Yr Udgorn

I AT EIN GOHEBWYR. I Ai.touwr erbyn BOREtJ SAT!WfljS Poh achphion ft thaliadsin arei Yr ni GOBN i'w banfon i'r GORUCHWYLIWR, 74, High Street, i-wilbeli Pob gobebiaeth i'w cyfeirio— YR UDGORN OFFICB, PWLLHKU. Byrld yn ddn. genym drlerbvu goheb- iaetbaa oddiwrth ohebwyr ar faterion Heol o ddyddariieki cyboeddus

NODION A HANESION. Damwain Angeuol yn Mhorth- madog. Cyfartyddodd Robt. Hughes, gwerth- wr calch, Porthmadog, a damwain ddi- fiitol, yr hyn brofodd yn angeuol iddo. Yr oedd Hughes yn tywys ceffyl ar y pryd, a phan yn agos i orsaf y Cam- brian cododd y ceffyl gerfydd ei ddwy goes ol, a tharawodd Hughes yn ei ben gyda'r ddwy goes flaen, nes malurio ei benglog. Symudwyd ef adref mewn cyflwr difrifol, a bu farw mewn canlyn- iad i'r neweidiau toreu Mercher. Yr oedd y trancedig oddeutu 6oain oed. Boddiad Caclber. o Borth-y-Gest Boreu Mawrth diweddaf hwyliodd yr ysgwner Glanogwen," o Borthmadog gyda llwyth o lechi am Haaburg yn ngofal Cadben Evan Jones, Horth-y- Gest. Yn hwyr yr un noswaith pan oedd yr ysgwner ychydig bellder o ynysoedd St. Tudwall's golchwyd y cadben dros y bwrdd, a bu foddi Ei Lethu i Farwolaeth. Syrthiodd dyn o dan gwagen-fodur y,, dydd o'r blaen ger Cerrig-y-dn dion, ac aeth yr olwyn trosto gan ei hdd yn y tan. Oddiwrth bapurau a ga d arno, canfuwyd mai cyn-filwr o'r enw William Allen vdoedd, a'i fod yn i- odor o Belfast. Achos Hynod yn Ngwrecsam. Cyhuddwyd dyn ieuanc o'r enw William Morris yn Ngwrecsam, yr wyttinos ddiweddaf, o fod W Ji hudo geneth ieuanc i'w ganlyn o'i ci artref, a hi-o dan oed, yn groes i ddyn iiiiad ei rhieni. Traddodwyd y cyhucLledig i sefyll ei brawf yn y frawdlys. Canfod ei Frawd wedi ei Saethu Y dydd o'r blaen cafwyd M1. Robert Williams, mab Mr John V Tilliarns, ffermwr o Ruthin, yn gorwedd yn farw y tu cefn i'r ty. Yr oedd wedi codi yn lied foreu, ac ymhen rhyw a vr wedi hyny canfuwyd et gan ei frawd wedi ei saethu yn tarw, a gwn dau faril o dano. Ch\\ech ar hugain mlwydd oed oedd y trancedig. Mr. Lloyd George fel Capten. Cymer j-mrysonfa chware golff le yn Nghriccieth oddeutu'r Pasg rhwng nifer o chwareuwyr yn cynrych oli Clwb Golff Rotherham, y rhai a frapteinir: gan Mr J. A. Pease, Llywydd Bwrdd Addysg, a chwareuwyr yn cyrrychioli Clwb Golff Criccieth, y rhai a gapteinir gan Mr Lloyd George. Llosgi i Farwolaeth. Foreu Mawrth diweddaf, hu farw Mary Jane Parker, o Penylan, ger Gwrecsam, oddiwrth effeithiau llosg- iadau. Arferai Mrs Parker gael gwasg- feuon, a bernir iddi syrthio mewn j gwasgfa i'r tan, gan y cafwyd hi ar lawr y ty a'i dillad yn fflamau. Difetba'r Cinio. Dygwyd Petrer Brown, glanhawr simneiau. o flaen y Uys yn Coatbridge, am ddial ar wraig cedd wedi gwrthod talu iddo y swm a otynai ganddi am lanhau y simnai. Gan fod y simnai yn neillduol fudr gofynodd dal o swllt, ond ni thalai y wraig ond naw ceiniog. Er mwyn dal ami aeth Brown i ben y corn a gollyngodd yr huddugl yn ei ol, nes aeth am ben bwyd a goginid ar y tan. Deg-ar-bugain yn Llosgi i Farw- olaeth. Aeth gwesty mawr ar din yn Omaha yn Amerig, yr wythnos ddiweddaf, a chafodd deg-ar.hugain o'r Uetyvvyr eu llosgi i farwolaeth. Yr oedd :ros dri- ugain yn aros yn y gwesty ar y pryd. Achoswyd y tAn trwy i'r nwy ffrwydro, a bernir fod y golled JI' ,ddo YII agos i ddau cant a haner o h ,'dd o ddolart. Ceisiodd rhai ddianc t tvy neidio drwy'r ffenestri, ond Uaddwyd hwy yn y fan. Damwain Angeuol. YnyRhyl, ddydd Sadwrn, bu farw llatuiwr o'r enw Wm. Pierce Jones, mewn canlyniad i ddamwain llec hynod. Yr oedd yn codi baich o vvair yn llofft yr ysgubor torodd y rhaff yn yr hon y gafaelai, a syrthiodd yn wysg ei gefn trwy'r drws ac i lawr y grisiau. Tar- awodd ei dalcen yn erbyn y paimant a bu farw'n ddisymwth. Cyhuddiad Ofnadwy. Yn Wigan, yr wythnos ddiweddaf, cynhaliwyd trenqholiad ar gorff plentyn bychan, yr b,% n fu farw ar ol i teddyg tod yn gweim a. no Vr oedd y meddyg I Jfc'edi arwyddo'r dystysgrif inarwolaeth, ac yr oeddis wedi trefnu i'r angladd gymeryd lie ddydd Mercher, ond cyn- haliwyd y trengholiad ar y corff mewn canlyniad i'r heddgeidwaid dderbyn Uythyr dienw yn awgrymu fod y plentyn wedi ei lofruddio gan ei fam. Yn y trengholiad pasiwyd I heithfarn o far- wolaeth naturiol, ac nad oedd rhithyn o amheuaeth tod y plentyn wedi cael cam mewn unrhyw fodd. Pasiwyd pleidlais o gydymdeimlad a'r rhieni yn y boen a achoswyd iddynt. Y Tywysog a Dewi Sant. Yn Rhydychen, ddydd Sadwrn, cym- erid rhan yn nathliadau Dygwyi Dewi gan Dywysog Cymru. Yr oedd yn brese,nol yn y gwasanaeth Cymraeg a gynhelid yn Ngholeg yr lesu. Cyn y gwasanaeth bu yn cael te gyda'r Prif- athro Syr John Rhys. Aflonyddu ar y Suffragettes. Cafodd Mrs. Drummond driniaeth erwin yn Hyde Park, Llundain, ddydd Sadwrn, pan y ceisiai gynal cyfarfoJ yn yr awyr agored i ddadleu hawli iu'r merched. Ni chafodd ddweyd nemor yr un gair, a lluchiwyd hi a'r rhai cedd gyda hi ar y llwyfan gyda thywesrch, ac aeth y dyrfa i'w trin mor erwin nes y bu raid cael help yr heddlu i hebr wng y merched oddiyno. Triniaeth gyflyb a gafodd suffragettes ereill a geisient gadw cyfarfod ar Wimbledon Common. Wedi i'r siaradwyr tod am tua haner awr yn ceisio gwneud eu hunair yn hyglyw, gwasgodd y dyrfa at y llwyfan a llusgwyd y suffragettes oddiyno, ac er gwaethaf ymdrechion yr heddlu caf- odd dwy neu dair o'r merched eu trin yn ddifrifol. if ■4. Damweiniau ar y RheilfTord' Yn Manors Station, ger Newcastle, rhedodd peiriant yn erbyn tre i a ddeuai o gyfeiriad Heaton Junction gan beri niwed difrifol. Anafwyd tua deg ar hugain o'r teithwyr yn dost wn, ond yn ffodus ni chollodd neb ei fy 'yd. Rhedodd tren tros ddyn yn iiast Lothian gan ei dori'n ddarnau. Htfyd, yn agos i Basaleg, Mynwy, ca* vyd dyn yn gorwedd ar y rheilffordri. a'i ddwy goes wedi eu tori ymaith bro-t yn glir oddiwrth ei gorff. Bu farw yrr hen ychydig funudau wedi ei gymeryd i'r orsaf. Cymry Sheffield a Dewi Sant. Rhai hynod wladgarol yw Cymry Sheffield, ac yn ol eu harfer blynyddol ymgynhullasant ddydd Gwener a dydd Sadwrn divVeddaf, i wledda' a ch; nal cyfarfodydd er dathlu Dygwyl Sant Dewi. Chwifid y taner Gymreig oddiar ben Neuadd y dref am y tro cyntaf, ac nid am y tro olaf. Anrhegwyd y faner i Sheffield gan Gymdeithas Gymreig y ddinas, ac y mae Pwyllgor y Gwelliifit- au wedi ei derbyn. 0 hyn allan aiff ei chwifio yno ar bob achlysur ceoodl- aethol. Yn y cytarfodydd cyme vyd rhan gan wyr mwyaf enwog y dd aas, yn eu mysg y Barnwr Denman Ben on, yr hwn a dalodd deyrnged uchei i'r Cymry—yn arbenig i Mr Lloyd George, y Cymro enwocaf, yn yr hwn, meddai, y ceid prif nodweddion y Cymeriad Cymrcig. Yn y cyngerdd gynhaliwyd nos Wener cymerid rhan gan gyfeillion o Bwllheli gynt. [ Marwolaeth Sydyn yn Mangor. Foreu Sadwrn diweddaf, yn sydyn iawn, bu farw y Capten J B. Stroud, R.A yn ei swyddfa yn Mangor. Yr oedd Capten Stroud, yr hwn a briod- odd oddeutu pum' wythnos yn ol, yn byw yn Mborth Aethwy, a boreu Sad- wrn aeth ar ei olwyntarch i'w swyddfa yn Mangor. Gynted ag y cyrhaeddodd y swyddfa dywedodd wrth Sergt. Williams y bu yn gyru'n gyflym ar ei olwynfarcb,—yr oedd bron colli ei nnadl acyn chwys dyferol. Yna eisteddodd yn y gadair, agorodd lythyr, ac yn sydyn syrthiodd ar ei wyneb ar ei ddese. Tybiodd Sergt. Williams mai wedi cael gwasgfa yr oedd, a datododd ei goler rhoes ef ar ei getn ar tawr, a gyrodd am y meddyg. Daeth Dr. Davies yno ar unwaith ond canfu fod y truan yn hollol farw. Llynges Awyroi i Brydain. Y mae yr awyrlongau yn awr uedi dod mor gyffredin, a'u posibilrwydd a'u caftaeliad wedi ei brofi mor bwysig yn nglyn a rhyfeloedd, fel y teimlir nad yw Prydain Fawr yn ddiogel heb lynges awyrol. Gwneir yr angen am hyny yn fwy eglur gan y ffaith y gwelwyd yn ddiweddar oleuni awyrtong yn ehedfan uwch gwahanol ranau o'r deyrnas, a bernir mai awyrlong dramor yn Cr-tio ysbiwyr ydoedd. 0 ganlyniad, y mae Mr. Graham White wedi gosod o then aelodau o'r Llywodraeth gynllun eang yn ymwneud a'r pwnc o ddarparu l'yn- ges aWyroI, sefydlu gorsafoedd awyroi ymhob dinas fawr yn y wlad, ac o urn- gylch y glanau, a hefyd, sefydlu ys^rol- ion i ddysgu trin a llywio awyrlongau. Aeth cerbyd tros fachgen bycha yn Clapham, y dydd o'r blaen. Code* d y bachgen a cherddodd yn ei flaen am ychydig latheni, ac yna syrthiodd i iawr yn farw.

Pedwar Llofrudd i'w Colli. I DYHIROD ARSWYDUS. I Yr wythnos ddiweddaf, ar ol parhau am dair wythnos. dygwyd i derfyn y prawf ar y dyhirod hyny a achosent gymaint o traw a dychryn yn Ffrainc, trwy lofruddio ac ysbeilio. Y mae pedwar o honynt wedi eu dedfrydu i'w colli, a chymerodd eu harweinydd wen- wyn yn y llys pan glywodd mai penyd wasanaeth am ei oes oedd ei ddedfryd. Ni fu yn ystod y ganrif y fath anfad- waith ag a gyflawnid gan y dyhirod hyn. Priodolir iddynt lofruddio ugain o bersonau mewn ychydig fisoedd, ac y mae saith o'r llofruddiaethau wedi eu profi yn eu herbyn. Ddechreu'r flwydd- yn 1911 saethasant negesydd o ariandy yn farw ar yr heol, a lladratasant oddi arno werth fg.ooop. o arian-nodau. Wedi hyny diangasant mewn cerbyd modur oeddynt wedi ei ladratta. Bryd arall aethant i dy hen foneddwr, llof- ruddiasant ef a'i was, a lladratasant oddiyno i,6oop. Ddechreu'r flwyddyn ddiweddaf ataliasant gerbyd modur ar y ffordd. Saethasant y gyriedydd a'i gydymaith. Gyrasant yn y modur i dref Chantilly aethant i'r ariandy, saethasant ddau o'r clercod yn farw, ac ysbeiliasant 2,ooop. -Unwaith ataliodd heddwas eu modur pan yn gyrru trwy Paris, ond saethasant ef yn gorff ar un- waith. Yr oeddynt hefyd wedi llefruddio M. Jouin, prif gudd-swyddog Paris.

Cerbyd Modur yn Diflanu. DAMWAIN GYFFROUS. j Digwyddodd damwain gyffrous iawn ar y Ferswy yn hwyr nos Sadwrn di- weddal. Yr oedd cerbyd modur yn cael ei gludo ar fwrdd agerlong o Bir.. kenhead i Lerpwl. Pan gyrhaeddwyd yr ochr arall i'r afon rhoed peiriant y modur i droi yn barod i'w yru i'r lan, ac yn sydyn rhuthrodd yn erbyn dor y gangway, a suddodd i'r afon. Lladdwyd Mr Wilson, gyriedydd y modur, yn Y i gwrthdarawiad, a chafcdd dau o'r t-sith- wyr oedd ar yr agerlong eu taflu i'r dwr, ond cawsant eu hachub. Creodt1 y ddamwain gyffro anghyffredin ar y lanta, gan nad oedd modd gwybod i sicrwydd beth oedd wedi digwydd, faint oedd wedi cwympo i'r iii. Tyrrai y bobl gymaint ar y lan nes yr ofnid y cai ugeiniau eu gwthio drosodd i'r afon. Foreu Sul codwyd y modur i fyoy o waelod yr afon a chaed ef i'r Ian. o

Ymrysonfa Aredig Dyffryn Madog. Cynhaliwyd yr ymrysonfa uchoJ ddydd Sadwrn diweddaf, yn Llyn Bugeilydd, Criccieth. Enillwyd y gwpan arian gan Wm. Williams (ieu) Cerrig y Pryfaid, yr hwn hefyd aeth a'r wobr gyntaf yn Dosbarth 1. Aeth yr ail wobr i Charles Williams, Clynnog, a'r drydedd wobr i John Davies, Cric- cieth. Enillwyd yn y dosbarthiadau eraill fel a ganlyn :Dosbartb II: 1, John Evans, Gell ucha; 2, David Povey, Garn. Dosbarth III: Hugh Roberts, Tyddyn Cethin. Am y Wedd oreu ar y cae Robert Davies, Mynydd Edny- fed, Criccieth. Ceifyl mewn gêr: Robt. Davies. --0--

Cyn?or Sir Meirion. YR ETHOLIADAU. Ddydd Sadwrn, cymerodd etholiadau Cyngor Sir Meirion le yn y gwahanol ranbarthau. Yr oedd y canlyniadau 1 fel a ganlyn Yr Abermaw, De.— T. M. Williams (R), 125 Dr J. P. Jones (R) go. Llanaber.—W. Evaos (R) 67 T. M. Piggott (An) 56. Llangelynin. — J. Wynne (R) 131; H. H. Hornby, 80. Tanygrisiau, Blaenau Ftestiniog.-E. i Jones (T) 72; A. Jones (R) 62. Talsarnau.-J. Owen (R) 66; R. Jones Morris (U) 48. Dolgelley, Gogiedd.-E. A. Williams (R) 137; E. Williams (T) i io. Dolgelley, Gwledig. — Capt H. M. Richards (T) 116; J. Griffith (R) 101. • -0-

Tan Difrifol yn Sir Gaer- II grawnt. Hysbysir fod tin wedi gwneud dinystr mawr mewn pentref yn Sir Gaergrawnt. Dechreuodd y tan mewn ty to gwellt, a chyneuodd y fflamau gy 'da'r fath gyf- lymder nes yr oedd y rhan o'r pentret a elwir Church End i gyd ar dan ymhen ychydig amser. Llwyr ddinystriwyd tua deg ar hugain o fythynod.

Marw Mr John Cottrell. Foreu Sul diweddaf bu farw Mr John Cottrell, Caernarfon, yn 54ain mlwydd oed. Yr oedd yr ymadawedig yn hoff iawn o gerddoriaeth. ac wedi bod yn aelod o'r rhan fwyaf o'r cym- deitbasaitcorawl yn y dref, ac yn ar- weinydd corawl ei hun, ac enillodd amryw wobrau mewn eisteddfodau o dto i dro.

%.I Damwain Doet yn Chwarell Oakley. Foreu Llun diweddaf cyfarfu John I Jones, Penbryn View, Penrhyn Deu- draetb, a damwain ddifrifol yn Chwarel Oakley. Yr oedd yn dringo'r graig wrth raff, pan y daeth carreg yn rhydd gan ei daro yn ei ben. Syrthiodd i lawr gryn ddyfnder, a derbyniodd niw- eidiau difrifol iawn.

Cyngor Trefol Pwllheli. Nos Fawrth, Chwef. 28ain.-Presen- ol Yr Henadur O. Wynne Griffith, yn y gadair yr Henaduriaid R. Ivor Parry a W. Anthony y Cynghorwyr E. Jones Griffith, W. M. Toleman, G. Cornelius Roberts, R. Albert Jones, Hugh Prit- chard, John Summers, W. Wynne Owen. Richd. Jones, O. Ellis Jones, ynghyda'r swyddogion. I WYLIO'R Nos.— Ysgrifenai y Prif Gjvnstabl i hysbysu y rhoddir sylw i gals y Cyngor ynglyn a chaniatau i heddwas gadw gwyliadwriaeth drwy y y nos yn y dref. Y MARS A'R FFEIRIAu.-Gan fod y Cyngor wedi eu hawdurdodi gan Fwrdd y Llywodraeth Leol i fenthyca isop. tuag at gau allan y Maes ar gyfer ffeiriau, yr oedd yr arolygydd wedi anfon am brisiau y rheiliau at y gwneuthur- wyr, ond nid oedd eto wedi gorffen cytuno.—Yr oedd Mr T. W. Thomas yn erbyn mynd ymlaen gyda'r cynllun, yn wyneb sefyllfa arianol y dref. Nid oedd y cynllun ar y dechreu i g-ostio ond o iop. i ISp., ond yr oedd yn awr wedi cynyddu i i5op. Ni chredai chwaith fod y Maes yn ddigon eang, ac na byddai y ffermwyr yn foddlon i dyrru eu haniteiliaid yno. Yr oedd ef yn cynyg nad oedd y Cyngor yn mynd ymlaen gyda'r mater. Eiliwyd ef gan Mr W. M. Toleman, yr hwn a gredai y byddai y ffermwyr yn fwy ffatriol i gau allan ran o'r tir adteredig ger yr harbwr na'r Maes i'r amcan mewn golwg.-Yr oedd Mr R. Albert Jones hefyd yn credu na byddai i'r ffermwyr gymeryd eu hanifeiliaid yno heb eu gorfodi, ac ni wnai hyny mo'r tro, gan y gallai y ffermwyr gynal ffeiriau mewn manau ereill. Awgrymai ef eu bod yn chwilio am le mwy parpasol na'r Maes. -Sylwodd Mr E. Jones Griffith tod y Cyngor wedi bwriadu cynull cyfarfod o ffermwyr i drafod y mater, a gofyn- odd pryd yr oedd y cyfarfod hwnw i'w gynal. Atebodd yr Ysgrifenydd Trefol y gohirid y cyfarfod hyd nes y byddai y Cyngor wedi dod i ryw benderfyniad ar y mater, gan y credai y dylai fod gan- ddynt ryw gynllun i'w roi gerbron y ffermwyr.-Credai Mr Hngh Pritchard a Mr W. Wynne Owen mai galw cyf- arfod o'r ffermwyr gyntat fyddai oreu i gael eu barn hwy. Cynygiodd Mr Hugh Pritchard fod y mater yn cael ei ohirio am dri mis, ac fod cyfarfod cyhoeddus o'r ffermwyr yn cael ei gynal y yn y cyfamser i drafod y cwestiwn yn drwyadl. Eiliwyd ef Ran Mr E. Jones Griffith.- Yr oedd Mr G. Cornelius Roberts yn gryf iawn o blaid y cynllun, gan fod perygl i'r heddgeidwaid orfodi y ffermwyr i fynd a'u hanifeiliaid o Ala Road a New Street. Nid oedd ef yn tybio y byddai gan y ffermwyr unrhyw wrthwynebiad i fynd a'u hanifeiliaid i'r Maes. Yr oedd ef wedi bod yn siarad a llawer o'r ffermwyr ar y mater. Cyd- olygai Mr W. Eifl Jones a Mr G. C. Roberts, a chredai y byddai y ffermwyr yn barod iawn J fanteisio ar y maes os y gwneid lie priodol ar eu cyfer i fyn'd a'u hanifeiliaid yno.—Yn y diwedd pasiwyd cynygiad Mr Hugh Pritchard. CYMERADWYO PLANIAu-Cymeradwy- wyd planiau o welliantau bwriadedig gan Mr R. J. George, i'r ddau dy gyt- erbyn a'r Whitehall Hotel. Vn unol a'r planiau bydd y gweliiantau yn gol- ygu ehangn yr heol yn y gornel o dair i bedair tiocdfedd. Y LLADD-DY, Yr oeddis yn y Pwyllgor Iechydol wedi cymeradwyo i helaethu y lladd-dy ac i wneud apel i Fwrdd Llywodraeth Leol am ganiatad i fenthyca y swm angenrheidiol tuag at gario'r gwelliantaii allan.Yr oedd Mr Hugh Pritchard o'r farn y dylid enwi swm neillduol wrth wneud apel am ganiatad i fenthyca.-Cynygiodd Mr G. C. Roberts nad oeddynt yn enwi y swm ar hyn o bryd, gan na byddai yn ddoeth gwneud hyny, ac eiliwyd ef gan Mr R. Jones.—Sylwodd Mr Pritchard drachefn nad oedd tym yn y penderfyn- iad fel hyny, ac na byddai i Fwrdd y Llywodraeth Leol byth dderbyn apel o'r natur hono. Tybiai mai amcan y pwyllgor yn cadw'r swm yn gudd oedd gan y gofynid cynygion am wneud y gwaith, ond nid oedd yn credu y dylai y Cyngor fabwysiadu cynllun heb yn gyntaf wybod faint fyddai'r gost.— Dywedodd yr Arolygydd mai 35op. oedd yr amcangyfrif.—Dywedodd yr Ysgrif- enydd Trefol y credai y dylai y cyhoedd wybod pam y dygwyd y cyn- llun ymlaen. Ofnid, yn herwydd cyflwr anfoddhaol y lladd-dy pan y lleddid moch a gwartheg yno yr un pryd, yr elai y cigyddion i gwyno wrth Fwrdd y Llywodraeth Leol, ac y gwnai hyny ddrwg i'r dref. Nid oedd y pwyll- gor yn teimlo y dylent fyn'd i gost fawr, ond dywedai'r Arolygydd mai y cyn- llun a awgrymid oedd yr unig un bodd- haol.-Teimlai Mr R. Ivor Parry, yn wyneb y ffaith y gwahoddid cynygion, fod y pwyllgor i'w gyfiawnhau am beidio enwi'r swm.—Wedi dadleu pell- ach ar y mater, pasiwyd ar gynygiad yr Henadnr W. Eifl Jones, yn cael ei eilio gan yr Henadur W. Anthony, fod apel yn cael ei gwneyd am fenthyg swm heb fod yn fwy na 400P.

-o Rhal ffelthlau ynglyn a deohreuad yr aohos Methodlstaidd yn nhref Pwllheli a'r Cyloh. CYWIRIAD.—Yn lie Mr D. WilJiarns, Mr D. Wilson, Nefyn, ddylasai fod i lawr. Ynglyn ag Abererch, Four- crosses ac Etailnewydd, yn lie "hyd y flwyddyn 1839," hyd ddechreu y ganrif ddiweddaf ddylesid fod wedi roddi i lawr.