Y Tyst

Mr. Lloyd George a'r Swyddfa Rhyfel. GAN BURLAIS. Y gred gyffredin yn y Fyddin heddyw, megis can mlynedd yn ol, yw ei fod yn rhaid torri calon dyn, neu ei asgwrn cefn, cyn y gellir gwneud milwr ohono. 0 angenrheidrwydd, nid oes gan y milwr ewyllys iddo'i hun ei arwyddair yw Ufudd-dod.' Cydnebydd pob milwr yr egwyddor hon pan fo'n ymuno a'r Fyddin. Ond paham y rhaid torri ei galon hefyd ? Cyrraedd atom hanesion am Gymry ieuanc o Ogledd Cymru yn cael eu gorfodi i ymuno a chatrodau dieithr yn sir Efrog a sir Caerwerydd (Danes.), a hwythau heb ymgynenno ag iaith lafaredig Sais cyfiredin, heb son am iaith Gogledd Lloegr. Ymddengys mai nid damwain yw hyn, a llawer enghraifft cyffelyb arall a ellid ei enwi, ond bwriadol polisi'r awdurdodau. Nid oes swyddfa wladol gaethed i draddodiadau'r tadau ag ydyw'r Swyddfa Rhyfel, ac, ysywaeth, un o'r traddodiadau hyn yw bod yn rhaid i'r milwr cyffredin dorri pob cysylltiad a'i geraint a'i fro enedigol fel y caledir ei galon i waedlyd waith y gad. Bellach, coner mai cenedl gyfan sydd yn ymladd heddyw ar y Cyfandir, ac nid byddin wedi ei chasglu o sorod cymdeithas, a'i bod yn ofynnol cymhwyso egwyddorion a thraddodiadau blynyddoedd yr hen oesoedd i amgylchiadau newyddion. Dyma gyfle i Mr. Lloyd George yn ei swydd newydd. Ni chaethiwyd neb cyn lleied ag ef wrth dradd- odiadau'r gorffennol. Dyna'r cyhuddiad a ddygir yn ei erbyn yn gyffredin, sef ei barodrwydd i anwybyddu a fu, ac i dorri llwybr newydd pan fo galw am hynny. Ffe a greodd y Swyddfa Armerth Rhyfel: a cheir prawf o'i egni a'i weithgarwch a'i drylwyredd yn llwyddiant byddinoedd Prydain ar faes y gad yr wythnos hon. Efe, yn fwy na neb arall, fu'n gyfrifol am ddwyn pob gwr o oedran milwrol at wasan- aeth y deyrnas yn yr argyfwng, a dyma fe heddyw mewn safle i lywio'r oil i fuddugoliaeth. Y mae inni ein hyder y bydd iddo, ac efe'n gymaint ei sel a'i frwdfrydedd dros hawliau cenhedloedd bychain, bwysleisio'r angenrheidrwydd o barchu teimladau cenedlgarol milwyr Cymru. Mae'r Gwyddelod wedi llwyddo i ymgadw rliag Gor- fodaeth Filwrol. Mae hynny o barch gan Bryd- einwyr at genedlaetholdeb Iwerddon. Ai teg a Chymru, yn wyneb hyn, gorfodi o'i phlant i ymuno a chatrodau y tuallan i'w ffiniau, nad oes iddynt unrhyw gyswllt a Cymru a Chym- raeg ? A ellir disgwyl i Gymro gwladgar ym- daflu'h gorff ac enaid i'r gwaith o amddiffyn y deyrnas, a milwrio dros genhedloedd bychain tramor, pan na bo'i hawliau cenedlaethol ef ei hun yn cael y sylw y dylid yn naturiol ei ddis- gwyl ? ARGLWYDD RHONDDA. Mae un digwyddiad mawr a phwysig wedi cymryd lie yn y Deheudir yr wythnos ddiweddaf. Aeth y glofeydd oedd gynt o dan ehw a nawdd D. Davies, Ferndale, i feddiant Arglwydd Rhondda. Ar gynnydd yr ä, y dyddiau hyn, y cynllun neu'r egwyddor o undeb. Ar y naill law gwelir Undebau Llafur yn ymuno a'u gilydd fel y bo cydweithrediad rhyngddynt i wella'u cyflwr diwydiannol a chymdeithasol. Mewn undeb y mae nerth yw eu harwyddair. Ar y Uaw arall, gwelir y perchenogion hwythau'n gosod yr un egwyddor mewn gweithrediad, ac y mae amryw fanteision yn deilliaw oddiwrth y cynllun. Y mae cystadleuaeth yu fuddiol, ond un o effeithiau amlycaf cystadleuaeth ym 111yd y glo yw ychwanegu at bris y glo. Gellir cyiiilo llawer trwy fod un cwmni yn cario allan waith dau. Mae nifer y cyfarwyddwyr o angenrheid- rwydd yn llai. Ni all na fydd cynilo trwy fod un gyfundrefn yn llywodraethu lie bu gynt ddau. A dyna, debygem, yw amcan Arglwydd Rhondda. Nid yn ami y bydd llawer o ftydel gan y gweith- iwr yn ei feistr, ond nid oes berchennog yn y 1 De yn fwy ei barch yngolwg y gweithwyr na'r Barwn o Danwern, ac y mae iddynt ffydd gref y bydd iddo gynilo llawer yn y gost o godi'r glo, ac y bydd y gweithwyr, o ganlyniad, yn manteisio.

LLYTHYRAU AT FY NGHYD- WLADWYR. LLYTHYR VI. v ANNWYI, IEUAN,—Dyma ti wedi bod am rai misoedd yn filwr. Ni feddyliodd dy hen daid erioed. y buasai wyr iddo yn gwisgo gwisg milwr o dan frenin daearol, a phan dy godwyd gan dad a mam gofalus nid oedd dim ymhellach o'u meddyliau na chodi milwr. Dysgwyd cenedl- aethau diweddar Cymru i gashau rhyfel a chas perffaith; a phe bai pob cenedl yn cashau rhyfel fel Cymru yr oes hon, ni thynnai cenedl fyth gleddyf yn erbyn cenedl arall. Y mae'n dda gennyf mewn ffordd i ti fod mor araf cyn gwneud dy feddwl i fyny i fynd. Yr oedd dy atgasrwydd at y syniad o orfod lladd neb yn dy gadw yn ol: a phan ymunaist, nid gyda'r syniad o gael amser diddorol a phrof- iad ychwanegol y gwnaethost, ond am dy fod yn teimb mai dy ddyledswydd yn wyneb y ffeithiau fel y maent oedd gwisgo'r arfau ac aberthu dy fywyd, os bydd raid, dros ryddid a rhinwedd. Gwnaethost fel y barnai dy gyd- wybod y dylet wneud, ac yn ddiainheuol gennyf gwnest yr hyn oedd'iawn. Ond gyda llaw, paid anghofio mai gwneud archiad ei gydwybod hefyd y mae'r hwn sydd yn gydwybodol wrthod ym- ladd, ac y mae ganddo yntau gystal hawl a thithau i ufuddhau i'w gydwybod, er dy fod ti a minnau a llawer eraill yn credu ei fod ar gam. Wel, dyma ti yn filwr Prydeinig. Cofia fod yn deilwng o filwyr goreu Prydain. Y mae i'r Prydeinwyr enw fel ymladdwyr glan, er fod ambell un ohonynt hwythau wedi gwneud pethau a godant wrid i wyneb gwyr goreu'r genedl. Bydd yn deilwng o Arthur a'i farchogion. Wyt ti'n cofio hanes y rhai hynny ? Yr oedd yn rhaid i bob marchog fod yn wr rliinweddol, ac ymladdai dros y gwan a'r glan yn erbyn y cryf a'r annuwiol. Yr wyt tithau'n ymladd dros burdeb moes a thros ryddid. Ni fydd gennyt hawl i wneud hynny os nad yw dy fywyd dithau yn lan a rhinweddol. Fe fyddi yinhlith milwyr Lloegr, yr Alban a'r Iwerddon, ac fe fyddant yn ffurfio eu barn am Gymru a Chymry oddi- wrthyt ti. Paid. achosi iddynt feddwl yn isel am y wlad a'th fagodd. Hyd yn hyn yr wyt, mi gredaf, wedi cadw oddiwrth y pechodau mawrion sydd yn difetha dynion yn gyrff ac eneidiau. Yr wyt yn sicr o gael dy demtio yn y wlad hon ac mewn gwled- ydd eraill. Cofia am Arthur a'i farchogion Cofia dy fod yn Gristion, a phaid er dim a dwyn gwarth ar yr enw hwnnw Pan fydd dy dem- tasiwn gryfaf, dychmyga fod dy hen daid cref- yddol yn edrych i lawr arnat o'r nefoedd--rwy'n sicr y byddi ddiogel wedi hynny. Methodd dy dad a rhoi gair o gyngor i ti y diwrnod hwnnw pan adewaist dy gartref yr oedd rhywbeth yn codi i'w wddf, ac nis medrai ddweyd. dim. A dy fam, mae hithau wedi gofalu'n dyner am danat o'th febyd, a chaled oedd iddi ymfodloni i ti fynd i faes y gad. Gwnaeth hi fwy o aberth nag a wnaethost ti dy hunan byddai'n hawdd- ach o lawer ganddi roi ei bywyd ei hun na bywyd ei hunig fachgen. Ond y mae hi wedi ymfodloni i ti fynd. Os colli dy fywyd wnei, fe ddywed Dy ewyllys Di a wneler ond os t colli dy gymeriad, fe fydd hynny yn ergyd farwol iddi. Cofia fod yn ffyddlon yn y capel tra yn y wlad hon, ac yn y cyfarfodydd mor bell ag y gelli yn y gwledydd eraill y danfonir di iddynt; fe fydd mwy o eisiau'r pethau hyn arnat nag erioed. Fe weli gymaint ar dclyn ar ei waethaf fel y mae o'r pwysigrwydd mwyaf i ti gyfeirio dy feddwl mor ami ag y gelli i gyfeiriad dyn ar ei oreu ym mherson y Duw-ddyn Iesu. Paid anghofio darllen o'th Feibl Cymraeg yn ami bob dydd, a chofia fod Duw yn y nefoedd yn barod i wrando ar bob ochenaid o'th eiddot. Paid er dim ag ymhyfrydu mewn lladd. Y mae'r bechgyn sydd yn dy wynebu mor ddi- 11 iwed a thithau mor bell ag y mae achos y rhyfel yn y cwestiwn, ac fe fyddant mor falch a thithau i weld terfyn arno. Ofnadwy o beth yw meddwl y bydd yn rhaid i ti geisio eu lladd, ac y byddant hwythau ar eu goreu yn ceisio dy ladd dithau. Fe fydd yn ddyledswydd arnat ufuddhau i'r swyddogion fydd drosot, ond cadw dy fynwes yn rliydd oddiwrth falais a theiml- adau cas. Fe fyddi, mae'n ddigon tebyg, cyn hir ymhlith y Ffrancod. Y mae i'r genedl honno ei rhin- weddau, ond y mae yn eu plith bechodau gwar- adwyddus hefyd. Os gweli ynddynt rinweddau nag sydd ynnot ti, fe fydd er dy les i'w dynwared -olid bydd sicr mai rhinweddau ydynt. Y mae gennyf ddigon o ymddiriedaeth ynnot i gredu na wnei eu dynwared yn eu pechodau. Yn anffodus, y mae cenhedloedd pan yn cwrdd a'u gilydd yn alill yn fwy parod i ddynwared gwendidau eu gilydd na'u rhinweddau. Dyna paham y mue lleoedd fel Port Said, lle yr ym- gynnull pobl o bob cenedl, ymhlith yr annuw- iolaf ar ddaear Duw. 'Rwy'n gobeitho, er dy fwyn dy hun, dy rieni a'th chwiorydd a'th gyfeillion, y daw terfyn buan ar yr alanas ofnadwy hon, ac y deui adref yn ddianaf. 'Rwy'n credu'n wir y deui; y mae rhywbeth yn dweyd wrthyf fod gennyt neges aruchel i'w chyflawni ar ol y rhyfel hwn. Ond os cwympo a wnei, fe fyddi wedi dangos y cariad uchaf a'r aberth mwyaf wrth roi dy einioes dros dy gyfeillion a thros ddelfrydau uchaf bywyd. Pan ddeui yn ol 'rwy'n gobeithio yr ail-ymefli yn dy waith ynglyn a chyfarfodydd yr eglwys ar unwaith fe ddengys hynny na ddarfu i'th brofiad o fywyd ar ei waelaf ac aflanaf ddifetha dy archwaeth at yr uchaf a'r glanaf. 'Rwy'n sicr y dychweli yn teimlo'n gasach at ryfel nag erioed, ac y byddi'n ddigon parod i roi o'r neilldu yr enw Corporal neu Capten a enillaist fel milwr. Annaturiol ac anhapus yn y dyfodol fydd galw ar lieutenant A neu Major B i weddio neu ddweyd gair o brofiad. Credaf y bydd pawb wedi blino ar enwau milwrol erbyn diwedd y rhyfel hwn, ac yn barod i'w hanghofio. Fe fydd yr hen wlad yn anwylach i ti hefyd nag erioed pan ddeui adref. Nid oes neb yn fwy tanbaid dros Gymru na'r rhai fu'n byw am ysbaid ar y Cyfandir. Byddi, fe fyddi'n cashau rhyfel yn fwy nag erioed, ac yr wyf am i ti wneud dy lw i wneud dy oreu ymhob modd posibl i godi'r genhedl- aeth nesaf yn y wlad hon a gwledydd eraill i gashau rhyfel gyda'r fath gasineb fel y bydd trychinebau o'r fath yn amhosibl yn y dyfodol, yn enwedig rhwng cenhedloedd fydd yn honni bod yn Gristionogion. Gyda dymuniadau goreu, Yr eiddot, = ATWEBYD.

SEION, CAERAU. Llwyddiant.—LloDgyfarchwn Mr Dan Griffiths, arweinydd canu Seion, yn ennill y radd o L T S C. Ychydig wyddent fod Mr Griffiths yn llafurio am y radd hon. Oyfyngwyd y gyfrinach i gyfeillion y cylch agosaf. Gwyr pawb am dano fel arweinydd cor Seion. Mae cantawdau llwyddiannus blynyddol y cor wedi ei enwogi fel arweinydd. Adnabyddir ef gan lawer fel chwareuydd medrus, ond yehydig feddyliodd am dano fel gwr graddedig yn y dyfodol. Nid un i gyhoeddi ei lafur a'i uchel- gais yw. Bellach adwaenir ef gan bawb fel L.T.S.C Mae yr eglwys a'r gymdogaeth yn ei longyfarch yn gynnes, gan hyderu y gwelir ef cyn hir yn arweinydd Oymanfaoedd Cymru. Cymanfa Ganu -Cynhaliodd eglwysi'r Dyffryn a Seion eu Cymanfa Ganu flynyddol y Sulgwyn Yr arweinydd eleni oedd Mr Aneurin Rees, F R C.O., A.R.C.M., Garnant, a gwnaeth ei waith yn rhagorol Canwyd y tonau a'r anthemau i foddlonrwydd pawb. Daeth tyrfa fawr ynghyd. Nid oedd digon o le i'w derbyn. Llywyddwyd y cyfarfodydd gan Mr John Price, Seion; Parch E Cynlais Williams; a Mr John Hughes, Dyffryn. Y cyfeilwyr oedd Mr J. Hughes, Dyffryn, a Miss Maggie Esther Davies, Seion. Arweiniwyd y rehearsals gan Mr Rees Powell a Miss K. Morgan. Hon oedd yr unfed Gymanfa ar bymtheg, a chanddi addewid am lawer eto. Dilyned bendith. I