Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
9 erthygl ar y dudalen hon
[No title]
Y Kaiser. Aeth a'i ddwrn i ffwrnas—do, yr hen Aeth a'i drwyn i fflam-las; (hwrdd Ca'i losgi a'i gosbi'n gas Am lunio'i chwim alanas. BYDWELLTYDD. -0-- Y Tugel. I Yn y cudd, mantais fuddiol—yw'r tugel Er tegwch pleidleisiol; Trwy hwn pawb tra yn y pol Feddant bleidlais wirfoddol. TROSERCH. o Y Gwanwyn. I Y gwanwyn per su'n gwenu'n hardd Trwy'r maes, trwy'r ardd a'r mynydd, Ac egin bywyd ar bob llaw'n Pelydru bron o'r newydd; Y gornant fu dan glo y glyn Sy'n sisial rhwng y bryniau, A chor y wig mewn peraidd gan A seiniant eu telorau. Mae anian ferth yn fyw drwy'r byd, Yn dangos ardderchawgrwydd; Y lili wen ddyrchafa'i phen Dan wenau ei Chreawdydd; Yr oen dinam sydd ar y ddol Yn prancio hwyr a borau; A'r byd yn lion o'u hamgylch sydd Dan goron hardd o flodau. Nid yw y greadigaeth oil Ond Beibl i'n haddysgu Fod dydd gauafol angeu erch Yn fywyd yn yr Iesu; Er cael ein gosod yn y bedd I huno mewn adfeiliad, Trwy ffydd yn Hwn 'rwv'n llawenhau, Fe ddaw i'm adgyfodiad. THOMAS J. EVANS (Bryndewi). Johnstown, Pa. o Gwalia Wen. Ni raid i Walia wen, Am enyd i gyffroi; I'w geg ca'r Ellmyn gwyllt Fwy tamaid nas gall gnoi: Bydd heb un dant o fewn ei ben Cyn cura'r ddewr hoff Gymru wen. Ac er i'r Kaiser gwyllt Am ugain blwydd bar'toi, Am feirch a maglau tan I goncro'n yn ddiymdroi: Ei fwriad ffol ni ddaw i ben; Ni chaiff roi troed ar Walia Wen! Yn llechog aeth i maes; Ymffrostiai ynddo i hun; 'Does neb a all ei droi 0 hyd o'i heriad blin! Ond, druan bach, 0 Wil ddi ben, Mae dewrion fyrdd yn Nghymru wen! Mae'r Kaiser erbyn hyn Yn gwel'd y rhod yn troi; Yn nghanol mwg a than Ar frys fe'i ceir yn ffoi: Ar dir a mor, ac entrych nen, Ni threcha Wil fyth Walia Wen! R. C. EVANS. Ovando, Montana. Fy nghariad tuhwnt i'r don. O! 'rwyf yn cofio fy Olwen fad, Fel yr eisteddem gynt, Ar lan yr afon ger ty dy dad I wrandaw ar y gwynt Yn suo-ganu'n bereiddia' 'rioed, Fel i'n difyru'n dau; Ond nid y miwsig yn nail y coed Wnaeth i ni lawenhau. Wyt ti yn cofio i ni mewn stwr Fyn'd hyd at fin y don? Tlws oedd dy wyneb yn nrych y dwr, Gwnaeth i mi lamu'n lion! Gwyl oedd y nefoedd a'i mil-mil ser Tra yn dy ymyl di Yn nwr yr afon; gogoniant ter Oe't i fy nghalon i! Prndd yw fy nghalon o dan fy mron Er pan adewais di, Nid yw mwynderau'r ddaear gron Ddim heb dy gwmni cu; LIon oedd ein can pan oe'm ar y fron O! wyt ti'n cofio'r pryd Pan y soniasom am groesi'r don Draw i'r gorllewin fyd? Byth 'rwyf er hyny fel meudwy prudd; Dim ond adgofion mad Ddaw gyda chugan i'm gwelw rudd— Balm o fy anwyl wlad; Yn yr adgofion 'rwv'n teimlo'n lion, Gwen o fy wyneb ddaw! Tyr'd O! fy Olwen, paid ofni'r don! Rhof fodrwy ar dy law. Chicago, Ill. JOHN T. JONES. -0-- Y Bwthyn Cyffion. Mi dreuliais flwyddi meithion Dan nawdd rhieni cu, Yn nyddiau mebyd gwiwlon Heb adwaen trallod du; Os nad oedd gwaliau'r cartref Ond cyffion prin o swyn, O'i fewn ymgronai tangnef, Yn wynddydd cariad mwyn. Os gwair oedd to y bwthyn A gaselodd dwylaw nhad, Fe brofodd yn amddiffyn Rhag holl dvrnestloedd gwlad; Disgvnai curwlaw arno Heb dori ar fy hedd, I lithro'n ddystaw drosto Ar ffordd ei olaf fedd. Os llawr o bridd yn unig, Heb orchudd o un rhyw Oedd dan ein gliniau gwledig 0 amgvlch allor Duw; Cvsegrodd dagrau cariad Fy nhad y fan i mi, Tra'n gweini fel offeiriad Mewn tvner, santaidd fri. Mi gofia'r adeg hono, A'r bwthyn llwvd ei wedd Llp'm dysgwyrl i benlinio Dan law fy mam mewn hedd I ddvspru gww'si tyner Gwasanaeth Iesu Grist, Yn moreu gwvn fy amser, Cyn profi siomiant trist. Ymffrostied meibion golud Yn eu palasau llawn; Yr addumiadau hyfryd A'r dodrefn costus iawn; Bydd cof y bwthyn cvffion Yn nod fy ymffrost i, Groesawodd nef genadon Fydd mewn anfarwol fri. I Fe alwyd fy rhieni Gan eu Gwaredwr cu I'w devrnas i'w coroni Mewn gwvnfvd nerffaith fry; Y cartref dedwvdd hwnw, Lie cwrdd y.teulu yn nghyd Am bvth o gvraedd marw, Ar ddelw Crist i gyd. 'Rwvf finau am fynd yno, A hvnv'n eb'rwvdd iawn: Yn ymchwvdd hedd y wenfro A'i holl fwynderau llawn; Mi gofiaf wersi'r bwthyn, Yn ngwydd fy Iesu'n wir A'm dysgodd gynt i'w ddylyn Ar Iwybrau'r anial dir. JOHN R. JONES (Hendref). Columbus, Wis. o Y Trail-Hitters. Cyfansoddwyd y llinellau canlynol yn ngwres y rhes o gyfarfodydd Diwyg- iadol a gynaliwyd yn eglwys Bethan- ia, Bellevue, Scranton, ar hyd y mis- oedd diweddaf. Arglwydd Iesu, dyro gymorth I ni yn yr oedfa hon; Gofyn'r ydym am gynorthwy I ymostwng ger dy fron; Gwael "trail-hitters" ydym lesu Wedi dod i'r gorlan glyd; A "trail-hitters" wedi cefnu Ar uffernol bethau'r byd. Bendith nef yw cael gwir lywydd Cafwyd hwn yn George yn wir, Ei uchelgais ef bob amser Yw ymdrechu bod yn bur; Gweld "trail-hitters" wedi syrthio, Sydd yn gwneyd ei fron yn friw; Mae ei galon gyda'i enaid Dros trail-hitters o Bellevue. Diolch i Ti, lesu hawddgar, Am fendithio'r eglwys hon, A bendithion pur y nefoedd Bendith nef sydd ger ein bron; Na ollyngwn afael arni Bendith nef yw bendith Duw; Dyma'r fendith a fendithir Ar trail-hitters o Bellevue. Tyred dithau o bechadur Dyma fendith ryfedd yw I gael rhodio tua'r nefoedd Yn nghwmpeini meibion Duw; Nid oes dwyllwr yn y dyrfa Sydd yn rbodio llwybrau'r nef; Dim un Judas i gusanu Ei wynebpryd santaidd Ef. Diolch i Ti, Arglwydd grasol, Am y diaconiaid gwiw, Sy'n addurno y sedd flaenaf Yn Bethania hoff Bellevue; Eu hymdrechion a goronwyd Trwy wel'd llu yn dod at Dduw; Ac yn wir y maent yn caru Y trail-hitters o Bellevue. Clyw fy ngweddi, lesu anwyl, Cyfaill i Ti yw D. Wynne; Mae ei harddwch a'i gymeriad Fel y lili yn y glyn; Yn ei sel a'i fawr frwdfrydedd, Canodd i ni swynol gan, "Dewch at lesu, dewch at Iesu," Lifodd dros ei galon lan. Yn Bethania mae ei harddwch Fel y rhosyn teg ei wawr; Perarogli mae'i rinweddau Drwy yr ardal lesu mawr; Gwr pum talent ydyw'n cyfaill, Yn dysgleirio yn ein plith; 0, fy lor, 0, taena'th aden Amddiffynol drosto byth! Diolch Iesu am Bethania, Dim mab hynaf yn ein plith; Duw a roddodd orchwyl iddo Yn y maes i aros byth; Diolch am y brodyr anwyl A'r chwiorydd yn gytun; 'R oil yn uno o un galon I ddyrchafu Mab y Dyn. Cyfeiriad sydd yma am George L. Jones, llywydd cyfarfod y "Trail- Hitters;" a hefyd at ein hanwyl wein- idog, D. Wynne Rees, yn tori allan i ganu yn ddiarwybod iddo ei hun yn un o'r cyfarfodydd. I HENRY D. JONES.
I NODlON 0 GAERGYBI, G. C.
I NODlON 0 GAERGYBI, G. C. I Gan Trebor Llechid. Gwelaf fod fy nodion o'r He hwn yn dderbyniol yna ac yma. Diolch am y teimladau da wyf wedi ei gael gan fy hen gyfeillion yn y ddwy wlad, ac y mae hyny yn rhoddi i mi symbyliad i geisio gwneyd yr un modd unwaith yn rhagor, gan hyderu y bydd iddynt fod yr un mor dderbyniol a'r diweddaf. Milwrol iawn ydi hi yma o hyd, ac y mae Caergybi mewn sylw mawr yn y byd milwrol. Credwyf fod meddwl y gelyn ar y lie, gyda ei submarines, gan mor agos y mae wedi bod i'r lie. Hy- derwn yn fawr eu bod wedi bod am y tro diweddaf, ac y daw y tro diweddaf hwnw i bob man arall, gan mor ami y maent yn cael eu dal yn y dyddiau hyn. Dywedir fod diwedd i bob peth yn y byd materol yma, ac felly ni a hyderwn yn fawr y bydd diwedd ar hyn yn bur fuan, a heddwch wedi dod i deyrnasu yn eu lie. Yn ddiweddar, daeth mintai o fil- wyr o Landudno, o dan ddysgyblaeth y Brigadier-General Owen Thomas. Yr oeddynt yn ymweled a gwahanol leoedd yn y sir, gan gerdded o naill fan i'r llall, gyda'r amcan o gael dynion i ym- uno, a chyraeddasant Caergybi, gan aros dros y nos, a rhoddwyd derbyniad tywysogaidd iddynt mewfi gwleddoedd a chyngerdd atdderchog yn yr hwyr, ac felly yr ydym yn cael iddynt wneyd trwy y sir yn gyffredinol. Yr ydym yn deall i rai ugeiniau ymuno a'r fyddin mewn canlvniad i'r daith filwrol hon. Mae Mon, mam Cymru, wedi gwneyd yn rhagorol yn y cyfeiriad hwn. Mae hyn yn anrhydedd i'r Ynys. Da genym ddeall, hefyd, fod dynion ieuainc ein gwlad yn parhau i ymuno a'r fyddin. Diolch iddynt am eu dewrder a'u cariad at eu gwlad, a'i deiliaid. Drama.—Ychydig ddyddiau yn ol, rhoddwyd perfformiad o ddrama "Enw Da," o eiddo Mr. E. E. Hughes, yn f Neuadd Drefol, ac yr oedd y lie yn llawn. Brodor ydyw Mr. Hughes o Ffestiniog, -yr hwn sydd yn aros yn y tiref er's blynVurtau erbvn *yn. Hefyd. y mae yn adroddwr ardderchog. Beirn- iadwvd y ddrama hon yn oreu gan y bardd enwog Gwili, ac y mae hi yn an- rhvdedd i'r awdwr. Mawr ganmolwyd y perfformiad. Yr elw at gapel Dis- gwvlfa (M. C.), London Road. Dr. Clay fel Darlithvdd.—Nid fel Dr. y mae yn enwog a phoblogaidd, ond y mae yn areithiwr ac yn ddarlithydf -ampus, ac yn wir ffyddlon gyda'r sy mudiad o gael dynion i ymuno a'r fydd in. Ond yn awr, rhoddodd ddarlith a- 'Addysg Feddygol" i'r cwnstablald ar benig dan gynllun y St. John Ambul- inre Society. Ond nid hwn yw y tro olaf iddo. Bethel y Morwvr.—Ychydig amser yn ol, agorwyd y sefydliad uchod er budd y Morwyr. Erbyn hyn, mae y pwyllgor wedi ei gyflwyno at wasanaeth y Swyddfa Ryfel fel ysbyty. Cawn yn ol tystiolaeth Miss Burr y bydd i lawer o glwyfedigion ddod i'r dref yn fuan, ac i wahanol leoedd eraill yn y wlad. Yr Enwadau Crefyddol.-Cawn fod yn y dref hon yn agos i ugain o wahan- ol addoldai crefyddol, a'r oil o'r rhai hyn bron yn newydd a hardd. Hefyd, deallwn fod yr oil o'r enwadau mewn undeb cariadus a'u gilydd. Tref ydyw hefyd ag sydd wedi ei breintio yn fawr, ac y mae ei chyfrifoldeb yn fawr. Er pan ydym yn aros yn y dref, yr ydym wedi cael y fraint o glywed cewri y pwlpud gyda'r M. C., y Parchn. Moel- wyn Hughes a H. M. Pugh, Colwyn Bay; John Williams, Brynsiencyn, a Lemuel Jones, Goppa, D. C. Gyda'r A. Parchn. J. M. Williams, Penygroes; J. Hughes, Jerusalem, Ffestiniog; Sam Williams, Glandwr, D. C., a Edward Jones, Rhyl. Gyda'r W., Parchn. Mon Hughes, Tregarth, a Madog Roberts, Bangor, ac ar y Groglith, dysgwyliwn glywed y Parchn. John Kelly, Abergele, a Phillip Brice, Coedpdeth. Byddeq bendith ar lafur ac ymdrechion gweis- icn yr Arglwydd yn ein plith. Gwaeledd y Parch. R. P. Williams. Tabernacl.—Da genyf allu hysbvsu fod y gwr da a phoblogaidd uchod wedi cael ei adfer unwaith eto fel ag i'w alluogi i allu pregethu. Bu yn dyoddef yn fawr gan ei galon, fel y bu o dan or- fodaeth i roddi ei waith i fyny. Llaw- enydd i lawer o'i edmygwyr yn y wlad hon a'r America glywed am ei adfel-iad. Yr Arglwydd a roddo nerth iddo i gyf- lawni ei waith yn y dyfodpl yw ein dy- muniad. Llwyddiant E. D. Lloyd, R. A. M.- Llawenydd i luaws o hen gyfeillion Mr. Lloyd yn y dref hon glywed am ei lwyddiant yn y wlad fawr yna, gan ei fod yn gyhoeddus iawn yn y lie hwn. Hefyd, am Mr. Lloyd ei fab yn Utica. Deallwn y bydd Mrs. Lloyd yn gadael y wlad hon gyda ei theulu yn fuan, yn nghyd a'r cyfaill Mr. E. R. Cadvan Jones, yr hwn sydd yn ddatganwr gwir dda, ac yn fab i Mr. a Mrs. Jones, Queen's Hotel. Nawdd y Nef fyddo drostynt oil ar eu taith.
I MONTREAL, CANADA.
I MONTREAL, CANADA. I Gan Glanogwen. I Cymdeithas Dewi Sant.—Freddie Welsh yn y Ddinas. Nos Iau, cynaliwyd cyfarfod gan Gymdeithas Dewi Sant i ethol swydd- ogion am y flwyddyn. Dewisiwyd y rhai canlynol i gario y gwaith yn mlaen: Llywydd anrhydeddus, Lans- ing Lewis: llywydd, W. Evans; is-ly- wydd, R. Roberts; pwyllgor D. Rees, J. Owen, E. Davies, J. H. Roberts, J. Jen- kins a Glanogwen; ysgrifenydd, J. Mor- ris; trysorydd, W. Thomas. Cafwyd adroddiad o waith y gymdeithas am y flwyddyn a aeth heibio, a dengys fod sefyllfa pethau yn edrych yn ffafriol iawn ar ol rhoddi 120 o ddoleri i'r gronfa devrngarol. mae yn agos i gan dolar ar law. Derbyniwyd llawer o ael- odau newyddion a chawn fod nifer fawr wedi ymuno a'r fyddin i amddi- ffyn eu gwlad. Ni fu y gymdeithas er- ioed mewn cystal amgylchiadau, ad mae y clod yn ddvledus i'r ysgrifenydd a'r trysorvdd llafurus, pa rai sydd yn was- tad yn gweithio er ei llwyddiant. Ca- fwyd elw sylweddol o'r cyngerdd a roddwyd gan gor y Gwent yr haf di- weddaf, a dysgwylir i'r flwyddyn bre- senol fod yr oreu yn ei hanes. Mae yn y ddinas yn agos i ddwy fil o Gymry ond ychydig iawn geir yn ymuno a'r gymdeithas. Llawer o gwyno sydd oblejjid siarad yr iaith Seisneg, ond pan gofiwn nad ydym yn Nghymru, mae y ddwy iaith yn rheidrwydd er llwydd- iant. Nid oes cymaint o bwys ar yr iaith, mor bell ac y cedwir i fyny yr ys- bryd a'r hen draddodiadau Cymraeg yn fyw. Nos Sadwrn, gwelsom Freddie Welsh yr ymladdwr o Bontypridd, yma yn cy- fkrfod Lustig, o New York, a dangosodd ei fod yn feistr ar ei waith trwy guro un pur dda. Yr oedd llawer iawn o Gymry wedi casglu i'w weled, a phan ymddanerosodd ar y llwyfan canwyd "Hen Wlad fy Nhadau" gan y Gymry, v Baritone Dafydd Rees o Dreforris vn deehreu. Gadawodd Freddie boreu Sul am Havana, lIe y mae i gyfarfod a Battling Nelson. Deallaf mae dal rhywbeth yn dehvfY mae yr achos Cymreig, heb weinidog sefvdlog. Drwer genym glywed am y br.-tw(i Richard Thomas wedi cyfarfod a dam- wain i'w goes tra wrth ei orchwvl ar v C. P. R. Mae R. T. yn un o ffvddlon- iaid Salem. a theimlir chwithdod ar ei ol, yn neilidnol .fellv vn yr Yst>1 Sul. Dpnllaf ei fod yn gwella yn gamnus, a frolwg y daw yn ol o'r vRbvty yn fuan. Mae cvdvmdeimlad y Cvmrv tiiniz ato yn br-g.v,f o'i bnblogeiddrwvdd. Bvddaf vn p'adnel nos Sul nesaf am Vancouver a Victoria, a tra ar lan y Tawpifor bw- Wadaf dalu vmweliad a Ffair v "Rvd vn San Francisco, T'rvo y dys?rw"-linf gy- farfod a llavpr o Ovmry adnabyddus i mi trwy y "Drych."
Advertising
DRAMATIC SUE HARVARD DSAlg (THE WELSH NIGHTINGALE). STATE ARMORY. UTICA. N. Y. WEDNESDAY EVENING, MAY 26, 1915 8.15 P. M. Admission, 50c. Reserved, 75c;$1.00;$J.50 On Sale at Locs.1 Music Stores The Greatest Welsh Soprano on the American Concert Stage
"Rhydd i Bob Meddwl ei Farn…
"Rhydd i Bob Meddwl ei Farn ac I Bob I Barn ei Llafar." Yr Ansoddair Eto. Mri. Gol.: Gan fod Owain Meirion wedi penderfynu nad yw coch, gwyn hagr, a thlws, &c., yn ansoddeiriau, hoff- wn iddo ddweyd yn y "Drych," beth ydynt; hyny yw, yn mha ran o ymad- rodd y gellir eu lleoli? WILL OWAIN 0 FEIRION. "Ansoddair." Mri. Gol.: Gwelaf ddoethion y "Drych" yn dadleu yn nglyn a'r gair, a dywed un o honynt nad ansawdd yw crwn a coch, a pethau felly. Gelwir y gair yn Seisneg yn "adjective," sef gair yn cael ei daflu at wasanaeth yr enw, "to help it out," chwedl y Ianci. Cymerer y sonir am dy, yna ychwan- egir yr "adjective" ato i ddweyd pa fath dy; pa un a un ysgwar, neu hirgul, neu grwn, &c. Eto pan y sonir am ddyn, daw yr adjective" yn mlaen i ddweyd pa fath ddyn, ai coch, gwelw, byr neu dew, &c. Dyna waith "adjec- tive" y Sais. Nid yw y gair yn golygu ansawdd fel y gair Cymraeg. Os nad yw "ansoddair" yn boddio Owen Meirion, beth ddywedai am alw yr ansoddair yn "pafathair"? HEN RAMADEGWR. Aelod Newydd Eto. Mri. Gol.: Yn ychwanegol at y tri aelod arall a gymerwyd i fewn i Urdd y C. G. sef y Cymry Germanaidd, y mae genyf un arall, ac y mae hwn mor gyn- ddeiriog a Wil Caerwyni. Ei enw ffug yw "Cymro Americanaidd," Chicago, 111. Rhoddaf enw yr aelodau hyd yma: G., T. E. Williams (Brynbwch): Wil Caer- wyni, a'r Cymro Americanaidd. PEG WINNI. Prydain Feddw. Mri. Gol.: Yn y "Watertown Times" nos Wener, yr ail cyfisol, ymddangosodd yn y golofn olygyddol y gosodiad can- lynol: Mai Prydain oedd y wlad fedd- waf o dan haul, a tharawyd fi a synaod yn ogystal ag a gofid pan ddarllenais yr uchod. Yr oeddwn yn arfer meddwl mai hi oedd y wlad sobraf am fy mod yn credu ei bod y wlad fwyaf Cristion- ogol a gwareiddiedig dan haul. A all gwlad fod y fwyaf Cristionogol a'r fedd- waf sydd gwestiwn a garwn i'r doeth- wyr ei ateb. A hefyd a oedd haeriad y "Times" yn gywir? Cofier ei fod yn un o'r newyddiaduron glanaf a mwyaf ym- ddiriedol yn y Dalaeth, a hefyd ar bwnc y rhyfel yn gefnogydd selog i'r Fam Wlad, er fod hyny yn golygu cryn ab- erth iddo am fod nifer fawr o Ellmyn- iaid yn y rhan yma o'r wlad. Richville, N. Y. D. L. WILLIAMS. Puro'r Purwr! Mri. Gol.: Yn sylwadau Gwallter yn beirniadu Cymraeg Cadle, gwelir a gan- lyn: "Y maent oil yn meddu graddau", a gwellheir gan G. i "Meddant oil radd- au". Purion; ond paham na wna G. hyny a'i waith ei hun? Yn yr un ysgrif ceir hyn ganddo: "0 herwydd yr ed- rychir ar Cadle fel gwr sy'n wrol dros fater yr orgraff, dyna'r rheswm i mi gy- meryd i sylw ei ysgrif ef." Paham na allasai ei rhoi fel hyn: "Gan fod Cadle yn wrol dros yr orgraff. dyna paham y cymerais sylw o'i ysgrif.' Yn aflerwch Gwallter ceir 24 o eiriau, tra na cheir ond 15 yn fy ymadrodd "destlusach" i. Yr Eiddoch, PURWR PURDEB. "Pan y Cefais.11 Mri. Gol.: Canlyniad talfyriad y Gym- raeg yw "pan gefais" am "pan y cefais," a phrofais hyn drwy ddweyd y daw y ffaith i'r golwg pan y defnyddir y rhag- j enw, fel hyn, "pan y'i cefais", neu pan y'i gwelais,' neu 'pan y'u gwelais.' Nid yw "pan ei gwelais," neu "pan eu gwel- ais" ond cynyrch llygriad. Cymerer fod eisieu rhoi "mi" yn lie! "ei", pa fodd y gwnai y crach lenorion? Nis gallent o gwbl ond drwy roi i'r "y" i ei lie fel oedd iddi gynt. Cymerer yr engraifft a ganlyn o Job 29: 11: "Pan y'm clywai clust", a "pan y'm gwelai llygad." Cyfyd yr "y" o farw i fyw i dystio yn erbyn y crach-ddysgawdwyr Cymreig! goeliant eu bod yn gwybod yr oil, ac eto heb wybod yr haner. CRITIG. Gair at M. A. Mri. Gol.: Nid oes genyf fwriad i fyned i mewn i ddadl yr orgraff ar da- lenau y "Drych", gan fod eisoes lawer gormod o "dywyllu cyngor ag ymaa- roddion heb wybodaeth" ynddo. Dyma yr oil a ddywedais i yn dal y berthynas leiaf a hi: "A chymeryd y feirniadaeth drwyddi, y mae hi yn orlawn o haeriad- au mympwyol sydd yn nodweddu rhai o ddysgyblion yr orgraff newydd," &c. Cyfeirir yma, nid at yr athrawon y. ceir eu henwau gan M. A. ond at rai o'r dadleuwyr ieuainc mympwyol sydd yn bradychu anfedrusrwydd yn eu gwaith. Beio y beirniad oeddwn am gondemnio hen eiriau, fel rhai "gwneyd," heb nodi un rheswm am ei waith, ac am gon- demnio felly fel beiau, yr hyn na phrohr, gan na gramadegau nac arferiad cy- ffredinol y prif-feirdd yr oeddwn, gan alw am ryw awdurdod yn sail i gon- demnio. Ni ddadleuais o gwbl yn er- byn orgraff neb. Am adroddiad y pwyllgor o athrawon enwog a gymeradwywyd yn nglyn ag Eisteddfod Genedlaethol, Bangor, yn 1891, ac a gyhoeddwyd mewn llyfryn ian y penawd, 'Welsh Orthography,' yn- 1893, y mae genyf, yn union ar ol ei ddygiad allan, ac wedi cael fy sylwi eithaf. Nid ar y mudiad hwnw yr ys- grifenais, fel y gwel y darllenydd me- ddylgar. Un o fympwyon diweddaraf dysgybl o dan ffug enw, yw priodoli i mi fy mod yn condemnio yr athrawon enwog; y mae genyf gymaint edmygedd o rai o honynt a neb, pwy bynag. YR HENDREF. Wil Caerwyni. Mri. Gol.: Methaf ddirnad pa amcan sydd gan y gwr uchod a'i fath wrth geisio ar hyn o bryd greu rhyw ddrwg deimlad at y Prydeinwyr mewn amser mor ofnadwy enbydus fel hwn. Nid, dim ond y Seison sydd yn, y rhyfel bwystfilaidd a rheibus, ond y mae ein cenedl ni, y Cymry, wedi taflu o'r neill- du bob rhvw annghydfod a allasaijfod rhyngddynt, ac yn ymladd eu goreu dynol ochr yn ochr a hwy, a'r Cymro Lloyd George yn flaenaf, a'r brwdfry- dicaf yn y wlad. Dylasai hyn ynddo ei hun fod yn achos taw ar y bobl hyn. Nid amser i chwilio a danod beiau ydyw yn awr, ond yn hytrach, amser i gadw gyda'n gilydd fel un gwr i gael y trechaf, nid yn unig ar elyn gwaethaf y wlad, ond holl wledydd y byd am ei fod yn elyn rhyddid, ac wrth hyny yn elyn gwareiddiad. Nid ydwyf am wneyd sylw o greaduriaid o dan ffugenwau fel yma, am nad ydyw ond gwastraff am- ser, a'r peth goreu fyddai cadw y fath ysgrifau allan, fel y gwneir a phethau meddwol yr Hen Wlad hyd ddiwedd y rhyfel, am eu bod yn Ellmynaidd elynol, cowardaidd ac anwlaagar, a dyma fel dywed yr awen ar y mater: Wil Caerwyni, Wi! dyma wr-heddyw Mewn caddug Ellmynwr; Gwr cas i'w wlad yw'r bradwr, Neu hoced-sten yn cadw 'stwr. E. PUNTAN DAVIES. Y Gymraeg, Heddwch a Barddoniaeth. Mri. Gol.: I mi ymddengys Cymraeg y "Drych" fel y'i gelwir yn llawer gwell na'r hyn alwant yn "orgraff ne- wydd". Onid efelychu un o aneirif bron wendidau y Saesoneg wneir wrth ddyblu'r n, ac yn y blaen? Beth bynag am hyna, mae He ddigon i wella ar Gymraeg llawer o ysgrifenwyr y "Drych". Mewn rhifyn diweddar, cy- frifais y defnyddid y gair Saesonig term bump neu chwech gwaith gan awdwyr ddylasant wneyd yn well. Gwe- lais hefyd "anarchiaid" a "byrglariaid," Ile proffesir pethau uchel; a syrthni crefyddol yn cael ei ansoddi yn "cys- glyd ac anneffro." Teimlaf mai hidlo gwybed a llyncu gwybed eraill wna Gwallter wrth feirniadu beirniadaeth Cadle. Pa ddewin all ddweyd paham fod arno eisieu yr "oil" yn "gwbl" neu "gyd?" Gyda hyn ai gwir defnyddio "gyd" yn gyfystyr ag "oil" neu "gwbl" heb i o'i flaen? Rhof un engraifft er gweled ellir gwella cystrawen Gwallter "Dywedaf finau fod llawer o arigen am wirionedd y frawddeg." Dywedaf finau fod Ilawer o angen gwirionedd y fraw- ddeg. Nid iawn "nas medr", meddai Gwallter, dylai fod yn "na fedr.' Wnaiff y gwr roddi ei baham? Gadewir ef i Cadle; ni wnes ond cyffwrdd a godreu ei wendidau. Gwelaf hefyd y parheir i ymosod ar yr heddbleidwyr, fel pe bae i bobl ladd eu gilydd mewn amgylchiadau neillduol yn Gristionogol. Gofynir yn froliog ond yn lied olygfyr, beth wneir pan ymosodir arnynt gan bobl ddrwg? Rhaid 'in amddiffyn ein hunain, medd- ent. Ha! gyfeillion, pwy bynag ydych, pe buasech Gristionogion, ac wedi byw yn Gristionogol yn ystod yr haner can mlynedd diweddaf pwy ymosodasai ar- noch? Pan fywiwch yn Gristionogol, bydd eich ymarweddiad dihafal o ddi- halog a dihafarch ddiarfogi pob gelyn- ion trwy bentyru marwor tanllyd ar eu penau. Ond 0, Brydeiniaid! eich tadau a fwytasant y grawriwin surion, ac ar ddanedd y plant y mae y dingcod. x Ysgrifena yr Hendref ac eraill yn dda i gondemnio ebiad ynfyd rhyw W. J. Gruffydd ar yr "g" a'r "c" mewn barddoniaeth. Tybiaf y tueddant i roddi gormod o sylw i'r ffolineb. SAGUS. Ymlaen. Mri. Gol.: Nid yn ami yr ymdra- fferthaf i sylwi ar nodion fel y rhai a geir yn "Nrych" yr wythnos ddiweddaf, a hyny'n unig am na welais eto nemawr fudd o wneuthur hyny; ond rhag i Shon y Dyrnwr gamdybio fod yn an- mhosibl ateb ei gwestiwn, bernais mai gwell fyddai anfon gair. Goddefer i mi ddywedyd hyn, hefyd, nad oes raid i mi wrth y gyfran leiaf o "glod Cad- le," na neb arall. Caf ddigon o "glod" bob dydd; gan y "Brython" hyd yn nod. Ond nid mater o "glod" personol ydyw hwn, ond o burdeb a chywiredd iaith, a hyny o ran orgraff a chystrawen. Nid, oes wr teilyngach o glod yn nglyn a hyn na Cadle! Yn awr, at y gofyniad., Gan yr ysgrifenant "ymlaen" paham na ysgrifenant "ynol?" Hen gwestiwn ydyw hwn, a theg yw hysbysu nad yw'r hen ysgol wedi bod yn alluog i'w ateb o gwbl. Beth i'w wneuthur gydag yn a pha bryd y try yn ym ac yng? Ateb yr ysgol newydd ydyw, dylid newid yr n yn yn (in) i m o flaen m neu mh, I ac i ng o flaen ng neu ngh mewn enw (noun) sy'n dylyn. Er engraifft, fel hyn y dywedir am yn Bangor ac yn Powys,—ym Mangor ac "ym Mhowys." Gwelir fod yn wedi troi yn ym. A geir rheswm dros y cyfnewidiad? Ceir bid siwr. Beth ydyw? Yr anmhosibil- rwydd hollol i gynganu n o flaen b heb orphen i ddechreu gyda'r n, ac ail-! ddechreu gyda'r b; ac nid i'r Gymraeg y cyfyngir y ddeddf hon. Meddylier am "imbecile" o "in becile," neu "im- possible" o "in-possible." Gwelir fod yr n yn yr engreifftiau hyn yn troi yn m o flaen p. Yn awr, yn nglyn a'r gair "ymlaen", ysgrifenir ef yn un gair yn unig, pan nad oes fawr o bwyslais ar- no; ymhob, ymhell, ymron, ac ymlaen! Ond mympwy ydyw peth fel hyn, me- ddir, ac heb fod yn wir o gwbl mewn cysylltiadau eraill. Aroswn fynyd. Os mympwy ydyw, mae'n fympwy a goledd- wyd yn anwyl gan yr hen ysgol yn nglyn a rhai geiriau! Er engraifft, y geiriau cyfansawdd, heblaw, uwchben, gerllaw, gerbron, drachefn! Paham na ddywedai yr Hen Ysgol "uwch ben" neu "ger Haw"? Paham y gwneir y ddau yn un? Am yr un rheswm yn hollol ag y newidir "yn mlaen," i "ym- laen" gan yr Ysgol Newydd! Yn mhob achos pan na fo pwyslais arno, y mae yn yn mynd yn rhan o'r gair, ac aiff yn m a flaen m neu mh mewn enw (noun) yn dylyn. Dyna reol yr Ysgol Newydd. Gwaw- dier hi, os myner. Ond cyn gwneuthur hyny, teg fydd dangos i'r darllenydd reol arall, ragorach. Gair ar fater arall gan i mi ddechreu ysgrifenu. Yn yr adolygiad ar gynwys rhifyn o'r "Gorlan", a olygir gan y Parch. P. Hughes Griffith, dywedir yn wawdlyd fel hyn, "Yn Hyn ac Arall gwelsom brynawn a prynhawn. Ym- ddengys fod yr orgraff newydd yn cy- meryd hyd yn nod yn Llundain (Llun- den?). Dylai yr orgraffwyr gyfarfod i waelodi eu hathrawiaeth ar gysondeb y ffydd. Nid oes galw i mi amddiffyn Mr. Hughes Griffiths, pe'n alluog i wneuthur hyny. Ond y mae mor eglur ar y wyneb mai gwall yw'r uchod, fel y synais weled golygydd y "Drych" yn myned heibio i gynwys rhagorol y rhi- fyn, ac yn ceisio gwneuthur 'capital' o beth mor eglur a dibwys. Caniata yr 10. N. y ddwy ffordd yn nglyn a'r gair hwn, sef, "prydnawn" a prynhawn" ran ffafrio ychydig ar yr olaf. Ond, hawdd iawn gweled mai gwall na chan- J fyddwyd mo hono mewn pryd oedd "prynawn." Cyn tewi, goddefer i mi ddywedyd hyn ac mi gredaf y byddaf yn rhoddi mynegiant i brofiad llawer wrth wneuthur hyny. Nid "anmharod- rwydd" nac anallu sy'n cyfrif na ddeuai llawer un i faes y "Drych" mewn dadl, ond anfoneddigeiddrwydd ac anghared- igrwydd ysbryd ei ohebwyr. Gallai gohebiaeth gyfeillgar, mewn ysbryd caredig, ar bwnc mawr fel orgraff a chystrawen yr iaith Gymraeg brofi'n ddyddorol a llesol i lawer. TEGFRYN. Enllibwyr Prydain. Mri. Gol.: Wel glywsoch chwi yr hen wragedd o Billingsgate yn crochlefain eu cynddaredd enllibus ar dalenau y "Drych"? Na, chwareu teg i Billings- gate a'i physgod-wragedd hefyd, y mae yr hen ddrychiolaethau hyn o Gaer- wyni a Chicago wedi eu taflu i'r tra- gwyddol gysgod gyda'r ddawn ddyhirol a chegrythiol. Dyma un yn ail-adrodd ei gyhuddiad celwyddog: "Lladrones fwyaf beiddgar a gwaedlyd y byd yw Prydain" ac ym- adroddion cyffelyb; a dyna y llall yn dyweyd "Coegyn cas, cecrus, a dirmy- gus y Sais," "llipryn llwfr rheibus a hunanol", a "bodyn ffals a dau-wyneb- og ydyw y Sais." Cyhuddiadau di- sylwedd a di-synwyr heb iota o sail idd- ynt, yn fwy na phe dywedid hyny am ryw genedl arall. Nid -unigolion un- rhyw genedl ydyw y cwestiwn mewn dadl, ond y cymeriad cenedlaethol. Sut bynag mae pob ffeithiau yn profi i'r gwrthwyneb, ac y mae y gronyn lleiaf o ffaith yn fwy o bwys na thunell o gyhuddiadau maleisus, ac na deng mil o dunelli o'r cyfryw heb sail iddynt. Dyma ffaith na feiddia neb ei gwrth- brofi. Mae Prydain wedi caniatau rhydd fasnachiad i Germani a gwledydd eraill, ar yr un telerau a hi ei hunan yn ei holl diriogaethau, tra nad oedd Germani yn caniatau dim o'r fath beth i Brydain. A ydyw hynyna yn profi fod Prydain yn grafangus yn eiddigedd- us, lladronllyd a gwaedlyd, ynte i'r gwrthwyneb? Gyda golwg ar y Trans- vaal, rhoddodd Prydain ei rhyddid yn rhwydd ac yn rhad iddi, ond erfyniodd y Transvaal am gael ei derbyn yn ol i gol amddiffynol Prydain o herwydd eu bod mewn perygl o gael eu traf- lyngu gan y llwythau brodorol amgylch- ynol; a phan yr anfonodd Prydain ei threth gasglydd o gwmpas i geisio gan y Boeriaid i gyfranu eu rhan ddyladwy o'r gost o'u hamddiffyn, atebodd y Boer- iaid trwy bylor a bwledi a rhagrith an- nynol. Yn ystod rhyfel y Transvaal dywedai tystion Americanaidd mai achos mwyaf y rhyfel hwnw oedd y ffaith fod Pryd- ain yn goddef gormod o ryddid, rhyddid annoeth i'r trigolion cynyrfus. Pan y cynalient eu cyfarfodydd annheyrngar- ol, ni roddai Prydain un rhwvstr ar eu ffordd yn y tiriogaethau Prydeinig, yn unig anfonai swyddog neu ddau i'r cyfarfod i gymeryd gofal o amddiffyn y cynyrfwyr annheyrngarol hyn rhag digllonedd y rhai oeddynt deyrngarol. A oes genym esiampl o ryddid mor eith- afol a hynyna o dan un lywodraeth arall yn holl hydred a lledred y byd, ac yn holl gyfnodau hanesiaeth? Eto gwyr yr holl fyd, heb angen am brawfion fod y rhyfel presenol wedi cael ei weithio i fyny yn hollol gan waith y blaid ynfyd-ryfelgar yn Ger- mani. plaid oedd yn dysgu fod rhyfel yn fendith a budd angenrheidiol i gen- edl. Dyma athrawiaeth Bernhardi a Treitschke, eilunod y bobl a garant ryfel, ei raib a'i rwysg; a'r Kaiser yn ben arnynt. A dyma y Kaiser yn cyn- gori a hyfforddi ei luoedd rhyfelgar i ymddwyn tuag at y gelynion, pwy bynag fo'nt mewn modd creulawn, fel ag i roddi eu harswyd yn gymaint arnynt, fel na feiddiai un o honynt, y gelynion, byth wedi'n gymaint ag edrych yn gam neu yn wgus ar Ellmyniad am oesau i ddyfod. Ai athrawiaeth Gristionogol a brawdgarol, neu uchel wareiddiol yw peth fel yna? Eto dywed un o'r creaduriaid Ell- I myn-addolgar hyn fod yr Almaen gan- oedd o flynyddoedd ar y blaen mewn gwareiddiad i bob gwlad arall neoil eithrio Prydain. Oddeutu deugain mly- nedd yn ol anfonodd cyngreiriau dir- westol Prydain genadon i Germani i er-l fyn ar yr Ymerawdwr William y laf, tad yr un presenol, am ei gynorthwy gyda'r amcan o hyrwyddo achos dir-1 west yn ei diriogaeth. Atebodd William laf, gwr annhraethol fwy Cristionogol j na William II, gan ddadgan ei ofid, nas gallai, am y rheswm fod Germani baner; can mlynedd ar ol i Brydain mewn gwareiddiad, gan hyny nid oedd y wlad yn barod; ac nid yw yn ddim parotach I y dydd heddyw ychwaith. Eto gwyr y byd, fod y rhyfel presenol wedi cael ei achosi gan Germani, nid yn unig am iddi fod y gyntaf i gy- hoeddi rhyfel, ond yn benaf am y ffaith iddi hi fod yn blaenori ar hyd y bly- nyddoedd mewn gwneyd parotoadau milwrol, gan wrthod cydsynio a Phry- dain nac un wlad arall i fod yn fwy cymedrol, trwy hyn gwnaeth y rhyfel yn anocheladwy o herwydd y beichiau en- bydus a osodai ar warau y werin-bobl- oedd. Yr oedd y pryder o herwydd yn Mhrydain a Ffrainc ac hefyd yn Rws- sia yn angerddol, a Germani oedd yr unig allu oedd yn benderfynol yn gwrthdynu yn erbyn lliniaru dim ar yr amgylchiadau. Nid ydym yn beio pobl gyffredin Germani yn gymaint oblegyd eu bod yn ddiymadferth gan nad oes rhyddid llafar na rhyddid gwasg yn y wlad, ond i raddau mor gyfyngedig fel y mae yn hollol ddieffaith yn ngwyneb cwestiwn o ryfel, o leiaf. A gelwir peth fel hyn yn wareiddiad ucheMt A dywed y Cymro Americanaidd, fel cyhuddiad difrifol yn erbyn John Bull, nad yw y bobl yn Lloegr yn ymrestru mor aiddgar ag y gwnant yn Nghymru. Ond nid oes diolch iddo ef am fod Cymru yn rhagori. Pe cymerai pobl Cymru y Cymro hwn fel esiampl, ni fyddai ganddynt ragoriaeth i ymffrostio ynddo o gwbl. Gweithiai y* merched yn Germani yn y meusydd yn lie y dynion, cyn y rhyfel. am dair awr ar ddeg y dydd am gyflog truenus o fy- chan. Carwn wybod mewn pa beth y mae eu gwareiddiad yn gynwysedig! Nid haeriadau di-sail yw y pethau hyn o'r eiddof, ond ffeithiau y gellir eu profi i bob sicrwydd os bydd angen. Ond yr hyn sydd hynod yw nad yw yn cyfrif dim gyda y grwgnachwyr hyn. Gellid casglu oddiwrth yr hyn ddywed- ant mai rhagfarn a dysgasedd yw eu holl stock in trade. Carwn wybod ar ba beth y maent yn ymborthi, os ar gaws Limburger a sauer kraut athraw- iaethol yr Ellmyniaid, yna gallwn ddeall paham y maent yn anadlu y fath ddrewdod a surni anaele. I MAURICE C. ROBERTS.
WIND GAP, PA.
WIND GAP, PA. Gan loan Euron. Mae genyf y gorchwyl pruddaidd o hysbysu am farwolaeth Hugh Griffith o'r ardal hon, wedi bod yn wael ei iech- yd am naw wythnos, ac wedi dyoddef y cyfan yn hynod o dawel, ac ar nos Sul, y seithfed o Fawrth, bu farw yn yr oedran teg o 73 mlwydd oed, a hyny gyda phrofiad bendigedig, ac nid oes ameuaeth na bu marw yn elw i Hugh Griffith. Mae priod a phlant yn galaru eu colled ar ei ol. Tad yr amddifad a Barnwr y weddw fyddo yn dad iddynt hwythau holl ddyddiau eu bywyd. Fel i ychwanegu at ofid a thristweh y weddw, Mrs. Hugh Griffith, cymerwyd ei merch, Mrs. Owen Ellis, i ysbyty Bethlehem dranoeth wedi marw ei fhRd, ond da genym ddeall fod Mrs. Ellis yn gwella yn rhagorol. Buaswn wedi anfon hvn o linellau cyn hyn, ond dysgwyliais ar rai o'r brodvr ag oedd vn nes i oedran Hugh Griffith, ac yn ei adnabod yn well na mi, i anfon gair am dnno. 0 bosibl y cawn ychwaneg ganddynt hwy cyn hir. Mae yma luaws wedi bod yn dvoddef gan y grip; Mr. Evan Davies svdd wedi bod yn bur wael, ond yn raddol wella vn awr. Hefyd Richard Parry sydd yn dal yn wael a methiantus iawn o hyd; ofnir v bydd raid ei ddwvn i'r vsbvtv. Mae mis Mawrth eleni yn haeddu ei canmol ar gyfrif y tywydd a gawsom sranddo: mae wedi bod yn hynod o fon- eddigaidd yma. Mis da, mis heulog Mis o haf mi dybiwn, Mis difai gredaf fi I'r gwcw a'r cacwn. Methodd y Parch. Owen Jones, Moun- tain Ash. a myned yn ol i Gvmru heb vmweled a Wind Gap yr ail waith; a chawsom un o'r nregethau goreu gan- ddo. a'r noswaith ddvlvnol cawsom ddarlith ar ei daith yn ngwlad Canaan. Trist iawn genyf hysbysu darHenwyr v "Drych." mai araf a marwaidd iawn vdyw pethau yn yr oil o'r chwarelau hyn, yn enwedig y melinau.
W- YN EISIEU
W- YN EISIEU Cymraes i ymgymeryd a gwaith ty ar fferm i Gymro. Cartref cvsurus i ddvnes brofladol a'r gwaith. Ymofyner a Benjamin Francis, Clayville, N. Y.
HOLIAD AM GYMRO.
HOLIAD AM GYMRO. Teimlai'r nerthvnasau yn dra diolch- srar am mr wvbodaeth sicr, a bnan, am DAVIT) fnpn "DAVE") C. JONFS. pvnt o Gaprblpddvn, gpr Cwrivplo, G. Cvmrn. 0 Vi-i-iria. Citv. Nevada, y clv-wvd oddiwrtbo drliweddf. dros 7 | mlvnedd vn oL-Cvfeirier: No. 50 A, "Drych" Office, Utica, N. Y.
GWYL DEWI YN SAN DIEGO, CALIF.
GWYL DEWI YN SAN DIEGO, CALIF. Gan loan o Feirion. Nos Lun, Mawrth laf, cynaliodd Cymdeithas Gwyl Dewi Sant ei chyfar- fod blynyddol yn neuadd y dref. Am 7.30, yn absenoldeb Mr. G. M. Rees, y cadeirydd etholedig, cymerodd Mr. George Holmes, Sior o Sir Fon, y gadair, a llanwodd hi hyd yr ymylon. Gwefreiddiai y lie a'i athrylith fyw a'i ddywediadau ffraeth. Cymro gwladgarol yw Sior o Sir Fon Am Gymru a'i chanu ni thawa a son; Mae am i bob Ianci roi law ar y tant A chwareu penillion yn Ngwyl Dewi Sant. Galwodd ar y beirdd i anerch y cyfar- fod, y rhai a wnaethant i'r gynulleidfa gredu fod Taliesin a Llywarch Hen wedi adgyfodi. Cafodd Mr. D. T. Mor- gan, un am drefnu y rhaglen mor deil- wng o Hen Wlad fy Nhadau. Mae rhaglen Gwyl Dewi Yn profi'n ddiwad Fod Cymry San Diego Fel Cymry'r Hen Wlad; Mae Cymru fach wen Ar lan y Tawelfor; Yn enwedig dros ben, Mewn can ei phrif drysor. Yna. galwyd ar Mr. Cenydd Morus, un o swyddogion Coleg Dwyfwyddol Point Loma. Bachgen o Ammanford, sir Gaerfyrddin, D. C., yw ef, wedi cyraedd enwogrwydd fel lienor. Traddododd araeth wir deilwng o hono ei hun, fel awdwr y llyfr enwog, a elwir "The fates of the Princes of Dyfed." Ynddo cwyd i sylw hanes yr hen Fabinogion Cymreig, y rhai y teimlir cymaint o ddyddordeb ynddynt yn Ngholegau Cambridge ac Oxford y dyddiau hyn. LIenor diguro yw Morus Point Loma, 0 waed ac o deimlad Cymro yw ynta, Fel prawf ei gynyrchion ar banes en- wogion Efrydir yn awr san lu ysgoleigion. Yna galwyd ar y Parch. H. R. Williams i anerch y cyfarfod, yr hyn a wnaeth yn felus, ac i'r pwrpas fel arfer. Bachgen yw yntau o Fon Yn traethu hen efengyl Ion. Cafwyd adroddiadau gan Mrs. Wil- liams a Miss Gwladys Jones, a digon o deilyngdod ynddynt i gael eu hadrodd oddiar lwvfan yr Eisteddfod Genedl- aethol,'a chanodd Mrs. Pringle, Misses Winifred, Mvfanwy, Blodwen Lewis, ac Owen Owens yn gwneyd i mi deimlo awydd anfon i Gymry i ofyn a ydyw yr eosiaid wedi gadael y wlad. Yr oedd parti y meibion yn wir deilwng o goron Eisteddfodol ar eu pen. Chwareuwyd y berdoneg gan Miss Edith Holmes yn feistrolgar dros ben, ac yn sicr yr oedd yn hawddach canu gyda hi na pheidio. Taflai ysbryd y Cymru Fu i'r hen alaw- on Cymreig. Yr oedd holl weithrediadau y cwrdd o'r dechreu yn llawn o ysbryd Dewi Sant; ysbryd y Cymru Fu mor gryf yno fel y drylliwyd y ddeddf a osodwyd nad oedd neb i dreulio mwy na phum' mynyd, nac i ail ganu. Trodd y ddeddf yn gan yn nhy ein pererindod. fel dy- wed y Salmydd, gan angerddoldeb y teimlad brwdfrydig oedd yn v cwrdd. Drwg oedd gan bawb i Mr. Rees fethu bod yno. Dyma fel y canodd un iddo: Mae bardd yn San Diego na 'steddodd o bell Yn nghadair Eisteddfod am englyn ei well; Mae cynyrch ei feddwl yn berlau mawr bris Diguro am englyn yw George Morgan Rhys. Un o gasbethau Mr. Rees ydyw i ddyn fradycbu ei wlad a'i genedl mewn dim, a dyma ei gyffes ffydd: Os gwerthir iaith Gwalia Gan Gymry go smala, Ni werthir ei theimlad a'i gwaed, Er eu gwaetha. Mae lawer yn haws Troi'r Wyddfa yn gaws Na chael y Cymro i wadu ei wlad, Hen gartref y Brython, ei fam a'i dad. Ar ol cael gwledd o ddanteithion breis- ion, a thalu diolchiadau i bawb am eu gwasanaeth, yn neillduol i'r rhai fu yn gwasanaethu wrth y byrddau, ac yn addurno y neuadd, ac i ninau am ddyfod yno a bwyta fel Cymry, aed adref. ———— ————