Y Rhedegydd

I NODIADAU WYTIINOSOL Cynhadledd Heddwch yr Hague. I Yr wythnos cyn y diweddaf bu i Syr Edward Fry gynyg penderfyniad da a gwneyd araeth well. O'r braidd mae yr araeth na'r penderfyniad wedi cael y sylw a haeddant. Fel hyn y mae'r penderfyniad Fod y gynhadledd hon yn cadarnhau y penderfyniad a basiodd yn nghynhadledd 1899 mewn perthvnas i leihad breintiau milwrol, ac yn gymaint a'i bod yn gweledfod breintiau milwrol wedi cynyddii yn mhob gwlad o'r bron byth er hyny, y mae yn dat- gan ei fod yn dra dymunol i'r Llywodraeth- au ymroddi drachefn i roddi ystyriaeth ddi- frifol i'r cwestiwn." Er fod y penderfyniad wedi ei eirio yn gvmedrol iawn, nid yw o htrwydd hyny yn liai awgrymiadol nac yn llai gwerthfawr. Yn yr araeth wir ragorol a draddododd Syr Edward Fry wrth ei gynyg. Hysbysodd fod breintiau milwrol y galluoedd Europeaidd yn 1898 (y Hwyddyn cyn y gyn- hadledd ddiweddaf) yn 250,070,000; y Hyn- edd yr oeddynt yn 320,000,000—mwy o £ 69,000,000. Yna dywedodd "fod y Llywodraeth Brydeinig yn cydnabod na ellir lleihau y draul hon ond trwy wir exv-yllys pob teyrnas unigol, yn gweithredu yn gyson a'i barn am yr hyn a ddylai ei wneyd er dlogel- wch ei gwlad ei hun, a'i fod wedi ei awdur- dodi gan Lywodraeth Prydain i hysbysu'r Gynhadledd y bydd hi yn barod i hysbysu y nifer o gadlongaua fwriada eu hadeiladu bob ynghyd a'r draul o'u hadeiladu bob blwydd- yn, ynghyd a'r draul o'u hadeiladu i bob teyrnas a rydd wybodaeth gyffelyb iddi hi." Haedda Syr HenryfCampbell-Bannerman a'i weinyddiaeth glod uchel am froddi i deyrnasoeddd y cyfandir y prawf cryf yma o'i dilysrwydd ac o angerdd ei hawydd i gyraedd yr amcan pwysig. Eisteddodd Syr Edward Fry i lawr yn nghanol cymeradwy- asth wresog iawn cynrychiolwyr y gwledydd, a galwodd M. Nelidoff, y Llywydd (cyn- rychiolydd Rwssia) arnynt i basio y pender- fyniad yn unfrydol abrwdfrydig. Gwnaeth- ant hyny. Nislgwyddomlam neb ond Mr. Balfour a deimla yn anfoddlon o herwydd hyny. Cof genym ddarfod iddo ef lwyr gon- demnio bwriad Syr Henry a'r Weinyddiaeth i apelio at y Gynhadledd i ystyried y cwes- tiwn, gan ddarogan mai methiant truenus fyddai yr ymgais. Goreu'r modd, fel arall y bu ac am hyny yr ydym yn llawen.

} Cyngor ffol Esgobion. Mae Archesgob Caergaint a rhai esgobion gydag ef wedi penderfynu y bydd iddynt hyd y gallent wneyd yn ofer waith y senedd yn cyfreithloni priodasau gwyr gweddwon a chwiorydd eu gwragedd ymadawedig. Fel y dywedasom yr wythnos ddiweddaf, bu iddynt wrthwynebu'r mesur pan oedd yn Nhy yr Arglwyddi, ond cawsant eu hunain mewn lleiafrif bychan iawn. Yna brysiodd Esgob Llundain i anog clerigwyr ei esgob- aeth i wrthod gweinyddu mewn priodasau felly ac i wrthod gadael iddynt gael ei gweinyddu gan eraill yn yr eglwysydd dan eu gofal hwy, a dilynwyd ei esiampl gan Esgob Salisbury ac yna gan Dr. Davidson, Archesgob Caergaint. Wrth roddi y Cyngor hwn i'r clerigwyr nid ydynt yn eu hanog i dori 9' gyfraith newydd, oblegid y I mae bono yn caniatau rhyddid i glerigwr i weinyddu neu i beidio fel y gwelo yn dda. Ymddengys, fodd bynag, y bydd unrhyw glerigwr a weinydda yn agored i gael ei I,condemnio gan ei uwchafiaid eglwysig. Nis gwyr neb beth a ddichon ganiyn con- demniad felly hyny yw nid oes gan y rhai a gondemniant glerigwyr am'y peth yma hawl i'w g6sbi trwy ei ddirwyo na'i droi o'i fywoliaeth na'I fwrw i garchar. Ond fall yr esgobion mewn ffordd at all ddiaI ar y neb a wna yn groes i'w hewyllys. Fel y mae'n wybyddus mae y rhan fwyaf o'r byw- oliaethau yn eu dwylaw hwy i'w rhoddi i'r neb a fynent, a gellir bod yn weddol sicr na roddir y rhai brasaf o' honynt i glerigwyr a ddiystyrant gyngor ffol yr esgobion. Nid rhyfedd os ceir clerigwyr mewn lie "sal yn petruso gwneyd hyny rhag iddo drygu ei ragolygon am ddyrchafiad i fywiolaeth. "well," a gwrthyd lawer curad weinyddu yn y priodasau hyn sydd mor gas gan yr esgobion am yr ofna y rhwystrai hyny ef rhagcaelbywoliaethofath yn y byd. Fel hyn, er fod dylanwad moesol yr esgobion bron wedi darfod o'r tir, erys eu gallu i ddyrchafu y clerigwyr a fynant ac i gadw i lawr y rhai a fynant. Nid ydym yn synu dim at Archesgob Caergaint a'i frodyr. Yn wir nis gall synu at unrhyw ffolineb pan y'i gwneir gan esgob; oblegid er eu bod yn cael byd da a helaethwych beunydd, y maent yn byw allan o'r byd yn yr ystyr nad ydynt yn gwybod nemawr ddim am dano nac yn gofalu dim am dano. Mae ffolineb esgobion a chulni clerigwyr yn gwneyd ei waith yn sicr iawn, gan ei wneyd yn fwy anhawdd i'r wlad edrych i fyny atynt fel arweinwyr oa'i parchu. Felly mae'r Eglwys Sefydledig yn brysur yn colli ei gafael yn y bobl, ac amser ei dadgysylltiad a'i dad- waddoliad yn nesau yn gyflym. Buasem yn disgwyl i hanes yr Eglwys Babaidd yn Ffraingc fod yn ddigon i ddysgu o'r hyn lleiaf ychydig ddoethineb iddynt. Yspryd trahaus esgobion ac offeiriad yr eglwys hono a'u hymgais i dra-arglwyddiaethu ar y bobl yn groes i yspryd (os nad i lythyren) y gyfraith wladol a osododd angenrhaid ar Lywodraeth Ffraingc i'w dadgysylltu, ac i gyfyngu cryn lawer ar ryddid clerigwyr ynglyn ag addysg plant y wlad. Yr un yspryd sydd yn llywodraethu clerigwyr eglwysig o bob gradd yn y wlad hon, a chyn wired a hyny yr un fydd eu tynged hwy a'u heglwys a thynged yr offeiriaid a'r Eglwys Babaidd yn Ffraingc. Hwy yn unig sydd heb weled hyn.

Dyledion Capelau. Yn Nghymdeithasfa Chwarterol y Method- istiaid, yr hon gynhaliwyd yn Mangor yr wythnos ddiweddaf, cafwyd trafodaeth ddyddorol a phwysig hefyd ar ddyledion capelau. Agorwyd y drafodaeth gan Mr. Peter Roberts, Llanelwy, yr hwn a gyflwyn- odd i'r gynhadledd ffigyrau ac a hysbysodd ffeithiau sydd yn haeddu ac yn hawlioystyr- iaeth bwyllog a llawn. Dywedodd eu bod Wedi cael eu hysbysu yn Nghymdeithasfa Ffestiniog y llynedd fod cynydd o 984,740 wedi cymeryd He yn nyledion capelau yr enwad yn ystod y flwyddyn oedd yn terfynu y pryd hyny. Swm y ddyled y pryd hyny oedd 9531,648. Yn ystod y deuddeng mis diweddaf (yn ol Mr. Roberts) chwanegwyd ati £79,930, ac y mae erbyn hyn yn 9611, 518. Cynyddodd y ddyled feI hyn er i gym- aint a P,73,488 gael ei gyfranu tuag ati a'i dalu o honi: Nid yw yn perthyn i ni ddywedyd dim yn mhellach am y ffigyrau nchod, nac ymyryd a materion unrhyw enwad neillduol. Ond y mae yn gweddu i ni alw sylw at amlder capelau ac amlhad parhaus capelau yn Nghymru gan yr holl enwadau fel eu gilydd. Nid ydym yn ol i eraill mewn awydd i gael i'r bobl frwy'rwlad gyfleusterau digon ac addas i addoli ynghyd, ond y mae yn hen bryd i ni fel Anghydffurf- wyr sefyll ac ystyried, a gofyn i ni ein hunain ac i'n gilydd onid ydynt yn cael eu hamlhau allan o fesur, ac oni werir arian lawer yn afreidiol. Cymerer dosbarth Ffestiniog fel engraifft. Mae ynddo ddigon o gapelau (heb gyfrif ysgoldai) i'r holl boblogaeth, yn wyr, gwragedd, a phlant, ymgynull ynddynt yr un pryd, er ei fod yn hollol anmhosibl i fwy na dwy ran o dair neu dair ran o bedair fyn'd iddynt. yr un pryd yn yr amgylchiadau mwyaf manteisiol. Mae'n fwy nag amheus genym a. geir dwy ran o dair ynddynt yr un pryd unwaith mewn blwyddyn. Ac eto dyma le i'r holl boblogaeth-a gweddill hefyd. Mae achos i gredufod rhywbeth tebyg i hyn vn N,.?r am lawer o ardaloedd erai!i yn Ngogledd Cymruf beth bynag am y Dehcu-   y  wn eto fod yn br)7d  hyd- dir. Dywedwn eto fed yn bryd I Anghy ? ffurfwyr Cymru edrych y mater y? ei vvyrleb Pa beth sydd yn cyfrif am hyn ? Ai se' d? a gwir ewyllus i ledaenu teyrnas Crist ? ? ynte cydymgais rhwng y gwahano! EnvvaC^ Crefyddol ? Gorfodir ni i gredu mai yr ol | ,• Os felly, goreu po gyntafiniysty'eoy mater yn ddwys yn ei hoU gysy!!tiad?' ac edrych pa beth eliir ei wneyd i ddwyn 3^^ ymgais anmhriodol hwn i derfyn. pawb ond y rhai ni fynant wyb0^ ?1 Cyngrair yr Eglwysi Rhyddi?n wed1 ?'??j Ilawer o ddaioni er's pan y'i ffurfiwyd», lC< J n re ddwyn y gwahanol emvadau i gyd??' a'u gilydd mewn rhai pethau i fesur  nag yr oeddynt wedi arfer gwneyd. Cre d?x"' fod eu hadnabyddiaeth o'u giIydd ''y? SY t aint yn garedicach. Ond y mae 9anddy"t le i wella eto. Ni welir yr I EiiN-v,,Idall gwa, hanol yn trigo yn ddaionus ac yn hy?y? (fel brodyr) ynghyd, hyd ani che!r "hwy y" Xtr; gynghori a'u gUydd yn He brysio i ?  neu bedwar o gapelau mewn ardal 36 yr ?n y byddai un yn ddigon. Mae peth ?'!y j? fl" d ha ar yn wastraff yn unig ond yn sarhad ar C(istionogaeth hefyd. Mae yn y ?'? vY, aS y tybir eu bod yn arweinwyr yr elwadall y perthynant iddynt, ac y mae y«na ,riol ac yn hollol resymol iddynt arwalO y y gwaith da yma. Onid ydynt yn bat-od, gweli fyddai iddynt roddi lie i errill-

Y Fasnach Lo. Mae rhagolygon y fasnach lo yn ole^d.ar- yn oleuach nag y bu er's pum-mly?" .at-- hugain. Felly v dywedodd ?'' v. A- Thomas A.S., yn Aberdar ychydlg U;diau Thomas A. S yn A b er d ar ychydig d1dy af yn ol, ac nid oes awdurdod uwch na ef ar y mater yma. Dywedodd fod rhan u" eiaeth ?d o'r glo a godir y flwyddyn sydd yn d- vfod wedi ei werthu eisoes, a bod y E^ d 0bob rhan o'r byd o'r bron yn parhau ??yfo<J. Golyga hyn y codir y prisiau ac y by^yf y perchenogion yn fwy a chyHogau V glow)lr yn uwch nag y buont er's amser hir- Felly y maent yn llawen. Ond beth am Y nad ydynt nac yn berclienogion lof?yd nac yn lowyr ? Hyny yw, beth am yj afrif anferthol pobl y wlad yma 1 Obleg'O. a,ej eisiau glo yn mhob ty o'r bron, ac nJJ pobl onest ei gael heb dalu am da 0, DW9 ydyw gorfod credu y pair Hwyddiantpe ?g?. ogion a gweithwyr mewn g!ofcydd ???} bryder a thrafferth fwy nag enoed 1 g?'? ??, pen y IIinyn at eu gilydd.

Wedi ail-gychwyn ar ei d?'th. Wedi ail-gychwyn ar el .Jh"Ir1e Trayroedd y diweddar Mr.  yn fyw, taenid chwedl o bryd i bry f0d wedi ei dderbyn yn guddiedig y" -ie!od ? ? i'f Eglwys Rufain. Yn mhen ychY17 drach" celwydd gael ei wadu, ail-adrodclid f drach' efn. Ers pan fu farw y g? ? g 11,. chlywsom ddim am y peth hyd f Q few" ychydig ddyddiau yn ol pan welsom fod rhywun wedi ysgrifenu i ryw ""?ddiadu-c yn Neheubarth Lloegr, i ddy-,?dyd, ei fOd ychydig fisoedd cyn el ?''??'?"???? e, dderbyn i Eglwys Rufain, ac wedi yo Babydd," Atebiad Mr. Herbert G? ,?nc Babydd. Atebiad Mr. He?rbert ciladqto"e i'r haeriad hwn ydyw Nid oes lithyn 0 sail i'r haeriad fod fy nhad mewn n^eb a gos a Rhufain ac wedi marw yn c^ga|-)ydd. agos,a RI-iufaiii ac wedi mar,,v Nis -allaf ddychymygu pa foddichon dyn byw oddiallan i furiau gwallg wneyd ei hun yn gyfrifol am haeru pet fath." Mae'n debygoI na chJywir ddm am y peth am Jawer nsoedd—am ych> & ^ynydd- oe d d, hwyrach—ond gellir bod Y? yr oedd, hvvyrach-ond ge, Jr) c chwyna adgyyd .y celwydd eta â Y pabyddíonl ar ei daith drachefn. N 1 d 0 and co fier, sydd ?, g-),frifol d?,,Io, O'd dynionach 1 onaidd sydd } /n c"ym gr^) d arnynt ?ynionč:sh Toriaidd sdd yn, cYI,nid .;rrta, i amddiffyn Protestaniaeth yn y ??? ?e!! Oreinwyra'u tebyg. Nr ycl,,7n-i 3,n rilhe- fawn 0 de:m!o yn gared'g at P,,abYddiacth: edrychwn ami fel ge!yn croes I,yddid vsbrvdoI a chrdyddo! a g''A'5a 0fld "n l?) -stil getiy,m Bal)yddiict], fat" mae'n gystal genym Baby lac 1, a o Brotesianiaeth a ehvtr :1 wncir i ?-ny o aymysg-cdd 0 a!'?-.?. c- ? i rhagfamachulniachwerwder.