Y Brython

frem t-M<iysg a Chfefydd Cymru. PwNc yr ysgrifennir ag y traethir llawer arno ers tro bellach yw'r ymchwil a wneir i ystad colegau'r Brif Ysgol Gymreig. Nid oes niwed yn hynny ynddo'I hun, eithr dylal arwam i fudd. Yn wir, fe deimlai llawer fed angen y fath ymchwil, gan y credid fod rhyw elfennau estronol neu aneffeithiol yn IIesteino'u cynnydd—yn enwedig o safbwynt Cymreig. Penododd y Llywodraeth bwyll- gor I ystyned y mater, yn cynnwys gwyr cyfarwydd fel Argl. Haldane, Syr Henry Jones, a Syr 0. M. Edwards. Nid oes neb a wad awdurdod uchel Argl. Haldane ar bwnc o addysg, ond Sals ydyw, ac nid yw'r Saeson yn deall anianawd a dyheadau'r Cymro. Dymunol meddwl fed gydag ef Gymry mor ddysgedig ac eiddgar a Syr Henry a Syr Owen, a gellir ymddiried y bydd iddynt hwy chwarae eu rhan yn deg a gwlatgar yn y mater hwn, fel ymhob mater arall. 0 ran y pwnc o addysg fel y cyfryw, mater i wyr cyfarwydd fel dysged- igion ydyw. Er hynny, perthyn i'r pwnc rvw agweddau y gall y dyn cynredm eu hamgynred. Ysgrifennwyd erthygl ragorol i'r Beirniad, gan Mr. W. George, ar y pwnc, ac nid oes nemor i newyddiadur na chyhoedd- iad Cymreig na chaed ynddynt sylw ar yr un peth. Hyd y gwelaf, mae'r ysgnfenwyr yn gynredmol—yn gystal a'r Cynghorau Sir a fotiodd benderfyniad ar y mudiad—yn teimlo pryder rhag na bo llywodraethiad y Brif Ysgol Gymreig, neu addysg genedlaethol Cymru, yn IHthro i ddwylo Llundeinwyr. Mae I bopeth Cymreig gefnogaeth llawer b'r gwladgarwyr mwyaf pybyr yn y Brif Ddinas, ond anodd I Gymro trwyadi ddy- gymod a'r synlad bod colegau ein gwlad yn cael eu llywodr,aethu gan neb nac yn un man yn annibynnol ar Cymru. Ac o lelaf, fe hawlir i'r elfen Gymroaidd fed yn oruchaf yn y llywodraethiad. Ond nid ryw fath o Gymry sy'n eisieu i ddiogelu hawliau Cymru yn yr achos hwn. Gwaetha'r modd, mae gennym ddosbarth o Gymry mewn enw nad ydynt mewn cydymdeimlad o gwbl a chenedl- aetholdeb Cymreig. Yn wir, mae'r rhai hyn yn fwy peryglus inni nag estroniaid. Nid anfynych y gwelwyd fod hyd yn oed rai athrawon yng Ngholegau'r Brif Ysgol yn wrthwynebwyr I'n hiaith a'n dyheadau cenedlaethol. Ac mae eu cynelyb mewn awdurdod yn llywodraethiad y colegau. Mawr yw'r perygl oddiwrth y dosbarth hwn ar hyn & bryd, canys mawr yw'r cyfle a roddir Iddynt. Fel y crylywyllasom yn y golofn hon yr wythnos ddiweddaf, mae rhyw fuddiannau Cymreig y dylid gofalu amdanynt hyd yr oed yn amser rhyfel. Mae hynny'n wir ynglyn a'r achos tan sylw. Mae'r gwaith o drefnu cynlluniau newydd i'r Brif Ysgol Gymreig yn mynd ymlaen yn awr, a'r dyfodol yn cael ei benderfynu iddi. Bydd yn rhy ddiweddar i ddeiTro a phrotest- io wedi i'r drwg gael ei wneuthur. Yr oedd y cancr estronpl ac anwiatgar wedi bwyta'n rhy ddwfn i gyfansoddiad y Brif Ysgol. Dyweder a fynner am ddull y diweddar Syr Marchant Williams o fynegi ei feddwl ar adegau, yr oedd ef yn deal! anghenion a dyheadau Cymru, a bu ei feirniadaeth finiog o werth mawr ar amryw achlysuron. Ni feddai estroniaid traws a Chymry gau wrthwynebwr cryfach, na'i genedl gyfaill mwy trwyadi. Da gweld arwyddion fod yr ysbryd cenedlaethol yng Nghymru'n deffro fel cadarn wedi cwsg unwaith eto. Cyfyd arwelnwyr goleu a gonest eu Ilei dros eu cenedl, a baidd cynghorau ac awdurdodau fynegi barn condemniad ar yr hyn a gredir sy'n ymgais at ddodi Prif Ysgol Cymru i Surf estronol y Sals. Ni fu'r degroad hwn awr yn rhy gynnar. Y perygl yw ei fod yn rhy ddiweddar i wneuthur y goreu o'r sefyllfa. Dyma fater y geUir disgwyl i'n haelodau seneddol fod yn enro iddo, ac i bob gwlatgar fwrw ei ddylanwad yn erbyn pob cyfyngtad traws ar hawliau Cymru. Gresyn fyddai i ffrwyth ymdrech ac ebyrth y cenedlaethau a fu gael ei ddifetha o gwbl, eithr, yn hytrach, ei feithrin a'l ddatblygu i'w gyflawnder mwy- af. Mae'r hyn a wneir ynglyn a llywpdr- aethiad y Colegau Cenedlaethol yn rhwym o drelddio'n ddwfn a phell I fywyd y genedl, nid yn unig ei haddysg fydol, eithr ei chrefydd hefyd—yn wir, ei chenedlaetholdeb gwirlon- eddol drwyddo draw. Un o'n peryglon yw anghofio fod crefydd, yn gystalag iaith ac addysg, yn rhan fywydol, hanfodol, a phennaf oil o genedlaetholdeb y Cymry. Mae arnom eisieu bod yn rhydd oddlwrth shiboleth enwadau a sectau, a mawr ddylai'n gofal a'n penderfyniad fod nad ysbeilir ni o'n buddugoliaeth deg o DdadgysyIItiad a Dadwaddoliad. Ond yr ydym, os yn Gymry gwlatgar, yn rhwym o sefyll dros anghemon enaid y genedl mewn crefydd ysbrydot. Beiddiodd y BRYTHON, cyn y rhyfci, fynegi'i farn fod tuedd yn addysg uchraddol ein gwlad ers amser i gynhyrchu ysbryd coeg- falch a materol, heb fod mewn cydymdeim- lad a chrefydd, ac yn enwedig yn tueddu i ddtystyrru'r Bethel Bach "-a wnaeth Gymru'r hyn ydyw yn ei bywyd goreu. Ond mae'r datguddlad o ddiefligrwydd Kultur GermanI wedi pwysleisio'r perygl, ac wedi dangos fel y gall cenedl amddlfad o grefydd y Crist—crefydd y Cymry—ddirywio'n erch- yll, a'r rhai a ddyrchafwyd hyd y net ddisgyn hyd yn uSern.

Irem !)-0chr y Cerub:aid. I Pan ysgrifennir y nodiadau hyn, nid oes I newyddion neilltuol neu anghyffredin o feysydd y rhyfel Nid yw perthynas Ger- mani ag America eto'n hollot glir. Hysbysir fed Ilysgennad America wedi cychwyn o Berlin, a Hysgennad Berlin ar gychwyn o Washington ond teimla dyn fed rhyw duedd yn y nail! a'r Hall i eilfyddu gwraig Lot," ac edrych drach eu cefn, fel pe'n anfodlon I ymado, ac yn amheus ai ni elHr atal yr ymddatod. N1 fu difrod suddlongau Ger- mani'r dyddiau diweddaf lawn cymaint a'r dyddiau blaenorol. Dywedir fod Dr. < Wilson yn gwylio a fydd i Germani ladd chwaneg o ddinasyddion Americanaidd, ac os gwna y bydd iddo gymryd cam pellach nag a wnaeth hyd yn hyn. Ar hyn o bryd, nid yw'r ArJywydd yn ymddangos fel pe'm barnu fod achos iddo gyhoeddi rhyfel 3 Germani. Yn wyneb hanes y gorSennoi, anodd gwybod beth yw ei safon gyda golwg ar y trosedd yn erbyn y newtraliaid a dyn- oliaeth fel ag i hawlio ganddo gymryd ochr weithredol yn y rhyfel. Anfonodd y Prif Weinidog, Mr. Lloyd George, genadwri gref,, ar achlysur Dydd CoSa Lincoln, i'r New rork Times, yn tynnu allan gymenad ac yn egluro safle y gwr mawr hwnnw yn y brwydrau a ymladdwyd dan ei arlywydd- laeth hanner canrif yn ol. Carwr hedd oedd Lincoln, ond digon craS I ganfod seiliau hedd mewn cynawnder, a digon dewr I ymladd dros gynawnder pan oedd raid Rhaid 'a fu, ac fe gafwyd salt gadarn I Weriniaeth a safai dros lawnderau dynoliaetb. Dyma'r dyn, pan oedd leuanc, a welodd Sair caeth- welsion, ac a gynhyrfwyd gymaint ya ei ysbryd fel y tyngodd, Os byth y caf gySe i daro'r peth yma, mi a'i trawaf yn galed, yn enw'r Hollalluog Dduw Ac felly y gwnaeth—wcMM rhyfel. Dehgys Mr. Lloyd George yn eglur nad yw'r Cynghreinatd heddyw ond yn ymladd brwydr Lincoln droe ddynoliaeth yn ei btaen. Yn erbyn y caethf wasiaeth y mynnai Militanaeth Prwsia ddwyn Ewrop tano—a'r byd, o ran hynny, Ond gyda golwg ar agwedd derfynol Dr. Wilson at Germani, ni fynnwn geisio proBF" wydo dim ymhellach na'r Seithiau Boct&. Yn y cyfamser, mae'n eglur fod y gwrth- Alluoedd yn ymbarotai ar gyfer yr ymdrech derfynol, ar for a thir. Gellir bod yn sicr fod Germani ar y mor yn gwneuthur cymamt allo I beri gwasganad ar y LIynges Brydemig. gan wylio'i chyfle t ruthr arall ar lannau LIoegr. I'r graddau y gall beri pryder yn Lloegr am ddiogelwch ei llongau masnack yn agos a pheU, gobeithia, allu 1-teneue y rhengau Hynghesol sy o gylch ein Hynys, modd y gallo gael gwell mantais i dorri tros- odd. Ond mae Uygald craS yn gwylio, gwyr doeth a medrus yn trefnu ar gyfer brwydrau'r m6r, a diau y cedwir cyfartal- rwydd yn y trefniadau, heb adael bwlch i longau rhyfel y Caiser ruthro arnom. Nid yw gwaith Hong neu ddwy yn chwarae mig a'n glannau o fawr bwys, a'i eSaith yn dylanwadu ar ddychymyg pobi, ac nid af eu rheswm. Gall y difrod a achosir ar eim llongau masnachol ni ein gyrru i beth gwasg- fa, ond ymddengys yn bur sicr na newynif mohonom fel ag i'n darostwng wrth draed y gelyn. Fel y crybwyltwyd, arwyddion par- atoi sydd ymhob rhan o'r meysydd rhyfel,

DONEGAL TWEED CO. LIVERPOOL'S /)L YTjr r?TD CL FOREMOST qJL p jnnJL???J??? The Name DONEGAL TWEED CO. is a guarantee of QUAUTY and the PR!CES are always moderate. Overcoats 30/- to 70/- —— NO EXTR CHARGES. —— of Addreiss:- 21 LORB ST., LIVERPOOL Manager. JtUOnHN ?) J!MOMNFLS O. Atao 95 10<. t65 Grange Rd? B head Manager: JOHN JONES. ? ??? ?? Street, Bang.f. Cymro am byth. 23 Hope Street, Wrexham, W< speciillize i n Ladtea' Tatior- Made and throughout thw mnedom. Costutnea to ordef from 50/.