Y Goleuad

ChjjdJberlain wid; dod adref. AETH Mr. Chamberlain i .Affrica, nid yn unig 1 ^ed a chlywed, ond hefyd, meddai ef ei hun, 1 ( ysgu. Mae bellach wedi dychwelyd, aq y ttiae wedi gimed lla.wer mae'n ddia,u: er y rhadd coHo na thalodd ymweliad and a rhan gydmar- °. fechan o'r parthau hyny a ddifrodwyd gan, byddinoedd, ac nad oedd y icasg yn cael can- la ad i g'roniclo yr hyn a. gymerodd le yn yr ym- fliadau hyny. Gwyddom hefyd i Mr. Cham- berla,in glyirrd llawer o bethau dymunol ac an- nyinunol, ond nid yw yn debyg y cawn w'ybod ^awer am y pethau olaf hyn ychwaith. Wrth fe siaradodd fwy1 na mwy, oblegid, yn ol ei y^iolaeth ef ei hun, fe draddododd tuia, 70 o reithia,u. Ni chawsom and eyfran or rhai a llawer llai o'r ymddiddanion a gymer- Odd lyliyngcldo a'r heii Foeriadd, Dywedodd yn y Ty nos iait y bu yii nliy Dei a rev, a'i fod edi cael derbyniad croesawgar gaiiddo', a'i fod |j¥j cyfeiligarwch ag ef a hyderai a ydaai yn pariniu." Difyr iawn fuasai cael snap sihot o'r ymweliad cyfeillgar liwii; ac adrodciiad 'verbatim et literatim o'r ymddi- dan rhwng yr hen gadfridog dewr, a'r dyn a arnai efe a achosodd yr ho 11 helynt. Ond >Vai^ boddloni ar yr ychydig eiriau a g'awn gan .• Chamberlain ei hun. Mae yn ddia.u fod Mr. Chamberlain wedi Vsgu llawer trwy ei ymweliad a, De nlffrica, ac Yr 0eddeni yn hyderu y cawsem hysbysrwydd lelaeth yn y Senedd ddydd Iau, a; gwnaed dar- P^iadau cyfleus er cael ganddo ddweyd ei 0j r°fiad yn y seiat bono; ac yr oedd yr ael- g. ai1 yn llawn awydd i wrando arno. Ond lO'mwyd hwy i fe&ur mawr iawn, oblegid hys- y brawd nad oedd dim neillduol ar ei ond ei fod yn barod, er hyny, i ateb Unrhyw gwestiwn a, ofyniid iddo. Ond parodd aeth^ finiog Mr. Lloyd-George iddo ddweyd „ 7 °'i feddw'l nag oedd wedi ei fwriadu mae'n atnlwg, a siiara,dodd yn lied faith. Ond nid vd* p^lamberlain, c;awr mawr y dyddiau gynt, r oedd ychwaith. Nid oedd y bluen yn ei gap at°r ani^w8- Yn w'ir gwnaetli ddynesiad cynil rywbeth tebvg iawn i g'yfFes edifeiriol rnewn peth. Gwrandawer arno yn ceisio' esbonio ad^ oedd dim un bwriad i orfodi dyn du i ( eithioi yn y niwngloddia.u — Ond," meddai, Y mae un peth ag ymae yn rhaid i mi ddweyd, 11 I er m,wyn bod yn deg tuag at ein gwrthwyneb- r-. Arweiniwyd fi, fel y mae yn debyg yr foJ611liWyd y ni-f er y'n y Ty hwln, i gredu ja y dull y triniai y Boer y brodorion yn ddrwg Urof V ?nd y mae y rhyfel. ynddo ei h.un, yn i tod y cyhuddiad hwn yn erbyn y Boeriaid iad l,n eithafo1- Yr wyf yn gwneyd; yr addef- n.wn yn rhwydd.Pe na buasai yn eithafol, ? yn a,nmhosibl i'r Boeriaid, fel y gwn i y gvSia^5ant mewn canoedd a miloedd o am- heid^ •' adael eu bwragedd a'u plant a'u fifer-TY! °,i °^al ychydig o frodorion oedd ar eu giVTYl ydd yn flaenorol. Ychydig o sarhad a am aC er fod syniad y Boeriaid ^Hail' r^011 yn wahanol i'r eid,dom ni, eto a ch yn ddieuog o bob creulondeb, trais, ay, amdr,niaeth yn y rhan fwvaf o amgylchiad- tis Vn V maent' ihywfodd, mae'n ymddang- edr vl y brodorion, ac nid ydynt wedi cael I*an „arnynt fel meistriaid caled a llym." yoiddf0?0? fel y desgrifiai Mr. Chamberlain ararvfU e y Boeriaid at y dynion duon yn ei awr ar doriad allan y rhyfel, a hyny drefvi geiriau y bu raid galw Dr. Dillon i ^edaiam Waedc^ a^an nad oedd yr hyn a ddy- da Wlr' a' r m°dd y llithiwyd rhai dynion *ch- H. Price Hughes, ac eraill, °edd ^n'^fusedd ar y cwestiwn, a-'r modd yr (IdibaT ] ltlsl1 Weekl.Y jn rhygnu ar hyn yn Giae v A af-yn 61 S°di fel esgus dros y rhyfel, y yti datiw °laetIx lun.1 ° eiddo Mr. Chamberlain dmv^S 61 fod Wedi dy £ ychydig; ac y mae a fuoS ° §"y&ur y11 awr i'r rhai hyny o honom fed Y Ti0r ryfygus a thybio y posibilrwydd o Hi hvdpr°eriaid yn meddu dim da. Gadewch i ifl'd o' nad yw hyn ond dechreu yr adrodd- • e a dd'ysi8°dd Mr. Chamberlain. y^ddvpiTr fod wcdl ychwanegu, er cvstal oedd f°d ei if' Boenaid y brodorion duon, ,eidi0 k %mddy§iad 111 yn well; ond rhaid i ni idy\Vechv 1-rhy e^ud i goelio pob peth a Pa^Ii fw,, y yn nod ?a,n Mr. Chamberlain. [°tfol, mJa,° ^'inrha^l ar hyn yn y dyddiau dy'- ^Hio yj -it siwr- Yn wir' wrth geisiO' es- LiovW n y cyhuddiadau trymion a ddygai "George yn erbyu ein g'ormes ni ar y brodorion, y gorfu ar Mr. Chamberlain wneyd yr ^ddefiad a. n^dftsom yn flafr y Boeriaid. Gellir tybied ei fod rJii osgOi dod jgledd yn nghledd a, Mr. Lloyd-tfeorgc: IndSel/' medd y Daily News,' "he usually a.voids eiicotinter with the rising hape of Radicalism." Nid oes un, amheuaeth na ddaw llawer o bethau i'r amlwg am ein cynlluniau gyda golwg ar y brodorion cyn hir. Mae yr lioll wir heb ei ddadlenu, ac yr oedd yn hawdd canfod fod teimlad cryf ymysg yr aelodau Seneddol fod rhywbeth o'r tu ol. Gadewch i ni gadw golwg craft' ar y digwyddia.da.u dyfodol. Ceir olywed mwy eto hefyd am y mil brodorion, yr hysbys- odd Mr. Chamberlain am danynt sydd i gael eu dwyn i weithio yn y mwngloddiau, am y cy- huddiad a ddygai Mr. Lloyd George, am y symr iau mawrion yr ydym; wedi ymrwymo i'w talu i wastadhaw pethau, Ceir yn ddiau dair miliwn, 0 rydd-roddioii, dwy filiwn i'r teyrngarwyr,' dwy ill i \v#> i ctalii am bethau a, gymerodd eini milwyr, ac y tlioigant dderbynebati am danynt, tair miliwn am yr un p'etli yn y Cape a Natal, a phum' miliwn yti iawno dan broclamations' Arglwydd' Roberts. Dim ond pynitheg miliwn at y costaii o'r blaen Na, y mae hanesi cyflawn o'r oil a gymerodd le yn yr ymweliad hynod hwn eto heb ei ddwyn i'r amlwg. Ond os oedd Mr. Chamberia/iii yn lied hwyrL frydig. i siarad mwy nag oedd raid yii y Senedd nos Iau, daeth allan yn gawraidd iawn y dydd canlynol yn y Guild Hall. Ceisiodd ddangos fod ei ymweliad ag Affrica wedi profi fod pob, peth yn meddu gwedd ardderchog. Wrth gwrs yr oedd y rhyfel yn un "anochela-dwy," ond troes allan yn llwyddiant perffaith. Yr oedd wedi setloi cwestiwn Affrica, am byth. Yr oedd pob teimlad anghariadus wedi ei leddfu: yr oedd ei "gyfaill Delarey w,edi ei sicrhau: y byddai y Boeriaid mor deyrngarol i'r llywod- raeth newydd ag y buont erioed i'r hen." Yr oedd Hofmeyer, arweinydd dewr y blaid Is- ellmymaidd, yn erbyn yr hwn nas gellid dweyd yr un gair, wedi cyflawni ei addewid iddo y cynghorai ei blaid i beddio dal dig at eu brodyr fuont yn deyrngarol yn ystod y rhyfel. Ac wrth gwrs, yr oedd y dda.u, Delarey ai Hof- meyer, yn ddynion y gellid ymddiried ynddynt; yr oedd Mr. Chamberlain bellach wedi dysgu hyn. [Pe buasai wedi gwrando ar Hofmeyer yn gynt, buasai gwedd wahanol iawn ar bethau yn awrl. Fel hyn ceisiai Mr. Chamberlain berswadio ei frodyr crediniol yn y Guild Hall fod pob peth yn dda, a,c yr oedd ei gyfaill Mr. Balfour yn gwastraffu geiriau canmoliaeth- 01 wrth son am y gwaith ardderchog1 a, wnaed gan y tangnefeddwr hwn. Bod Mr. Cham- berlain wedi gwneyd gwaith mawr, ac wedi am- lygui dewrder yn myned allan i geisio adferu teimladau da hyd y gallai, nid oes; un amheu- aeth ond os ydyw yn tybied y gall berswadio. dyliiion meddylgar y deyrnas hon, fod y rhyfel wedi bod yn fendith i'r wlad, wel -——! Bod geiriau teg Mr. Chamberlain, a'i adde,widio-n arianol, wedi tueddu i beri iddynt ymostwng ychydig; yn fwy tawel i'r anacheladwy, sydd debygol. Ni U obeithiwii, a,c a, ddymunwn yn fawr mai felly y maei. Ond y mae yn sicr fod y rhai a fuont uchaf eu cri o blaid y rhyfel, fel y dengys etholiadau Woolwich a Rye, yn, dech- reu gofyn pa beth a gawsom, ni am y ddaui cant a haner o filiynau o bunau a wariasom., ac am yr ugain mil a mwy o fywydau a aberthasom. Cawsoni diriogaeth eang mae'n wir, ond rhaid i ni dalu 15 miliwn o bunau i geisio ei gosod i sefyll ar ei thraed, a rhaid i ni gynal haner can' jnil o wyr yn y wlad i'w dal i fyny. Mae y wlad yn awr yn dechreu gofyn, tybed fod y budd yn lladd y boen ? Os nad ydyw y dadleuon Sefteddol ar y fydd-. in a,'r llynges, yr wythnos ddiweddaf yn ddigon; i ddeffro sylw ac ystyriaeth, y wlad, y mae yn anhawdd gwybod beth a wna,. Mae egwyddor- orion moesol a chrefyddol wedi methu i raddau hela,eth iawn. Nid gorchwyl dymunol i mi ydyw chwareu cymaint ar yr un tant ago yr wyf wedi gwneyd yn ddiweddar. Mwy dymunol 01 lawer fuasai ysgrifenu ar byneiau pwysig eraill, ond y mae y sefyllfa ddifrifol y mae y Wein- yddiaeth bresenol wedi arwain y wlad iddi y fath fel nad wyf yn gallu teimlo yn esmwyth heb gcdi fy lief egwan i alw sylw at ein perygl. Ond yn hvtrach na, defnyddio fy ngeiriau fy hum goddefer i mi nodi rhai ffeithiau a ddygir i'n sylw gan Syr H. Oampbell-Bannerman, nos Ia.u diweddaf yn Leeds. Pwyser1 hwynt yn ofalus. Costau y fyddin y flwyddyn, ddiweddaf o'r Weinyddiaeth ryddfrydig oedd 18 miliwn; maent yn awr yn 34 miliwn, sef 90 y cawi o ychwanegiad. Ond nid yw nifer y milwyr wedi ychwanegu ond 50 y cant, Beth am y llynges? Yr ydym yn cydymgais yn erbyn Ffra.inc, Gexmani, a, Rwsia,, ac yn honi mai aim eu b(M kwy yn ychwanegu eu llynges yr ydym ni yn Ond ai nid fel arall y mae? Nid ydynt liwy 0 1S.SJ2 hyd 1$95 wedi ychwan- egu ond 6 y cant, a £ ri 1895. ina,ent, wedi ych- wanegu 50 y cant. Ond yt ydym ni yn ysstotj yr un blynyddoedd, wedi ychw&ntfvgu 90 y cant. Pwy, gan hyny, sydd yn cyffroi y Halt i wn.eyd| yr ychwanegiad? Onid ydyw, y ffigyrau hyix yn eglur dda,ngos? Ac eto ceisiai Mr. Forster, Ysgrifenydd y Llynges, yn y Ty y dydd o'r blaen, berswadio y Tyi mai gofidus) oedd ganddo ddwyn y fath amcan-gyfrifomi beichus ar y wlad, ac mai dymunol fuasai, pe gallesid gwaeddi Holt/ ac, wrth gwrs, ar y galluioedd yr oedd y bai! I bob synwyr cyffredin, y ma.e y cyd- ymgais hwn yn am,lygiad- o'r ynfydrwydd a'r gwallgofrwydd mwyaf, ac yn rhwym os na wa,eddir S#fwch" mewn modd effeithiol, o derfynu mewn dinystr cyn hir. Yr wyf wedi blino galw sylw at, yr hyn. a benderfynwyd yn Nghynhadledd yr Hague ar y ciwestiwn hwn, yn y Go LEI;AD a phapyrau Seisnig. Llawen iawn oedd genyf, gan hyny, ddeall fod Syr Campbell Bannerman yn niwedd ei araeth yn dadleu mai mewn cyd-ostyngiad, ac nid mewn cyd-ychwancgiad yn nerth ein llynges yr oedd y feddyginiaeth rhag y dinystr dyfodol. Os gwnaethom ymgais erioed am, gydostyngiad, meddai, gwnawn ef eto, ac eto, ac eto. Nid oes dim byd di-raddiol yn hyny, a, daliwn ati hyd nes y llwyddwin. Yna y mae yn dyfynn penderfyniad Cynhadledd yr Hague, pender- fyniad1 a basiwyd cofier gan gynrychiolwyr holl deyrnasoedd gwareiiddiedig1, y byd, a hyny ym unfrydol. Dyma fo, unwaith, eto —" Mae y Gynhadleddi yn ystyried fod lleihau y costau milwrol sydd yn pwyso ar yr holl fyd yn awr, yn beth i'w fawr ddymuno, er cynydd ffyniant moesol a naturiol dynoliaeth; ac y maey Gyn- hadledd o.'r farn, wrth gymeryd i ystyriaeth y cynygion a, wnaed, y dylai y Llywodraethau gwahanol, aiStudio y posibilrwydd o ddod i gytr- undeb gydai golwg ar leihau: arfaui milwrol ar dir a mor a'r costau ynglyn a, hwy." Dyna, medd Syr Campbell Bannerman, "lais a barn awdurdodol, unfrydol, a, chyfarwyddyd gallu- oedd mawr y byd." Mae yn dyfynu geiriau Arglwydd Salisbury amser maith yn ol yn dat- gan, syniad cyffelyb, a therfyna ei araeth alluog! trwy ddweyd, "Yr wyf yn gadael gyda chwi y cyngor a'r rhybudd difrifol hwn, fel y byddo iddo ddadseinio yn eich clustiau." Diolch i Syr H. Campbell-Bannerman am gy- meryd y wedd hon ar y mater. Mae yn ddrwg genyf fod gan lleied o'n Seneddwyr yn gwneyd hyn ac am y Wasg Seisnig wfft iddi. Nid dysgu y bobl y mae, and pregethu yr hyn a. dybiant sydd dderbyniol. Hoylake. ELEAZAR ROBERTS,