Y Brython

SUI I SOWLDtWKA. Stori'r Tri Brawd Wil a Robin a Shonyn. Ac (el y daeth y tri yn falchter ac I Ac lei., "aeth y tri yo falebter Be Symffrost eu mam. Hylo welest ti ymbil y Brenin ? ebr Wil, gan godi'i drwyn oddiar bapur y bore. Na ddo," ebe Shonyn ei frawd, am by be y mae o ? O, dyna ydio y Brenin wedi anfon apel arbennig o Balas Buckingham i ddweyd fod diwedd y rhyfel heb fod yn y golwg eto, ac fod amo eisiau rhagor o ddynion i ymuno a'r Pyddin a'r Llynges." 44 Twt! "ebe Robin, "y mae hynny'n eitha i ti, Wil. Fe alle ti fynd, tae hi'n dod i bynny ond amdana i, rwy'n gweithio ar rwydi torpedo, a'r ffirm yn naca imi fynd." Wel," ebe Wil, a deyd y gwir, rwy wedi bod yn meddwl ymuno era plwc, a Gwen wedi bod yn edliw imi y dylwn fod yneiwt y khaki jell. Beill o'r bechgyn." Mi ddo i efo chdi," ebe Shonyn ond fe gymer fis neu ddau i mi sgwario petha yn yr effis. Fe awn innau, os cawn gan y mistar," ebe Robin. Siaradodd y tri brawd a'u mam am y peth y noson honno. Gwraig weddw oedd hi; ac wedi cosi pen a meddwl tipyn, dywedodd o'r cHwedd y dylai dau fynd, ond na fedrai hi ddim fforddio colli'r tri. 0, mi ddaw felly'n iawn," ebe Wil; U canye mi a i yfory i ymuno a'r Welsh Jf usiliers. Y mae Bob 'y mrawd wedi cael ei seru; ac felly bydd raid iddo fo aros yma, ao fe gaiff edrych ar ych ol chi, mam." We dyn, dyma Shonyn yn rhoi ei big i fewn Diaist i, mi fasa'n dda gin i gael dod efo ti, Wil, Mi siarada i efo'r Hen Law fy mistar bore fory i weld a ollyngiff o fi ymhen rhyw wsnos ne ddwy." Bore drannoeth, dyma'r tri brawd yn dar- Ben araith Arglwydd Derby yng nghroeso Arglwydd Faer Llundain; a dyna lIe buont yn holi a stilio bron ar hyd adeg brecwest ynghylch cynllun y corlannu—y grouping. "Fe wnai honna'r tro i'r dim imi," ebe Shonyn,. Und rwi am aros wsnos ne ddwy- weld aut y gweithia pethau, ac i ba haid bwyi'n perthyn." Ffwrdd a Wil gyda'r nos y noson honno at ffaryddog y ricriwtio, gan ofyn iddo a gai ym- uno a'r Welsh Fusiliers. Cei," ebe hwnnw, -y mae digon o Ie gyda'r 8fed fataliwn. 'Dwyt ti ddim wedi dy seru, wyt ti ? Nag ydw," ebe Wil. Gwas siop tu ol i'r eowntar ydw i ac a fedrwn ymuno mewn dau ddiwrnod. Ond cyn ymuno, hoffwn wybod a 8eS siawns imi gael mynd i'r Life Guards. 'Roeddwn yn ysu bob amser am gael bod ar gefn fy ngheffyl." Na chewch," ebe'r swyddog. 'Does fawr o leoedd gweigion yn y cafalri, na dim yn y Life Guards. Y mae arnom eisiau pob ,sops allom gael yn y gwyr traed i saethu'r Ellmyn cebyst. co O'r gore," ebe Wil, byddaf yma yn f'ol ysahen dau ddiwrnod." Erbyn diwf dd yr wythnos yr oedd Wil wedi pasio'r meddyg, a mynd i bencadlys hen gafcpawd enwog y Welsh Fusiliers. Drannoeth, dyma Shon yn cael Hythyr Arglwydd Derby yn gofyn iddo ymuno ac os oedd y rheswm a roisai dros beidio yn dal 'run fath, meddwl a meddwl am y llythyr y bu. gydol y dydd yn grwn, a ffwrdd a fo gyda'r nos at ei feistr i ofyn a gai ymuno. "Debyg iawn, ebe'i feistr, sef twrne'r llan. A deyd y gwir iti, roeddwn yn dyfalu era talm pa bryd, tybed, y doet i ofyn cael mynd. Da iawn gen i iti ofyn imi fel y gne st, ac a fyddaf yn falch o nghalon dalu hanner dy gyflog ar ol iti fynd, John." Diolch yn fawr ichi, mistar," ebe Shonyn Ond ebe'i feistr: Byddai'n hwylustod mawr i ni pe rhoset ef 3 mi am ychydig wsnos. au ymhellach, gael iti orffen y gwaith sy gen ti ar droed a gadael pob peth fel pin mewn pinows. Welest ti'r cynllun i ymuno a group fel ar fel ? Na ddo," ebe Shon. Dyma fo," ebe'i feistr, ac y mae'n gym- orth mawr i feistradoedd, achos y mae wedi ei drefnu o bwrpas i ddynion fel chdi sy'n barod i fynd ar unwaith ond yn agored iaros nes bo galw. Os ymuni dan y cynllun hwn, fe'th edrychir gan y meddyg, fe'th dyngir i mown ac fe th restrir yn dy le yn dy group. Gyda llaw, faint yw d oed, John ? Pedair ar hugain." Felly, yn Group 7 y byddi a maes o law odid na weli broclamasiwn yn y Llythyrdai ac ar adeiladau oyhoeddus, yn deyd y bydd Group yn caelei galw i fyny ymhen hyn a hyn o wth- nosau. Wedyn mi gei bapur oddiwrth swydd og y recriwtio yn deyd pryd y bydd d 'eisiau ao ymhle." Ga i rywfaint o gyflog ?" ebe Shonyn. Mi gei dy dal am y diwrnod y buost yn cael dy baSI), ond dim rhagor nes y bot wedi mynd i th gatrawd. Ond wrth gwrs, cyd ag y byddi di'n gweithio efo mi, mi gei dy gyflog bob wythnos o hyd." Ond beth am gael fy mhoeni o hyd gin y lligwd pobol yma fydd yn sbio ar f ol ao yn fy ngalw n llyfrgi ? Paid a phoeni dim,—mi gei gerdyn a ddengys dy fod yn un o ddynion Group 7, ac ysnoden ar dy fraich i ddangos i bawb dy fod yu un o filwyr y Brenin." Diolch i chwi, syr," ebe Shon, mi â i heddyw i ymuno dan y cynllun yna." A dacw Shon o flaen dyn y ncnwtio, ac yn gofyn am gael mynd at yr hen Dwenty-Third yr un fath a i frawd. Dyna sgrifennu ei ddy- muniad i lawr, a dywedyd wrtho, os gellid fodd yn y byd, mai at honno y caffai fynd. Jac yn gofyn am ei snoden fraich ac yn mynd adre r noson honno ar flaenau i draed o falchter i ddweyd wrth ei fam gynllun mor hwylus a theg oedd y cynllun, ac yn rhoi digon o amser i bawb gael ei bethau i w lie. Ond tybed nad yw'n go galed ar Kitchen- er ? ebe'r fam, "a fynta n deyd fod arno isio mwy a mwy o ddynion, a'u hisio yrwan ? Eitha gwir," ebe Shonyn ond 'dach ohi'n gweld, mam ? os bo'r rhan fwya'r dyn- ion wedi ymuno dan gynllun y group yma a chael eu pasio, bydd Kitchener yn gwybod i'r dim faint o ddynion y geill eu galw pan fo'u heisio, aelmi fydd yn gallu dibynnu ar ddigon wrth gefn i gadw'r Fyddin yn einerth ar y maes. Eisteddai Robin yn bur surbweh yr olwg wrth wrando'i- sgwrs a thoc dyme fo'n beich- io allan Wel, dyma dro Bydd Wil yn torsythu yn ei khaki; byddi ditha a'th fare ar dy fraich ond amdana i, gneud rhwydi torpedo am ddeng awr yn dydd fydd f'hanes i, na dim ond rhyw fotwm i w ddangos am y owbl i gyd." Ceisiodd yr hen fam ei gysuro drwy ddweyd mor dda iddi fyddai wrtho gartref ond waeth i chwi ar y ddaear prun, ei gleuo hi'n ddistaw bach ddarfu Robin drannoeth at y ricriwtiwr, a gofyn am gael ymuno. Maoln bur ddrwg gin i," ebe hwnnw, ond rydych wedi'ch seru, ac ni allwn eich cymryd. Rydych yn gwneud llawn cystal gwaith wrth y fainc a phe baech yn ffosydd Fflanders." 'Doedd hyn ddim wrth fodd Robin a beth pe gwelsech ei wep pan glywodd ymhen deu. ddydd neu dri fod Arglwydd Derby wedi cyt. uno hefo Lloyd George a phobl eraill y Llyw. odraeth i bob dyn seren (starred man) gael ymuno Army Reserve B,—hynny yw, os yn barod i ddychwelyd ar unwaith at y gwaith oedd flganddo eisoes. Ffwrdd tB fo'n syth i'r swyddfa ynin stru, ac a dderbyniwyd. Dywedwyd wrtho y cai snoden khaki ar ei fraich yr un fath yn u lion a Shonyn ei frawd ond na elwid mohono i ymladd nes y byddid wedi penderfynu fod mwy o'i eisiau at hynny nag at wneud y rhwydi torpedo ac yn y cyf- amser, ei fod i fynd ymlaen i weithio ar garlam fel troell nyddu nes y clywai ymhell. ach. Ac yn awr, y mae'r hen fam yn mynd o gwmpas i ddweyd wrth bawb mor falch y mas hi o'i Wil a'i Bob a'i Shonyn. Y mae'r tri yn y Fyddin, wedi ateb taer-ymbil y Brenin, ac ill tri'n gwisgo'r nod a ddengya eu bod wedi cael eu cymeradwyo. DOl dithau a gwxiar nn xuodd, ngwas i.

Englyn v Genedl. I-Rlhagor nag Awdl na Phryddest. WRTH englyn y genedl y meddylir yr ongly" buddugol yn yr Eisteddfod Genedlaethol- Hwn yn ddiau yw brenin yr englynion, a rhaid ei gydnabod felly. Rhaid i'r epil aneirif o enwogrwydd llai blygu glin o'i flaen, a thalu'r wrogaeth uchaf iddo, hyd nes y'i diorseddir gan ei frawd, a enir rhyw flwyddyn ar ei ol. Un o gystadleuaethau mwyaf diddorol yr Eisteddfod ydyw'r ymgiprys am yr englyn. Mawr y dyfalu pwy fydd yn debyg o'i gael; cyfrifir y buddugwr yn arwr awenyddol, ail i neb ond i'r bardd cadeiriol, a buaswn i yn barod i'w roi o flaep hwnnw hyd yn oed. At ei gilydd, nid oes ond nifer fach yn cystadlu am y Gadair a'r Goron. Pedwar ymgeisydd am y Gadair oedd ym Mangor eleni; ac ua yn unig o'r rheiny oedd wedi canu ar y testyn go sod wye1 ef yn isaf ya y gystadleuaeth, am ei amryfusedd a'i ryfyg, a dylasai fod yr ddiolch- gar iawn am gael bod i fewn yn rhywle. Gwir fod naw ar hugain o foirdd yn ymgeisio am i Goron y flwyddyn bon. Druain o'r beirniaid, ODit8 ? Meddylier am y tri yn gorfod darllen y naw ar hugain hyn, eu danfon y naill i'r llall, cyfansoddi a chymharu beirn- iadaethau, a'r cwbl i gyd mown ychydig wyth- nosauo amser. Credaf fiy dylasai Cymdeith- as yr Eisteddfod, neu pwy bynnag sy mewn awdurdod, eu sicrhau, ar ddu a gwyn, na ofyn- nir iddynt fynd trwy'r fath benyd-wasanaeth eto, o leiaf am ddeng mlynedd. Y rheswm fod niter mor fawr yng nghystadleuaeth y Goron eleni oedd fod pob bardd at ei ryddid i ddewis eidestyn ei hun. Efallai mai ychydig, wedi'r cwbl, a fanteisiodd at y fraint honno ond mae'n lied debyg i'r mwyafrif ohonynt ddewis eu pryddestau eu hunain, y rhai oedd wedi teithio cyfandiroedd, ac wedi onnill a cholli lawer gwaith o'r blaen a'r tebyg ydyw fod I yr un helbulon yn aros rhai ohonynt am flyn- yddoedd eto. 2 -Fel lefiathan mewn llyn I melin. Ond beth yw gorchfygu naw ar hugain wrth yr hyn a wneir gan awdur yr englyn buddugol ? Mae hwn, yn bur gyffredin, yn ysgwyd ei waywffon yn erbyn tua chant a hanner o gydymgeiswyr, a phob un ohonynt mor awyddus a phenderfynol o ennill y gamp ag yntau, Ymhlith y fath dorf o awen- yddion, fe geir cryn lawer o amrywiaeth, ac nid yw hyn ond peth hollol naturiol. J\{ae'r mwyafrif mawr ohonynt yn sefyll yn rhywle tua'r caiiol,-rhyw feirdd cyffredin, parchus, na wnaethant erioed yr un englyn sal iawn, ao na wnfint byth yr un gwych ac anfarwol. Eto i gyd, dyma'r dosbarth sy'n gyfrifol am gadw i fyny gymeriad yr englyn. Mae'r englynion mwyaf gorchestol i'w cael yn rhai o'n hawdlau goreu, ond am englyn ar ei ben ei hun, y bardd cyffredin, f31 rheol, sy'n mynd a hi. Yn y fintai ardderchog hon, fe geir hefyd rai o'n beirdd enwocaf ond rywsut, 'does fawr o raen ar eu gwaith. Ni wn i ddim beth all fod y rheswm, os nad yw'r cylch yn rhy fychan iddynt y mae fel pe meddyhd am gedr- wydden yn tyfu ar dwmpath o bridd y wadd, neu lefiathan yn treo chwarae yn llyn y felin Mae'n wir fod rhai o'n beirdd rnawr wedienniu er yr englyn cyn hyn ond braidd yn ddi- eithriad, yr odd y bardd yn llawer mwy na'i englyn a da i'n gwyr grymus hyn nao oedd ac nad yw eu henwogrwydd barddonol yn gorffwys ar sail mor bigfain ao ansicr. Nis gall y bardd mawr giynhoi ei athrylith i fewn i bedair Uinell. Rhodder idd o bedair mil, ae fe 'i gwelir yn deffro i"r ymdrech, yn casglu ei ymadfrthoedd at ei gilydd, yn galw ei freu- ddwydion o bell, a'i ddrychfeddyliau o eithaf- oedd y ddaear. 3—Y Cocosyn a'r Talcen I Slip Heblaw'r dosbarthiadau a enwyd daw i gyatodleua3th yr englyn nifer aruthrol o brydyddion man, nas gallant byth, o danyr amgylchiadau mwyaf ffafriol, obeithio ennill gwobr o hanner coron eneidiau bychain yn byw ar y gorwel llwyd, o fewn trwch blewyn i ddibyn diddymdra. Yn awr, ag ystyried nifer yr ymgeiswyr, a chofio hefyd bod yn eu plith feirdd mawr a bach, ben a newydd, yn gocos ao yn daloen slip, mae'n amlwg fod gorchfygu yn yr Armagedon gynghaneddol hon yn fuddugoliaeth fawr a phwy yn fwy teilwxx, o gael ei alw'n'krifardd na'r gwr a drechodd gant a hanner o englynwyr, a phob un o'r rheiny yn credu'n gydwybodol mai ei englyn ef si hun oedd y goreu yn yr iaith. 4. Yn berffeithiach na pherffeithrwydd gan un beirniad. Peth arall am yr englyn cenedlaethol ydyw yr ohebiaeth sydd yn ei ddilyn. Bydd y bsirdd yn benben am ddeufls neu dri wedi'r Eisteddfod, ac ond odid nad yr englyn fydd asgwrn y gynnen. Bydd colofnau'r papur newydd at wasanaeth y beirniaid, a'r per- chennog yn gwenu wrth weled ei ffortiwn yn dod i fewn ar lifeiriant y feimiadaeth. Yn ol un dosbarth, dyma'r englyn goreu a gyfan- soddwyd erioed mewn unrhyw iaith, oblegid rhaid cofio mai nid Cymru, a hi yn unig, biau'r englyn mwyach. Fe ddywedodd Islwyn mai Gem ydyw'r englyn nas gall unrhyw Idn Ei wisgo ar ei bron ond Cymru hen. Ond pe buasai bardd pruddglwyfus yr Ynys Ddu yn fyw. heddyw, buasai raid iddo naill ai galw'i eiriau'a ol, neu ynteu'u newid. Ma'r Saeson erbyn hyn yn oschreu englyna, neu o'r hyn Ueiaf, mae ambell Gymro uniaith yn trio gwneud hynny drostynt. Ond dyna oeddwn yn ei ddweyd yn ol un dosbarth o feirniaid, dyma'r englyn goreu a luniwyd mewn unrhyw oes. Gosodir iaith ar ei heitbaf i ddangos ei ragoriaethau digyffelyb mae'r awenyddiaeth yn loyw fel y grisial, y Bynfadau'n aruchel, a'r gynghanedd yn newydd, yn bersain ac yn gref a buasid yn dweyd chwaneg o lawer na hynny ond fod yr iaith Gymraeg yn digwydd bod mor dlawd o arsoddsiriau fel na allir cael eu gwell. Os oes rhywbeth perffeithiachna pherffeithrwydd, yr englyn hwn ydyw hwnnw. Mae ei baladr yr gryfach nag angeu, a'i "esgyll" yn dd gon nerthol i hedeg allan i awyrgylch anfarwolde b na welir mono mwy. ac na chlyw neb air o son amdano byth. Buasai 'n werth cynnal hanne. dwsm o 3isteddfodau cenedlaethol pe na buasai'r owbl gyda'i gilydd yn gwneud dim mwy na chynyrohu'r englyn godidog hwn. S.-Ond yr edlych mwyaf lliprynaicfd gani y llall. Ond erbyn sylwi, mae yma ochr arall i' feirniadaeth, a dosbarth arall o feirniaid aO yn ol hwnnw, dyma'r edlych mwyaf llipryn- aidd, a'r tusw rowyaf disynnwyr, a wobrwy- wyd erio?d, ac y mae'r gwallgoflaid hynny a farnodd hwn ym mlaenaf ym mhnf wyl y genedl wedi profi eu hanghymwyster i'r gwaith, ac wedi condemnioii hunain i ddir- myg a gwarth diddarfod. Gall y mawrion hyn ganu ffarwel a'r fainc feirniadol pryd y mynnant, oblegid ni w3lant ei throed mwy- ach, llawer Ilai yr anrhydedd o sistadd ami. Ymeflir yn yr ellglyn a haw doidostur, a dad- gymalir ef oddiwrth ei gilydd yd a phleser dialgar, a gadewir ei esgj^rn, os bydd ganddo bethau felly, yn wasgaredig ar wyneb y maes. Gwneir i'r llinell gyntaf feddwl popeth ona. yr hyn a fwriadai'r awdur iddi wneua, a'r hyn a welai pob dyn o synnwyr cyffredin a'r tabyg mai'r ddedfryd derfynol fydd, nad oes ynddi'r un ej-sgod, o feddwl o gwbl. Y gair cyroh, a'i ail linell, sydd gruglwyth c ffolineb, ac am y ddwy linall olaf, nid yw'r rheiny ond adsain wan o bethau salaf rhyw hen brydydd- ion rheglyd o 'r bedwaredd ganrif ar ddeg. Ac eto i gyd, dyma'r englyn y disgwylir i'r genedl ei gyfrif yn un o'i gemau gwerthfawrocaf, yn un o wyrthiau barddoniaeth yn yr ugeinfed ganrif, ac a sicrha iddi hithau enw tragwyddol fel y genedl fwyaf barddonol yn y byd. Rhyfedd mor wahanol yr edrychir ar yr un peth ond mae gwreiddyn y gwahaniaeth, nid yn yr englyn, ond ym meddwl y beirniaid eu hunain. Yn y dosbarth cyntaf y mae'r awdur ei hun, ac ychydig o'i gyfmillion a'i edmygwyr. Yn yr ail, mae ei gydymgeiswyr colledig,y rhai na. welant ond pentwr o ddiffyg- ion ynddo, am na fynnant weled dim arall. Ydyw, mae'r englyn wedi eynyrchu Uenydd- iaath doreithiog iawn, w<1i rhoi min, os nad d Jufin, ar ddoniau b3irniadol llawer eginyr o brydydd, ac wedi tynnu emlx 11 un o'i blis- gyxi, a ddaeth wedi hynny yn lie nor gwych ac ni synnwp i ddim nad ynglgn & rhyw ffrwgwd eisteddfodol neu'i gilydd y cafodd llawer un y per-lesmeir o weld ei enw a'i waith mewn print gyntaf orioed. 6.-Eithriad y Grug. Peth arall am yr englyn cenedlaethol ydyw mai englyn cyffredin iawn ydyw, fel rheol. A rhoi barn eariad amo, nis gellir dweycr dim mwy na hynny amdano ac weithiau, gog- wydda'n beryglus at fed yn rhywbeth islaw'r cyffredin. Gofynnwyd i rigymwr, tipyn mwy diniwed na'r cyffredin, a oedd o yn arfer gwneud englynion. 41 Nag ydw ichi," meddai "mi feddylies imi neud un unwaith befyd, ond erbyn i mi fynd i'r ty ac edrych fy llyfre, pennill ar fesur splm cadd o." Yn debyg yr un fath, ma9 ar ddyn arswyd edrych ddwy- waith weithiau ar ambell englyn cenedlaethol, rhag ofn iddo droi allan yn bennill ar fesur salm. Ond yn ddigellwair, faint o'n henglyn- ion cenedlaethol sydd wedi gafaal ym meddwl y genedl ? A faint ohonynt sydd wedi cym- ryd eu lie fel diarhebion ar lafar gwlad ? Mae'n amheus a oes cymaint ag un. Y tebye- af hwyrach ydyw englyn BlodcmW Grug. Mae llinell olaf yr englyn hwnnw;, beth bynnag am y lleill, wedi aros, ac yn debyg o aros yn hir, nid yn hollol oblegid ei rhagoriaeth ei hun, ond am mai ynddi hi y rhoddwyd i'r gair fflur adgyfodiad bywyd. 'Doedd dim sdn am fflur cyn i'r englyr hwn eu dangos, ond o hynny hyd yn awr, 'does fawr o son am ddim arall. 'Does yr un bardd bellach yn breu- ddwydio am ollwng na phryddest na thelyneg o'i law heb dipya o fflur yndúi; ac os gellir, fodd yn y byd, gael baich neu ddau o redyn, goreu oll. Oni cheir gwell englynion o lawer mewn eisteddfodau llai, ac mawa cyfarfodydd oystadleuol, di-nod ? Mae ambell un o'r rhain yn aros, ae yn cael 3u hatrodd heddyw mewn gwahanol ardaloedd. Ni *yr neb pa bryd y u dysgwyd, na phamoudysgwyd i-yn unig y maent wedi cydio yng nghaloc. y wlad, a dyna i gyd. Ond ma a'r englynion goreu yn c.atil eu cyfansoddi yn wirfoddol, os nad yn anymwybodol; nid gwneud ei englyn goreu mae'r bardd, ond methu peidio A'i wneud,— ffrwydriad awenyddol ydyw, heb obaith am wobr, nao ofn ei cholli. | 7 —Ei gled yn ei glee. I Dyna'r englyn buddugol ym Mangor eleni, un o'r rhai gwannaf a gafwyd ers tro,— rhy wan, mown gwirionedd, i ddod alla4 o'i gragen." Diau fed yno amball un cryfach yn y gystadleuaeth, ond yr oedd hwn yn dwyn ei iachawdwriaeth yn ei line 11 olaf. Gwyddai'r bardd ei fod yn byw yn oes y miraglau, gan nad faint o ddiystyrwch a deflir ar bethau dieithr felly; lluniodd ei englyn yng ngoleuni'r wybodaeth werthfawr hoono, a phrofwyd ddydd yr eisteddfod iddo wneuthur yn gall. 'Doedd yr englyn yn addo dim llawer yn ei llinellau cyntaf, ond oyflawnodd firagl a. blaen ei gynffon, 80 achubodd ei einioes. Swm y owbl a glybuwyd yw hyn Nid yr englyn gwych, cymhesur ei feddyliau a glan ei gyng. hanedd, ydyw'r englyn cenedlaecliol, ond rhywfath ar englyn cyffredin anghyffredin,- englyn a'i fawredd yn ei firagl, a'i glod yn ei glee. Nid y dderwen gref mohono, yn tyfu gyda chanrifoedd, ond cioaion unnos, yn egino ac yn marw mewn ychydig oriau. Dyna ddigon am yr englyn cenedlaethol, ac efallai gryn lawer yn ormod ond na thybied neb fod gennyf yr un gronyn o ragfarn tuag ato yn hytrach, mae ynddo lawer o swyn i mi, a byddaf yn edrych ymlaen amdano gyda boddhad mawr. Y ddau fardd mwyaf diddorol i mi yw bardd yr englyn a bardd y gadair ddiwrnod yr eisteddfod fawr; ac er eyffredinedd y naill, a dieithriwoh y Hall, bwynty, i mi, yw arehoffeMaid y beirdd o flwyddyn i flwyddyn. R.H.W. I

EVERY WOMAN QHOULD send a stamps for 011x33 page Illustrated Book, w containing valuable information how all Irregularities and Suppressions may be entirely avoided or removed by simple means. Recommended by eminent Physicana, as the only Safe, Sure and Genuine Remedy. Neve. fail Thousands of Testimonials. Established I8ó2. Mr. PAUL BLANCHARD BetmMtSeaM.i.BatetoB Une, LONDON

Apel y Cadfridog. At y Bechgynlac at ..u Rhleni. At fy Nghydwladwy yng Nghymru.— A gais taer Mr. Lloyd George, Arglwydd Derby, ac eraill, a chyda chydsyniad Arglwydd Kitchener, yr wyf wedi dychwelyd i Gymru er cynorthwyo yr Awdurdodau Lleol i ddeffro ieuenotyd Cymru, a'u cymell i ymddwyn heddyw, yn nydd cyfyngder Prydain, mown modd teilwng o'n cyndeidiau. Ni throdd bechgyn Cymru erioed glust fyddar i alwad eu gwlad. Pan yrrodd Llewelyn ein Llyw Olaf, ac Owain Glyn Dwr, fflamdorch rhyfel allan, rhuthrodd dewrion Cymru i ateb yr alwad no i brofi eu gwladganveh. Nid yw calonnau Ijechgyn Cymru heddyw yn llai cynnes nac yn llai dewr nag oeddynt ypryd hwnnw. Gwn y bydd iddynt, fel eu tadau gynt, ateb galwad eu gwlad. Canys galwad eu gwlad yw Os mynnent gadw pentrefi a chartrBfi Cymru yn rhydd oddiwrth draed haearn y gelyn, rhaid ei orchfygu, nid yng J ghymru, ond ar y Cyfandir. Drwy ymladd yn ddewr yno yr amddiffynnir ein gwlad yma oreu, y ccdwir gormes y gorthrymwyr draw, y diogelir ein cartrefl t-awel, y cedwir ein merched yn bur, a'n plant a'n henafgwyr rhag cael eu llofrudd- io. Mae dydd prawf ieuenctyd Prydain wedi dyfod Hwn yw'r ymgais olaf a wneir i sicrhau Byddin Wirfoddol. Dywed rhai Ymunaf a'r Fyddin pan ddeuir i'm cyrohu- dim cyn hynny Unig ystyr hynny yw fod y bobl sy'n dweyd felly yn annog Gorfodaeth (Conscription). Nid felly y dysgodd oin tadau ni. Nid oes wlad dan haul lie perchir Gwirfoddolrwydd ymhob cylch yn fwy nag a wneir yng Nghymru. Er mwyn bod yn deil. wng o'n tadau rhaid i ninnau roi Gwasanaeth Gwirfoddol. Nid yw anianawd y Cymro yn cydfyned a Gorfodaeth. Ysbryd Rhyddid sydd yn ei feddiannu ac yn ei gymell. Am- danynt y canodd y bardd Eu gwrol ryfe lwyr, gwladgarwyr tra mad Tros Ryddid gollasant eu gwaed Fechgyn Cymru Byddwch deilwng o'r- gwroniaid gynt Ymffrostiwn yn ein rhydd- id ac yn ein breintiau ond golyga braint ddyledswydd. Ni ellir mwynhau'r naill heb gyflawni'r llall. Ni phery Rhyddid ond cyhyd ag y bom yn barod i'w amddiffyn. Oe ydym yn mawrhau ein br3intiau, bydded i ni hefyd gyflawni ein dyledswyddau. Dyled- swydd pob dyn teilwng o'r enw yw amddiffyn ei wlad. Mae'r rhyfel yn un cyfiawn. Br mwyn amddiffyn y rhai gorthrymedig y dad- weiniodd Prydain gledd. Er mwyn sicrhau Rhyddid i genhedloedd bychain Ewrop yr euthom i ryfel; ac wrth eu hamddiffyn hwy yr ydym yn amddiffyn ein gwlad ein hunain oreu. Gwae i Brydain y dydd pan gaffai Germani oruchafiaeth ar y Cyfandir. Ni raid i rieni Cymru betruso am foesaueu bechgyn a ymuno a byddin Cymru heddyw. Ceir ynddi gaplaniaid o bob enwad crefyddol, yn medru Cymraeg, ac yn gweini'n ffyddlon ac yn ddi- flino i holl reidiau crefyddol y bechgyn, fel pe baent yn aelodau o'n heglwysi gartref. Os ymuna bachgen o Gymro a r Bataliynau 12, 18, 20 a 21 o'r Royal Welch Fusiliers, neu rai o Fataliynau y South Wales Borderers a'r Welsh Regiment sy'n gwersyllu ym Mharc Kinmel ac ar Forfa Conwy, neu u i o Fataliyn- au y Welsh Territorials, c. nt eu hunain yng nghanol eu cydwladwyr, ymhlith eu cyfeillion, ac o dan ofal swyddogion yn Gymry o waed, a chalon, a thrafod, fel hwythau. Os bydd Cymro mewn amheuaeth ar unrhyw bwynt, ysgrifenned ataf fl, a cha gennyf unrhyw wy- bodaeth a chyfarwyddyd a fo angen.— Yr eiddoch yn wladgar, OWEN THOMAS, Brigadier General 14th Reserve Inf. Brigade Kinmel Park, Rhyl, Tach. 20fed, 1915. o

IBIWAPTIC 90, ONHWYLBER Y KIDNEY. TRINIAETH RAD. 11 Y mAR rhiwmatic yn ganlyniad uric acid crystals yn Y llywethau a'r cymulau, effaith gormod o uric acM y D y oyfansoddlad, a'r acid hwn ydyw'r achos pennaf a, boen yn y cefn, lumbago, sciatica, gowt, anrhefn y dwfr, carreg, grafel, dropsi, diabetes, a Bright's disease. Y mae Tabledi Estora yn driniaoth effeithiol a Ilwy(id. iannus ar gyfer hyn, ac wedi gwella llu o achosion wedi S feddyglnaiethan eraill fethu,:yr hyn a gyfrif am y ffaitb eu bod yn cySym gymeryd lie meddyginiaethau ar ? yr oea "-sy'n am! allan o gyrraodd pawb ond y cyfoethog. Y mae nifer cyfyngedig o Focsies o Dabledi Bstora t yn cael eu CYNNYG YN RHAD er profl eu bod yn llamt warantu eu disgrifiad-meddygintaeth onest at v Kidney am bris gonest, lB. ltd. y bocs o 40 o dabledl, neu 0 bocs am 68. Cyflenwlr hwy gan y rhan fwyaf o fferyllwyr. Y mae'r cynnyg hwn o un bocs llawn yn parhav | mewn grym i ddarllenwyr Y BRYTHON am ddeng niwr- nod o'r dyddiad hwn, ac ar yr amod fod y rhybudd hwa yn oael ei dorri allan a'i anion gyda 3d. mewn stamps, onite fe anwybyddir y ceisiadau; a'r amcan ydyw, diogelu rhag rhai nad oes arnynt angen amy cynnyg. Cyfelriad: Estora Co., 132 Charing Cross RM4, London, W.C.

i Llyfrau Cyfrifon i Ysgol Sul. LLYFR YR YSGRIFENNYDD, gyda da- lennau byrion i wasanaethu am flwyddyn heb ail ysgrifennu yr enwau, dwy golofn ar gyfer pob Sul; crynhodeb ar ddiwedd pob chwarter, a nifer o ddalennau ar y diwedd i gadw cofnpdion. Rhif 1—Ar gyfer ysgolion yn cynnwya 20 o ddosbarthiadau 1/9 Rhil 2—86 o ddosbarthiadau w Rhif 3-50 o ddosbarthiadau S/- Oludiad gyda'r Post 4c. < LLYFR OYFRIF Y DOSBARTH, wedi ei gyfaddasu i wneyd am 12mis heb ail ys- :i grifennu yr enwaa i gyfateb i Lyfr yr Ya- grifeanydd. Llyfrau i gadw Cyfrifon o lonawr i Ragfyr, neu o Ebrill I Fawrth* T Pris !/• y dwsin. Cludiad-Un dwsin Sc., a cheiniog y dwsia ar ol hynny. HUGH EVANS A'i FEIBION 166 368 Stcniqr^Rlfad, LiTwpool ■ i I ■