Papur Pawb

BYDENWOG 5.-Ymherawdwr Awstria SiGLfeoiG iawn oedd coronau a gorseddau Ewrop yn y nwyddyn fythgofiadwy 1848. Bu raid i'r Ymherawdwr Ferdinand ffoi o Vienna-, prif-ddinas Awstria, gan fod y trigol- ion wedi Jlwyr ilino ar deyrnasiad gormesol y Prif Weinidog Metternich. Cafodd hwnw lcches rliag y dymhestl yn y wlad hon. Penderfynodd Ferdinand—gwr gwan ei d deal I yiiidclisivyd(I o, a phenodi ei nai, Francis Joseph, yn etifedd ac olynydd iddo. Cadwyd y gyfrinach am gryn amser, a pharodd y newydd, pan gyiioeddwyd of, syndod dirfawr. Deunaw Iulwycld oed oedd yr Ymherawdwr pan gymerodd efe yr awenau yn ei ddwylaw. Oroosawyd ef yn. gyffredinol gan y werin fel y brenhin cyfansoddiadol." Cyuliyny, llll- benaeth, yn ystyr gyfyngaf y gair, oedd llywodraetli y wlad. Bellacli, disgwylid am i ryw gymaint o awdurdod gaol ei tbros- glwyddo i gynnrychiolwyr y bobl. Trom yw coron y neb a clwir i lywodr- aethu ar bobl anfoddog ac nid rhyfedd i Francis Joseph ddyweyd: Ffarwel, fy icuenctyd pan y dodwyd coron Awstria ar ei ben. Cyflwr Hungary—gwlad y gellir yn dra phriodol ei hystyried yn Iwerddon Aws- tria—barai y drafferth fwyaf i'r llywodractli Awstraidd. Yr oedd y mudiad cenedlaethol yn mhlith yr Hungariaid wedi enill nertli dirfawr. Gosodai y gwladgarwyr bwys arbenig ar ddefnyddio iaith Hungary—ac nid y Germanacg neu y Llaclin fel yr iaitb swyddogol. Yn 1847, aeth Francis Joseph i Hungary, fel dirprwywr dros ei ewytlir, yr Ymher- awdwr, i benodi rhaglaw. Cyn hyny, nid oedd neb o'r Tywysogion Awstriaidd wedi ymdrafferthu i ddysgu iaith y wlad. Hawdd, 11 I gan hyny, ddychymygu gorfoledd y werin, pan glywsant y Tywysog yn agor y gweith- rediadau cylioeddus drwy eu cyfarcb, yn groew a dilediaith, yn iaith eu mamau. Neidiodd pob gwr ar ei draed, chwifiodd ei gloddyf o gwmpas ei ben, yn ol arfsr y wlad, gan fioeddio Hwre nes oedd y creigiau yn diaspedain. Pwy fedr ddyweyd na chawsai Tywysog Cymru gyffelyb groesaw pe deuai i'r Eis- teddfod i draddodi araeth yn Gymraeg ? Ychydig fisoedd yn ddiweddarach, pan oedd Hungary wedi gwrthryfela yn erbyn yr Ymherawdwr, cynnygiwyd gan Kossuth, prif arweinydd y werin, fod y goron i gael ei chynnyg i'r Tywysog ieuanc. Bu Francis Joseph am rai misoedd cyn anturio i'r brifcldinas. Pan aeth yno, tawel a dirwysg fu ei fynediad i mewn. Am amryw flynyddau, gwcitliiodd yn galed iawn i adfer y wlad i ryw fatli o drefn. Codai bob boreu at ei orchwylion am bump o'r gloch. Ei brif waith oedd hunan-yniwadu. Gwelai ei hun yn eglur fod tymhor yr hen unben- aetli draliaus ar ben. Rhaid oedd graddol ollwng gafael ar lawor hawlfraint frenliinol. Caletacli fyth, yr oedd yn rhaid iddo ber- swadio y pendefigion ystyfnig i ollwng gafael ar eu rhagorfreintiau hwy. Rhaid oedd gwneyd liyn mcwn deunaw o wahanol dal- aethau, ac ymdrin a rhai o'r bobl fwyaf an- ystywallt yn y byd. Gellir casglu pa mor fawr fu ei lielbul oddiwrtli yr hyn a ddywed- odd cfo un tro wrth yr Iarll Andrassy :— Teimlaf yn ddiolchgar na ddienyddiwyd pawb a ddedfrydwyd i farw am fradwriaetli; canys, trwy hyny, gallais benodi rhai ohonynt yn rliagiawiaid." Y mae hanes ei ymliorodraeth yn ystod ei deyrnasiad wedi bod yn un dra rliyfecld. Nid yw wedi llwyddo mewn un rhyfelgyrcli. O'r tu arall, collodd frwyclrau lawer; ac eto y mae yn llawer mwy poblogaidd a nerthol yn awr na phan yr esgynodd i'r orsedd. Yn 1853, ar ei ddydd penblwydd, cymer- odd yr Ymherawdwr gam pwysig. Dathlid yr wyl yn breifat yn mlilitli y teulu. Mynodd yr Ymherawdwr wahodd ci gyfnitlier Eliza- beth, or fod ei mam yn ystyried ei bod yn rliy ieuanc i fyncd i wleddoodd a dawns- feydd. Talodd yr Ymherawdwr sylw ncill- duol iddi; a chyn i'r gwahoddedigion yni- adael, efe a ddangosodd iddi album, yn cyn- nwys darluniau prif bobl y deyrnas. Dyma fy neiliaid," eba fe. Dywedwcli ddim ond un gair, a cliewch cliwitliau lyw- odraetliu drostynt yn ogystal." Yn lie dyweyd gair, estynodd y ferch ieuanc ei Haw iddo. Da iawn oedd y dewisiad a wnaeth. Hir gofir yn Vienna y gosgorddlu ysblenydd a hebryngodd y Frenhines ieuane i'r palas. Hi oedd y Frenhines ieuengaf a phrydferthaf ag a ddaliasai deyrnwialen y wlad yn ei llaw erioed. Gyda llaw, dylid crybwyll ei bod hi yn hoff dros ben o hela; a bu am am droion yn sir Gaerlleon a sir Amwythig yn hela gyda chwn Syr Watcyn. Tawel iawn yw bywyd y llys; a ffyna cryn anfoddogrwydd yn ami yn mlilith y bendefigaeth a'r siopwyr am na fuasai mwy o rwysg a rhodres. Yn 1867, caniatawyd Rheolaetli Gartrefol i Hungary. Coronwyd Francis Joseph ac Elizabeth yn frenhin a brenhines y wlad. Yn ol yr hen ddefod, carlaniodd y Bren- hin, ar farch gwyn, i ben bryn uchel sy'n cysgodi'r brifddinas. Cliwitiodd gledd Matthias Corvin, yr arwr cenedlaethol, tua'r gogledd, y au, y dwyrain, a'r gorllevvin, fel arwydd ci fod wedi eymeryd meddiant o goron a gorsedd Hungary; ac nad oedd y wlad bono mwyaeh yn rlian ddarostvngedig o ymherodraeth Awstria. Ar yr un adeg, yr oedd ei frawd, Maxi- milian, yn cael ei saothu gan wrthryfelwyr Mexico Mab afradlon a gafodd Francis Joseph a'i gydmar. Beth amser yn ol, darfu iddo gyflawni hunanladdiad. Pan gesglir yr Ymherawdwr at ei dadau, gellir disgwyl drycin yn nwyreinbarth Ewrop.