Papur Pawb

Gormes Gwareiddiad: neu "CALED YW FFORDD TROSEDD- WYR." i'KXN(O) VIII. GOLYGFA FYTHGOFIADWY. EUADD fawr oedd yr Lou yn mha un y cyn- nelidy frawdlys. Rhaid ei bod yn fawr i gyn- nwys turf o ddwy fil o wrandawyr, y mwyaf- rif o ba rai oeddynt wedi dod yno i glywed y prawf hwn yn unig, drwy i gymaint o son fyned drwy'r wlad fod Herbert Humphreys wedi ei ddal. Pan ddechreuodd y sou am dano fyned drwy'r wlad, ryw ycliydig amser cyn dydd y prawf, nid oedd y cyhoedd eyffredin yn gwybod dim yn ei gylch. Ond dechreuodd hwn a'r llall—o eisieu rhywbeth arall i ym- ddyddan yn ei gylch—son am dano. A glywsoch chwi," meddynt, fod Her- bert Humphreys wedi ei ddala o'r diwedd ?" A chan nad oedd y rhai y gofynid hyn idd- ynt yn hofii dangos eu bod yn anwybodus, atebent eu bod wedi clywed y newydd, er yr awgryment yn gynnil yr un pryd, nad oedd- ynt yn gwybod pwy oedd efe, na pha dros- edd a gyflawnasai. "Pal drosedd yn wir atebai'r lleill—y gwybodusion. "Onli chlyw- soch chwi ei fod wedi lladd ugeiniau o bobl yn slei yn mhob cwr o'r wlad yn ystod y pedair blynedd y mae wedi bod allan o'r transport; ei fod wedi tori i fewn i gan- noedd o dai yn y nos, ac mai efe yw'r dyn inwyaf peryglus fu yn rhydd yn y wiad yma eiioed. Glywsoch chwi mo hyny ?" "Do, siwr, oh, do, gan aoflo fyddai yr ateb. Lwc fod y fath ddyn wedi dod i'r ddalfa, onide ?" Cymerai y ddwy blaid, erbyn hyn, amynt fod yn gwybod mwy am Her- bert Humphreys nag a wyddai yr un hedd- geidwaid yn y byd; ac yr oeddynt yn ey- tuno, y buasai crogi yn gosp rhy ysgafn o'r hanner ar y fath anghenfil. Dyna fel y mae cymeriad llawer dyn yn cael ei faeddu. 0 blith y bobl wybodus hyn, y rhai oeddynt eisoes yn eu meddyliau eu 'hunain, wedi traddodi Herbert Humphreys i Satan, y cymerwyd y rheithwyr-y dynion oeddynt i ddyweyd pa sin ai eucg ai dieuog oedd y cyhuddedig gerbron y frawdle. Pe cymerid yn gaiiiataol fod carcharor yn ddi- uog, pa siawns fuasai ganddo, dan amgylch- ladau fel hyn, wedi i feddyliau pawb gael eu gwenwyno yn ei erbyn gan chwedlau cel- wYddog a ehedant ar aden yr awel fel gwen- Oliaid annwn ? Dengys hyn oil un agwedd ar Ormes ^wareiddiad." Yr oedd y mwyafrif o'r ddwy fil gwranda- INyr wedi dod i'r frawdlys yr hwyr ym.3. i'r P^rpas o weled y "dyn drwg hwnw, Her- bert Humphreys, oedd yn y ddalfa, fel y tyb- lent hwy a'r awdurdodau, ac i lawenychu yn ei lwyr ddinystr-a helpu ei grogi os byddai eisieu. Nid oedd naw o bob deg ohonynt yn gwybod hyd yn nod beth oedd natur y trosedd y eyhuddid ef oliono credent, wrth gwrs, nas gallai fod yn ddim llai na llofrudd- iaeth. Mawr oedd eu syndod a'u siomedig- aeth pan glywsant mai y trosedd ddygid yn uniongyrchol i'w erbyn oedd lladrata afalau o ardd rhyw ffermwr. Nid oedd neb yn sylwi ar faer Centrewich fe] y cymerai efe ei eisteddie ar y fainc y tu 01 i'r barnwr yr oedd pob Ilygaid yn hoel- iedig ar ddyn a safai rhwng dau heddgeici- wad, mewn bocs yn umon gyferbyn a'r bani- wr. HWIIAV oedd y dyn Nid oedd raid i'r maer edrych o amgylch y neuadd er mwyu ei ganfod-gwelodd ef inewn moment, aeth ei olygon tuagato megis yn naturiol fel pe buasai yn gwybod yn mlaen Haw yn mha gwr o'r neuadd y safai y truan. Ac fel y syllai y maer arno, dychymygai ei fod yn gweled ei hunan—dipyn hynach, ef- allai, ond yn gymhwys yr un fath ag ef ei hunan o ran gwyneb, osgo, edryehiad-yr un gwallt crych, brith yr un edrychiad gwyllt, treiddgar, poenus. Y wisg oedd yr unig wa- haniaeth. Tra yr oedd y maer mewn breth- yn main drudfawr, yr oedd y carcharor mewn hen ddiwyg gaipiog, fudr, debyg iawn i'r wisg oedd gan y maer am dano pan welsom ef gyntaf yn ngliyfiiniau J:alas yr esgob yn A bergwili. Llygadiythodd y maer mewn syndod poen- us ar y earcharor am enyd, ac yna,—"0, Dduw meddad ynddo ei hun, "a raid i mi ddod i hynyna eto! Gwared fi rywfodd." Cofiai am dano ei hun pan gerbron un o frawdlysoedd cymdeithas wareiddiedig am y tro cyntaf dan y cyhuddiad ofnadwy o ladd ysgyfarnog a'r cyhuddiad—llai ofnadwy, ef- allai—o hanner lladd ceidwad helwriaeth y tro hwnw pan y darfu i gyfiawnder, yn ol fel y gweinyddid hi gan foneddigion gwareidd- iedig, lwyr ddinystrio ei fywyd a'i hapus- rwydd am byth, a chymeryd oddiarno bob siawns i adfeddiannu ei gymeriad Gwelai y maer, farnwr, clerc y frawdlys, liaigyfreithwyr mewn wigs gwynion a man- telh duon, heddgeidwaid awdurdodol, torf o edrychwyr ymholgar. Gwelsai hyn oil o'r blaen flynyddau meithion yn ol. Clywsai y bamwr yn ei draddodi i bum' mlynedd u benyd-wasanaeth. Ac am ba beth? Am geisio .adw ei chwaer a'i theulu o rai bach riiag trengu o newyn mewn gwlad wareidd- iedig. Ond "a raid i mi sefyll ger eu bron eto ?" meddai ynddo ei hun. "A raid i mi ddod i hyn eto ?" Cyn iddo eistedd ar y fainc y tu ol i'r barnwr, yr oedd y bargyfreithiwr a erlynai bron gorphen ei araetli, ond canfu faer Cen- trewioh yn dod i fewn, a chan ei fod yn ei adnabod yn dda ac yn meddwl yn uchel ohono (ar gyfrif ei lwyddiant dihafal, oblegid nid oes dim yn l'lwyddo yn debyg i lwydd- iant), ymgrymodd yn foesgar iddo gan ym- attal rliag anerch y iheithwyr am y foment. Drwy hyn atdynwyd pob llygaid at .Mr Gre- gory am eiliad. "Maer Centrewich yw hwn- alCW" ebai'r edrychwyr wrth eu gilydd. "Daew'r dyn goreu a'r caredicaf yn yr holl wlad Oristion pur yw efe." Yna aeth y bargyfreithiwr yn mlaen i or- plien ei araetli yn erbyn y truan oedd ger- bron dan yr enw Herbert Humphreys. "Dvma i chwi," meddai wrth y rheithwyr, gan bwyntio at y dyn druan; nid yn unig leidr afalau ac yspeilydd perllanau, ond dyma, o'ch blaen, wedi ei ddwyn i afael cyf- iawnder o'r diwedd, hen alltudiedig, un y mae y gyfraith a chymdeithas wareiddiedig wedi ei esgymuno, carnleidr, un o'r creadur- iaid mwyaf peryglus yn y wlad; un rfvdd wedi defnyddio ei amser or pan gafodd ddod yn rhydd cyn terfyn ei dy rihor o'r transport i gyflawni ysgelerdeiau rhy luosog i ni allu eu holrliaiii yn awr. Hwn yw Herbert Hum- phreys, yr hwn cyn deuddydd ar ol glanio yn Mlienfro o'r transport a gyflawnodd ladrad pen ffordd, ac a yspeiliodd swllt oddiar fach- genyn trwy fygwth cymeryd ei fywyd yiii- aitli. Dyma'r dyn," ebai'r bargyfreithiwr, ar derfyn araeth hyawdl, a chan bwyntio at y cyhuddedig—"y n:ae yn anhawdd genyf gredu y gellwch chwi, foneddigion y rheith- wyr, ei gael yn ddieuog." Ac eisteddodd y gwr dysgedig i lawr yn nghanol "taranau o gymeradwyaeth," y rhai —sef y "taranau" dywadedig—a attaliwyd yn ddioed drwy waith y bamwr yn dyweyd y clirid y llys os ceid arddangosiad araill o deimladau'r dorf. Yna, galwyd y tystion i brofi, yn y lie cyntaf, fod y cyhuddedig wedi lladrata afal- au. Nid. oedd tystiolaeth y rhai hyn yn un eglur mewn uilrhyw fodd, oblegid yr oedd- ynt yn gwrtliddyweyd eu gilydd ar bron bob pwynt, a oarfu i'r bargyfreithiwr a amddi- fl'ynai chwelu eu tystiolaetliau i'r pc-^ivar gwynt gyda'r rhwyddineb mwyaf, gan adang- os yn eglur na ddylai'r rheithwyr euogfarnu aeb ar y fath seiliau sigledig. Y gwir am y cyhuddiad hwn yw y buasai y dyn yn cael ei ryddhau ar unwaith oherwydd nad oedd yr un dystiolaeth gwerth gwrando arni yn ei erbyn—buasai yn cael ei ryddhau yn ddioed cnibai fod meddyliau y rheithwyr wedi cael eu gwenwjno yn ei erbyn gan yr afrifed chwedlau celwyddog a daenwyd drwy'r wlad yn ei gylch yn ystod yr ychydig ddyddi,au blaenorol. Dilynai y maer gwrs y prawf gyda dydd- ordeb dyn ar ddarfod am dano, a phan glyw- odd dystiolaethau ansafadwy yr erlyniad, ac wed'yn ai-iiddiffyiiiad grymusj glir, anateb- adwy bargyfreithiwr y carcharor, cyfododd ei obeithion i bwynt pur uchel-teiiiilai yn sicr 11a wnai rheithwyr goleuedig a theg byth euogfarnu wedi'r fath araeth, ac wrth gwrs, pe ceid fod y cyhuddedig yn ddieuog, prin y gellid, yn ol cwis arferol y llys, ei gy- huddo, y tro hwnw, beth bynag, 0 fod wedi bod yn y transport. Ac os felly, teimlai'r maer 11a byddai angen iddo yntau wneyd yi by 11 yr oedd wedi benderfym; wneyd er mwyn cydwybod ddirwystr, a cliaffai ddychwelyd yn ddyogel i Centrewich. Ond tarawyd ei obeithion i lawr yn gan- ddryll pan ddychwelodd y rheithwyr i'r llys gyda dyfarniad o "Euog," yn erbyn y car. charor. Wel, wel," meddai, "y mae llhag- luniaeth yn fy erbyn," ac ymddangosai yn llawer mwy cyffrous na'r carcharor. Yn wir nid oedd yr olaf fel pe yn sylweddoli beth oedd yn myned yn mlaen, canys pan alwodd y bamwr arno i sefyll i fyny ac i ddyweyd os oedd ganddo rywbeth i'w wneyd yn liys- bys cyn i'r Ilys basio dedfryd arno, yr oedd y carcharor yn edrych yn ngwyneb y bam- wr fel dyn mewn breuddwyd, neu fel pe wedi ei synu a'i syfrdanu ormod i allu siarad.