Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

5 erthygl ar y dudalen hon

-- IelI'll1-'" iiiiiii0 .-...""'-1…

[No title]

SENEDD YMERODIIOL,

HANES GWAHANOL GYFIEITKIADAU…

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

HANES GWAHANOL GYFIEITKIADAU AC A ii G R A P HIA DAI! M BIB L, V N Y R 1A 1 T11 G FIll REI G Gan Tjiom.is Li/Ewer^w, LL. D. Yr laen a argraphwyd yn y Saesneg yi^ Brysto, yn y 1768. [PAUHAD O'R R HI FY N DIWEDDAF.] I Dywedir wrthym gan y dilliuo Mr. Sfrype, (Survey of Lend vol. ii. b. 5. p. 1 12. edit. 1720.) fod Mr. Rowland Ileylin, Henadur yn Llundain, yn hwn oedd wedi tai-ddu o Gymru, mew n modd ardderchog ac elusengarv ar ei draul ei bun, ya nechreuad teyrnasiad Siarl 1. wedi peri i'r Bibl Cymrcig gnel fiargraffu mewn maintioli niwy- cludadwy, gan nad oedd N p(ii ei argraila ond yn zliii iii d oe v b llyfr mawr o'r blaen at wasanacth yr Rghvysi. r argraiffad cyntaf mewn maintioli cludadwy yw argraffiad ac am bynny rliaid ¡ argrafilad y cyfeirir atto gan Mr. Strypc ydyvv, a'r hwn, fel y dealiai efe, a argratfasid ar unig dranl y r Henadur teil wng uchod. Ond yr oedd Mr. Strype yn gamsyniol pan b!,io(lolii'r cwbi i Mr, Ileylin; yr oedd Syr Thomas Midleton, yr liwti a ,itiw y,  l yti,, No- l i ) hwn a anwyd yng Ngbymrn, ac oedd yn ynad ac I yn Henadur yn Llundain hefyd, yn gydweithiwr ag ef, ac yn gyfranwr haelionus tuag at y bwriad daionus hwn. At yddau Henadur hyn, y mae'r diweddar Barch. (Triff. Jones yn ychwanegu ereill o ddinasyddion Llundain, enAvau y rhai N, cliNi-en- nychai efe i'w caei, eithr nid oedd yn ei aUu i'w cry bwyll f I f cish 171-0 I gymmwyivas- garweh ac haelioni cyfuhol y Boneddigion hyn y mae Cyrnru ynddyledlls am yr argraittad cyutaf o'r Bibl mewn maintioli cludadwy ae o ychydig bris. Yn y fiwyddyn 1654 bu ail argraffiad o'r Brbi hwn yn wythplyg, gan gynnwys chwech mil o lyfrau. Dyma'r banes cyntaf ag ydym yn gap! am rifpdt'r Ijyfrau mewn un o'r argrailiadau. Am hwn yr ydym ddyledus i Mr. Siarl Edwards, 1. S'arl E( l ?i,a ,( I s, awdur llyfr Cymreig a elv.id Hones y Ffydd, .yr hwn a ysgrifenwyd yn yr oe-, ddiweddaf, ac a H rg ra ttw y d a m ry w w e i t h in « y waith gy n ta f gy d ag imprimatur Ilhydychen, Awst 1, 1676. Nid yw Edwards yn hysbysu i ni i bwy yr ydym ddyledus yn ncillduol am y diwalihd cryn tie!- aeth hwn, tnegis yr oedd raid iddo gael ei ys- tyried y pryd hwnnw. Ac o ddiflyg cymmwyn- aswyr neillduol i'r rllti y gallwn ei priodoli; fl"m tueddwyd weithiau i foddhau fyr bun wrthci hri- odoH i dymmer y gencdl, a'r amscrocdd yn y rhai y rhoddwyd ef. ),, i., Argraphwyd y Bibl hwn yn y fiwyddyn 165 1, sef, blwyddyn gyntaf Noddvvriaeth OliverCroni. lweI; hynafiaid yr ÍIWíI, fel y dywedir, a ddaeth- a 1t 0 Gymru, ac enw teuluaidd yr hwn oedd gynt, meddant, yn Wiliafa?. Ar y pryd hwn anian yr amseroedd, tueddradau bobl yn gyif- redin, ac eiddo'r saw I oeddynt mewn awdurdod, yn gyllVedin oedd grefyddol. Yrnlyniad wrth yr ysgrythurau qedd y broffes gyffredin. Yr Qedd gwybodraeth ysgry thurol mewn bn, ac iaith yr ysgrythur oedd yr iaith mewn arferiad. Cyni- merkl ymadroddion ysgrythurol ifym] gan eu gymmwyso at bob achlysur a digwyddiad. Ar. glzcjdd, ,y lluoedd) a Duzo gyda Ili, &c. oeddynt arwydd-eiriau'r amseroedd, geiriau'r gad, bloedd byddinoedd, arysgrifen arian a chofddrylliau. Yr amseroedd hyn yn unig a ddjgasant allati Fibl Aml-ieitlibg (Polyglott) Llundain. Yr ansawdd a'r tuedd yma yn y bobl a ddygodd allan wei/lired cr Ih'danif r Eje'ngyl Ynghymru, ac amryw reofeiddiadau perthynol i grefydd. Nid rhyfedd gan bytuiy lYYTlddWYTl alIHn gy- hoeddiad o'r Bibl Cymreig, fel peth addas ac angenrheidiol i gadarnhau a sefydlu eu gwcithred a'u trefniadau eu hunain. Mewn ychydig amscf darfu'r argraiTiad hwn, ac aeth Biblau yn ddrudion ac anaml. Yn gan- lynol i ymofyniad yn 1674, nid oedd uchlnw 20 o lyfrau i'w eael ar werth yn ninas Llundain, ac I nid uchlaw 32 1 W cael am arian trwy Gymru a I Lloegr. Achlysurodd hyn argraffiad wythplyg; arall, yr hwn a ddaeth allan yn 1673, ac a gyn- nwysai wyth mil o lyfrau, yr argraffiad helaethaf o lawer ag a gyhoeddwyd hyd yn llyn; rhodd- wyd un fil-0 hollytit yn ddioed i'r tlodion, rxd- wyd a threfnwyd y lleill mewn lleoedd addas, i gael eu gwerthu am bedvvar swllt y Bibl yn rhwym. I lIanes yr argraffiad hwn, rbifedi'r llyfrau a gynnwysai, a'r dull o'u dospartliu, sydd fwy hysbys, ac ysgatfydd a barha i fod yn fwy cyii- redin adnabyddus, nag ansawdd un argraffiad arall o'r un ilyfr. Up) sydd ddyledus i euwQg" I nvydd a chlod hnetuilannol yr Arcbesgob Til?*. "()Ii ) 11) \qÜth yr h 'tV oy mae pregeth f? ??w?a?????.T???sCo?p,yrh??o'?" <> h J ,d' Á LJ U, ¡. t pyd?'rbLa<'n:Uy?ycyht!cdd'iadt)tvno?'H?? is j-ylauaiddi Mr. Gouge odd ra charcdig ac ionus, 0 gad a hanner";¡!jiHaUa Jderhyulai yr. iiynyddo), yr ocdd yn arfer rhoddi cant punt- yH'?yt?dynmewnpius':). Efe a wnaeth C?mrn y y(?(tvi) iii ewn el-as ,i. Et(? a oL?e't?sr. Pan oedd:t(W!)g trugaib a deg thr?gninmlwydd oed, efe -t? (i(,Iti?io i'r .> ¡ wlad honno, ac a'i ddwylaw ei hun dosbarthai ei roddion ym mysg y irigoiion tlodion ac ftng- henits efe a gododd i fynu yn eu tnj,sg i-it ea mawr o ysgolion (rhwng tri a plied war cant, ,td y dywedir), i ddysgo pobl i ddarlle'n Cymraeg a Saesneg, ac efe a gynnaliodd ae a barha odd yf ysgolion hy'! dros nnn'yw ilynydda! 1 ?n' ?' thur yrj'sgolion hyn yn fwy defnyddiol, efe ii ofalodu i gynnysgaeddu'r bob! ? Hÿfnw Cy!?" reig. Pán;"na l!«i gnel rhai udda:; ,'n en himth!. eu hunain, efe a barai i'r eyfryw gael eu eyiiefthi^.l o'r Saesneg, a'u hars;r?<fu at eu ?wH'-m?cth;. crybwyllir^ -Holl. ddyledsKydd dyn, dumoldebf a rhyw- lyfrau Seisnig ymarferol eill, fel wedi eu cy6eith.u a.'u hargTaifu ?:u)ddo j neuxlrosto, i'r d!bo? hw!); a Uyfrau crctyddo! yn yr iaith GymrPÍg, y rhai nad o?ddyni i'? C3P? neu yn;ddrudion iawh, a baredd de t'? c-iel,, neu yn;ddi,udioti -i b,-trcdd efe i'%f li,id-,irgr,iifu, yn ii(iil'j'dtiol uhod ?'r ??/ Cymreig.—(Tilloisoti onlkf!: death of Go'll It' ;(1!111 ilccou;zt t/' ?c?</M???/'A', ?/. 11. p. 8.) i;: Nid ydys i feddwl iddo ef wneuthur hyn oil ar cidraul ei hUll., Buasai ydeg cymrruiiut gyllid efynrhy fach i dalu'r fath draul; rhaid- oedd fod cynnai cyuuifer o ysgoiien, cyunifer.(I gyhodhdau a doshrthiadau yn amryw 'ddyn" ion, y rba'i a gynjiyrfxiyd; i'r elusengarweh by«; gan-ei. resyman, ae yn fwy gar, yr engrail" a redd- odd efe, a. gllTlasai iddynt ei drefna ef i arotygll a rheoleiddio eu eyfraniauau. Y mae'r Dr. lamy wedi cadw papur, yn cynnwys banes gyllawniad flyddlon o'r swydd boo, yr hwn sydd wedi ei olygu neu ei wirio gan Tiilotsoij^ j \Vhichcot, Stillhiglieet, Pool, &c. (Calamy ubt Heblaw'r boneddigion hyn, enwog iim eu r;ef yllfa, eu dysgeidiaeth, neu eu daionv, yr oed({ gwr arall yr hwn ni ehyimwysir yn y gofIT6 uchod, ond yn dra gwcitligarwrfh ddwyn yn1" iaen y-bwrlndau hyncr mantais i Gyriiru gO" lygu yr wyf-Mr. S/ephen Jlugbes,- o AbertawC.; Morganwg. mddengys "iddo ef wncuthur yn y wlad yr hyn a wnaeth Gouge vii Lfe,a gafodd dansgrKjadau a rhoddiori i'r di -hyn, a cbyfrgnnod'd yt, llelac-^n ei bun. Cy^e'ril^ odd amryw iyfrau Seisnig i'r Gymraeg. Cy" h-oeddodd, fel y dy wedir, agos i ugairt o Jyfrarf Cymreig, ac amry w 0 houynLar d'draul ei hun. Y rn mysg crciHefe a gyntiu'ilodd.ac a gerddi riiagorol- y Y' V. l^anyrnddyfrij y liyfr tn-wyat adnabyddus'. aC ,3; I ddarllenir fwyaf yng Nghymru (pan ys%griieribdd ei oddi eithr, ysgatfydd.) y Bibl ei ben. Ji'r oed-d yr argvaib-1^' blaenorol, Bibl Gjroinwell, os gvfeddus ei ahf fHy" wcdi ei" strgraffu yn aA^byW'Vr.' Gadawyd gelriau cyfain, a "dry 11 ymadroddioi* 5 allatK (tlughes's Preface to Llyfr Ficat), J ddiwygio'r gwallau hyn, ac'i ragilaenu ereiil-f^ y cyhoeddiad hwii, cymmerodd Mr. Hughes yr argralfvvasg ac am ci fod ef yn wr dysgedi^ ac yn di,w yadi byddysg yn yr iaith t a'l),t argraffwyd yrargraftiad hwn yn dda, a daeth aliuu yn dra chywir. {Calamifs Account of Rhaid fod yr ymdrechiadau duwiol ac egniot liyn o eiddo Gogue, Muglies, ac ereill, wcdi cael cryn cflaith tir y wlad honuo (Cymru). Vr yS"" golion a selyrdlwyd ac a barha wyd mewn am ry1^ barthau o )itjii'i kt'r II y fru a gyfieithiuyd gyboeddwyd at wasanaeth ei thrigolion, a dtell- asalit, o elf. mysg, gafi reddi: iddynt Ila, ar ddafllen, Y ca"" lyuiad o hyn oedd, i'r argratliad helaeth hWn 0'( Bibl ddarfod mewn ychydig llynyddau, ac ad^ sajth llyfr drachefn yn ddrud ac yn bl in. ÐtJ. farw Mr. Gogue yn 1681, dwy neu dair blynedd wedi cyhoeddi?d yr argraifiad uchod. ac o gal1' lyuiad, cyn y gajiasa! angcn un arall gael eP deimlo yn ?a\yi e?hr bu Mr. Hughes fyw ?? ddt?on liir i'w ganfcd, ac i ymdrcchu yr aih?'? yn yr achos hwn. Efe a OSOdO dd argraffiad ai'3' ar droed, eithr ni fu fyw i weled ?i orphen. a fu farw ynghylch ynwyddyn 1687, eithr1}" chyhopdd?yd yr argraiBud wythptyg uesaf 0 ? Bibl cyn 1690. S J (I'W »'\r.HATJ.) 4

f: OL-YSGRIFEN. 'I _2-,-