw'n deud yii ol y Beibil ? Bobol annwl" mi fuom i'n synnu weithia wrth glywad amball brygethwr yn darJunio dyn wrth natur," ac yn mentro deud i fod o wrth neud hynnu'n darlunio hjd noed y bobol ora oedd yn gwrando amo fo—os nad oeddan nhw wedi hachub. Rydw i'n cofio un tro, ar fora Sul oer a glyb, pan oedd dim ond rhw ddau ddwsin o wrandawrs yn breeennol, fod y prygethwr yn traethu ar gwestiwn Ahab i Elias, Ai ci yw dy was," etc ? Dyn go od oedd y prygethwr, ac yn od iawn y dechreuodd-i bregeth. Wedi darllen y gofyniad oedd yn y testun, trawodd y Beibil a'i law, ac ebra fo, la, ci, a gwaeth na chi—roedd y dyn yna'n gythral, ond i fod o ddim yn gwybod hynnu." Ac er mod i wedi cynfino a clilywad am lygriad y natur ddynol, mi deimlis rhw iasau rhyfedd trwyddo i pan chwanegodd y prygethwr, Ac ma hyn yn wir am bob un ohonom ni wrth natur. Synnwch chi faint fynnoch chi at y sylw, mae o'n ddigon gwir. Dyn wedi mynd yn gythral ydi pob pechadur ac ma pob dyn a enir i'r byd yn bechadur. 0 ydi, yn siwr i chi. Coeliwch fi, ddaru mi rioed deimlo fod y fath I '■ i I wrthdrawiad rhwng y nheimlad i ag e6thrsw iaeth llygriad llwyr y natur dynol cin y bregeth honno. 'Doeddwn i ddim yn gwadu'r alhrawiaeth er hynnu, ond yn cyfri ma fy meddalwch i oedd yn anfodlon iddi hi. Ac fel y mae dyn yn dueddol i briodoli i deimlad i hun i bobol erill. mi dybis inna fod rhai heblaw fi'n teimlo "fod y gwirionedd o ena'r prygethwr y bore hwnnw'n un 11 iawn. Roedd miawn set ar y nghyfer i wraig a, dau o'i phlant—un yn ryw flwydd oed, a'r llall yn bedair. Roedd y gwr yn Alienor, ac yn eista'n y set fawr. Ac roeddwn i mor bethma fel y credis i fod y gwr a'r wraig yn rhw drychyd ar i gilydd, yn awgrymiadol iawn, bob yn ail a drychyd ar y plant, pan oedd y prygethwr yn deud mor .ddrwg oedd hyd noed "plant bychain." Doedd y babi blwydd ddim yn dallt dim o'r bregeth, ac yn ei ddiniweidrwydd syml roedd o'n rhoi i ddwy fraich dyner—cin belled ag yr aent—am wddw i fam, yn gwenu'n i gwymad, ac yn i chusanu hi. Ac am y bachgian pedair blwydd, roedd i olwg o'n chwara rhwng i dad a'i fam a'r prygethwr, ond mor ddefosiynol a hen sant. Ac mi gredis i'r tro hwnnw fod calon y fam miawn dry swe-h. ac ma anodd iawn oedd i'r athraw- iaeth fod pi)b plentyn yn gythraJ wrth natur gael i e'erbyn gin fam-pan oedd breichia i babi bacli am igwddw li i. &'i gusan ar i grudd. Ar y ffordd adra o'r oedfa honno mi ddeudis dipin o fy meddwl wrth Jac J6s. Yn 01 i arfar, mi suddodd i feddwl o miawn myfyrdod am beth amser; a cixwedi iddo fo fynd i'r siap hwnnw mi fyddwn inna'n tewi hefyd. Yn y man fe safodd yr hen gyfaill ar y ffordd, ac mi ddeudodd, We], Wil, mae rhai prygethwrs galla dyn ddeud fod gwir yn yr hyn mae nhw'n ddeud, or d nad ydyn nhw ddim yn deud y gwir er hynnu. Yn wir. dydyn nhw ddim yn deud yr hyn y mae nhw i hunain yn i feddwl weithia. Mae nhw'n pwysleisio un ochor i wirionedd mor gry nes gneud i rwun feddwl i bod nhw'n gwadu'r ochor arall. Ond pen a nhw at yr ochor arall mi ellid meddwl i bod nhw'n dadneud yr hyn ddeudson nhw am yr ochor gynta." Wei," ebrwn inna, roeddwn i'n tein,, lo'n anodd ginni dderbyn yr oil a ddeudodd y prygethwr am y drwg sy ynon ni. Os cythreuliaid ydan ni wrth natur, ac we(iin gneud yn un talp o lygredigaeth, un i ddim sut y ma'n bogibl i'r drwg ddymuno bod yn dda ac os na fydd dyn yn awyddus am i aehub fedra i ddim dallt sut ma'n bosibl iddo fo gael hynnu." WedTr cwbwl," ebra Jar Jos, llnlall, bosib i ti a minna geisio bod yn rhy—yn rhy gall. Mi ddylan ni, sy wedi gwrando'r Efengyl am gimin o flynyddoedd, feddu'r fath syniad amdani hi fel na wnaiff amball ddywediad eithafol aflonyddu dim arnon ni. 'Dydw i fy hun ddim yn eredu fod pob dyn a enir i'r byd yn gythral; ond rydw i'n credu fod yn i natur o dueddiadau at ddrwg a phosibilrwydd drygau cythreulig. Ac rydw i'n credu fod miawn dyn ryw dda hefyd. a phosibilrwydd sant. Ond rydw i'n dal nad ydi'r holl dda naturiol wneiff dyn ddim yn i achub. haid i ddyn gael bywyd ysbrydol newydd cyn y bydd yn dduwiol ac ysbrydol dda. A thasa'r prygethwr wedi deud i feddwl yn syml, mi greda i ma felna basa fo'n deud. Ond, yr un pryd, rydw i'n credu, ydw'n wir, Wil, fod mwy o (Mem y byd da nag ma llawar yn i feddwl—bod yma ddrwg sy'n amIwg i bawb. Ac ar adega mi fum i'n metliu bodloni fy hun gida golwg ar prun ai'r da ai'r drwg oedd ddyfna mewn dyn" 'Ches i ddim eyfla wedyn, no nes i ddim dal arno os ces i o, i geisio ehwanag o ole gin Jac J6s ar y matar. Beth bynnag, mi ddoth yr ymddiddan yn fyw iawn i ngho i'r dydd o'r blaen, pan alwodd fy ngliyfaill athronvdd- ol—y sonnis i amdano droeon-yma. Wei ynbendifadda, mi m syfrdano dd i drwy ddeud yn bendant anffaeledig, Mao rhw dda ym- hob dyn, a'r peth dyfna mhob dyn ydi'r da." Beth ?" ebrwn i. Reit wir," ebra fynta. Rydw i'n addef fod yn anodd iawn credu hynnu am rai; ond fy mhrofiad i ar y cyfan ydi fod rhyw dda dan holl ddrwg y galon ddynol, ac yn dwad i'r golwg tan amgylch- iadati neilltuol. Meddwl di am y peth." Dyma'r dyn a geisiodd gin i gredu fod pawb yn wallgo'n eu tro, yn ceisio gin i gredu fod pawb yn dda yn eu tro hefyd, a bod posibilrwydd y da yn ddyfnach na'r drwg. Wel, rydw i'n sicir o un peth-dydw i ddim am geisio profi « wr yr hyn a ddeudodd y nghyfaiil, na rhwmo fy hun fodd yn y byd i'w syniad. Mi ges i ormod o benbleth efo problem y bobol wallgo i feddwl am ymosod ar un fwy anodd eto. Ond fel mater o gywreinrwydd, mi ddarum i feddwl am hyn ac arall yng nghyfeiriad y PWllC. Ac mi basiodd y ffeithia canlynol o flaen fy meddwl i:- Roedd dau deulu pur ddylanwadol miawn ardal. Mi syrthiodd y ddau hvnnu allan a'i gilydd. Y canlyniad fu bod liawer o bobol yr ardal yn cymryd ochor yn y cweryl, ac yn ymrannu'n ddwy blaid efo'r ddau deulu. Perthynai'r ddau deulu i ddau gapel gwa- hanol, ond roedd cefnogwyr i'r naill a'r Hall ymhlith aelodau'r ddau addoldy. Mi fydd a'r pleidiau yma'n dal ar bob chlysur ddangos i teimladau drwg,ac i sbeitio'i gilydd Byddent ,yn pasio'i gilydd hyd y ffyrdd heb siarad, ac yn troi eu llygaid at y clawdd yn lie gweld petha mor waelion a'r naill y llall Cafwyd seiliau rhy dda i goelio fod rhai o's naill blaid yn tynnu giatiau caea rhai o'r ochor arall yn y no-, ac yn achosi difrod i eiddo. Roeddan nhw'n boicotio a sbeitio i gilydd ymhob modd, ac yn cario'r giam ymlaen hyd noed yn y cal)eli. Llawer deigrjn gloew a welis i'n llygad Jac Jds, a llawer taran o ochenaid a glywis i'n rhwygr.'i galono, wrth feddwl am yr ysbryd cythreulig hwn "—fel y galwai ef. Ond digwyddodd rhwbeta cin hir, a rhyfedd fu effaith y rhwbeth hwnnw. Cafodd unig ferch un o'r ddau deulu neilltuol a nodes i glefyd, a bu farw'n sJ dyn. Geneth ifanc annwl a duwiol oedd hi, a ehannwll llygad i rhieni. Bu agos i'r fam wallgofl ac i'r tad dorri i galon dan yr ergyd. Ond dyma'r rhyfeddod,—fu dim cweryl rhwng y teuluoedd nac ymbleidio o'u hachos yn. yr ardal honno chwedyn. Roedd yr hcll ardalwyr, hyd y gallent, yn yr angladd, Fe gododd rhyw ddylanwad rhyfeddol o farwolaeth y ferch ifanc, fel y trawsnewid- iwyd holl ysbryd ac ymddygiad yr ardalwyr. Yn wir, ymdd&ngosai'r rhai fu miawn vtn- bleidiaeth a chwerylon fel pe'n falch' o'r cyfnewidiad, ac yn teimlo ma cydymdelto. lad oedd yn naturiol a gweddua ac nid Ilid. A ydi hyn yn ffafrio syniad fy nghyfaill^ mai y da ydi'r peth 't dyfna miawn dyn ? Dyna'r ffait-h, acmigeifly darllenydd dynnu'F casgliad a fynmo fo oddiwrthi. I-(! HEN WAS. I

08 AM SYLGHGRAWN. Y IfjiJEI RN I AD Cylchgrawn Chtvarierol, • dan olygiaeth yr Athro J. Morris Jones. MAE'r rhifyn hwn gryn lawer ar ol ei amser ond rrae gan y Golygydd eglurhad llawn r hynny,—prinder dynion yn yr argraffdy'n bennaf. Ond yr oedd cynnwys y rhifyn yn werth arcs amdano. Barddoniaeth D. 0. Rossetd yw testun yr erthygl gyntaf, gan H. Idris BelJ. Fel y darllenem ymlaen, teimlem fod gwedd cyf- ieithiad ar y I.) waith, yn ein hatgofio o'r rhan- nau helaethaf o'r Lienor Divsyliiediu phan ddeuthom i'r diwedd, gwelsom nodyn yn dangos mai -dyna.'r ffaith. Mae'r awdur yn trafod neilltuolion Rossetti yn ddeheig, ac mae'n eglur ei fod yn edn ygydd o'i fardd. Dyma enghraifft o iaith ac arddull yr ysgrif Dyma hwy, ynteu, mi dybiaf, ftgweddau am!ycaf barddoniaeth Rossetti,—ei hy. menyddwaith sylfaenol, ac angerddoideb "argraffiadau synhwyrau'r corff a geir ynddi, Eithr ni byddai cyfrif o'i waith yn llawn heb gyfeiriad at o leiaf un agwedd arall arno, sef y modd ytrafodirsyniadau moesol ynddo." Ond mae'r ymdriniaeth ar y testun yn dangos craffter boirniadol pur uchel. Ceir gan y Parch. D. Ambrose Jones, Cydweli, ysgrif gynhwysfawr ar Awstin. Cymer ei ddefn. yddiau o Gyffes y dyn mawr hwnnw, gan roddi crynhodeb o hanes ei fywyd, a chyffwrdd a, rhai o'i syniadau diwinyddol; ac maeroa bwyslais arbennig ar ei syniad am Un Egwys. Ebr yr awdur Deil fod Esgobion ac Offeiriaid yn han- fodol i ordeinio eraill i waith y weinidog- aeth, fel y caffo gair y gwirionedd ei iawn gyfrannu. Nid oedd odid neb yn tybied fel arall yn nyddiau Awstin." Ymddengys mai prif nod yr erthygl digon teilwng o ran hynny—oedd traethu ar yr Un L'' .Iw' vs, ond'teimlwn jma, fel vngl^n a llawer ymgais arall ar yr un testun, mainid eglur syniad yr awdur ei hun gyda golwg or yr hyn sy'n -hanfodol i'r Eglwys, na pha awdurdod a gydnebydd i benderfynu hynny Dywed, Yr ydym am fyued i lygad y ffynnon. Ceisiwn wybod beth oedd Eglwys yn y frodirlle y magwyd hi. Ymaniawelwn Eglwys yn ymddatblygu yn raddol o'r erud, yn ol cynllun yr Apostolion a'u oanlynwyr." A'u canlynwyr ond pwy oedd neu ydyw eu canlynwyr ? Y ffaith syml yw ddarfod i rywrai a broffesai fod yn ganlynwyr yr Apostolion dchvyn i fewn i'r EgIwys drefn- iadau ac athrawiaethau na pherthynai iddi, a rhoddi pwys hanfodol ar yr hyn nad oedd ar y goreu ond damweiniol, ffurfiol, allanol, ac yn ami mympwyol. Mac awyrgylch Eglwye- ig i'r erthygl nesaf, gan y Parch. Evan Isaac, ar leuan Glan Geimonydd. Mae gan yr awdur arddull dymunol, a medr i ysgrifennu'n ddiddorol. Erbyn heddyw, mae hanes yr Teuan enwog yn ddieithr i lawer iawn o Gym. ry, p da a gwnaent ddarllen yr j'Sgrif hon— caent mewn yehydip c let grynhodeb o haneft y bardd, syniad am nodweddion ei awen, Ac enghraifft arall o Gymro athrylithgar yn walo am gyfle gwasanaeth fel clerigwr yn ei wlad ei hun. Mynega Mr. Isaac ei farn arbethau yn bur bendant. Ebe efc, Amheuaf a oes rhagorach rhyfelgan mewn unrhyw iaith na Chyflafan Morfa Rhlldd. lan gwn nod oes ei gwell, 09 ei chystal, yn y Gyrnraeg. Eto: Mae Ieuan yn un o'r ddau fardd mawr a gyrhaeddodd radd uchel fel emynydd— I' Robert ap Gwilym Ddu ydyw'r lljall. Gofod a ba.llai i ni fanylu aryr ysgrifau eraill- Dyfodol Prifysgol Cymru, gan Mr. William George; Goronwy Owen, gan y Parch. T. Shankland; Hen Dratnp, gan Llwydfryn. Mae yma lythyr o eiddo Dewi Wyn o Eifion at John Thomas, Chwilog, ac mae ei clôno anobajth yn ofnadwy. Diddorol iawn yw llythyr arall—anghyhoeddedig hyd yn awr—oddiwrth John Elias at Ddewi Wyn. yn ceisio'i hyfforddi a'i gysuro yn ei ddygn bruddder. Ceir yma ddau Adolygiad, Poems from the Book of Taliesin edited, amended, and translated by Dr. J. Gwenog- fryn Evans. Dyma ail ran adolygiad Ifor Williams ar y gwaith hwn. Mae'r adolypxvr wrth ei swydd o ddifrif. ac yn dangos craffter a medr atighyffredin. Ar gyfrif 3 ffaith mai hen Gymraeg yw testyn y drafodaeth, cyfyng- ir diddordeb yr adolygiad i ysgolheigion. Beth bynnag, os yw Mr. Ifor Williams yn weddol gywir yn ei feirniadaeth, mae o'n gwneuthurhafog ofnadwy ary gwaith a feirn- iedir ganddo. Da gennym ddeall fod y Gol. yn addo dwyn ymlaen y BEIRNIAD yn ddiffael, a gresyn fyddai i ddim atal cyhoeddiad morgyfoethog