Y Genedl

Y Merched Milwriaethus Xid oes unrhyw le i gred-i fod nifer Sx,eitlire,lol y fyddin hon yn fawr jrac yn cynyddu. Yn ol yr hyn 3, ddywedodd yr Yfgrifennyd I Ci-i-t--?fol yn y Senedd nos Iau y nifer a gym :rwyd i fyny fel troseddwyr yn 1906. pan gyehwynnodd yr ysgogiad milwr- iaethus, oedd 3i yn 1S09 cynyddodd i 156; yn 1911 yr oedd yn 188 (yn cynnwys chwech o ddynion) yn 11913 gostyngodd i 183, ac hyd yma yn y fhvyddyn 1914 nid yw ond 108. Cymvyca y nifer hwn y rhai a gymer- wyd i fyny ragor nag unwaith. Gwnaiff y rhai hyn i fyny am eu rhif trwy gyifly/nder ac efTeithiolrwydd eu gweith- rediadau. Mewn trefn ennill y bleidlais y rnaent wedi cyhoeddi rhyfcl yn erbyn cvn- deithas. Yr unig ireth a arbed ir ganddynt ydyw bywyd a chwarei; teg iddynt hyd yn hyn nid oes einioes neb wedi ei golli na'i berygln oddi eith yr eiddynt hwy eu Li-.i-in- ain. Am boneth arall nid yw eu llygaid yn ei arbed Dinysv^ant, neu o leiaf cynygiant ddinistrio. eglwysi a. chapeli, ProtepLanaidd a fhabaidci. palasaa P grand tfand*, ceinion ce.lfvddyd a gweitniau dwfr. Ymddygant rel gwallgofiaid. Mwy na hyn, 06 nad J'dynt yn myned mor bell ag y mo sod ar fywvdan, nis gellir cyfrif eu hvmddygiadau at y Brenin n'¡ gyng- horwyr ond creulondeb i'r eithaf. E11 ham- can mawr ydyw cyflwyno Anerehiad i'r Brenhin yn bersonol yn gofyn iddo gyfrvngu ar eu rhan hwy a'r rhai ononynt sydd yn y carchar. Xid oes neb, yn ol y eyfansodd- iad, i gael cyf!wyno Anerchiad i'r Brenhin I ond trwy yr Ysgrifenndyd Cartrefol. Ac ni fyddai gan Mr. McKenna, yn ol ei addefiad ei hun, yr un gwrthwynebiad iddynt gyflwyno Anerchiad i'r Brenin ond iddo fod wedi ei ysgrifennu yn foneddigaidd fe anrhydeddus. 5si fynnant hwythau hyn. Fel teyrn cyfan- ccddiadol gweithreda y Brenin bob amser o dan gyfarwyddyd yr Yr.griTennycld Cartrefol. 'Dyna yr arfer, a gweithredu yn groes i hynny Ltydd aflywodraetih' a thenrnfradwriaetli. Nid oes neb parotach na'r Brenin i wrando ar lais ei ddeiliaid. Y cwbl a ofynnir ar eu rhan hwythau, ydyw- iddynt weithredu yn rheolaidd a boneddigaidd. Yn He hynny mynn y merched hyn fyned ar draws popeth i aflonyddu amo. A'r un modd gyda Gweinidogion y Goron. Nid gwaith hyfryd, heb son am y draul, ydyw y rhaid i'r rhai hyn gael eu gwylio yn ofalns gan tieddgeid- waid i ba le bynnag yr ant. Gwir fod rhai ohonynt, megis Mr. Asquith, o gydwybod, yn erbyn estyn yr etholiad i ferched, fel y cyfryw, tra ar y Haw arall y mae Canghellydd y Trysorlys yn wresog o'n plaid. Ond ni chaiff y naill na'r llall agor eu genau na bydd yno ryw fenyw yn aflonyddu, na symud o Je i le na fydd yno rai ohonynt yn gwasgar dinistr ar bobl dd'niwed. Y mae'r fath ymddygiadau yn hollol an am dd iff y nad w y, ac yn rhwym o ddrygu yr ac-hos v proffesant y fath frwdfrydedd o'i blaid. Cytunir yn nil- farn i'w gollfamu. Ond pa beta sydi i'w wncud? Cryb- vyllai yr Ysg-'ifennydd Cartrefol am bedwi'* math o feddyginiaeth, sef J. Gadael i'r rhai a garcherid, ac a wrthodent gymeryd y nborth, farw. Honnid, pe caniateid i ychydig ohonynt lewygn1, na byddai y lleill mor barod i ymgymeryd a newynu eu hunain. Nid oedd ef, yr Ysgrifennydd Cartrefol, mor eicr o hyn yn ei feddwl ei hun. Y fath ydyw cyndynrwydd meddyliai rhai ohonynt fel y credai y byddai yn well ganddynt farw. rag ildio. Mwy na hynny, y mae minteioedd a ehwenychent anfarwoldeb trwy ferthyrdod. Ac nis gellid hyd yn oed goddef hyn iddynt heb Weithred Seneddol. Y mae coidArad y ca-.cliar dan rwymau i gadw ei garcharorion yn fyw, ic nis gall oddef iddynt newynu heb qaniatad. Yn hytrach na mabwyis adn y feddvginiaeth lem hon, gwell gan Mr. McT\ r "*i,i gilio o'r ffordd. A diau mai dyna deitpl-td pob dyn y mae ganddo deimlad. 2. Yr ail feddyginaeth ydyw eu hallforio vnvs. 11c y caent farw neu fyw wrth f i ^cwllys. Dyma gynllun yr Arglwydd Robert Cecil. Ond dengys Mr. McKenna (hyd yn oed pe danfonid hwy i ryw ynys felly na fyddai hynny yn efTeithiol. I ba le y danfonid hwvnt? A phe danfonid hwy i'ryw ynys, byddid dan yr angenrheidrwydd o edrych ar yr ynys honno fel carchar, a gallent newynu yno fel gartref. A phe na fyddai yn garchar ceid rhyw gyfeillion cyfoethog yn barod i gyflogi Ilong i'w dwyn yn ol cddi yno. 3. Y trydydd peth a gvnvgid oedd eu cyfrif fel gwallgofiaid. Xis gellid cyfrif rhai yn wallgofiaid trwy Weithred SeneddoY "haid cael meddygon i wneud Ciynny, ac, er y gallai rhai ymddangoe yn eu gweithred- iadau yn fynJch yn ddigon gwaHgof, nid gorchwvl hawdd fyddai cael gan feddygon ysgrif dypt iddynt fel gwallgofiaid. 4. Y pedwerydd peth oedd Thoddi y bleidlais iddynt. Diau mai dyna fyddai'r feddyginiaeth, ond c;,illai'r feddygiiiiietli hon hefyd fod yn waeth na'r clwyf. Betii feddylid o lywodraeth new wlad a wrthodai wrando ar geisiadau teg a rheolaidd. ond a ildiai i derfvsg ac aflywodraeth? Mor bell oedd y gweithrediadau afreolus hyn o eiddo y merched o ennill teimlad y wlad o'u tu fel n'a,l'r eff; ith uniongyrchol ydoedd codi y ?wrthwrnebiad crvfaf yn ei erbyn, a throi cyfeillion vn elynion. Dnu gynnvej oedd ;¡n vr Ysc^ifennydd Cart,refol ei hnn, sef. yn gvnLnf, parhau ^vfraith y Oath a'r Llygoden," fel y gelwir hi. sef, pan fyddai un1 o'r carcharorion am lewvgu, ei oJhvng Y11 rhydd: a phan fyddui "pr1i vmadfor v^iydig ei ddodi eilwaith mewn cfvnnan. Honnai fod v ddeddf hon wedi i rnddan yn effeithiol. Y nifer a aeth dani o'r dechreuad oedd 83. Or rhai hyn yr oedd saifch yn awr yng ngiaro'iar, wyth wedi cyflawni eu dedfryd. neu dalu y ddirwj-, a. phymtheg wedi gadael y filwriaeth. I Yr oedd ohwech wedi gadael y wlad, ac ugain yn ymguddio. Am y gweddill rtiai oeddynt a gym-erarant raii yn y cyffroadau odaeuta Pala-s Buckingham, ac mewn lleoedd. adnab- yddus i'r heddgeidwaid. Yn ail. Yn awr yr ydys yn bwriadu cymeryd cam newydd a, phellach. Fel y cryhwyllwyd, nid lliosog ydyw nifer y merched milwriaethus gweithredol eu hunain. Gwnant i fyny am fychander en rhif trwy fywiogrwyddi a. beiddgarwch eu hanturiaetb- 111. Ond er mai ychydig ydynt hwy eu hunain, credir fod ganddynt gyngrireirwyr lliosog iawn, yn enwedig, ymysg y cyfoethog- ion, y rhai a'u cefnogant trwy eu tanysgrif- iadau. Xid hawdd cael gafael ar y rhai hyn. Gofala'r merclied fod eu harian yn cael eu c,.dw mewn gwledydd tramor, fel nas gellir eu cyffwrdd. Ond gobeithir y gellir eael gafael ar enwau y tanysgrifwyr ac y gellir eu herlyn yn y llyeoedd gwladol am eu tan- ysgrifiadau Os felly, y ma?nt yn agored i wneud i fyny y colledion a wnaed gan y rhai a gynorthwyasant i wneuthur y drygau i fyny. Daw y Cymdeithasau Yswinol ar eu gwarthaf am y ffyrling eithaf, a cOiant hwythau y pleser o losgi eu bysedd. Diau, vs dywedai Mr. Gladstone, yn y mater hwn fel matcrion eraill, nad yw ndnoddau gwar- eiddiad ddim eto wedi eu dyhysbyddu, a dyddorol fydd gwylied ysgognd y merched milwriaethus ar gyfer v symudiad hwn.

0 DOYOn I DOYDD. Mae'r mudiad cyd weiti.iredol ynglyn 3g amaethyddiaeth wedi gwneyd cryn gynydd yn 378toj y blynyddau diwcddaf, ac y mae amryw o gymdeithasau wedi eu ffurfio mewn gwahanol ranau o'r wlad. Mae Pwyllgor Crmd'eitfias Gogledd Cymru a Phwyllgor Addysg Sir Ga-ernarfon wedi trefnu i gynal Cynh-adledd yn Nghastell Madryn am dair wythnos. Amcan hon, yn ol y rhaglen a gyhoeddwyd, ydyw rhoddi cyfle i bawb sydd yn cymeryd dyddordeb mewn cyd-weith- rediad amaethyddol a mater ion ereill i gyfar- fod gyda'u gilydd i gael ychwaneg o wvbodi aeth ynglyn a'r pyneiau hyllY. Traddodir darlithiau ac anerchiad au ar wahanol gwest- iynau gan Arglwyddes Boston, Syr Horace PITtnkett, Syr Sydney Oliver (Y sgrifenydd Bwrdd Amaethyddiaeth), Mr R. A. Yerburgh, A.S. fLlywydd y Gymdeithas Gvd-weithredol Amaethyddol), Mr Charles Bathurst, A.S., Mr lEI. T. John, A.S., ac ereill. Trefnir bithiau, hefyd, i 'eoedd o ddyddordeb yn Lleyn ac Eifionydd. Hyderir y bydd y gyn- hadlcdd yn Uwyddiant. » # Mae'r BIaid Doriaidd yn crcdu fod Vi hachos yn oynyddu yn Sir Feirionydd, a dywedir eu bod yn her-derfynol o wney.1 ymdrech galed yn yr etholiad nesaf. Mr Sam Tfriompson ydyw eu liymgeisydd, ac v mae wedi bod ar daith drwy y sir yn ystod yr wythnosau diweddaf. Mr Thompson fu'n ceisio gorchrygu Syr J. (Herbert Roberts yn Xgorllewin Dinbych, ond gwelodd fod v g vaitl- yn galetach nag oedd wedi meddwl. Mae yn awr yn cynnyg ei hun i etholwyr Meirion, a. datganodd ei lawenydd mewn cyfarfod y dydd o'r blaen fod pob arwyddiion fod eu hachos yn cryfhau bob dydd. Nid oes r.eb yn gwarafun i'r ymgeisydd a'i gefnogwyr yr ychydig gysur allai hyny roddi iddynt, ond prin y gallwn gredu fodi yr haner cant o gyfarfodydSd a anerchwyd gan Mr Sam Thompson yn y sir wedi bod yn foddion i wanhau fawr ar yr achos Rhyddfrydig. I Xid ydyw Pwyllgor Eisteddfod Genedl- aethol Bango- aT) fYho^;ldi y ar gystadleuaeth y ddrama hyd wythnos yr Eisteddfod. oen ievfyniad y daeth- pwyd iddo yn dd:weddar, a bu cryn siarad ar y cv.rstiwn mew 1 cyii-fod o'r Pwyllgor y noson o'r blaen. Mae amryw o'r cwmni.xu Ja igymerasar.t ran yn y g.1Strdlena.eth \n awyddus i gael y Teirniadaeth, ac apeliwyd at y Pwyllgor i'w chyhoeddi. Nid oedd y Pwyllgor yn cytut.o i wneyd hyny. Hysbysid fod y bei-rniairl yn barod i gyhoeddi rfiestyri yn dangos saflc y -val-.iaTiol rr'vmniMU yn y gystadleuaeth, os oedd y Pwvllcror vn cym- era-dwyo hyny Tvbif! v Pw. M^-or ,<1 atebid unrhyw ddin pe gv;f!? hy?y. HWHacl} unrhyw dd?iben i)e w v racli na wneid, ond credwn y rhoddai foddlon- rwydd i'r cwmniau. » » Mewn cyfarfod o Cymdeithas Llaw- ysgrifau Cymreig, a gynhaliwyd ym Mangor, y dydd o'r blaen, dan lywyddiaeth y Prif Athro Syr Harry R. Reiehel, hysbyswyd fod "Gramadeg Cymreig o Lyfr Coch Hergefit" w-edi ei gwblhau dan olygyddiaetfi^yr Athro J. Morris Jones, a, rhwym iad cyflawn o Ddafydd ab Edmund wedi ei drefnn gan Mr Thomas Roberts, M.A., yn awr yn barod. Ychwanegwyd Mr Ifor Williams, M.A., at y golygwyr, ac etholwyd Syr E. Vincent Evans yn is-lywydd i lanw lle'r aiweddar Barch <D(li'. Hugh Williams. Etholwyd Mr H. Idris Bell, M.A., yn atrolygydd adran y Llaw- ysgrifau Groeg yn yr Amgtieddfa Brydeinig, yn Ile'r diweddar Mr Edward Roberts, M.A. Yr oedd Mr Watts Dunton, a fn far-v yr wythnos ddiweddaf yn 78 mhvydd oed yn lienor adnabyddus. Efe ysgrifenodd y nofel Ayhvin," yn yr hon y ceir desgrifiad byw o olygfeydid Gogledd Cymru, yn neillduol y wlad oddeutu y Wyddfa. Canmolai yr awdwr bobl Cymru, ao yn neillduol brvd- ferthwch y wlad. Mae llawer o ddarllen wedi bod ar y nofel hon. Yn ei ddydd gwnaeth Mr Watts Dunton gyfeillion o rai o brif lenorion y wlad, yn eu mysg Swinburne a Rosetti. Mae Pwyllgor o Gyngor Sir Arfon sydd ym meddu yr hawl i ganiatau trwyddedau i chwareudai wedi pasio un rheol bwysig, a diau cant gymeradwyaeth y cyhoedd vn gjffredinol. Arferai llawer iawn o blant fynychu neuaddau lie y danghosir darlun- iau byw," a barna'r Cyngor Sir yn awr mai gwell ydyw peidio cefnogi plant i fyned i'r perfformiada.u hwyrol. Felly, y mae amod ynglyn a phob trwydded ganiateir nad oes plant dan bedair a'r ddeg oed i gael mynediad i'r periTormiadau hwyrol.

CYMANFA'R ANIBYNWYR Mewn tudalen arall gwelir rhestr lawn o'r rhai a wobrwyir ynglyn a'r Arholiadau, &c. Yr wythnos nesaf bydd gennym adolygiad ar y canu.

I YR WVTHNOS. j Marw Lienor Enwog. 1 Wythnos i'r Sadwrn diweddaf bu farw nn o'r ]].enol'ion Seiwig ill "-yaf adnabyddue, sef Mr Theodre Watts-Dunton. Daeth enw'r gwr hwn yn adnabyddus i Gyniru c?.ierwydd iddo ysgrifennu Aylwin liyfr sydd yn Uawn o swyn i bob Cymro. Ganwyd ef yn St. Ives, Swydd Huntingdon, Hydref, 18.32, ac felly yr oedd yn 82 mlwydd oc-d pan fu farw. Cychwynodd ei yrfa, fel twnie yn Llundain, ond ymrodd i lenydda Ei enw bedyddiedig oedd Theodore Watts, ond vn ddiweddarach ychwanegodd enw ei fam -At ei enw a galwodd ei hun yn Watts-Dunton. Ysgrifennodd lawer i'r "Examiner," ae, vefyd, ysgrifennod-d lawer o erthyglau a barddoniaeth, ynghydag adolygiadau i'r "Athcnoeum" o 1875 i 1898, a phan ddaeth y llenor Americanaidd adnabyddus. Mr James Russell Lowell, i Lundain fel Gwcini- dog y Talaethau Unedig yn 1880, y dyn ag yr oedd arno eisiau ei gyfarfod fwyaf yno oedd yr un a ysgrifenai erthyglau arbennig i'r "Athenoeum," ac ysgrifau yr ymadawedig oedd v Aai hynny. Dywedodd Lowell ei fod wedi dilyll ei ysgrifau o'r oychwyn cyntaf, a'i farn yi^ adeg honno oedd fod llais newydd a' i firn v i'w gIyvled yn llenyddiaeth Prydain. Yr oedd Watts-iDunton oddeutu deugain oed cyn iddo vmroi o ddiirif i lenydda. Yn ei freich- iau ef y bu farw Rossetti, ac oddeutu deng mlynedd ar hugain yn ol daeth Swinburne i fyw ato i'r Pines. Yr oedd ef ar y pryd yn anterth ei boblogrwydd, a bu'r ddau yn cyd-fyw a chyd-weithio am v cyfnod yna. Ystyrrid ei ysgrifau yn y cylch-gronau fel mwn-gloddiau aur, ac y mae ei lyfrau oil yn sicrhau iddo le yn rheng flaeanf llenorion a beirniaid Seisnig. j I Cofio Arwr. Ymgynhullodd llu i-ra-,vr i Drefeca ddydd Mercher diweddaf i ddathlu dau-canmlwydd- iant genedigaeth Howell Harris, ac yn eu plith jyr oedd un ymwelydd) o Aivstralia. Ymhlith eraill a gymerai ddyddordeb yn vr amgylchiad pwysig yr oedd Mr J. H. Davies, M.A., Cwrtmawr, a Mrs T. E. Ellis, aclodali o deulu sydd yn gysylltiedig a Methodistiaeth yn Sir Aberteifi er's amser maith. Un o'r pethau hynotaf yno oedd yr hen bwlpad y hu Howell Harris yn pregethu ohono. Llywydd- wyd y gAveithrediadau gan y Parch. Rees Evans, 'Llanwrtyd, a dywedodd o'r gadair eu bod yno i ddathlu dydd genedigaeth un o'r j dynion hynotaf a godwyd gan Ragluniaetfn i wneud gwaith rhyfeddolp mewn cyfnod hynod. Hwyrach fod llawer o'n darllenwyr yn cofio eyhv Charles Wesley am dano: "i chlywais neb erk-ed yn 1Iefaru fel y dyn hWIl." Dywedodd y Llywydd bethau iydd orol am dano. Wele rai o'i sylwidau: "Efe oedd Luther Cymru, a safai ysgwydd wrth ysgwydd gyda John Wesley a George Whit- field. Yr oedd again mil o bobl yn ei angladd, a chodwyd tair llwyfan oddiar v rhai y traddodwyd naw o bregethau. Nid dyn ysbrydol yn iinig oedd, ond yr oedd yn dJyn cyffredinol, a faawlid mai ef oedd tad Arddanghosfa Amaethyddol Sir Frycheiniog (ehwerthin). Cymerai cdyddordeb mewn I aredig a chodi gwryehoedd, a dyna paham yr ydym ni yn Sir Frycheiniog yn well na phobl Sir Gaerfyrddin am godi gwrych" I (chwerthin). Xi raid ail-adrodd dim am nod- weddion Howell Harris yn y fan hon gan eu bed yn hysbys i'r darllenwyr. iNi fuasai Methodistiaeth yr ihyn ydyw heddyw onibai am ei ymdrech ion ef. Aeth drwy erledigaeth a gwawd, ymosodiadau a plio; 'edi^aeTbhii, ond dieth allan o'r oil fel aur wedi ti buro drwy dan. Ceisiodd rhai haneswyr ei tar- dchio ond y mae ei goffa yn wyn yng T a I- onau Ymneilltuwyr Cymru. lymchwiliad. .1 Wythnos i'r S¿dwrn diweddaf hwyliodd I Arglwydd Mersey ar y "Mauretania" i lywyddu yr ymnhwiliad i achos suddiad yr Empress of Ireland Y mae Capten Lind- I say, Dirprwywr Llong ddrylliadan dros Ganaxla, Iii cynnal math o ymchwiliad rhag- brawfol er mwyn chwynu'r tystiolaethau. Y mae oddeutu wyth gant o gyrff yn y llestr suddedig eto, a chladdwyd deg yn Quebec, ynghannol arwyddion o alar dwfn un o'r dyddiau diweddaf. Dywedodd ymsudrlwr- yr un gwr ag a gafodd y cyrff o'r Maine," yn harbwr Havana—fod yr Eniprvss of Ireland yn gorwedd ar ei hochr mewn 180 troedfedd o ddwfr. Parheir i ymryson pa IH;tr oedd yn gyfrifol am y trychineb, ac y n ae eraill yn trafod y priodoldeb o welia a chad dealltwriaeth gliriach ynghylch riiieol trafnidiaeth y mor. Dywedir gan rai fod y llongau-ager mawr yn disgwyl i'r llongau llai glirio allan o'u ffordd er gwaethaf rheolau y mor, ac mai'r unig ddiogelwch at y dyfodol ydyw gorfodi'r naill a'r llall, boed fach neu fawr, i gadw at y rheolau. Yr oedd yr "Empress of Ireland" wedi ei hinsiwrio i 2238,000, a'r oil a ddisgwylir gael ohoni ydyw gwerth ychydig filoedd o aur heb ei fatwu. Y mae'r cronfeydd ar gyfer teuluoedd y rhai anffodus yn ch-wyddo'n gyflym. I Helynt Itali. Bu helynt lied flin yn Itali ar hyd yr wythnos ddiweddaf. Dechreuodd yr helynt yn Ancona ddydd Sul, a datblygodd pethau nor ddrwg yno fel y bu raid i'r plismyn df-nio ar y dorf gynhyrfus nes lladd dau ac arafui pedwar. Drannoeth cyhoeddwyd etreic fel protest yn erbyn yr hyn a ddig- wyddodd, ac yn ol yr adroddiadau a ddaeth o Turin cynhaliodd miloedd lawer o bob! gyfarfodi i brotestio, a gorymdeithiwyd ar hyd y ttrydoedd yn ddilynnol. Aetih y protestwyr hyn yn afreolus iawn yn eu hyrr- ddygiadau; cymerent feddiant o bopeth a adeuai i'w cyfarfod ar yr heol, a bu raid cael y gwyr meirch i'w gwasgaru. Dywcd- odd y Prif Weinidog yn y Senedd, ddydi Mawrth, en bod yn benderfynnol o atal cyi. arfodydd fel yr un a gynhaliwyd yn Ancona, ddydd SuI. Pan oedd y Prif Weinidog yn annerch gwaecldoddl y Sosialwyr a'r Gwerin- wyr ar ei draws, a lbeient y LIywodraeth am y caats a gymerwyd ganddi, a honent fod v cwrs yn ymyrryd a rhyddid y dinesAvyr. Bu raid cael y gwyr meirdh i amgylchynu y Senedd pan oedd yn eifitedd gan yr ofnid ymosodiadau. Y mae'r helynt wedi achosi ani^iefn mawr; ni chyhoeddid neAvyddiaauron, nid oedd cerbydau ar y strydoedd1, ac yr oedd y siopau wedi eu caui Anfonodd y Prif Weinidog gylch-lythyr i bennaeth y plismyn yn galw arno i wneud ei oreu i gadw hedd- wch, ac i arier pob doethineb pan yn defn- vddio'r milwyr. '(L*w;

CHWABFI wva DINOR- I WILYN Y FAENOL I I CaredigrwycSd Syr Charles Assheton Smith I CROESO MAV/R I Gwahoddodd Syr Charles Assheton Smith, Barwnig, ei holl we.tnwyr yn Chwarel Dinor- xvig a(" yn y Cei yii Fell-,iiieli I haeiioni ym Mharc y Faenol ddydd Sadwrn. Yr oedd y cyhoedd wedi cael cylle i fyn-jtd i'r Faenol ddau ddiwrnod yn yetod yr wyth- nos i weled tri ceffyl Syr Cuarles a enillasaut ymrysonfa y Grand Xational," ac yr oedd y Barwnig yn awyddus i'w weithwyr gael | ymweled a'r Faenol. Yr oedd gwahoddiad i bob gweithiwr i ddod a'i Avraig gydag ef, a thybir fod dros bum' mil o bobl wedi dod ynghyd. I arbed i'r bobl fyned i gost ynglyn a'u cludiad, trefnodd Syr Charles i dren breifat y chwarel gludo y bobl o Lauberis i'r Felinheli. Daeth ereill o gyfeiriadau ereill, ac erbyn ychydig wedi dau yn y prydnawn yr oeddi pawT) wedi c-yrhaedd. Yr oedd yr bin yn hynod ddymunol, a mwynhaodd y bob! eu hunain yn fawr yn cerdded o amgylch y parc (liardd. Yr oedd tair neu bedair o babclli mawr wedi eu codi, ac ynddynt yr oedd. y miloedd Dobl i eistedd i fw-illiau I' GWLEDD DDAXTEITHIOL a ddarparwyd ar eu eyfer, ond cyn myned j i fwyta danghoewyd y tri ceffyl y mae gan Syr Charles gymaint o feddwl ohonynt, sef "Jerry M." "Covercoat," a "Sullloc-h," ae anveiniai Syr Charles y cyntaf o amgylch. Yr oedd yr yswain yn ymdidangos yn falch fod ei weithwyr yn cymeryd gymaint o ddyddordeb yn y ceffylau. Wedi hyny gofynwyd i bawb fyned am de. Yr oedd pob adran wedi ei rhifo, ac yr oedd f d- f h f I b' y tre f nia d au y fath fel ag yr a.i pawb i'w le yn ddidrafferth iawn. Yr oedd pum' cant r 'waiters' o Gaer a Manceinion wedi dod yn arbenig i weinyddu ar y miloedd, a cherid v llestri a'r bwydydd yno mewn cerbydau mawrion. Yr oedd tren arbenig wedi ei llogi ar gyfer v 'waiters'. Pan oedd y bobl wrtb; yn bwyta, daeth Lady Assheton Smith, a boneddigeeau ereill gyda hi drwy y pabelli. Yr oedd digonedd o I fwyd a hwnw yn un rhagorol. j Wedi gwledda aeth y bobl i'r maes yn ymyl y plas, lie y cynhelid mabol-gampau gan j fechgyn o Fangor; a bu ymrysonfa ymaflvd codwn rhwng W. Pritchard, Bangor, a'r j Rhingyll Macarthy, Wigan, perthynol i un o j Gatrodau y Tiriogaethwyr oedd yn gwer- | syllu yng Xghaernarfon. Y Tiriogaethwr a orfu, a chyflwynwyd iddo gwpan arian gwerth i pvmtiheg gini gan Syr Charles. I DIOLCH Y G WEITHWYR. ) Yn dailynol cyflwynwyd i Syr Charles dri o'i weithwyr yn y chwarel, sef Mri Griffith 1 Griffiths, R. Rowlands, Llanberis a W. Thomas Williams, Llys Iolan, Pontrhythallt, I y rhai a benodwyd i gynyg diolchgarwcoh i'w meistr am ei haelioni. ) Yna, gofynodd Mr Griffiths (a wasanaethai fel llywydd) i'r gynulleidfa ganu 0 Arglwydd Dduw Rhagluniaeth." 1 Yn ncki-wrs ye-hydig sylwadau dywedodd y Llywydd eu bod wedi cyfarfod yno i dderbyn caredigrwydd Syr Charles a Lady Assheton Smith, ac nid i son am faterion llafur. Xid ) dyna yr aohlysur priodol i drafod materion y fasnach oeddynt ynglyn a hi. Xid oedd yn credu y gellid cau allan y cwestiynau llafur, ond y ffordd oreu i ystyried cwynion y dynion ac anhawsderau y meistri yn Avyneb v dir- wa,"giad masnachol ydoedd drwy drafodaeth breifat. Yr oedd yn dda ganddynt feddwl fod TEIMLADAU DA YN PARHAU I j FODOLI ) rhwng Syr Charles a'i weithwyr (cymeradny. aeth). Galwyd ar Mr R. Rowlands, Llanberis, i gynyg diolehgarwoh ar ran y gweithwyr. Dywedodd ei fod yn bleser o'r mwyaf iddo gael cynyg pleidlais o ddioldtigarwch gwres- ocaf noil weithwyr Syr Charles Assheton Smith am ei garedigrwydd a'i haelioni cf a'i briod yn gwaho id cynifer o bobl i'r Faf&ol i oyfranngi o'r wledd ragorol a barotoivyd; ac, hefjd, diolchant am y cyfleusd.i- i j deithio gyda thren y chwarel. Yr oedd Syr Charles wedi dangos ysbryd rhago-ol. M bhasai'n dda i feistri ereill wneyd yr un fath. Yr oedd y teimladau d-v rhwng Syr Charles a'i weithwyr yn parhau ac wedi cryfhau llawer er's pan y cyfarfuasant o r blaen yn y chwarel, a gobeithiai y parhai yr ysbryd hwnw i fodoli (cymeradAvyaeth). Gofynai i Syr Charles a Lady Assheton Smitih dderbyn diolchgarwch gwresocaf y gweithAvyr. j Eiliodd Mr W. Thomas Williams, yr hwn a ddywedodd fod y gweithwyr yn diolch o waelod eu calon am yr haelioni ar caredig- rwvdd ddanghoswyd atynt y diwrnod hwnw. Yr oeddynt Avedi mwynha.u- eu hunain yn fawr (cymeradwyaeth). Pasiwyd y penderfyniad ynghanol banllefau o gymeradwyaeth. SYR OHARiLES A'I WEITHWYR. Wrth gydnabod cyfarchai Syr Charles y gynulleidfa fel anwyl gyfeillion." Yr oedd yn dda ganddo eu gAveled yno y diwrnod hwnw, meddai. Gofynodd iddynt ddod yno fel ffrindiau, ac yr oedd yn awyddus idoynt fod yn ffrindiau bob amser (cymeradwyaeth). Gallai ddweyd wrthynt nad oedd neb yn cymeryd mwy o ddyddordeb yn ei weithwyr nag oedd ef a Lady Assheton Smith (cym- exadiA-yaeth). Ond nid oedd ef eisieu canu ei glod ei hun. Yr oedd yn ble6er mawr iddo J ef gael ymweledl a'r chwarel a gweled ei [ weithwyr. Nid oedd rhai daonynt yn ei i adnabod, ond adnabu ereill ef '1 chodant eu dwylaw; a gwerthfawrogai ef hyny. Yr cedd yn bleser ganddo eu gwelediyn ei bare, I a gobeithiai y cawsant gyfarfod ar achlysuron cyffelyb eto (eymeradwyaeth). Hyderai yn fawr eu bod oil wedi mwynhau eu hunain. Nid oedd yn debyg y gAvelant eto dri o geffylau wedi enill y "Grand National" g)da'u gilydd mewn pare, a'r oil yn eiddo i un perchenog. Yr oedd yn dda ganddo odeall fod rhai o'i weithwyr yn cymeryd dyddordeb mewn ceffylau, a bod rhai ohon- ynt wedi bod. yn Ymrysonfa y "Grand *Nation il ddiweddaf, ond ni welsant ei geffvl yn enill y tro thwnw. Gobeithiai os byddent ym myned yno eto y byddai ei gefTyl ef yn dod a gwobr arall gartref (cymeradwyaeth). iCydnabyddai ddiolchgarwch ei weithwyr. Gofidiai yn fawr nas gallai siarad eu hiaith. Er nad oedd hwyrach yn rhy hen i ddyf;gu, n. --4" r :onru>öh. nid oedd wedi byw Gigon yn eu mysg i allu ei dysgu. Gobeithiai y cred'ant ef pan y dywedai ei fod ef fel eu jneistr yn cymeryd y dyddordeb mwyaf ynddynt (cymeradAvyaeth uchelj. IVedi hyny ymwah anodd y dorf. a j.Mrofki-d pawb oedd en bod Avedi cael div.i nod hynod I ddifyr.

I =-=- LLYTHVH I BETH W.N?EIR A- MERCHED Y BLEIDLAIS? i I POLTSI'R LLYWODRAETH. I GAN HEX LA W. I XOS WEXER. Drioe'r prydnawn brawvehwyd yr aelodau oedd yng nghyntedd allan Ty r Cvffredin ga.n dwrf ffrwydrad yn vinyl. Rhuthrwyd allan i'r cyfeiriad, a toe fe ddealhvyd fod y Suffra. gettes wedi gwneud ynigais ar yr hen fj'nach- log a adnabyddir drv,y'r byd fel Westminster Abbey. Yn hon v coronir penaduriaid Prya- ain Fawr, ac yr oedd y merched wedi dooi powdAvr neu ryAvbeth cyffelyb dan hen Orsedd y Coroni—cadair gam ifoedd o oedran. \n itodi!s ni wnawd niwaid peJlach na chwythu'r gadair yn ddarnau, ac fe ellir trwsio honno, I meddir. helo tipyn o ofal. Ond yr ofn yn awr ydyw m?i'r Senedd ?i hun fydd nod nesaf y meHhed. Mac eu campau yn myned yn hyfa.ch beunydd, "ac nid oes wybod pa mor fnaii y byddant yr un mor ddihitio o fywyd ag at ydynt o eiddo a phethau hen a gwerth- fawr. "Gadael Iddynt Farw." I Daeth pwnc rhyfel y "merched gwyllt" yn ei-byn cymdeithafc gerbron Ty'r Cyffredin g<ioo, a enaiwyd mynegiad o boliei'r Llywodr- aeth gan Air. McKenna, yr Ysgiifenydd Car- trel. iCodwyd y pwnc gan Arglwydd Robert, Cecil, yr hwn SY'll ffafrio estyn yr ethol-fraint ac fe gafodd wiandawiad astud pan yn dweud fod llawer o fai ar y ffordd yr oedd Ty'r Cy- ffredin wedi delio hefo mesurau'r merched. Ond ei bwynt ydoedd fod pohsi'r Ysgiifenydd Cartref ynglyn a cMadw'r gyfraith wedi bod yn aSwyddjanus, a bod y cyhoedd wedi blino. Atebodd Air. McKenna trwy feirniadu'r dull- iau ereill ellid gymeryd i gadAv'r Suffragettes mewn trefn. Un oedd gadael iddynt farw, syn- iad pur boblogaidd ar hyn o bryd. Ond ar Avahan i hwyrfrydigi-wydd swyddogion y caichar ac "n enwedig y meddygon i adael i neb farw, dyIa'r cwestiwn beth enillid. Y ffaith i'w chofio, ebai Mr. McKenna, ydoedd fod cryn nifer o'r merched yn gofyn dim byd gAvell na marw er mwyn eu hachos. Fe ed- [ rychent ar farAvolaeth'fel coron ell merthyr dod. Cyn tewi fe awgrymodd Mr. McKenna un peth ag y cytunodd pawb i'w gymenadwyo, sef cymeryd mesurau yn erbyn y sawl sy'n tanys- grifio at gadw'r Suffragettes. GAvyddie foa merched cyfoethog yn rhoddi miloedd yn y fhvyddyn, ac er nag gellir gafael yn yr arian, oherwydd eu bod yn cael eu cadw yn Ffrainc, mae'n bosibl gwneud y tanysgrifwyr cyfoethog yn gyfrifol am y niwed i eiddo a gyflawnir. Awgrymodd Mr. McKenna y bydd i'r LIj-av- odraeth ddwyn achos i gychwyn fel "test case," ac yna bydd yn rhydd i'r cwmniau yswiriol gymeryd y mater mewn Haw. Mav enwau'r tanysgrifwyr ar gael, a'r gobaith ydyw, wedi iddynt ddeall y syrth cosb pob tart a difrod arnynt hwy, y rhoddant y goreu i gefnogi'r Suffragettes. Y Greft o Senedda. LKravs o bethau cymharol fan sydd gerbron y Senedd yr wythnosau hyn, i aros nes gweled beth wna'r Arglwyddi hefo'r mesurau mawr. ac ychydig o ddyddordeb gymer y mwyafrif o'r a-elodau yn y gwaith. Mae "Whips" eis- oes yn cael trafferth i'w cadw wrth law ar gyfer yr ymraniadau, ac y mae'n bur debyg y .manteisia'r Toriaid ar y ffaith i geisio gweith- io "Snap Division" neu ymraniad sydyn heb rybudd, un o'r dyddiau hyn. Pe tae'r gweithrediadau yn y Ty yn fwy dyddorol neu pe bae rhagor o gyfle i ddyn wneud ei fare ni byddai yn gymaint o dreth, ond fel y mae pethau mewn tymor fel y pre- sennol, dyledswydd a dim arall sy'n cymell yr aelodcyffredin i ddal ati. Mae pob munud o'r amser wedi cael ei dorri allan at bwrpas y Llywodraeth, yr hon sydd ganddi hynny fedr wneyd i gael ei mesurau trwodd. Mae codi i siarad os na bydd dyn wedi ymgynghori hefo'r Whips ymlaen llaw, a chael ei enw ar y rhestr vii Haw'r Llefarydd, yn drosedd anfaddeuol, oheiAvvdd ar adeg fel hon y mae gwyr y meinc- iau blaen yn dweud y cwbl 6ydd eisieu ei ddweud {a rhagor yn rhy ami) ac y mae pob araeth dros ben hynny yn wastraff ar amser gwerthfftAvr. Hyn yn oed os bydd gan dyn ryw beth newydd neu bwysig i'w ddweud ac yn gallu argyhoeddi'r Whips o hynny, mae'n rhyfedd, mewn Ty oagos i saith gant o siarad- wyr, cyn lleid o gyfle geir i draethu os na byddis mewn rhyw swvdd. Os na bydd rhywbeth allan o'r cyffredin ar droed, yn y llyfrgeli neu'r smoking-room neu rywle tebyg v ceir mAwafrif mawr yr aelodau bob dydd. Yna pan gan cloch yr ymraniad rhuthra pawb at y fan lie bydd y Whips yn eu cyfeirio i fyned i'r de neu i'r aswy yn ol fel y bydd eisiau iddynt bleidleisio ie neu nage. Cyflogau Gwyr y Post. I Ymysg y gwaith a gwblhawyd dan amgylch. iadau fel hyn yr wytnnos hon fe ddarllenwyd yr ail waitn fesur 1 wella tipyn ar yr ail ran o Ddeddf Insiwrane, sef yngiyn ag insiwrans rhag diffyg gwaith, ac ynglyn a'r rhan hon o'r Ddeddi honno mae'n amlwg nad oes fawr o gwyn, dim ond gobeithio ei hestyn at grefft- au eraill. Ddydd Mercher eyflogau gwyr a illei-ched y Post oedd gerbron, ynglyn a'r hyn y cafwy.l adroddiad Y11 ddiweddar gan bwyil gor o'r Ty (yr Holt Committee), adroddiad sydd wedi cael ei feirniadu'n arw gan bobl > Post oherwydd ei fod yn cymeradwyo gwneud cyn lleied ex-ddynt. Yr oedd gwyr Llafur yn flaenllaw yn y drafodaeth ac fe awgtymodd eu cadeirydd, Mr. Ramsay Macdonald, gwrs neAvydd, yr hwn yr addawodd Mr. Hobhouse, I y Post-feistr Cyffredinol, ei fabwysiadu. 1!.1 bwynt ef ydoedd y dylid vstyried cwestiwn cyflogau pawb sydd o dan y Llywodraeth o'r newydd, a chymeryd cwynion fel y codant, a delio a hwynt, yn lie gadael iddynt fyned yn bentwr. Cynygiodd fod pwyllgor yn cael ei seiydJu ar unwaith i ystyried yr Holt report- un cynrychiolydd o'r Trysorlys, un o Swydd. fa'r Poet, dau i gynrycnioli'r gweieion, a chadeirydd o benodiad Bwrdd Masnach. Der- byniodd Mr. Hobhouse yr awgrym, a mwy na hyny addawodd y byddai i'r Llywodraeth, wedi setlõr cwestiwn hwn, sefydlu dirprwy- aeth i chwilio i mewn i holl gwestiwn cyflogau a thelerau gwasanaeth pawb sydd dan y I Wladwriaeth.

CEN AR Y PEN I ————— Kingls Cottages, Halse, ger Brackley, orthants, Lloegr :Pan oedd fy maban yn bum' mlwydd oed daeth ei ben yn un clwetwr o gen. Yna daeth ar ei wyneb tiorynod coch- ion rhedegog. Treuliwyd noswaith ar ol nos- Avaith yn ddigwsg, ni allem gael gorffwys gydag ef, a bu raid rhoddi menyg am ei ddwy- law i'w rwystro i grafu y plorynod. Achos- odd y plorynod gosi a llosgi. Dywedasant wrthyf mai eczema ydoedd. Dechreuodd ym- daenu dros ei wvneb. Dioddefodd am saith mis ac yr oedd golwg ofnadwy arno, fel y cy" wilvddiwn fyned ag ef allan. "iXi wnaeth triniaetih les iddo a dechreuodd vmdaenu dros ei wvneb. Yna gwelais hys- bysiad am Sebon acEli Cuticura, ac anfonais am siampl ar unwaith. Ar ol y prawf cyntaf ciliodd y cosi a'r lloegi. Defiiyddiais Sebon Cuticura a phedwar blwch o Eli Cuticura ac yn awr y mae yn iaeh eto."—(Arwyddwyd), Mrs. W. Shippard, Ionawr 24ain, 1914. Er y gwerthir Sebon M Eli Cutioura gan fferyllwyr drwy yr hon fyd, anfonir siampl o bob un gyda llyfr 32 tudalen yn rbad dfwy'r lh thyrdy ond anfon am danynt. Cyfeiriwdb lvthyr-gerdyn i F. Xewbury and Sons, 27, Chait-erhouse, Sq., London, E.C.

( CYMANFA I JOHN J;HOMAS." I HWYL A GWLEDD. i BEIRXIADAETH -1 DISGRIFI-tD. I "fi g'Oifia.f y Gymanfa dd:\v-eciJai' am hytlJ —nis gallai ei ha-nghoho. y mae r canu a gaed yno yn dygytor 2 gaion aa ysbryd dy-n. A,ighofiai b N -ii mu'r Anghofia-i byth mor Hen Haimer Canfea —bum vji dymuno i chwi beidio ei "repeat- io fedr«n i mo i ddal o, a bum am wvtii- J1°sau bob bore a-r ol ,bYJllJ'y )"lJ 'J f.arU'-)T oedd y '-fai-n' yn ly ugna-ulvii am wvui- eto --iia wnawn w.iJ. ) Dyma oedd y geiriau a Jefarwyd gan vr j Hen Sant o Lanwrtyd yn necbreu cvfarfod yr 11\vyr yng Xghymanfa Ganu Alethodisuaid y cylch a gyjilialiwyd ym Methel nos .Sadwrn Mehefin 6, ac y mae caoinoedd lawer yr un farn a thelmlad ag ef. Cymanfa i'w chofio o-c-dd ''Cymanfa 1913'' a. phrin y credwn i'r a. p l ir., ,i v cre d ?vn i'r cylch gael Cymanfa gyffelyb er-)ed o'r blaen, er fod pob Cymanfa o safon hynod o uchel "Cymaii-fli anghyffredin" oedd Cymanfa 1913 -yr oedd rhyw ysbryd cyfrin vn tynu ei fysedd hyd dannau enaid bron pa.wb oedd yn hresennol, ac yr oedd y gwres mor uciael, a'r hwyl mor fawr nes yr oedd y llestri vn colli drosodd. Xid canlyniad vmvrriad dVlJol oedd canu y llynedd. na, yr 'oedd yna allu niwy cjfriniol yn llyAVio r gweithrediadau. Cefnfor o cirfoledd ysguboI o'r dechreu i'r di- f wedd oedd v cadiu llynedd, ond nid oedd felly eleni yn hollo], eto, fe gaed cvffvrddiadau enemiol ac nid ant o gof neb oedd vn bras- eiinol. I Tuedd rhai bob amser yw cajnnol v peth diweddaf o hyd. cyn mesur a phwyso, ac vr oedd rhai yn ystyrried y Gymanfa eleni yr i "oreu a gaed erioed," ond ni ddeil i:w <'hymharu a "Chymarif; 1913," a rhaid i ryw bet'n mawr ddod yn y dyfodol, be:h bynnag fo r amgylc-hi^dau neu'r manteision. cyn y ceir ei chyffelyb. Yr oedd tri pheth o leiaf yn rhwyatr iddi fod i fyny a Chyman- fa y Ilynedd-iiid oedd v t&nau mor gaiivei- wy a gorfoleddws. Hid oedd y lleisian oil lawn mor aecldfed a chyfoetliog. ac yr oedd vno ormod o si-sial ymysg y cantorion. Ond er y pethau llyn caed yno ganu vsgubol ar rai tonau. a phrin y credwn fod yr un dosbarth yng Xghymru lie y mae'r arweiuydd a'r can- torion mewn cystal cydymdeimlad a'u gilvdd. Bydd y cantorion yn rhoddi rhvwbeih i'r ar- weinydd a. bydd yr arweinydd yn rhoddi rhywbeth i'r cantorion caiff yr anveinvdd rywbeth i fyned adref i'w gaiilyn. a chaiff y Cantorion ryw berl i'w gadw gauddo yntau, I ac y mae rhai o'r perlau hyn-a gaed ers blynyddoedd lawer yn úl-yn addurno carra rhai cvnulleidfaoedd yn Nyffryu Xantlle hvd y dydd heddyw. Gwaith aiiodd hefyd ydyw oael dosbarth mor gyfoethog o leisiau. a cnalon mor wresog i ganu. "lIon oedd yr unfed gylchwyi ar bymtheg ar hugain, ac yr oedd y capel mor Uawn ag ¡ erioed, a chaimoedii yn sefyll, ac er fod vr arweinydd yn cwyno- oherwydd llesgedd corfforol dygodd y gynulleldfa ii-viieb vn Avyneb a'r ysbrydol fwy nag unwaith, ac nid j anghofir yn fuan ei ddarlleniad o ambell emyn, Uewyrch sanctaidd ei wyneb glan, a'i ddeigryn gloew-yr oedd yr oil yn 1 lefaru y tro hwn, ac yn llefaru'n effeiduol iawn hefyd. Y mae cyfoeth llei-siol y cylch mor eithriadol, a'r diwylliant mor drwyadl fel nas gellir peidio cael canu da yno pan fydd waelaf. Y mae canu gwael y dosbarth hwn yn well na chanu goreu ambell i ddosbarth. Y llais goreu o ddigon yn y Gymanfa eleni oedd y Bass, a. phrln y clywsom y Ilais hwn crioed yn canu gyd.a'r fath urddas. Yr oedd yn Hawn a grymus, ei don yn dda a chyfoethug, ac ar brydian yn dygyfor fel cefnfor rhuad- wy nes llen\vi"y capel. CanaoSant rai brawdde^au mor effeithiol fel nad ant o n cof yn fuan, ce byt3l, ac yr oeddynt yn syl- faeai ac ysbrydia-eth i'r lleisiau eraill. Canodd y Soprano yn dda. hefyd—ar brydiau yn loew ddigon ac yn rhoddi ambell i fflach disglair, ond nid oeddynt mor gyffredinol nerthol ag arfer. Ychydig o eiddilwch ac anaeddfed- mvydd yn dod i fewn mewn Ueoecfd ag yr oedd angen mwy o gadernid. Y r oedd y Tenor yn dreiddgar iawn ond nill oedd an- j sawdd eu ton gystal a'r lljfiedd. Wrth or- ganu mewn rhai brawddegau yr oedd y treiddgarweh. yn troi yn galedwch, a r don- yddiaeth yn dioddef. Yr oedd yr ysbryd yn dda a'r gwnes yn troi yn angerdd a.r bryd- iau. iXidd ton yr Alto yn dda bob am- ser er fod eu tonyddiaeth yn bur. Ycnydig 1 yn anaeddfed oeddynt, ac ni theimlwn eu bod wedi gadael dim i aros gyda ni iel y gwnaeth y Bass. ) Y don gyntaf a ganwyd oedd "s.. George" ar y geiriau,— I "0, ydwyf wael fy llun a'm lliw." ond ni theimlwyd fod yno ddim amgen na lleisiau cyfoethog a phosiblrwydd canu da- gwasta.d ac unffurf oedd y canu. Dilynwyd Jion gyda-'r don "Gwylfa" ac er ein bod wedi disgwyl pethau -maa-r gyda'r don hon, ni ddaeth yr "awelcni cyfrin" i gynLyrfu'r cantorion, a gorffenwyd hi heb i odid neb ddymuno ei 'hail-ganu. Yr oedd y canu yn lan a di-dramgwydd ond ni chyffrodd y teim- ladau ac ni Avresogodd y galon. ac ni adaAvodd ddim ar ei 61. Symudwyd ymlaen at y don "Llandwrog," ac yn y fan hon caed rhai o "gvffvrddiadau anwyl" yr arweinydd wrth ddarllen yr emyn. 'id pawb fedr ddarllen fel efe-ceir moddion gras yn ei ddarlleniad- au ef yn fynych. "Mi welai draw, o bell" oedd yr emyn hon, ac meddai yntan gyda'i lais crA'nedig a'j Avyneb seraphaidd "ddim ymhell I mi, fy nghyfeillion anwyl i, na, ddim yrnbell i mi." Aeth ymlaen i tidilgrifio beth oedd i'w .weled, a dywedodd fod yma— "Baradwys hardd ei gwedd, A I;llrenau llawer gwell Yn perarogli hedd O hyfryd wlad, t.u draw pob gwae, Gwyn Iyd gawn heddyw dy fwynhau." Y-na aieth. vmlaen i ledio'r pennill araH,— i ".Mae'r byd, ac uffern fawr, I A'm calon g&s, yn un,' ac meddai,—"O, nghyfeilbon anwyl, dyna i chwi driawd ofnadwy,-y byd, uffern, a m j t'alon gv" da'u gilydd." Ail-ganwyd y pemrill i olaf vn lied effeithiol, a theimlwyd fod y Bass a'r Tenor yn rhoi ambell i belydr eff eithiol- Ar ol hyn canwyd y (Ibn •'Tydfil" ar y geinau j  "O! tyn I Y ?orchwM yn y my?ydd ?yn/ ? ? medda?.—"Svmad tlws fy ng!)yf€iHion anwvl i ?ydd yn yr ail t)pnmIl,—'C?yfau anwyl.' "Clwvfau dyfnio'n sy'n yr hen lvfr. ond yr wy'n sicr mai 'anwyl' a ddywedodd W illia nis. Fvd.dweh chwi ddim yn dweyd .Clwy-f MiwyF pan fydd dyn wedi ei gwvfo vn v chwarel 'rwyn sicr. ond lie bynnag y byddAvn yn cael bywyd y mae hwnw'n anwyl oniod vwi Y mae popeth sy'n rTioi bywyd yn anAsyl—'clwyfau a-nwyl* ein Gwarediwr." "Llinellau anw-vi sydd vn y ti-vdvdd pen- nill," meddai drachefn— cOes, oes Mae rhin a grym yng ngwaed y groes -l,}:t., I.  —- n | 1 iwyl-" la.nhau boll f2iau loes; r- i i?tddwvfoll&esa'iddy?allcf cad yr wyf bron v.edi dig?o wj?fho hefyd gan ei fod u 1 el pehi ceisio cynghaneddu y; y llinell ola' na." Pwy na fedrai ganu ar ol iddo ledio'r pemr.ii olai? "Golcii n," ie, fy nghyfeillion anwyl, yn hollol fel yna y mae i lawr, ac nid- ni.' Fe allwai i gyd ganu ar em pennau ein IHUlainnna- 'Golch ii,' a chaed canu lledeffeithiúj-de,JlIéuodd yr hwyj gudi ? Lt?hTj. ? j??af a ga?wyd oedd yr "H:yfryd wlad," ac adr<?ddodd yr arwein- ydd y geiriau gydag ?neimad. "O nefol Avlad fy nghartref yw, Lie mae fy Iesu, a iy Xuav" "Lie mae fy Iesu," meddai'r arweinydd— daeth y dagra-u i'w lygaid a methodd fyned ymlaen, ond daeth gwawr arall—"Dyma r llewyrch i mi—dvma'r llewyrch i mi. Y lien wedi rhwygo rhyngwyf i a'r cartre ac o hyn ymlaen dechreuodd yr "aweion hyfiwd"' chwy;hu ar y canu. Cododd y gwres ac ang- erddolwyd ysbryd y cantorion, y mae'r naill lais :ar ol y llail yn cael gweiedigaeth a hwyl Beth pe clywech y Tenor clir eu llais yn canu | '0 gylch gorseddfainc wen fy Xhad" a'r Basis vsgubol eu dvianwad yn canu- hv f d "0 hyhyd ?!a?? I Cartre3e'r aaliji vn Nhv lv Xhad. Cartre2e,y. L- t yr, -\Iiv fy h a d '? Yr oedd yr holl leisiau wedi ymwresogi erbyn hyn, ac fel pe am y g-oreu yn canmol ¡ ,r p", I "Y XeXol "lad 1" Cododd yr ysbryd mor uchel erbJn y ped- werydd pennill fel y methwyd myned ymlaen i'r pumed. Bu raid all ganu, ac yr oedd hwyl orfoleddus ar bawb yn canu ac ail-ganu y ddwy linell- j "0 nefol T?ad fy !?g?&?tref yw Lie mae fy ?esu, ? ?y Xuw." g:ffxe? d -,no l ei, b vil Yr oedd yr a?I yn lied g?-Sre?noI crbyn Eyn, mor o ganu ar bob Ha.w, a'r Baswyr cryfion, v Tenoriaid treiddgar, a'r iSoprano gloew yn ymdoddi yn orloleddus ar y linell- RNVY,TL canu wrth fyn'd yno i fyw." Dyma'r cywair wedi ei gael or diwedd! Bellach, nid oedd ond edrvch ymlaen am .I)ethau mwy ac le'u c-alwyd cododd a canu o ris i ris, a chanwyd "Cemajrth. ar y geir- iau "Pechadur wyf, 0 Arglwydd 1" a chaed pelydrau yn v don hon nas anghofir hwy yn fuan. Yx oedcT yr ysbryd yn deohreu codi n UAvch erbyn hyn, y canitorion yn cael hwyl ar ganu- -,]Er i Ti faddeu beiau Rifedi'r tyAvod man, Gwn fod Dy rad drugaredd Lawn cymain: ago r blaen." a'r hen bererinion yn ysgwyd eu pennau o dan ddylanwad ewyn y canu, ac ambell i ddeig- a-vn yn ymliuiro'.n ddirgelaidd allan o lyg- add rhai o'r gwrandawyr. Yn ddilynnol canwyd y don "Alexandra' ar y geiriati I a, foreu wawr, 'Rol nos o faith barhad, etc. a ehyda hon dechreuddd yr ys"br\d godi i dir uwch, ac erbyn y pennill olaf yr oedd y llestri yn colli drosodd. Gorfoleddus oedd y canu ar y penirill hwn,— I "Aed goleu'r dydd yn nfis, Teyrnasa nos or bron; I Doed moxoedd mawrion dros Holl wyneb da-ear gron; Aed y graadigaeth fawr i'w bedd— I Mae'n well i nii na. cholli'th hedd." Dychmyged J darllenydd am y ddwy linell olaf yn cael eu canu gan iond capel o leis- I iau cyfoetnog—yn cael eu dybiu a u treblu, a phan yng ngha.nnol yr Lwyx orfoleddus ,de'r Tenor yn dod allan fel utgyrnarian ar vr E natui-iol tichai, ac ati rhoddi goleu newA-dd ar y llinell— I "Aed y greadigaeth fawr" cafodd yr arweinydd iweledigaeth Ar ol dvblu a th.reblu gorfoleddus, wele ef yn sefyll fel 6eraph yn y pwlpud, a gwawr ner- olaidd ar ei wyneb, a dacw fe'n dal ei law ar y gair ..awx, a holl gajitoncn yn modda saib ar y gair nes yr oedd yr effaith fel gwefr yn ysgwyd pawb, a beilach ni fu yno ond dyblu a lixreblu y ddwy linell. Yr oedd y gwrandawyr wedi dechreu teimlo y "gwynt nerthol" erbyn hyn; llifai dagrau gorfoledd ar hyd wvnebau yr hen saint, ac ar ochr y salerT g??id b?eddige? wedi ymgolh gyra- aint ? v canu nes yr oedd yn ?-?m y ?d-ori fawrgyda'i llyfr! Ond nid oedd yr awelon hvn ond 'vsgafn o'u cyferbynu a r hyn gaed gyda'r don "Maldwyn" ar y geiriau— -Caed trefn i faddeu pechod Yn yr lawn, etc. Yr oedd pob telyli mewn cywair pexffaith erbyn dod at y don hon, a'r "awel o Gal- taria" i'w theimlo ym cyniwair drwyr hall | adeUad. Teimlid pob ilais wedi gloewi, i o-xymuso, a gAvresogi, a'u calonau fel pe ar 1 dan pan yn dyblu a tnreblu y llinellau i "Maie'r ddeddf o dan ei cnorou iCyfiawnder yn d'weyd Digon A'r Tad yn gwaeddi, Boddlon-^ Y c-,3nu i' w bw-vilt ac yn y fan 'hen daeth y canu i'w bwynt uchaf. Yr oedd yr arweinydd -wedi yn y canu—yr oedd fel rhaiadr yegubol. ac nis gall iaith ddisgrifio yr effaith pan rodd- odd yr arweinydd arwydd iddynt ddal ar v ga.ir "Boddlll" a'r Soprano fel cloch arian ar F. ,O! olygfa ofnadwy oedd hon Yr hen bererinion wedi colli pob rheolaeth armnt eu hunain, djuion cryfion ati eu dagra-u, merched yn wylo yma ac acw. yr arweinydd seraphaidd wedi ymgolli'n Hwjt, a rhyw ysbryd anweledig yn cymell y can to 11011 i ddvblu a threblu yn ddibaid! Bydd yr ol- ygfa. hon yn ddarlun byw o flaen gol-wg pawb oedd yn bi^eennol hyd ddiwedd am- ser ni gredwn, ac meddai r arweinydd ar y diwed,d,Diol,c!h. i chwi nghyfeillio-n anAvyl i. Pie mae'r .ew Theology' 'irwan? Deued i Benygroes i'ch clAwved yn canu." Canwyd v don 'sou'" a ^RTiydygroes" ar ol hyn ond 1 yr oedd tonyddiaeth y gyntaf yn ambur bron j ar ei hyd oherwydd ymgais rhai o'r lleisiap or-ganu. Canwyd at antbem 'Pa.n lesmeii h> fy nffha-lon," a'r Cyd/jan "Teflwng yw yr Oen" yn dda iawn. Canwyd yr olaf ddwy- -J" oc: T',{ ^——a—■—=< waith, ond coron y datganiad oedd y Base, oherwydd Uawnder ac unoliaeth eu canu. Yn dcITcs, caed Cymanfa i'w chofio ar lawer eyfl-if. YsgTifennydd y Gymanfa eleni oedd Mr W. D. Roberts, Llanllyfni. a tbeilyj^a glod am ei weirhgarweh a drefniadau.

!h. I s SYlWGH AR FFENESTRli | YR AFR AUR, J VAV«'«WA%WW.WWJWW.W J

[Xid ydym yn gyfrifol mewn modd yn y byd am syiiiadau ein gohebwyr yn y golcfn hon. Rhaid i P-w priodol a cbyieinad c goliebydd ddyiod i law gyda phob llythyr, ond ni chyhcveddir h vvv os II dymunir yn wahanol. Goreu po f^rr&i I fo'r Uythyra-u.—Gol. y "Genedl." ] Yr Eisteddfod a'r Chwareudy Mr Gol.;—Gwelaf oddi wrth adroddiad yn papynu yr wythnos hon y gwneir trcfn- iadau i berfformio y ddw- ddrama- fuddugol yrgh-n ag Eisteddfod Bar.gor. yn c y ddinas hono. Xid wyf yn gweled p20 raid sydd am drefniant o'r fatti, tra yr adeiledir yno bavilion i gvnwys deng mil o bobl. Onid mwy manteisiol fyddai h-,ynw na cbwaTeudy na chynAVA*s ond ychydig ganoedd Mwy, y mae yr Eisteddfod ah spfydliad eenedlaethob a-c yn y cymeriad hwn y ria" ar ei thro Fangor. Ai priodol galw ami i roddi pi nawdd dros ym gymer iad cwmni lleol yn Y ddinas? Os gwneir hyn -no. pa;ham ellir gofyn am ei nawdd dros bethsu eraill dinesig a threfol yn y siroedd hyny yr ymwel a lnry. Xid ydym mewn un modd ati erbyn drama, na pherfformiad ohoni. ond y mae cymeryd un o destynau yr Eisteddfod yno i'w dangos, o'i phabell ei hun. i mi yn ymdda.ngos yn ddeithr ac anesboniadwy. Paham y rhoddir- testyn os nad yw cartref yr Eisteddfod yn gymwys i'w arddel, ac y bydd yn rhaid ei gl ido i le arall yn y ddinas mewn trefn j',¡ç- ddangos.- Yr eiddoch. CYSGOD Y IAE.

Dad Orchuddio Cof. Golofri y Diweddar Mr. Wm Owen, Prysgol. Y mae yn wybvddi6 i'r cyhoedd Cymreig er's amryw fisoe-dd yn ol fod symudiad ar droed er datlilu Canmlwyddiant Genedigaeth Awdwr yr hen don boblogaidd Bryn CaJ- faria," drwy godi Cofadail deilwng ar ei fedd. Erbyn Giyn, drwy ymdrechion a c-har- edigrwydd lluaw5 mawr o gyfeillion, y maer y gwaith wedi ei gwblhau, a Cholofn hördd a drudfawr wedi ei gosod i fyny i nodi v fan. Y mae dydd Iau nesat, sef Mehefin y 18fed. wedi ei benodi fel dydQ y dadorc-huddiad Y m.ve r Pwyllgor a lluaws cyfeillion a pherth- asau y diweddar gerddor yn dymuno rhoddi gwahoddiad cynes i bawb a ddymun- Hnt dalu teymged o barch i'w gofradwriaetb ar yr acblysur. Demreuir am laner awr wedi dau yn y prydnawn, pryd y siaredit ran weinidogion a lleygwyr o bob enwad. Bydd y motor yn cyfarfod v tren yn Xghaernarfon meWll adeg gArflens. I CaeatliralT. J. R. ROBERTS, Yeg.

MARCHNADOEDD CYMREIG CAERNARFON.—Ynitiiyn ffres He ) pwys; wyau 13 am Is; pytatw nerwydd 30 y pwys; iTowls 4b 6c y cwpl; hwyaid 3b 6c at UIl; bill 7c i He y pwys; mutton 60 9c; y pwys; pore 6c i 9c y pwyt; cig oeii is 2c i Is 3c y pwys; BANGOR.—Ymenyn fires lOtc y pwys; wyau 14 am Is; biff 7c i lie y pwys; veal 8c i Is y pv,-ys;' mutton 8c i Is y pwys; lamb Is y pwys; pore 7c i 11e y pwys; baewn 8c i Is Ie y pwys. RH UTHYX -Ffovds 5s i 5s 6c y cwpJ; hwyaid 6s i 6s 6c y cwpl; ymenyn 10c Y pv ys; wyau 13 am Is; eirin mair (gooee- berries) 3c y chwait; a gwlan Cymreig lOte a llic v pAvys. » DINBl'CH.—Ffowls 5" i 6s y cwpJ; hwyaid 6s i 78 y cwpl. wyau 11 i 12 am Is; ymenyn ffres 10c i lO-c y pwys; tybiaa bach 9tc i 10c y pwys biff 7e i lIe y pwys ? my ton 8c i 10c y pwys; a moch tewion (yn fyw) 44c- i 5c y pwys; gwlan Saesnig Is i Is lc a gwlan Cymrtig 10e i Is y pwys; pytatw i fwyta Is -c y poeaid, neu 3s y 112 pwys. LLANGEFNI. —Ymenyn ffres 10c y pwys; wyau 15 am Is;'biff 8c i 10c y pwys; mutton Be i 11c y pwys; cig oen 10c i Is y pwys; veal 7c i 9c y pwys; pore 11e y pwys; moc'h tewion 4ie y pwys; pyre 22s i 28s yr Pll; cywion 2s yr un; hwyaid 2s 6c. PWLLHELI.—Y'menyn 91:: y pwys; bin, veai a murton 7c i lie v pwys; pytatwe cartref :2tc y pwy"; moch ,<tewion 4¥ ? IJwys; pyre 19s i 26s; wyau 7s 6c y 120. MOCH. CAERNARFON.—Cyflen wad bychaf (J berc-hvii tedd ar werth yn y farchnad hon, galw gweddol. (irhid hwynt 0 I 25s. h i l 0 BIRMIXG HAM.—Cyfl.cnwad gweddol; galw araf. PrLsiauMoch baewn 10s percbvll 10s 9c i lis; hyehod 9s. (artrei Iocb baewn 4 1-8e hyebod 3ic I-Sc y pwjis. FFEIRIAU CYM-RTJ. Y GOGLEDD. Meh. 15. Ceryg v druidion, Gwrecsam. Trail wm. 16. Corwen. 17. Abergt-Ie, Colwyn, CroesoswaDt. J8. Caerllaon. 19. Llandegla yn lal. i 20. Uanuwcbllyn. Y DEHEUDIR. ait-h. 15. Caio. Eglwys Fair, Llandilo a r Cylcb, LlanybJther (defajd), Trelettert. JG. Caio. Llanbe-Ir (CeredigionJ. LlandjAsnl. Llangenech, Maen- elochog, Pont Senny, YEIL-ad (Dyffrym Aeron), Whitland. .i"