Y Drych

RHYFEL Y RHYFELOEDD. Gan John Hughes, New York City. 1 TTT iLl. Pa fodd i sicrhau heddwch parhaol? Dyma y cwestiwn pwysicaf i'w ystyried y dyddiau hyn. Peidiwch a son am "diplomatic relations;" hawliau eiddet; anmhleidioldeb Belgium, na dim arall ar hyn o bryd. Pa fodd i gael hedd- weh? ac atebiad i hwn yn unig all fod yn iachawdwriaeth i'r byd, a pha fodd i'w gadw wedi ei gael. Gwelsom yn yr ysgrifau blaenorol, nad oedd dim i'w ddysgwyl yn nad- blygiad y gyfundrefn gyfalafaidd ond rhyfel. Y casgliad y deuwn iddo yn naturiol felly yw hwn, fod yn rhaid cael gwared o'r achos, y nodweddion hyny (berthyn i'r gyfundrefn ag sydd yn achosi rhyfel. Y mae agwedd arall yn nadblygiad cyfalafiaeth ag sydd yn werth ein sylw, sef arfogaeth (militar- ism); draig yr ugeinfed ganrif. Dyma yr angenfil mwyaf dinystriol ymddang- osodd ar wyneb daear Duw. Cafodd ei fodolaeth yn yihgais anwaraidd dyn i orchfygu ei gyd-ddyn yn y redegfa am elw. Beth sydd yn porthi yr ysbryd dieflig hwn? Yr un atebiad eto, chwant am elw. Y blotyn duaf ar dudalenau hanes llywodraethau'r byd yw y "War Trust," yr ysbryd a'i symbyla a'r moddion ddefnyddia er cyraedd ei am- canion. Marchnata wnant ar waed a chnawd drylliedig y ddynoliaeth; ys- glyfaethwyr ac eryrod cymdeithas yd- ynt. 0 am wared o'u gafaelion! Nid yw y "Trust" hwn yn gyfyngedig i un- rhyw wlad neillduol, y mae wedi ei sef- ydlu yn gadarn yn mhob Ilywodraeth dan haul. 0 dro i dro, caiff y byd syn- dod ofnadwy trwy ddadleniad o weith- rediadau y "Trust" hwn. Efallai mai yr un mwyaf grymus oedd yr hwn wnaed gan Herr Liebknecht yn y Reichstag Almaenaidd yn Ebrill, 1913. Canfyddwyd y pryd hyny fod y "Ger- man Arms and Ammunition Factory" yn cadw hysbyswas, unig waith yr hwn oedd llygru a thalu y swyddogion mil- wrol yn adran filwrol y llywodraeth. Trwy ryw ddirgelwch rhyfeddol yr oedd papyrau dirgel y llywodraeth wedi canfod ei ffordd i swyddfa y cwm- ni uchod. Yr oeddynt o ganlyniad yn gallu parotoi eu cad-gyrch am dread-* noughts trwy y newyddiaduron, ac ar yr un pryd, yr oedd ei swyddogion mil- wrol cyflogedig yn creu "scares" ar lawr y Reichstag. Gyda'r ddwy elfen yna yn gweithredu, y boblogaeth ar un llaw yn cael eu cynyrfu gan y newydd- iaduron, a'r seneddwyr yn cael eu eyf- logi a'u brawychu ar y llaw arall, y canlyniad oedd parotoadau am nwydd- au rhyfel, a thrwy hyny mwy o elw i gyllid y Krupps. Tuedclir rhai pobl am ryw reswm neu gilydd, i gysylltu milwriaeth a'i drychinebau a Germani yn unig. Ond nid oes sail i'r fath syniad i'w ganfod yn hanes y Ilywodraethau. Nid yw Prydain ysywaeth yn lan oddiwrth y pechod hwn. Derbyniodd hithau ei "shock" Mawrth 17, 1914, pan y dad- lenodd Philyp Snowden, aelod seneddol .Iros Blackburn, y "War Trust" a'i weithrediadau yn Mhrydain. Y mae rhai o ddarllenwyr y "Drych" yn cofio yn dda y "war scare" ysgubodd dros Brydain yn 1909. Ond fe gvmerodd rhywbeth hynod le rhyw dair blynedd yn fiaenorol i hyn. Dywedodd Tarll Cawdor, llvwydd "The Institution of Naval Architects": "During the last twelve months, with the exception of the Vanguard building at Barrow, not one battleship has been'laid down in a private shipbuilding yard at home." Pan yr oedd y newyddiaduron yn gwasgaru dywediadau o'r-fath hyn ar hyd a lied y wlad, yr oedd y "jingo- ists" yn bvysur yn Nhy'r Cyffredin. Wele Syr Charles MacLaren, y pryd hyny yn aelod o'r ty, hefyd yn Uywydu a swydclog ar fwy nac un o'r "arma- ments firms," yn rhoddi mynegiant i rywbeth tebyg i hyn. "Things were bad twelve months ago, and he was sorry to say that they were still bad. He had seen no evidence of improve- ment during <he last 'twelve months, and really there was very little evi- dence of any distinct improvement in the future." Beth oedd yn myned yn mlaen yn yr argyfwng neillduol hwn? Yr oedd y "ffirms" hyn oil yn parotoi ar gyfer y cynauaf. Yr oeddynt wedi hau eu had- au gwenwynig, yr oecjdynt yn dysgwyl am y ffrwyth. Yn y cyfamser yr oedd- ynt hwy yn parotoi eu hysguiboriau. Yr Armstrong, Whitworth & Co. yn parotoi "gun mountings" newyddion. Yn 1908 y Coventry Ordnance Works yn adeiladu "gun mountings" yn Scotstown. Yr oedd 'Beardmore & Co. a Vickers, Limited yn gwneyd ychwanegiad a chyfnewidiadau yn eu masnachdai yn Parkhead. Yn aWl" wele bob peth yn barod i dderbyn yr elw, ac fel fwlturiaid wele hwy yn gwvlied yr awr fwyaf cyfaddas i syrthio ar y cenaw. Un diwrnod dacw, wr pur foneddig yn galw ar Mr. Asquith a Mr. Church- ill; ei enw oedd Mr. Mulliner, efe yn swyddog yn y Coventry Works (enw arall am John Brown & Co.). Ar air Mr. Mulliner ei hun, deallwn iddo ys- grifenu yn barhaus am dros dair blyn- edd at y llywodraeth gan geisio gan- ddynt adeiladu dreadnoughts. Swydd arall o'i eiddo oedd rhoddi gwybodaeth i'r llywodraeth o'r hyn oedd Germani yn ei wneyd, yr hyn brofwyd yn ddi- weddarach ei fod yn anwiredd noeth. Ond gweithiodd y "trick" yn ardderch- og. Dacw Mr. Arthur Lee, aelod sen- eddol dros Fareham, yn codi ar ei draed -yn Xhy'r Cyffredin ac yn traddodi ar- aeth danllyd, "We want eight, and we won't wait." Hwy gawsant eu hwyth, dechreuodd y gweithfeydd oeddynt bron yn sefyll weithio, llan- wyd cyllid yr Armour Trust, gwirion- wyd y bobl, ac heddyw maent yn talu pris gwaedlyd am y brad. Dyddorol annghyffredin yw canfod hyd, lied, a dyfnder gwladgarwch ael- odau y "War Trust." Gwneir y "ring" i fyny o bedwar neu bum cwmni, gyda "interlocking directorates," fel nad yw yn bosibl i'r naill na'r llall gynyg pris is na'u gilydd pan mae y llywodraeth yn gwneyd cytundebau. Nid yw o wa- haniaeth pa un o'r cwmnioedd gaiff y gwaith, aiff yr elw i gyllid yr oil. Ond cofier nid yw y gwladgarwyr (?) hyn yn foddlawn ar yn unig anrheithio eu llywodraethau ei hunain, estynent eu crafangau i wledydd eraill. Pan maent yn gwaeddi yn Mhrydain i barotoi yn erbyn yr Almaen, mae eu cenadon yn gweithio yn gryf yn yr Almaen am yr un peth, ac hefyd yn y gwledydd eraill, am iddynt ymarfogi yn erbyn Prydain. Er engraifft. Canfyddwyd fod gan Mri. Vickers, y Prydeinwyr sydd ganddynt weithfeydd yn Sheffield, Barrow a Birmingham, ffactri yn Placentia de las Armas yn yr Ysbaen, ac un arall yn Spezzia yn yr Eidal. Ond sylwed y darllenydd yn fanwl ar y cysylltiad gwladgarol arall o'u heiddo, sef y Whitehead Torpedo Factory yn Fiume, Awstria, ac yn erbyn Awstria y gofynodd Winston Ohurchill am lynges yn Mor y Canoldir, Mawrth 1914. Gwladgarwch wir! Mae hwnw yn gyf- yngedig hollol i'w dyddordeb masnach- ol. Ni adwaen y cyfalafwr wlad; ei faner yw Human ddu ysbeilgar mar- siandaeth; ei aur yw ei Dduw. Mae bwledi wnaed ac a wneir gan gyfalaf Prydeinig yn cwympo bechgyn Pry- dain ar faes y frwydr wrth y miloedd heddyw.

CYMAWFA BEDYDDWYR CYMREIG OHIO A CTOELLEWINEARTH PENNSYLVANIA. Cynaliwyd gwyI flynyddol y Gyman- fa uchod eleni gydag eglwys yr Im- manuel, Newcastle, Pa., dyddiau Sad- wrn a Sul, Mai yr 8fed a'r 9fed, 1915. Cynaliwyd y gynadledd am ddeg o'r glooh foreu Sadwrn: Y llywydd, Mr. Eliab Reese, yn y gadair. Darllenwyd a gweddiwyd gan y Parch. D. Rhoslyn Davies, Homestead, Pa. Canwyd emyn o fawl, a gweddiwyd gan y Parch. David Evans, Youngstown, Ohio. Dar- llenwyd llythyrau ac ystadegaeth yr eglwysi. Darllenwyd cofnodion y gyn- adledd ddiweddaf gan yr ysgrifenydd, y rhai a gadarnhawyd. Cyflwynodd y trysorydd ei adroddiad. Etholwvd y brodyr canlynol yn swyddogion am y flwyddyn ddyfodol: Llywydd, y Parch. J. T. Llovd, D. D., Youngstown, Ohio; is-lywydd, Mr. Benjamin Jones, New- castle, Pa.; ysgrifenydd, am dair blyn- edd, y Parch. J. Dwight Roberts, Johnstown, Pa.: trysorydd, am dair blynedd, Mr. Charles Williams, Pitts- burgh, Pa.: ^mddiried'olwyr (adran Ohio) Daniel Lewis, Youngstown, am bum mlynedd; adran Pennsylvania, Lewis Edwards, Sharon, Pa. Ar gais eglwys Youngstown pender- fynwyd fod y Parch. David Evans yn cael ei dderbyn fel aelod o'r Gymanfa. Mae y brawd Evans yn aelod o eglwys Gymreig Youngstown. Hefyd, derbyn- iwyd y Parch. W. R. Griffiths, gwein- idog eglwvs, Chatham Street, Pitts- brug; a'r Parch. Clifford S. Joshua, s;weinidoig eglwys Newcastle, Pa. Rhoddwyd deheulaw cymdeithas i'r tri brawd uchod gan y llywydd. Caniatawvd llythyrau gollyngdod i'r Parch. T. S. Evans, cyn-weinidog eg- lwvs Freedom. N. Y.; ond yn awr yn Barneveld, Wisconsin, a'r Parch. Evan F'lias, Minora] Rid.ge. Ohio. i ymuno a Chymanfa Dwyrain Morganwg, Cymru Penodwyd y brodyr canlynol ar y gwa- honnl bwyllgc^au: Penderfyniadau— YSGOLDY CYNTAF MYXYDD CYNFFIG, D. C. I Y Parch. D. RhoslynDavies a Mr. David I Williams, Youngstown; marwgofion, I y Parch. R. C. Morgan a Mr. Reese, I Newcastle; olrheinwyr, y brodyr W. A. Johns, Newcastle, ac Henry Harris, Sharon; moddion cyhoeddus, y Parch. Clifford S. Joshua, W. A. Johns a B. Jones, Newcastle; S. K. Fielding, Youngstown; H. Harris, Sharon; Win. Griffiths, Pittsburg. Wedi i'r Parch. R. C. Morgan weddio gohiriwyd hyd I dclau o'r gloch y prydnawn. I Cyfarfod dau o'r gloch.—Agorwyd Y I gynadledd drwy i'r gweinidogion a'r cenadon gyduno mewn mawl i Dduw, ac ar gais y llywydd, y Parch. J. T. Lloyd, darllenwj«i a gweddiwyd gan y diacon William A. Johns (Brython), Newcastle. Hysbysodd aelodau y pwyllgor benodwyd y llynedd i aw- grymu i'r gynadledd hon "pa fodd y gellir eangu defnyddioldeb ein Cyman- fa," eu hanmharodrwydd i roddi ad- roddiad: yn ol eu cais penderfynwyd ein bod i gymeryd y mater o dan ystyr- iaeth brydnawn Sul ar ol y cyfarfod eyhoeddus. Yn adroddiad ymddiriedolwyr adran Ohio, hysbysr'yd fod capel Weathers- field, Ohio, wedi ei werthu am $200,0-f), a bod gweddill vn y drysorfa o! $307.55, Derbyniwyd llythyr oddi-! wrth eglwys East Greenville, Ohio, yn apelio am gymorth arianol. Pender- fynwyd fod sioo.oo yn cael eu cyf- lwvno iddynt. Yn ychwanegol at y ■ penderfyniadau arferol parthed gwa- hanol gymdeithasau yr enwad, yn gy- Loeddiadol, addysgiadol a chenadol, j nasiwvd y canlynol: 1. Ein bod yn llawenhau am fod ein hanwyl frawd, y Parch. J. T. Lloyd, D. D., Youngstown, yn abl i fod yn 'bresenol gyda ni, a chan fod ein brawd, o herwydd afiechyd a gwendid, wedi ei orfcdi i ymddiswvddo fel gweinidog eg- lwys Walnut Street, Youngstown, wedi gwasanaeth o yn agos i ddwy flynedd ar bymtheg, dymunwn fel Cynadledd j gyflwyno iddo ef sicrwydd o'n cydym- deimlad llwyraf. Yr ydym yn llawen- hau oblegid llwyddiant diameuol ei weinidogaeth faith yn Youngstown, yn gweddio fod yr eglwys sydd wedi ei hamclclifarlu o'i wasanaeth ffyddlawn yn cael presenoldeb a bendith y Pen Bugail yn awr ei thrallod. 2. Ein bod yn gofidio oblegid y modd y cefncgir y "moving pictures" gan: grefyddwyr, ac yn galw ar aelodau ein heglwysi i ystyried yn ddifrifol a ydyw hyn yn cvdweddu a'u proffes ac yn fan- eisioI i'w ysbrydolrwydd. 3. Ein bod yn edrych ar y rhyfel creulon yn Ewrop gyda dwfn dristweh, ac yn dadgan ein cydymdeimlad puraf a'r dyoddefwyr, yn neillduol y gwrag- edd a'r plant yn y fath ddrychineb a suddiad y Lusitania, a gweithredoed;d eraill o'r un natur. 4. Ein bod yn dymuno nawdd y nef- oedd ar ein hanwyl frawd, y Parch. Clifford S. Joshua ar ei ymweliad a Chymru, a dvchweliad dyogel iddo ef a'i deulu atbobl ei ofal yn Newcastle, Pa. Hefyd, fod llvthyr o gymeradwy- aeth i'w gyflwyno i'n brawd gan ys- grifenydd y Gymanfa. 5. Ein bod yn cyflwyno ein diolch- garweh i eglwys Newcastle a'i gwein- idog am y modd croesawgar y derbyn- iwyd y Gymanfa, a chyflawnder y ddarpariaeth ar gyfer pawb. Penderfynwyd brydnawn Sul fod y nwyllgor ar fater eangiad defnyddiol- deb y Gymanfa i'w barhau hyd y flwyddyn nesaf, ac fod y Parch. i. T. Lloyd a'r brawd Benjamin Jones, v llywydd a'r is-lywydd, i'w hychwanegu at y pwyllgor. Aelodau eraill y pWyll- sror ydynt: Y Parchn. D. Rhoslyn Davies, R. C. Morgan, a'r brodyr David Reese ac Henry Harris, Penderfvn- wyd fod y Gymanfa nesaf i'w chvnal gyda'r esrlwys yn Sharon, Pa. Terfvn- wvcl y Gvnadledd trwy weddi gan y PaT.h. W. R. Griffiths, Pittsburg. Y moddion eyhoeddus. Presrethwyd vn y gwahanol sryfarfodydd fel y can- lyn: Nos Sadwrn, y Parch. Dd. Evans yn Gymraeg, a'r Parch. R. C. Morgan yn Feisneg. Boren Sul, y Parch. W. R. Griffiths yn Gymraeg, a'r Parch. J. Dwight Roberta vn qeis-net. Pryd- nawn: Y Parch. D. Rhoslyn Davife? vn Seisneg. o Sul, y Parch. J. Dwight Roberts a'r Parch. R. C. Morgan, v ddau yn Sei«n°rr. Cynaliwyd cyfarfod eweddi am naw o'r v diacon William Griffiths vn llvwvddu. Yr oedd vr holl rvAnrfodydd eyhoeddus vn ng<>fal y gweinidog. v Parch. Clifford S. Joshua. Cvfarfod Cymanfa rhagorol. y cynulleidfaoedd yn lluosog. y carni vn fendiszedliz. v pregethu vn rhasorol, a Duw yn ?wpnu.—.T. Dwight Robert^ (Ysgrifenydd).

NODLnAU 0 FYNYDD CYNFFIG. I Gan y Parch. J. T. Griffith.. Sul a Llun, Mai yr 2il a'r 3ydd, cynaliodd eglwys Pisgah, Pil, ei chyfar- fodydd blynydclol pryd y y pregethwyd gan y Parchedigion Dan Davies, Fish- guard, a J. R. Evans, Llwynhendy. •Cafwyd pregethau grymus a chynull- eidfaoedd mawrion a llwyddianus. Nos Sadwrn, Mai laf, ar ol cystudd byr, bu farw y brawd rhagorol a char- edig Edward Thomas, yr adeiladydd. Brodor oedd Mr. Thom.as o Gwm Garw; ganwyd ef yn agos i Bontycymer, Mehefin y 5ed, 1856. Enwau ei rieni oeddynt Jenkin a Gwenllian Thomas. Pan oedd ef tua phum mlwydd oed, sy- mudasant i'r Porth, Cwm y Rhondda. Pan yn bymtheg mlwydd oed bedydd- iv/yd ef yn hen eglwys Salem, Porth, gan v Parch. Mr. Williams, cliwedda" yn awr. Deugain mlynedd yn ol ym- unodd mewn glan brio das a Miss Eliza- beth Rees, yr hon sydd yn awr yn ei galar. Ganwyd iddynt chwech o blant —pump o honynt yn fyw. Claddwyd ei weddillion marwol dydd Iau, Mai Ged, yn mynwent hen eglwys y Pil. Ar v ffordd i'r gladdfa cynaliwyd gwas- anaeth yn nghapel Pisgah. Cafodd an- gladd narchus iawn. Dydd Mercher, Mai 5ed. bum yn angladd Gwilym Jenkins. Dygwyd ei gorff o Ferthyr i Siloam, Cefn Cribwr, lie v'i claddwyd. Mab oedd i Rees Jenkins, Gilfach Goch. Yr oedd i Gwilym air da gan bawb a chan v gwirionedd ei hun. Fferyllydd oedd. Gadawodd weddw a dan o blant. tarl, ac amryw o berthyna.sau a llu o ffrynd- iau i alaru ar ei ol. Nid oedd ond 36 o flwvddi oed. Ysp'cl^v evntaf MvnTdd CTnffisr. Yr adeilad uchod oedd ysgoldy cyn- taf Mynydd Cynffig. Adeiladwyd ef yn agos i 80ain o flynyddoedd yn ol i fod yn dy engine at wasanaeth ffwrnes flast yn ymyl. Pan ataliwyd y ffwrnes symudwyd y peiriant a throwyd yr hen adeilad at wasanaeth addysgiadol, crefyddol a theuluol. Yr ysgolfeistr cyntaf wyf fi yn gofio yma oedd y di- weddar Barch. R. Brown, gweinidog- Pisgah, yr amser hwnw. Aeth oddi yma i Bentyrch yn 1851, lie y bu farw yn 1855. Cynelid yr ysgol hon gan weithwyr pwll y Pil. Cedwid dwy geiniog y bunt o'u harian yn y swyddfa bob wythnos. Enw yr ysgol oedd "Ys- gol Bryndu." Parhrtodd hyd 1859, pryd y codwyd ysgoldy uwchlaw Elim, lie y cynaliwyd yr ysgol wedi hyny. Yr hen dy engine hefyd oedd cryd Meth- odistiaeth Mynydd Cynffig. Yma y cynaliodd eglwys Fethodistaidd Moriah ei chvfarfodydd yn mlynyddoedd cyn- taf ei bodolaeth hyd nes iddi godi ei chapel, yr hyn wnawd yn 1850. Y cof diweddaf sydd genyf am wasanaeth yr hen adeilad yw fel preswylfan teuluol —set teulu y diweddar Joseph Hard- ing. Y mae llawer o ddarllenwyr y "Drych" yn America a lleoedd eraill fyddant yn falch i gael v darlun uchod am mai ynddo y cawsant elfenau eu. haddysg. Tynwyd y darlun ar fy nghais gan Mr. E. T. Esaias, un o feib- ion fy hen gyfaill y diweddar Esaias Esaias. Rhwng v fan y safwyf a'r hen afon enwosr Cvnffig ar hyd glanau yr hon i gvfeiriad v mor, y mae amryw leoedd sydd yn Ilawn o swvn i'r hynaf- aethvdd. Pwnc mawr v dydd vma yw v rhyfel ofr.adwy. Y mae lluaws o'n dynion ieuainc ac eraill wedi ymuno a'r fvdd- Ll. Y cvntaf i'w ladd o'r srymydogaeth hon ar faes v frwydr oedd dyn ieuanc o'r enw Maddock, o fferm Troedvrhiw, yr hon sVílel yn agos i Benvbrvn.

INFORMATION WANTED. I Re WILLIAM OWEN, late of Sling, Beaumaris, N. W.. last heard of at 721 Adam St.. Steubenville, Ohio, and 246 Fourth St.. Steubenville, 0.. also South High St. Inquirer, J. L., "Drych" Office, Utica, N. Y.

Fclmd am Gvmrc. -a Teimlai'r perthvnasan yn dra diolch- gar am rvw wvbodaeth sicr, a buan, am DAVID (neTi "DAVE") C, JONES. gvnt o GaprbTeddvn, ger Cwmyglo, G. Cvmrn. 0 Virginia Citv. Nevada, v I clvwvd oddiwrtho ddiweddaf, dros 7 rn'vnedd vrt ol.-Cvfeiri-,r- No. 50 A. "Drych" Office, Utica, N. Y.

Y TY AR Y TYWOD Hanes dyn a feddyliai fwy o hono ei hun nag o'i Arglwvdd: "gwr ffol, vr hwn a adeiladodd ei dv ar v tywod. Gan Iolo Felyn (Blaeucowin). Penod I. Cymer gras a natur oesau i genedlu dyn da a pharchus. Ni ddaw allan o ddyn ond a roed ynddo. Yn ddiweddar y dechreuwyd efrydu yr hyn elwir yn etifeddiadaeth, sef deddf trosglwyddiad noclweddion corfforol, meddyliol ac ysbrydol y rhieni i'r plant. Hyd yma, ymrafaelia plant yn nghylch yr eiddo bydol a adewir iddynt gan eu rhieni, ond neb feddvlia fod yr etifeddiaeth gorfforol, feddyliol ac ysbrydol yn llawer pwysi- cacho Y mae nodweddion rhagorol rhiant neu riaint yn werthfawr iawn, a thueddfrydoedd drwg yn anfantais ofnadwy. Disgynai ein harwr o ddau riant gwahanol o ran pryd a gwedd ac an- sawdd enaid. Hanai ei dad o bentref yn sir Gaerfyrddin, ac ymfudodd i'r gweithiau pan yn ieuanc, wedi treulio rhai blynyddau yn llafurwr amaeth- ydclcl. Yr oedd ei fam yn anedig o bentref gweithfaol yn Morganwg, ond o ba haniad gwreiddiol y Mawredd yn unig wyr! Yr oedd o ddygiad i fyny a diwylliant anfwynach na'i gwr. Yr oedd ei gwr o reddf feddvlgar, ac er na dderbyniasai dim addysg, namyn a gawsai yn yr Ysgol Sul, yr oedd yn gryn ddarllenwr ac yn hoff o lenydd- iaeth y Cymry. Yr oedd y fam, ar y llaw arall, wedi ei chodi yn ddiofal, yn benrydd ac yn ddibarch "o reolau gweddus moes a chrefydd. Mynychai y capel yn ei genethdod, ac wedi ei dyweddiad i Abel Morris, a thrwy ei ddylanwad masweddol arni fel ei chariadfab yn benaf, derbyniwyd hi yn aelod gyda'r Annilbynwyr, ac ym- ddygodd yn weddol o weddus am rai blynyddau ar ol ei phriodas. Ond o flwyddyn i flwyddyn, ymddirywiodd hyd yr aeth yn front ac afrywiog, oblegid trech yw natur na dysgyblaeth yn ami. Yn ei thy, aeth yn dra es- geulus; ac yn gyhoedd, yn gegrus a ffraegar. Felly, magwraeth a hyffordd- iant paganaidd ac annuwiol gafodd ein harwr, eu hunig blentyn. Yn achlysurol safai hi ar drothwy ei drws, a'i dyrnau yn eu heis, yn debyg i ysten ddwy-ddolenog, gan roi bras a chras anerchiadau yn ami i'w chymyd- ogesau; ac yr oedd ei dynoethiad o'u gwendidau a'u gwarthnodau tybiedig yn codi gwrid i wynebau gwragedd parchus. Yr oedd ei ffraethineb yn ddiareb yn y pentref, a rhoddai ffrae rhyngddi a chydffraewraig dafodrydd arall frwd ymgom Brutus a Casius dan gysgod. Yr oedd rhywbeth mileinig yn ei danodiaeth athrodus. Yn fynych, wedi cael y goreu ar ei gelynes, gosodai ei hysgubell gyda hen fonet arni wrth y drws i'w chynrychioli gyhyd ag yr ai hi i'r ty i gyflawnu ychydig o waith afler hanfodol angenrheidiol. Fel canlvniad hyn o afreolaeth, tor- wyd hi allan o aelodaeth droiau, ond meddai ar gymaint cyfrwysdra edifeir- wch fel mai anhawdd oedd peidio a'i derbyn yn ol. Byddai yn gyntaf yn y cyrddau gweddi, ac ar fyr, byddai yn y gyfeillach o flaen pawb ac yn ddefos- iynol yTi nghongl y sedd yn agos i'r sedd fawr. Gwyr grymus gyda ph\g- ffyrch yn unig allasai ei chadw o'r capel. Arferai yr hen Abel ddadgan "y cai yr angelion gryn job i gadw Betsi allan o baradwys." Felly rhwng y ddau riant, nid oes eisieu ond crybwyll mai ebol gwyllt oedd ein harwr. Yr oedd ganddo bryd a gwallt glasgo-ch ei fam, a llygad glas ei dad; meddai reddfau anfwyn ei fam, ac efrydgarweh ei dad; yr oedd ganddo gais ddigywilydd ei fam ac ychydig o ddiwylliant ei dad; yr oedd yn welliant ar ei fam, ond yn waethygiad ar ei dad. Yn gyfagos i'r ty, yr oedd tafarn y Ddraig Goch, ac ar nosweithiau, ceid yr hen Abel yno yn y gongl gyda'i beint o gwrw o'i flaen. Yn y Ddraig, hefyd, yn yr ystafell hir ar v llofft y cynelid cyfarfodydd Cyfrinfa Cym- deithas y Derwyddion. Cyfarfyddai yr aelodau un waith bob dwy wythnos, ac ar nos y gyfeillach, gwelid yr hen Abel yno, nid yn y capel. Neillduid cein- iogau .bob mis ar gyfer cyflenwi diod, a'r dybiaeth oedd mai v ddiod oedd tynfa yr hen Abel, nid dvngarweh. Gan yr absenolai lluaws eu hunain o gyfarfodydd y Gyfrinfa, byddai yno gryn wlychiad o'r ewrw melyn bach i'r ychydig ffvddloniaid ddeuent vn nghyd. Yn y cyfarfodydd hwyrol hyn, pan y byddai llestri vr hen Abel yn llifo dros eu hymylon a'i glai yn wlyb, yr hoffai ymdrin a phynciau athrawiaethol cref- ydd-yn enwedig yr arfaeth, etholed- igaeth gras, bedydd a phynciau sydd yn gryn faich i ddynion sobr. A gafael yn nolen ei beint a'i law dde, ac yn ei hir bibell glai wen a'i aswy, nid oedd ar Abel ofn na dirgelwch na drychiolaeth, na phwnc na phanic. Ei brif wrthwynebwyr ar bvneiau yr arfaeth a bedydd oedd gwr y dafarn a'r Diacon Bach, fel y'i Felwid, sef Shams Dafys, y Bedyddiwr. Wesla oedd 'gwr y dafarn, neu yn hytrach fu cyn iddo fyned i estyn cwrw. Yn hir, wedi colli aelodaeth a moes enwad crefydd. ym- lynir wrth y gred a'r athrawiaeth. Ymffrostiai v tafarnwr yn rhesymol deb ewyllys rydd a syrthiad oddiwrth ras. Defnyddiai ei hun fel engraifft ddar- luniadol. Un o'i hoff eiriau oedd v gair "posibilrwydd," a soniai yn fyn- ych am vr hyn a alwal efe mewn dyn yn "bosibiliadau." Yr oedd yr Ar- glwydd, ebe efe, wedi gosod dyn yn y fath fodd fel yr oedd mor bosibl iddo fyned i golli a dyfod i'w gadw. Fe fyddai yn well gen i," ebe Gwr y Ddraig. "deimlo 'mod i yn rhydd ewyll- ysiwr a syrthio oddiwrth ras, na bod yn gaeth i ryw drefn." "Svnwn i fawr," ebe Abel: "v Trap llawer o ddynion yn well ganddynt eu coel na'u lies. Y mae yn well gan am- bell un fod yn rhydd ac yn ddilewyrch na bod yn gaeth ac vl1 barchus." Llawer ddadleuwvd yno ar y fath byneiaiu a: "Phwv^oedd Melchisedec?" A yw yn iawn ac Yssrythyrol i fedydd- io mewn dwr spfvll? ac felly vn v hlaen. Yn gyffrpdin. terfynid gyda dadl ar yr Arfaeth. "Haerwch chwi a fynwch, fechgyn," pbe Abel, un noswaith, "nid ydym oil namyn olwynion yn y peiriant mawr; ac er y telmla pob olwyn fach yn rhydd ar ei hechel, y rhod fawr sydd yn ein symud. Y mae bob amser yn gysur i fi goelio y bydd ein eyfrifoldel) yn llai o'n bod yn rhan o drefn Duw yn hy- trach nag o annhrefn ein mympwy ein hunain. Onid ffolineb yw i ni goleddu athrawiaeth a'n rhwyma i ysgwyddo yr holl gyfrifoldeb o'r drwg sydd yn y byd?" Mynych iawn yr anngbofiai AbSl yr awr o'r nos yn y cyfarfodydd blasus hyn, a byddai yn agos i ganol nos yn ami cyn ystyried beth oedd. Nid yn anaml y deuai Betsi i fyny, a chan gil agor y rlrws, byddai un edrychiad yn ddigon i godi Abel oddiwrth ei beint. "Clywsoch," ebe efe un noson, "am gysylltiad clasurol Socrates a'i Santip, a pherthynas Ysgrythyrol Job a'i wreigan yutau, eto ni phechodd y ddau, er i'w cymharesau lefaru megys y llefara dwy o'r ynfydion. Caffed am- ynedd ei pherffaith waith hyd yr ys- grifener enw Abel Morris yn nheml clod gyda y ddau hyny." Gyda'i fod yn gorphen, gwelid gwyn- eb anhawddgar Betsi yn agen y drws, ac ebe hi: "'Nawr, Abel. der di sha thre. Gallai dynion feddwl nad oes gen ti ddim cartre cwmffwrddus i dd-od iddo, o gwbwl. Ffitiach fyddai i ti aros mwy yn y ty, na dod i roi dy wen yma: a storio dy wg erbyn dod sha thre. Wyt ti'n dod?" Yna troai i fyned, a gwelid Abel yn ymostwng i'r anooheladwv; yn codi, yn gosod ei hir bib glai ar y pentan, yn dysbyddu ei beint, ac yn dylyn, nid o'i hofn hi, fel v dywedai, ond o ofn y drwg anllywodraethus oedd yn ei gen- au, fedrai osod troell naturiaeth yn fflam unrhyw bryd. Wedi eu myned, ebai Gwr y Ddraig: "Gellid meddwl wrth rondo Betsi yn siarad fod ganddi gartre cysurus: par- Iwr a droing rwm, gyda phiana. cwshin tshers, Ion vn y cefn, gvda llyn ag elyrch yn y ffrvnt, a gwas lifra yn ateb pob galwad. Druan o'r hen Abel!" (I'w Barhau).

"WRTH "FIT FFRWYTTTATT YR ADNA- B YI?F V/CHHV7YNT. Gan Gwernogle. Mae y Kaiser yn nglyn a'r rhyfel hon, trwy ei ymffrost gableddus, yn hawlio fod Duw o'i blaid. Nid yw Duw wedi addaw erioed i fod gYdag un genedl mewn rhyfel ond Israel. Dyma Ei addewid: "Ti wyt forthwyl i mi, ac arfau rhyfel, canvs a thi y drylliaf y cenedloedd, ac a thi y,drylliaf y cerbyd a'i farchog" (Jer. li., 20). Yn ol Michah 5: 7 ac 8, rhaid i'r genedl hon fod hefyd fel gwlith, neu o fendith i'r byd. A ydyw Germani yn dal y 'test' hwn? Onid yw ynffaith eglur eisoes fod milwriaeth Prwsia yn felldith i'r byd? Nid yw Germani yn gwneyd ond y peth nesaf i ddim mewn gwaith cen- adol. Mae' yn rhoddi y Beibl i'w phobl ei hun, a dyna bron yr oil. Mae cen- edloe,dd yn ogystal a phersonau unigol i'w hadnabod wrth eu ffrwvthau. Yn Matt. 21: 43, gan anerch yr luddewon, Crist a ddywed. "Am hyny meddaf i chwi, y dygir teynas nefoedd oddi arnoch chwi (yr Iudde von), ac a'i rhoddir i genedl (nation) a ddygo ei ffrwvthau." Y ffrwythau y cyfeirir atynt yma oeddent, ac ydynt, y pethau neillduol hyny, pa rai oeddynt wedi eu rhagfynegu gan y proffwydi a fyddent yn gysylltiedig a gweddill Israel (Michah 6: 7 ac 8). Rhaid ïffrwyth y pren fod yn arbrawf (test) o'i adna- byddiaeth (identity). Dyma v prawf anffaeledig i adnabod y genedl y mae Duw yn Dduw cyfamodol iddynt hedd- yw: ac y mae mor hawdd, i'r sawl sydd ganddynt lvgaid i weled, i adnabod y genedl hon heddyw ag ydyw adnabod yr haul oddiwrth y lleuad a'r ser. Mae yn sefvll yn hollol ar ei phen ei hun— Prydain; "o herwydd naham wrth eu ffrwythau yr adnabvddwch hwynt." I fyny hyd oddeutu canol v 15fed ganrif cyfrifir (gwel Whittaker) nad oedd poblogaeth Prydain rhyw lawer dros bed air miliwn: yr vdym yn awr wedi cynyddu i fod yrf agos i 46 miJiwn o eneidiau yn y Deyrnas Gvfunoh Yn y cyfnod y cyfeiriwvd ato yn barod, nid oedd genym ddim meddianau trefedig- aethol mewn gwirionedd. ond yr ydym wedi bwrw ein gwraidd, ac y mae ein cangenau wedi ymledu, nes y mae gen- ym heddyw oddeutu 70 o drefedigaeth- au, ac yr" ydym mewn meddiant o un rhan o bump o diriogaeth y byd, gyda phoblogaeth o 400' miliwn o eneidiau. Yn ystod yr haner canrif ddiweddaf y mae yr Ymerodraeth wedi dyblu ei hun mewn arwynebedd, mewn poblogaeth, ac mewn cyllid, ac y mae ei masnach wedi mwy na threblu. Y mae yn ffaith nas gellir ei gwadu ein bod wedi profi yn wlith neu fendith i bawb sydd wedi dyfod dan ein nawdd a'n cysgod. Mae naw rhan o ddeg o waith cenad- 01 y byd heddyw yn llaw Prydain Fawr a'r Unol Dalaethau (v rhai sydd o hon- om ni), gan adael ond un rhan o ddeg i'r gweddill o'r byd. Yr ydym yn rhoddi rhanau o'r Beibl mewn mwy na 400 o ieithoedd. Gallwn ddywedyd yn wir-Yr Ar- glwydd a anfonodd air i Jacob; ac efe a syrthiodd ar Israel. Gan nadyw Prydain Fawr ond hanes Israel wedi ei ddwyn yn mlaen, mae yr addewid werthfawr hon i Israel yn eiddo Prydain heddyw: "Dy noddfa yw Duw tragwyddol, ac oddi tanodd y mae y breichiau tragwyddol; ac efe a wthia dy elyn o'th flaen, ac a ddywed, Difetha ef. Israel hefyd a drig ei hun yn ddyogel, ffynon Jacob a fydd mewn tir yd a gwin; ei nefoedd hefyd a ddi- fera wlith. Gwynfydedig wyt, 0 Israel; pwy sydd megis ti, 0 bobl gad- wedig gan yr Arglwvdd, tarian dy gyn- orthwy, yr hwn hefyd yw cleddyf dy ardderchowgrwydd! a'th elynion a ym- ostyngant i ti, a thi a sethri ar eu huchel-l'poedd liwvnt" (Deut. 33: 27-29).

USE THE THOMAS KEYLESS PAD- LOCK. It works like a safe. To open simply turn the knob, counting the clicks. It can't be picked, can't he forced, can't be opened with skeleton keys. Con- structed of brass and neatlv ianenned steel. No kevs to lose or misolace. Tt will last a lifetime. Frenaid to any nart of the U. S. for in C)r English. T"B0-Ta STTPPT.y FnTTSE. 4432 N. T,p-n-n lwe. CHICAGO. ll,L

igaidd hyd y byddai ei wrthwynebwyr yn foneddigaidd, ond yr ydoedd ganddo allu i fflangellu yn chwerw y rhai a ymosodant arno yn annheg. Mae yn ddiameu genyf nad anfonwyd Cymro erioed i ddeddfwrfa ein Talaeth ag oedd yn meddu ei allu, er mai Cymro o Gymru ydoedd, ac na chafodd fawr o fanteision addysg. Nid oedd fawr i dwrna yn y sir a allasai ei godymu mewn iaith na gwybodaeth gyfreith- iol; mewn gwirionedd dyma oedd ei strong hold. Gallasai, pe yn dewis, fod wedi cael ei dderbyn yn aelod o'r bar, a dywed- odd wrthym lawer gwaith mai dyna a ddylasai fod wedi ei ddewis yn alwed- igaeth er ei fod yn alluog i ddeall bron bob peth mewn uchelddysg, eto nid oedd ganddo fawr flas ar astudio ath- roniaeth, gwycIdoniaeth na duwinydd- iaeth. Pynciau y dydd oedd ei faes ef a chymerai ddyddordeb mawr bron yn mhob rhai o honynt. Am ei fod yn ddyn penderfynol didroi yn ol er neb, yr oedd ganddo ei wrthwynebwyr a'i elynion yn ddiameu; ond ai onid oes gan bob dyn mawr ei elynion? Oes; ac mae ganddynt eu cyfeillion. Gallai Evan 0. Jones wneyd cyfeillion am ei fod yn ddyn caredig, ffyddlon, a gonest, ac nid elai yn ol ar ei gyfeillion mwy nag yr elai yn ol ar yr hyn a gredai fyddai iawn a rhesymol. Nid oedd er ei allu fel dyn o fusnes, wedi ymgyfoethogi uwchlaw amgylch- iadau cysurus, a hyny am na wenodd ffawd arno fel ar lawer. Enillodd el lawer mwy na'r cyffredin o ddynion, ond bu gorfod iddo wario ganwaith fwy na'r cyffredin o deuluoedd, o her- wydd treuliau meddygo.n, a hyny bron ar hyd ei oes, er hyny ni chlywais iddo rwgnach erioed. 0 na, caw¥i y ddoler ddiweddaf lithro o'i law cyn yr esgeul- usai neb o'i deulu. Ond ni welir mwy ei gerddediad urddasol ar ystrydoedd Cambria. Ni cheir clywed ei ddoniau arabaidd byth mwy; ni cheir profi o'i groesaw cynes yn ychwanegol. Ym- laddodd frwydrau bywyd yn wrol a llwyddianus am dymor hir; ond cwympwyd y cadarn. Ddydd ei angladd, daeth tyrfa fawr yn nghyd a chynaliwyd gwasanaeth yn y ty gan weinidogion y pentref, yna, tan nawdd y Maswn.iaid, treuliwyd y gweddill o'r gwasanaeth, o ba urdd yr oedd efe yn aelod, a'r hynaf erbyn hyn o aelodau yr Urdd yn Cambria. Daeth llu o'r Masons o'r trefi cylchynol i'w hebrwng hyd at lan ei wely olaf. Nid ydoedd mynwent Cambria yn lie dy- eithr iddo ef; lied anaml y gwelwyd cyrchu i'r llanerch hon, na welid ef yn mysg y dyrfa. Mewn gweithred yr oedd ei grefydd ac nid mewn cyffes. Maddeued ei gyfeillion i mi am fvrdra hyn o goffa am un a,g y gallesid o'i fywyd ysgrifenu cyfrolau.