Y Tyst Cymreig

LLAFUR EFENGYLAIDD YN ARDDAN- GOSFA PARIS. Buasai gadael arddangosfa fawr o gynnyrch uthrylith a medr, diwydrwydd a llafur, gwahanol genhedloedd y ddaear heb fod ynddi rywbeth yn tiglyn â'r gyfundrefn efengylaidd yn ormod i'r "teimlad Oristionogol yn Mhrydain ei oddef; a 'diau y bydd yn dda gan garedigion creiydd yn y odywysogaeth ddeall fod cyfarwyddwyr y Cym- "deithasau Beiblaidd a Thraethodol wedi gwneud eu rhan yn ganmoladwy, gan gymmeryd man- tais ar yr arddanghosfa i werthu a dosbarthu miloedd lawer o gopiau o'r Ysgrythyrau, a llyfrau da eraill. Y mae y Parch. NewmanHall, wedi cymeryd •sylw manwl o'r gyfran hon yn ei ymweliad a'r arddangosfa; ac y mae wedi ysgrifenu llythyr dyddorol ar y mater. Nid annyddorol, fe ddichon, fyddai rhoddi crynodeb o'r sylwadau yma. Yn union,' medd Mr. Hall, wedi myned trwy y brif fynedfa o'r Pont de Jena, ar y dde, y mae yr hyn a elwir pentref efengylaidd, lie a adeil- adwyd trwy ganiatad neillduol yr Ymherawdwr. Oanfyddir yno yn gyntaf Amgueddia Gonhadol, (Missionary Museum), lie y mae csnhadon o Loegr, America, Paris, &c, yn arddangos gau- dduwiau y Paganiaid, a gwrthddryehau eraill cyssylltiedig a llafur Oristionogol mewn gviledydd paganaidd. Wrth yr Amgueddfa, mae gan Gym- deithas y Traethodau adeilad at ei gwasanaeth. Yna, yr ydych yn dyfod at dy y Feibl Gym- ,deithas yrhwh sydd y-n wagtad yn llawn o yin- welwyr. Gwertb.ii1 tua cbant o gopiau o'r Beibl bob dydd, yn cynnwys gwahanol ieithoedd, tra yr arirhegir pob person mewn swydd, heddgeid- waid, ceidwaid drysau, &c., a. chopi o'r Testa- ment Newydd. Mewn gwertlifti, traethodau, y mae uwchlaw 12,000 o draethodau yn cael eu rhoddi ymaith bob dydd. Oddifewn i'r lie hwn y mae argi-aphwasg i'w gweled yn dwyn allan luaws o draethodau bob dydd, a gipir ymaith yn ddioed gan y dyrfa oddiallan. Gor- llaw y fan yma, mae y gwaith mwyaf dyddorol 0 r °yfan yn cael ei garioynmlaenganlln Mr. Hewke, dan ofal yr hwn y mae mainc-werthfa o'r Efengylau mewn gwahanol ieithoedd. Ad- ellad crwn, gyda nifer o fynedfäauagored iddo, Jdyw hwn. Y mae ynddo ddeuddeg o bersonau a siaradant bymtheg o ieithoedd, aca. ddos- s- barthant yr Efengylau yn ieithoedd Ffrainc, Almaen, Itali, Denmarc, Groeg, Rwsia, Poland, Lloegr, Portugal, Arabia, &c. Amgylchir y fan hon yn fcunyddiol gan gynnulliadau lluoeog o bobl, y rhai a dderbyniant y gyfrol werthfawr yn ddiolchgar. Dosbarthwyd o'r laf o Ebrill. hyd y 2Sain o Fehcfin fwy nag ■wythgant o Jilocdd 0 gopiau o wahanol lyfrau y Testament Newydd. Dosbarthwyd dydd Lluli y Sulgwyn yn unig 34,000 o'r Efengylau. Y mae chwe chant o filwyr yn gwneud gorymdaitli bob dydd i'r Ar- ddanghosfa, aderbynia y rhai hyny oil gopi o'r Efengylau; ac felly, y mae 25,003 o filwyr a swyddogion yn barod wedi derbyn Gair l)uw. Gellir cael mil o gopiau o'r Efengylau ato y swm o ddeg swllt a deugain. Gobeithir na bydd i gyfeillion Cristibnogol adael i'r cyflenwad ddar- fod tra byddyr Arddanghosfa yn agored. Yn olaf, ond nid lleiaf, y mae yn briodpl galw sylw ato ydyw y Salle Evangelique, lie y dygir addoliad Protestanaidd yn mlaen trwy yr Wythnos. Tybiwyf mai camgymeriad mawr ydyw cynnal addoliad Saesonig ar y Sabbath gan bregethwyr poblogaidd; oblegyd gan fod y capel tu fewn i'r arddangosiad, y mae y rhai a ewyllysiant fyned i mewn i dalu ffranc (10c.), ac felly yn ymddangos fel pe yn cefnogi edrych yr yr arddanghosfa ar ddydd yr Arglwydd. Y mae addbliad Saesonig o'r pwys mwyaf i'w gael yno ar ddyddiau yr wythnos. Cyanelir cyfarfod gweddi bob prydnawn, gyda drysau agored. Y mae canu emyn yn sicr o dynu nifer o Ffrancod i'r lie. Yna, y mae gweintdog eini Ffrengig yn rhoddi annerehiad. Yn ystod gweddi yn y Saesoneg y mae y Pfrancod yn ymwa&garu. jFodd bynag, y mae y eyfarfod gweddi Saesonig yn gyfleusdra llwyddianu's iawn 1 bregethu yr efengyl i bobl Ffrainc. Am un o'r gloch, cedwir: gwasanaeth Efrengig, ac un arall am dri o'r gloch. Cafodd y Salle Evangel- ique ei acleiladn," it dygir y gwasanaeth yn mlaen dan nawdd y Cynghrair Efengylaidd. Erioed o'r blaen ni roddwyd y fath gynnyg at efengyl- Ffrainc a gwledydd Ewrop, a hyny gyda, can lleied o draul a llafur. Fel hyn, yn hytrach n80 bod Beibl gludwyr yn myned trwy Ewrop, y tnae Ewrop yn dyfod yn nghyd i'r un lie i dderbyn Gair Duw.'

CYFOETH A THLODI Y WLAD. 1 Mewn gwlad newydd mae y preswylwyr yn agos at eu gilydd o ran eu hamgylchiad au bydol. Mewn hen wlad ceir llawer o gyfoeth a llawer o dlodi, tra nad oes nemawr o'r naill na'r Hall mewn gwlad newydd. Os bydd tlodi gwlad yn cynnyddu yn gyflymach na'i chyfoeth, y mae mewn cyflwr gresynol; ond os bydd ei chyfoeth yn cynnyddu yn gyflymach na'i thiodi, y mae mewn cyliwr gobeithiol. Wrth edrych yn ol am y deng mlynedd ar hugain diweddaf, a disgyn o gam i gam at yr amser presenol, y mae yn hyfryd meddwl nad yw cynnydd tlodi yn ein gwlad wedi bod yn agos gymmaint a chynnydd y boblogaeth. Yn y flwyddyn 1834, yr oedcl 6,317,255p. yn angen- rheidiol er cynnorthwyo yr anghenog, tra nad oedd y boblogaeth ond 14,372,000. Yn y flwyddyn 1865, ni thalwyd i'r tlodion ond 6,264,961p., er fod y boblogaeth yn 20,881,000. Dengys y ffiigyrau hyn naxir-yw tlodi y deyrnas wedi cynnyddu ynystody,3mlynedd diweddaf, er fod y boblogaeth wedi cynnyddu 30 y cant, neu tua 7,000,000 o bersonau. Tranad ydyw y swm angenrheidiol er cynnorthwyo y tlodion wedi cynnyddu, y mae cyfoeth y wlad wedi cyn- nyddu yn fawr. Os awn yn ol at y flwyddyn 1841, yr ydym yn cael fod eiddo trethadwy Lloegr a Chymru at y tlodion yn 62,540,O^Op. Erbyn y flwyddyn 1850, yr oedd yr eiddo treth- adwy er cynnal y tlodion wedi cynnyddu i 7l,840,27lp. Ond yny deng mlynedd o 1856 i 1866 ybu y cynnydd mwyaf. Erby h y flwyddyn ddiweddaf yr oedd yr eiddo trethadwy at y tlodion yn 93.,638,403p. Nid yw y swm mawr hwn ond cyfran fechan o incwm blynyddol y deyrnas, canys yr oedd yr holl incwm yn 500,000,000p. Os edrychwn ar dlodi y wlad yn wyneb cynnydd y boblogaeth a chynnydd yr incwm blynyddol, y mae genym bob sail i gymmeryd eysur cryf. Yn y flwyddyn 1864, talwyd 6,439,517p. mewn cyssylltiad a'r tlodion. Gwariwyd yn agos i 2000,000]). o'r swm hwn at bethau yn dal cyssylltiad a'r tlodion, a rhywbeth fel 4,000,000p. yn uniongyrcliol i'r tlodion. Talwyd 730,74Gp. yn gyflogau i'r relieving officers. Talwyd 180,746p. yn eu holau, o'r arian a fenthyciasid er adeiladu workhouses. Gwariwyd 576,116p. ar wahanol bethau eraill. Gwariwyd 556,482p. ar iwallgofiaid; ac nis gellir dysgwyl y bydd y swm hwn yn llai am y blynyddoedd dyfoiol. Cost- iodd cynnaliaeth y tlodion yn y workhouses 1,188,784, a tkalWyd 3,196,685p. mewn ffordd o gynnorthwy i dlodion y tu, allan i'r workhouses. Y aemrLachoson, wedi cvdweithio er lleihau tlodi yn ein gwlad, megis masnach rydd, ymfudiaeth o'r wlad hon i wleaydd eraill, ac o'r ardaloedd lie y mae prinder gwaith i'r trefydd a'r gweithfeydd He y mae cyflog da am lafur; ac ni a obeithiwn fod y bobl yn gyffredinol yn fwy cymmedrol yn eu harferion, ac yn fwy trefnus yn eu darbodaethau. I I"

CYDYMDEIMLAD. MAWR yw mwynhad a hyfrydwch teulu cariadus pan fyddo perthyna.sau neu aelodau yn talu ymweliad, ac yn aros am ychydig yn nghym- deithas eu gilyddv Mae yna lawer o adrodd profiadau, newid meddyliau a'u gilydd, a chyd- ymdeimlad cariadus. Fe ddylai fod cydym- deimlad or iiatui uchaf yn yr eglwysi y naill at 11a114 Y maent yn teithio yr un I yn byw ar gynnyrch ysprydol yr un wlad-ad y' mae eu cyfeiriad oil i'r wlad hono sydd uwch eyfnewidiadau tymhorau.a'u goleuni o dardd- iad mwy anferwol na. ffynnoneH goleuni y daear. Ymladdant yn erbyn yr un gelynion- brwydrant oil o dan faner cadben ea hiachaw- dwriaeth. Maent yn gyfartal agored i ystorm- yddgoftdiau a chymmylau gofalon, gan hyny dylent gyd-lawenhau pan fyddo awyr las tawel- Vch uwch eu penau, a goleuni cysuron yn dys- gleirio arnynt trwy y cymmylau. 0 gydym cjeimlad gwerthfawr, pa berlyn sydd gydwerth a t'hi. Llyncir yspryd cul anwybodaeth a rhag- farn i fyny yn Nghymru, ac yn mhob man arall, gan garidd Oristionogol a theimlad rhyddfrydig. Na fydded i fryniau a dyffrynoedd cain Cymru enwog ei haidd grefyddol gael eu hanurddo gan y fath ddrychiolaeth anolygus byth mwy. Boed i gynghanedd gwtthosodiadau gael eu canfod a'u hedmygi}. nes clywir hwynt yn perori y nghlustiau crefydd.wyr y byd. Ymgusaned ieyf" iawnder a hedd weh. WYK SILIN.

HERBERT CALEDFRYN WILLIAMS. Ni fu gwen tecach blentyn-ar y byd Na Herbert Caledfryn; Nodati geir bob munudyn Y cawn gerdd o'i dalcen gwyn. Wele'i rudd yn lili a rhos,-ai degwch Fel digoll flodionos, IR wel,gwlad ar ei ael glos { Dynerwch byd yn aros. Wyr Herbert fo'n wr hirben,-profed Wyr prif-fardd wir awen, fihinweddol goron addien O fri byth fo ar ei ben, v Coroner y ou rieni-a mab Mewn moes fo'n rhagori 1 • Dylan wad duvriol yni Lanwo'i fron yn ei lawn fri. MAWDDWT. '1

ETO. Clodfawr fo Herbert Caledfryn—Williams, Wele, mae'n dlws blentyn; Un a'i focli yn gocli a gwyn ( Yw y gwrol lfagaryn. Du Ion a gadwo 'i enaid-i rodio Mewn anrbydedd dibaid, Dyged ddelw fendigaid -•■■■ Awen a dysg ei Ion daid. (, r Cwmderwen. R

v ETO., Mab mor o gerddor, rhagerddyn,'—wyr bardd Yw Herbert Caledfryn; Daued ffrwythau y ddau ddyn Yn gynar i'r eginyn.. Digroes einioes feddiaho,—a rhinwedd I goroni bono, Cartref can fo 'i anian o, A'r awen heb <3dirynip. Cwmderwen. R. ROBERTS.

ANERCHIAD I BLANT YSGOL SABBATHOL EBENEZER, GLANTAE. Ymgesglwch yn nghyd a gWrandeweh o ddifri,—- Mae pecliod y byd o hyd yn cynnyddu, Arferion drwg gwael a gladdwyd gan deidiau, Maentheddyw i'w cael yn fyw o'u hen feddau. Ffasiynau sy'n dod fel gyda 'r awelon,- Pwy welodd erioed oes falchach o ddynion; Oadauhogynredetigoreuanigynte, Daw lluoedd i'r lie i wel'd yr olygfa. Dau asyn wna'r tro yn rhyw le bryd arall; Pob gwagedd a fo, yn nghyd daw rhyw annghall. Daw dynion i'r pit i ymladd ar gylioedd,-— Bum bron myn'd i ffit wrth glywed eu hadrodd. Ac yno gwneir bets, o blaid ac yn erbyn, Heb hitio 'r hen ddebts, na 'r rhai sy'n eu gofyn. Mewn tafarn neu drain y treuliant eu hamser, Eu harian a'u haur a wariant yn ofer. Pob olwyn a droir gan genllif o gwrw; Mewn drygau ymdroir gan filoedd yn feddw; Pob gamKn, gwir yw, gan ddynion ddilynir, Ond pur air ein Duw, ar hwn nid edrychir! Sabbathauein lor a droir yn drythyllwch Ar dir ac ar for, yn amlwg chwi welwch: Y trefydd a gawn yn llawn o bob drygau, A'r wlad yr un fath, a gwaeth mewn rhai pethau. Mor wired a'n bod caiff pechod ei gospi; Mae gwialen yn dod ar gefn yr hen Gymry. Er cymmaint ein Bost a'n hawydd ymgodi, Gall Duw yn ddigost yn isel ein taflu. Fo all mai 'r haf hwn, cya gwelwn y gaua', Symmudir rhyw lu gan rym y cholera. 0 blant! clywch fy IlAig,, er had wyf wr doniol, Hyn ydyw fy ughais-dilynwoh yr Ysgol. Dilynwch yn mlaen i ddarllen a deall, A gadewch yn lan arferion rhai annghall. Paham na wrandewch y gair bendigedig? Paham nas gadewch beichodau cythr-eulig? Mae'r nefoedd ei hun i'w chael neu i'w cholli, Fel myno pob un—'cha neb ei orfodi. Rhowch glust a gwrandewch, mae'r Arglwydd yn galw. Pob eymhorth a gewch-mae Ef am eich cadw. Pwy bynag a ddel nis bwria ef ymaith Melusach na'r mel yw gwin ei athrawiaeth. Cewch hanes yn rhad am Grist ar y groftbron,- Fe gollodd ei waed, do, do, dros blant bychain. Credwch ei air—derbyniweh yr Iesu Gweddiwch yn daer am galon i'w garu; Cewch bleser mil mwy na fedd y byd yma, A heddweh heb glwy byth yn y byd nesa'. Mae yma rai 'n myn'd o foad eirx calonau At Iesu ein ffrynd-eyn hir byddwn gartre'. V S. STEPHENS. VVI; JJ .1 O

■■ i onv .liv'i; io <rr PENNILL A gyfansoddais ar ol gweled hanes yn Y TYST am laniad y Parch. S. Roberts yn Liverpool, yn y City of Pans. ') j, vllawddamor i,i pererin. ■ V ")( A ddeuodd o'r Gorllewin, v. Yn ol i fyw yr Ynys Wen,— Boed bendith nen i'w ddilyn. Awst 6,1867. C

dntY\1iad y ata\1. Y BEIRNIAD, Gorphenaf 1867. Llanelli: ar- graphwyd gan B. R. Rees, Heol y pare. Pris Swllt. BWHIEDIR ein Chwarterolion ar gyfer dosparth neillduol o ddrllenwyr-y rhai a fedrant fwyn- hau bwyd cryf.' Myn rhai ddarostwng ein ¡ Ilenyddiaeth i ffurf ysgafn, arwynebol, blentyn- I aidd, ac yn wir hanner barbaraidd; ond os mynwn ymenwogi fel meddylwyr, rhaid i ni oddef cael ein harwain dipyn yn ddyfn, a'n dis- gyblu yn lied fanwl. Byddai yn dda iawn genym pe byddai ein dynion ieuainc, o'r deunaw i'r pump-ar-hugain oed yn neillduol, nid yn unig yn derbyn, ond yn caethiwo eu hunain i ddarllen ac ail-ddarllen llyfrau fel y Beirniad. Nis gall- wn ddysgwyl i'r chwarterolion gael eu cefnogi yn rheolaidd heb i ryw yspryd o uchelgais fedd- yliol ddisgyn ar ein dynion ieuainc. Nid ydym yn tybied fod y rhifyn presenol yn trarhagori ar y rhifynau blaenorol y flwyddyn hon, neu'r blynyddoedd o'r blaen, ond y mae yn wir dda. Y mae y tair ysgrif gyntaf ar Grist- ionogaeth mewn gwahanol weddau, yn odidog. Yn y gyntaf atebir yr ymofyniad, Pa beth yw I Cristionogaeth ? Yna darlunir Cyfaddasrwydd Cristiongaeth i angenrheidiau moesol dyn; ac yna ceir Proflon mewnol Oristiongaeth. Y mae yr ysgrif ar Efengyl Matthew yn fyr ac eglur iawn, a'r Lloffion Llenyddol yn ddyddorol dros ben. Y mae yr ysgrif ar Athrylith a Gweithiau y Parch. Walter Davies, M.A., (Gwallter Mech- ain), yn gampus, ac yn dangos arwydd o un hollol gyfarwydd mewn barddoniaeth. Mae yr ysgrif fer ar Enoch, o duedd ymarferol, ac yr ydym yn hollol yr un farn a'r Golygydd fod modd gwneud y Gan ar yr Eneth Amddifad yn ddernyn barddonol ysplenydd. Mae yr ysgrifau ar Ddylanwad Ymarferiad, a Helyntion yr Am- serau, wrth ein bodd; a'r Nodiadau ar Lyfrau yn fyr a hynod awgrymiadol. liXYi!

CYMMAKFAOEDD YR A^IBYNWYR yn cynnwys eu hanes cSr Llythyrau o'r dechreu hyd yn ddi- weddar, gan y PARCH. J. LL. JAMES, (Clioyd- wenfro.) xr~ 4^ t!w YR oeddym wedi meddwl galw sylw ein darllen- wyr yn un o'n rhifynaucyntaf atyllyfr gwerth- fawr uchod, ond yr oedd colofn yr adolygiadau mor llawn fel yr oedd yn anhawdd gwthio dernyn i mewn. Mae yr ail ran yn awr ger ein bron, yii, dwyn y cymmanfaoeedd i lawr hyd gymmanfa Ffynnonbedr, yn 1815. Daw tair rhan eto allan i wneud cyfrol hardd pris 5s. utL o'r cyfrolau mwyaf dyddorol yn yr iaith. Mae Mr.James wedi gwneud gwasanaeth pwysig i'w enwad ac i'w genedl trwy gasglu hanes y cym- manfaoedd rhag myned ar ddifanooll; ac y mae yn rhaid ei fod wedi costio iddo lafur dirfawr. Yr ydym yn gobeithio fod y Uedaeniad y fath ac sydd yn ei gefnogi yn ei anturiaeth. Dylai y llyfr fod yn mhob teulu Annibynol trwy y dy- wysogaeth, a cbâ. pobl grefyddol pob enwad yn gystal a hynafiaethwyr yn gyffredin, fudd mawr wrth ei ddarllen. Mae y llythyrau yn anadlu crefydd syml ac ysprydol ein tadau; ac y mae yr hanes yn dangos fel y mae to ar ol to o weinidogion yn cilio. Yr Hybarch D. Williams, Llanwrtyd, a welwn yma wedi gorfucheddu cenhedlaethau o weinidogion. Mae gan y Casglydd lawer iawn o nodiadau eglurhaol am leoedd a phersonau yn ngwaelod y dalenau. Bydd y rhai hyn yn gynorthwy mawr i'r darllenydd; ond cymeryd gofal am eu cywirdeb. Mae yma rai gwallau wedi digwydd y gwnai y Casglydd yn ddoeth eu cywiro mewn attodiad. Mewn xiodyn yn ngwaelod tu dal. 167, yn nglyn a hanes cymmanfa Crygybar, Ile yr oedd y-Parch. W. Williams, Drefnewydd, yn pregethu, dywed, I Meddyliwn mai W. Williams, Wern, oedd hwn. Yr oedd newydd ei urddo o athrofa y Drefnewydd, ac felly heb gael amser i Wneud enw y Wernyn ddigon enwog.' Nid o'r Drefnewydd yr urddwyd Mr. Williams, Wern, ond o Wrexham. Bu yr athrofa flynyddoedd yn Llanfyllin wedi gadael Wrexham cyn myned i'r Drefnewydd. Y W. Williams hwnw oedd W. Williams, Drefnewydd (Newton Nottage), Mor- ganwg. Ceir ei enw fel y cyfryw yn tu dal. 179. Aeth wedi hyny at y Bedyddwyr, a bu mewn llawerman, Williams Paran y gelwid ef yn ei ddyddiau olaf, a rhoddodd Brutus iddo enw newydd Sixpenny Will, wrth yr hwn yr adnab- yddid ef yn gyffredin. Mae eamgymeriadau fel ynk yn digwydd yn fynych acdr braidd yn an- ocheladwy. Ond ceir cyfle i ddiwygio y cyfan Dymunwn i'r awdwr Iwyddiant mawr yn « lafur.