Baner ac Amserau Cymru

EISTEDDFOD GADEiRIOL MEIRION, 1889, YN NOLGELLAU. CYFARFOD Y BOREU AM 10 O'R GLOCH. Llywyd-T. E. ELLIS, Ysw., A. S. ArweinyddY PARCH. W. R. ROBERTS, LlanUechid. Can yr eisteddfod, 'Hen WIad fy Nhadau,' gan Llew Meirion. Beirniadaeth Mrs. Williams, Dolmelynllyn, ar y quilts; goreu, Gwyn heb y cochond nid attebodd i'w enw- gwobr, 10s. Cystadleuaetb, unawd (term-), jBe thou faithful unto death;' goreu, Mr. William Jones, Caernatfon-gwobr, lp. Arwisgwyd ef gan Miss Roberts, Brynmair. Anerchiadau gan y beirdd. Daeth dau yn mlaen sef, leuan Ionawr a Gwilym Deudraeth; a chafwyd englynion campus. Beirniadaeth Berw a Gwalchmai ar yr englyn i'r NiwI' —gwobr, 7s. 6c. Ymgeisiodd 56; ac fel y sylwodd y beirn- iaid, yr oedd y rhan liosoeaf o honynt wedi aros yn y niwl. Goreu, Seirioi Hen' ac Echo'r Dyffryn' yn gyfartal; sef, y Mri. John Jones, Glandwynog, Pen-y-groes, a J. Jones, Jjryncrug, Towyn. Cystadleuaeth gorawl (meibion), Comrades in Arms' gwobr, 5p., rhoddedig gan Morris Jones, Ysw., Dolgellau. Daeth 7 o gorau yn mlaen; sef, Tan-y-grisiau (arweinydd, Mr. W. Koberts); Penygroes (arweinydd, Mr. J. W. Jones); Caernarfon (arweinydd, Mr. M. Jones); Madoc (arweinydd, Mr. Bennett Williams); Blaenau Ffestiniog (arweinydd, Mr. Rees Jones) Tryweryn, Bala (arweinydd, IIIr. David Roberts) t 'Deudraeth' (arweinydd, Mr. H. Jones). Dyma'r gystadleuaeth oreu a gafwyd erioed yn Eisteddfod Meirion. Goreu, cor Tau-y-grisiau, a Chaernarfon yn ail. Arwisgwyd gan Mrs. Cleaver, Caban-y-graig, Dolgellau. Anerchiad yn Gymraeg gan y llywydd. Sylwodd yn fyr ar amcan y sefydliad daionus hwn a chanmolodd y pwyll- gor am eu gwaith mawr yn cario allan bobpeth mewn trefn. Siaradodd yn gryf am gael Orchestral Gymraeg, a sylwodd fod yna rai Cymry yn ei ffurfio yn barod a gobeithiai ef yn fawr, yn mhen ychydig flynyddoedd, y byddai i'r orchestral hwn gael ei lenwi yn swbl gan Gymry. Beirniadaeth ar yr Hosanau.' Daeth 8 i law; goreu, Miss M. C. Williams, Penrhyndeudraeth, gwobr, 5s. Rhodd- wyd 2il a 3edd wobr i eiddo Misses Margaret Edwards, Ffestiniog, ac Anne Jones, Talsarnau, gan y beirniad, Miss Roberts, Brynmair. Cystadleuaeth unawd (soprano), unrhyw gin Gymreig- gwobr, lp.; yr oreu, Miss Alice Henderson, Tal-y-sarn, yr hon a arwisgwyd gan y llywydd. Beirniadaeth Cadvan ar arall-eiriad o awdl F.lusengar- weh '-gwobr, lp.; goreu, gyda chanmoliaeth, y Parch. E. Wnion Evans, Corwen. Yn awr, wedi hir ddisgwyl, a phawb yn anesmwyth, deuwyd at brif waith y dydd, sef cadeirio y bardd buddug- ol ar yr awdl, Rhyfeloedd y Groes I-gwobr, cadair dderw hardd, a 7p. Ni ddaeth ond un i Jaw, sef eiddo Mr. John Davies (TaliesinHiraethog), Diubyoh. Mawr ganmolid y cyfansoddiad gan y beirniaid, er fod ynddo rai man frych- au, ac nid oedd ammheuaeth ganddynt nad oadd yn wir deilyngu y wobr. Gan nad oedd y buddugwr yn bresennol, cedeiriwyd y llywydd yn ei le; ae arwisgwyd ef gan Miss Jones, Plas Acre, Bala. Cystadleuaeth gorawl (merched), Good Niyht)-gwobr, 4p. Ni ddaeth ond un cor yn mlaen, sef, cor Caernarfon, o dan arweiniad Mr. W. Jones. Cawsant uchel ganmol- iaeth gan y beirniaid; ac arwisgwyd yr arweinydd gan Miss Williams, Dinbych.

CYFARFOD 2 O'R GLOCH. Llywydd:-C. E. J. OWEN, Yszv, Hengwrt-ucha'. ArweinyddMR. H. OWEN (Amatthon). Ni ddaeth neb yn mlaen i gystadlu ar y berdoneg. Anerchiadau gan y beirdd a chafwyd un gan Amaethon yn gynhes a hwyliog. Cystadleuaeth y seindyrf pres. Tair yn ymgeisio sef, Porthmadog (arweinydd, y Rhingyll Henscoe); Udgyrn Arian y Gwaenydd (arweinydd, Mr. E. Thomas, Blaenau) a'r LIan (arweinydd, y Proffeswr Gladney). Y dernyn yd- oedd, 'Hallelujah, Chorus 1-gwoby, Hip.; goreu o yehydig bach ydoedd Porthmadog. Arwisgwyd ef gan Miss Owen. Brynmair. Anerchiad campus yn Gymraeg gan y llywydd. Beirniadaeth Dr. E. Jones, a Mr. E. J. Griffithfi, ar y cyfieithiadau o Warren Hastings.' Derbyniwyd 24; a dyfarnwyd H. 'yn oreu ond nid attebodd i'w ecW. Cystadleuaeth unawd (haM), I Thy Glorious Deeds ^— gwobr, lp. Daeth 3 yn mlaen; goreu, Mr. David Jones, Caernarfon. Beirniadaeth Berw a Gwalchmai ar y bryddest, I Antur- iaethwr '-gwobr, 2p. Derbyniwyd dau; goreu, Mr. W. Evans, Dolgellan. Beirniadaeth Mr. C. R. Williams ar y 'Panel Oak.' Ni ddaeth neb yn mlaen. Cystadleuaeth deuawd, Excelsior '-gwobr, 2p. Daeth dau barti yn mlaen; goreu, y Mri. Bennet Williams, a J. J. Thomas, Taisarnau. Beirniadaeth Berw a Gwalchmai ar 1 Hi,r a thoddaid bedd-argraph i'r diweddar Owen Rees, argraphydd gwobr, 10s, 6c. Derbyniwyd 30 o gyfansoddiadau. Ond nid oedd teilyngdod yn yr un o honynt, fel ag i gael ei wobrwyo. Beirniadaeth y Proffeswr John Rhys ar y traethodau, Hanes yr eisteddfodau Cymreig o'r adeg foreuaf hyd 1887 '-gwobr, 5p. Derbyniwyd 70 o gyfansoddiadau a'r goreu ydoedd eiddo Ymgeiaydd' a Taliesin' yn gyfartal; sef, Mr. VV. Davies, Tal-y-bont, Ceredigion; ond nid atteb. edd Taliesin I i'w enw. Talwyd diolchgarwch i'r llywydd gan y Parch. W. Wil- liams, rheithor, ac eiliwyd gan Mr. J. Meyrick Jones. Yn awr, deuwyd at brif orchest y dydd, sef y brif gys- tadleuaeth gorawl. I gor o unrhyw nifer a gano yn oreu, Achieved is the glorious work, 0 Hush thee my baby'- gwobr, 40p. Daeth tri chor yn mlaen sef, y Bala (ar- weinydd, Mr. R. W. Roberts); Caernarfon (arweinydd, Mr. W. Jones); a Than-y-grisiau (arweinydd, Mr. Cadwaladr Roberts). Dyma gystadleuaeth galed etto; nid hawddlyd. oedd beirniadu yn y gystadleuacth hon. Dywedodd IIIr. Bennett, yn ngbanol ei feirniadaeth, na wyddai yn iawn pwy i ganmawl fwyaf—pa un ai y gynnalleidfa ai y corau oedd yn eystadlu, am fod y gynnulleidfa yn gwrandaw mor astud, ac yn talu sylw mor fanwl i gerddoriaeth. Rhodd. odd ganmoliaeth i'r tri chor. Annogai y c6r cyntaf i dalu mwy o sylw i'r expression. Ond am yr ail a'r trydydd, yr oeddynt yn bur gyfartal. Yr oedd yn beio yr alto yn y trydydd cor, ac yr oeddynt i'w beio am 'fforsio' gormod mewn rhanau o'r chorus. Dyfarnodd Mr. Bennett gor Caernarfon yn oreu, yn nghanol eymmeradwyaeth mawr y dorf. Felly, terfynwyd, a phawb yn edrych fel wedi eu llwyr foddloui. Yn yr hwyr, cynnaliwyd cyngherdd rhagorol, o dan lyw- yddiaeth Mr. Wynne, Peniarjh, yn yr hwn y cymmerwyd rhan gan Mr. David Hughes Madame Laura Haworth Miss Lucy Clarke Eos Morlais, a'r c6r.-Gohebydd.

ABERTEIF1. Bwjeiliaid Bethlehem— Rhoddwyd datgamad arddercnog o'r gantawd uchod, yn nghapel yTabernacl, nos Calan. Yr oedd yr addoldy eang yn orlawn yn mhell cyn dechreu y perfformiad; a phan wnaeth y boneddigion a'r boneddigos- au oedd yn cymmeryd y gwahanol gymmeriadau i fyny eu hywddallgosiad ar y Jlwyfan, rhoddwyd banilefau o gym- meradwyaeth iddynt. Cynnrychiolid y cymmeriadau gan y Mri. David Davies, Blaenanerch; William Thomas, Aberteifi; a'r Misses S. A. Esau, Aberteifi; a Rachel Phillips, C as tell newydd Emlyn. Cymmerwyd y ddau brif gymmeriad-sef, Joseph a Mair—gan Mr. Tom Ellis, Blaenanerch a Miss Jones, Castell newydd Emlyn. Cym- merwyd y gadair gan y Parch. William Jones, yr hwn sydd yn bresennol yn Uanw y swydd anrhydeddus o faer y dref, a chafwyd anerchiadau cynhes ganddoef, ynghyd a'r Parch. Griffith Davies, yn ystod y datganiad. Arweiniwyd y cor yn y modd mwyaf medrus gan Mr. E. Ceredig Evans, ffer- yllydd, Aberteifi. Gwnaeth y c6r ei ran yn ardderchog trwy y datganiad. Yr oedd y gynnulleidfa fawr yn foddfa o ddagtau pan oedd Miss Phillips yn canu y g&n fendigedig —' Yn faban dinerth a dinam,' a Mr. Ellis a Miss Jones y ddeuawd rhyfedd, 'Mae llwybrau doeth Rhagluniaeth Duw.' Chwareuwyd ar y berdoneg gan Miss Sophie Wil- liams, Aberteifi, yn y modd mwyaf medrus, fel arferol. Terfynwyd y cyfarfod trwy ganu' Wele cawsom y Messiah, wedi mwynhau gwledd fendigedig. Vvrwest.—Yr wythnos o'r blaen, cyfarfu pwyllgor o'r gwahanol enwadau, er mwyn ystyried y cynllun goreu i weithio gyda'r achos dirwestol. Penderfynwyd gohino y cyfarfod hyd nos Fercher diweddaf. Daeth nifer fawr o bleidwyr sobrwydd ynghyd i'r Temperance Hall; a phas- iwyd yn unfrydol ein bod yn dewis y ffurf Demlyddol. Dywedir fod o ddeutu trigain wedi cyrnmeryd yr ymrwym. iad y noson gyntaf; ac ond i'r rhai hyn fod yn bur a fIydd. lawn, ceir gweled adeg ddedwydd gyda'r achos yn ein tref etto. Edrychir yn mlaen gyda disgwyhad am yr wyl ddir. westol flynyddol sydd i fod yr haf nesaf. Cynnaliodd pleidwyr sobrwydd bwyllgor dan lywyddiaeth T. Harris, Ysw., Llechryd, er's amser yn ol; a phasiwyd y pryd hyny nad oedd dim i fod yn rhwystr i'r wyl fawr eleni. Gobeithio na chawn ein siomi.- eby

MACHYNLLETH. Eisteddfod a chyngherdd y Calan.— Cynnaliwyd yr wvthfed o'r eisteddfodau uchod, o dan nawdd Cyfrin. fa Maglona,' yn neuadd y dref, Ionawr laf. Beirn- iaid, Mr. D. Jenkins, a'r Parchn. W. Glantfrwd Thomas (yr hwn oedd arweinydd y dydd), a Josiah Jones. Y cyfeilydd oedd Mr. Roland Danes Llyw- ydd yr eisteddfod, y Parch. H. 0. Hiiahes. Yr oedd y rhaglen fel y canlyn :-Can yr Eisteddfod, Mr. OwenPagh. Anerchiad gan y Hy wydd, prif ergyd yr hon ydoedd gwasgu ar y gynnulleidfa fawr oedd yn bresennol i godi safon ein moesau da fel Cymry ac ymgadw YIl neilIduol o'r tafaruau. Anerchiad bardd- onol gan Glanffrwd, a chyfaill o LaDbrynLuair. Cys- tadleu aeth unawd soprano, 'YrEhedydd; goreu, Miss M. J. Evans, Ogof i'ach. Englyn, y Hhodreswi goreu, Mr. H. Tudor, Penlan. Deuawd Tenor a Bass, I Myfanwy goreu, dau gyfaill o Abergynolwyn. Cdn, Diwrnod mudo goreu, Mr. H. Owen, Bwrdd Ysgol, Eglwysfach. Unawd Bass, Acenion Rhydd- id goreu, Mr. Glyn Owen, Corris. Traethawd, I Y niwed sydd yn deilliaw o ddilyn arferion Hygredig yr oes goreu, Mr. J. R. Morgan, Foelfnog, L anbryn- mair. Pryddest, 'Daeth yr awr,' gwobr 4p. (14 a gys- tadleuwyr); goreu, Mr. R. Davies Wafolog). Unawd Tenor. CA n y Tywysog; goreu, Mr. T. R. Jones, Talybont. Cor o blant, 'Gwyn fyd y tangnefeddwyr: goreu, eôr plant Teml Maglona, o dan arweiniad Master Fred Lumley. Adroddiad, Y ty ar dan;' goreu, Mr. H. 0. Ellis, Abergynolwyn, a gwobr chwanegol i Master H. Hughes, Corria. Traethawd, Profion o wirionedd y Beibl oddi wrth hanesiaeth a darganfyddiadau;' Parch. Gwyne Vaughan, Machyn lleth, a Mr. D. J. Owen, Llanbrynmair, yn gyfartal. Y brif gystadleuaeth i gorau o feibion, Gwjr Phil- istia;' (D. Jenkins) chwe cor yn eystadlu, a rhodd- wyd cannioliaeth uchel gan y beirniaid iddynt oil; ac ar ol beirniadaeth fanwl a galluog, rhanwyd y wobr rhwng Cor Meibion Machynlleth dan arweiniad Mr. J. O. Williams, a Chor Meibion Talybout, dan arweiniad Mr. R. Griffiths. Y cynghcrdd.-Cynualiwyd cyngherdd mawreddog yn yr hwyr. Llywydd, Syr Pryse Pryse Jones, Dref- newydd. Gwasanaethwyd gan Madame Glanffrwd Thomas (Llinos y De); Miss Megan Jones; Miss Lily Lumley; Mri. Maldwyn Humphreys; Owen Pugh John Hughes, a E. M. Jones. Digon i'w dyweydfod hwn yn un o'r eyngherddau goreu yn mhob ystyr a gynnaiiwyd yn y dref hon erioed. Wedi y cynnyg- iad o ddiolchgarwch gwresocaf y cyfarfod i'r llywydd gan y Parch. H. O. Hughes, a'i eilio gan Mr. James Meredith, Penrhyu D.vti, ae hetyd i'r Parch. W. Glanffrwd Thomas, gan Mr. D. Edward Davies, Albert House, pa un a eiliwyd gan Mr. R. Gillart, Llynlleoedd, y rhai a basiwyd gyda'r unfrydedd mwy- af, terfynwyd gweithrediadau y dydd. Teilynga y pwyllgor gydnabyddiaeth ddiolchgar am barotoi treat mor dda i'r dref a'r gyraniydogaetb.-Goltebydd.

CANOLBARTH CEREDIGION. Dosbarth Llansantjfraid.—Y mae tri ymgeisydd ar y maes yn y lie uchod er's wythnosau bellach; er hyny, nid oes un cyfarfod cyhoeddus wedi ei gynnal gan y naill na'r Hall o honynt etto. Paham, wys ? A oes arnynt ofn traethu eu golygiadau i'r trethdal- wyr? Neu, a ydynt yn meddwl y gwna yr etholwyr I brynu cath mewn cwd.' Nid ydyw eu hanerchiad- au byrion ar bapyr nac YOla nac acw. Disgwylia y bobl gael anerchiadau gan y rhai sydd yn bwriadu sefyll etholiad, gan draethu eu golygiadau ar y ddeddf newydd, ac nid heb reswm chwaith. Dosbarth Cilccnin.- Y mae tri ymgeisydd yma etto am un sedd—dau Ryddfrydwr a Thoii. Ym- drechwyd dyfod i ddealltwriaeth er cael ond un Rhyddfrydwr i sefyll, ond yn ofer. Dywedir yn awr nad oes berygl i Dori fyned i mewn rhyngddynt. Os na chaiff y Tori fwyafrif ar ddydd y pol, nid i un o'r ymgeiswyr Rhyddfrydig y byddis i ddiolch am hyny. Ceir dynion yn condemnio ymgeisydd anni- bynol mewn etholiad cyffredinol; ond yn awr, ceir yr un personau yn dyfod allan yn ymgeiswyr am aplndaetb vn v Gvnsrhor Sirol vn srroes i bob rheol a threfn. Ac nid ydyw gweithredu yn groes hoUol i'r hyn oeddynt yn ddyweyd ychydig amser yn ol ond y rhwyddineb mwyaf ganddynt. Os gwnaitf y Tori orchfygu yn y rhanbarth o herwydd rhaniad yn y blaid, bydd yn warth oesol i'r Rhyddfrydwyr. Enwadaeth a'r Cynghor Sirol.-kewn etholiadau byrddau ysgol, yr ydym yn cael enwadau mewn rhai ardaloedd yn gwasgu eu dynion yu mlaen yn amser yr etholiad, ac yn dyweyd mai dewis y dynion goreu ydyw yr amcan. Ond wedi yr cl yr etholiad heibio, acty llwyddant i osod eu dynion ar y bwrdd, ymffrost- iant fod hyny yn brawf eglur mai ea henwad hwy sydd gryfaf. Nid oes eisieu i ddyn sobr ddyweyd ei fod yn sobr yn barhaus. A phan y byddom yn clyw- ed rhai yn siarad yn wastad nad oes a fyno enwad- aeth a'r ymraniad, yr ydym ar unwaith yn dechreu ammhen eu ditfuantrwydd. Gobeithio y dewisir ar y byrddau sirol ddynion o herwydd eu cymmhwys- derau moesol a meddyliol, ac nid o herwydd dim arall.-Haminiogfttb.

I CEBYG-Y-DRUIDION. I NID oes neb yn dyfod allan i wrthwynebu y Milwriad Charles Salisbury Mainwaring fel cynnrychiolydd rhanbarth Ceryg-y druidion ar y Bwrdd Sirol. Bum ar ymweliad a'r dosbarth am rai dyddiau yr wythnos ddiweddaf. Yr oedd yr unfrydedd mwyaf yn cael ei arddangos o blaid y boneddwr o Galltfaenan. Nid oes dadl na fydd iddo lenwi y safle yn llawn cystal ag unrhyw Dori a ellid ei gael. Nid yw Mr. Main- waring, fel llawer o foneddwyr ein gwlad, yn cadw oddi wrth y bobl. Nid oes cymmaint ag un tyddyn- wr yn y rhanbarth nad yw yn bersonol gydnabyddus ag ef. Galwodd gyda phob un o liaen yr etholiad, a bu yn siarad am ysbaid gyda gwahanol aelodau y teulu, ac amlygai yn eglur ei fod yn hoffi siarad Cy- mraeg. Nis gwn am nemawr sydd yn caru ein cen- edl, ein hiaith, a'n llenyddiaeth fel efe. Y mae yn amlwg na fuasai yn ddichonadwy iddynt gael neb a fuasaijyn cynnrychioli syniadau yr etholwyr yn well na'r boneddwr hwn, gan na fynent ddewis un o'u plith eu hunain. Bu yn dadgan ei gydsyniad wrthyt a pharagraph yn anerchiad Mr. Gee, lie y crybwylla fod lliaws o heddgeidwaid yn gwylio buddiannau y tirfeddiannwyr, ac nad yw llawer o honynt yn ddim anigec na cheidwaid helwriaeth i'r tirfeddiannwyr, a hyny ar draul y trethdalwyr tlodion. Dadganai fod seiliau cedyrn i'r cyhuddiad ac y byddai raid gwneyd ymaith a'r cyfryw. Y mae Mr. Mainwaring, yn ddi- ddadl, yn un o'r tirfeddiannwyr goreu a mwyaf twymngalon, hefyd, yn Nghymru. Y mae wedi maddeu amryw ardrethi i denantiaid ag oeddynt yn analluog i dalu, a gwnaeth lawer o ostyngiadau sylweddol yn ardrethi rhai eraill yn ystod y blynydd- oedd marwaidd hyn ar amaethyddiaeth. Tala y trethi a'r degwm dros amryw, ac ni ofyna.ddiniai yn ol. Teimla ef awydd gwneyd yr hyn a alio I gynnorth- wyo, ac i hyrwyddo yn mlaen hyct ac ymdaith gwar. eiddiad. Y mae yn penderfynu sefydln llyfrgell gyhoeddus at wasanaeth tngolion Cerygydruidion a'r eyffiniau. Y mae yn barod wedi sicrhau ystoc helaeth o lyrrau, ac yn bwriadu adeiladu ty cyhoeddus iddynt i gyfar- fod-math o ddirwestty-coffee neu cocottj hoitse,. e Yn chwanegol at hyny, y mae am adeiladu gwyddfaen coffadwxiaeth am y diweddar feirdd, Mr. John Jones, Glanygors, a Mr. Edward Jones, Perthi LIwydion. Bydd salle y gwyddfaen ar uchelfaen ar dir Perthi Llwydion, fel y bydd yn hawdd i bob un weled y cyfryw o bellder mawr. Y mae am dreulio llawer o'i amser o hyn allan, hefyd, i ddarllen llyfrau Cymreig o wahanol fathau. Y mae ymddygiad diweddar trig- olion Ceryydrnidion wedi cynhesa ei galon yn fawr tnag at Gymru, Cymro, a Chymraeg. y ?i, y Milwriad WyDneFmch yn debyg 0 fyned i mewn o gwbl i'r cynghor newydd dros Ben- trefoelas a'r cyIcn. Mr. Robert Hughes, RhydiydM, y mae yn amlwg, ydyw dyn y rhandir a pha faint gwelljydyw efe jna'r yswain a'r ustus uchelgeisiol, nid oes augen am i ni wastraffu gofod i geisio dangos. Nid wyf yn meddwl y caitf Mr. Wynne Finch ond ychydig i'w bleidio heb law ei denantiaid. Teimla y rhai hyny eu bod dan rwymau i wneyd, er mai Mr. Hughes sydd yn cynnrychioli en hegwydd- oricnu. Y mae Mr. David Jones, Bryn saint, wedi dyfod allan ar yr unfed awr ar rldeg yn erbyn Mr. Thomas Thomas, Ty Nant, am sedd Llangwm. Felly, y mae yn rhaid aros hyd ddydd yr etholiad er cael gwybod pwy a ennilla y gamp.-Ellis o'r Nant.

LIVERPOOL. YN yr Ystafell Genhadol, yn Lad Lane, yr wythnos ddiweddaf, cynnaliwyd cyfres o gyfarfodydd cenhad- ol; yn dechreu nos Lun, Bhagfyr Slain, 'ac yn di. weddu nos Sadwrn, lonawr -)ed. Piegethwyd yno nos Luu gan y Parch. John Evans, Eglwysbach; ac ar ol hyny, cynnaliwyd tvatchnighl. Nos Fawrth, pregetlnvyd gan y Parch. Grittith Ellis, yr hWD, yn Nghyfarfod Misol y Methodistiaid a gynnaliwyd y noswaith ganlynol, a wnaeth sylwadau cymmerad- wyol ar y gwaith a ddygir yn miaen yn y He. Nos Fercher, pregethwyd gan y Parch. William Thomas a'r nosweithiau dilynol gan y Parchn. J. H. Hughes, Hugh Hughes (Birkenhead), ac Owen Owens. Daeth eynnulleidfaoedd lliosog ynghyd, yn cynnwys amryw a gyfrifid, cyn hyny, yn mhlith esgeuluswyr penaf y fro, a dïau yr erys dylanwad y pregethau grymus a draddodwyd ar feddyliau y gwrandawyr am amser iiiaitli.-Gohebydd.

I RHOSLLANERCHBUGOG. I Damwam angeuol ar y rfieui.—Ychydig wedi pump o'r gloch prydnawn dydd Llun, yr wythnos ddiwedd- af, cymmerodd damwain wir alarus le yn y gymmyd- ogaeth hon. Aethai gwr ienangc o ddeutu ugain mlwydd oed, o'r enw Edward Roberts (mab Mrs. Mary Roberts, Hill Street), i yslerio ar lyn lied ddwfn sydd mewn cae a berthyn i Mr. William Pritchard, cigydd, Penygardden. Yn ngwasanaeth Mr. Pritchard yr oedd y gwr ieuangc hwn yn gwasanaethu; ac ym. ddengys iddo fyned i'r cae y cyfeiriwyd ato i gyrchu y gwartheg i'w godro. Wrth weled y llyn (yr hwn sydd tua thair llath o ddyfnder) wedi rhewi drosto, daeth awydd drosto am gael ysglcr, ac anturiodd arno. Daliodd yr ia ef hyd nes oedd yn rhywle tua'r canol, pan y torodd dano, ac y cwympodd yntau i mewn. Am ennyd, llwyddodd i gadw ei hun ar y wyneb, trwy estyn ei freichiau allan, ac ymaflyd yn ymylon y rhew o bob tu. Digwyddai dau fachgenyn bychan fod yn chwareu yn lied agos i'r fan, y rhai a welsant y sefylifa beryglus yr oedd y llangc ynddi; ac yn y fan a redasant adref i ddyweyd wrth eu rhieni, y rhai a ddaethant yuo yn uniongyrchol gyda rhaffau i geisio estyn gwaredigaeth iddo. Yr oedd Roberts ar wyneb y dwfr o hyd ond, eglur arno ydoedd ei fod yn mron fferu, a'i nerth i ymgynnal yn min darfod. Pan dafiwyd y rhafl ato, clywyd ef yn gwaeddi, Brysiwch, da chwi,' ond pan yn ceisio ym- aflyd yn y rhaff, torodd y rhew y pwysai arno, a suddodd yntau o'r golwg. Erbyn hyn, yr oedd yno gryn lawer o bobl wedi ynigasgiti-i r fan; ond yn rhy ddiweddar i fedru achub y truan. Nid oedd dim i'w wneyd, bellaeh, ond ceisio dyfod o hyd i'w gorph; ond, gorchwyl anhawdd a chaled ydoedd hyny. Ni chafwyd mo hono am o ddeutu pedair awr, pan yr aed ag ef i'w gartref. Yr oedd y truan yn wr ieuangc mwynaidd yn aelod yn yr Eglwys Sefydledig a'r Sabbath blaenorol, yr oedd wedi ei bennodi i fod yn athraw yn yr Ysgol Sul. Cydymdeimlir yn fawr a'i fam weddw ac oedranus. Dydd Mercher, cynnal. iwyd trengholiad ar y eorph gan Mr. Tlielwall, a'r niter arferol o reithwyr, pryd y dychwelwyd rheith. farn unol a'r ffeithiau uchod.

DOLGELLAU. I Y cwrw yn cael ei wrthod.—Mae'n hen'arferiad er's blynyddau bellaeh i roddi gwledd ddanteithioli bawb o breswylwyr y tlotty. Ac fel arferol, danfanwyd amryw roddion at y pwrpas. Hysbysodd Mr. Davies, Cors-y-gedol, Abermaw, ei fod yntau am anfon iddynt farilaid o gwrw yn nghyfarfod y gwarcheid- waid. Cododd Mr. O. D. Roberts, gan ddiolch i'r boneddwr am ei fawr garedigrwydd. Ond ar yr un pryd, nid oedd ef yfa bleidiol i ddiod feddwol gael ei harfer oddi mewn i'r ty. Und ni wrthwynebai arfer- iad y cyfryw pan yn cael ei haifer mewn salweh. Ai hyn cododd Mr. William Williams, o Westty yr Angel, o'r lie hwn, i gynnyg fod y cyfryw rodd i gael ei derbyn, am y rheswm y byddai y cwrw da' yn dreat i'r preswylwyr. Ond wedi siarad, gwrthod y goehen' a wnaed gyda mwyafrif. A deallwn erbyn hyn fod amryw leoedd eraill wedi dilyn I ffasiwn neivydd, Dolgellau. Dewis clerc i'r Ynadon.-Dau oedd yn ymgeisio i lanw lIe y diweddar Mr. Jones. Williams fei ysgrif- enydd i'r ynadon yn nosbarth y He hwn sef, y Mri. J. Charles Hughes, a Charles Millard, cyfreithwyr o'r dref hon. Y diweddaf a etholwyd gydag un bleidlais o fwyafrif.

I BETHESDA. Y Gymdeithas Ryddfrydig. — Nos lau nesaf, am hanner awi wedi saith o'r gloch, yn ysgoldy y Cefn- faes, cynnelir cyfarfod blynyddol y gynideithas uchod. „ Prif waith y cyfarfod yn ddiau fydd ethol swyddogion am y tlwyddyn bresennol, a pharotoi ar gyfer yr etholiad agoshaol. Trefnir cyfarfodydd yr ymgeiswyr Ithyddfrydig, Mri. W. J. Parry, a George Hrymer. Fel y gwelir, bydd yn gyfarfod pwysig, a hyderir y rhydd pob Radical ei bresennol deb. Cofier-nos lau, am hanner awr wedi saith. Cyfarfod dirwestol. Yn addoldy Siloam, nos Fawrth diweddaf, cynnaliwyd cyfarfod dirwestol rhagorol. Traddodwyd anerchiadau gan y Parchn. Thomas Roberts, Jerusalem John Jones, Bangc a David Adams, Bethesda. Cafwyd areithiau effeith- iol, a dïau genym yr erys eu dylanwad am amaer maith. Cymry America.Nos lau diweddaf, yn addoldy Bethesda, g traddododd [Mr. W. J. Parry ddarlith ddyddorol. Llywyddvvyd gan y Parch. E. Herber Evans, Caernarfon. Daeth cynnulliad lliosog yng- hyd. Fei y gwyddis, mae Mr. Parry wedi talu tri ymweliad a gwlad rhyddid. Yn ei ddarlith annogai yr ymfudwyr i wthio yn mlaen i'r gorllewin-i dir- oedd ffnvythJawn Dakota, a sefydlu cartretieoedd yno, ac nid glynu o gwmpas y llechchwarelau. Galwai sylw at Gymry enwog yr America; ac helyd, at yr awydd a'r angenrheidrwydd o sefydlu cym- deithasau Cymreig yn y wlad iiang hono—cymdeith- asau i estyn cynnorthwy sylweddol i'r Hen Wlad' yn ei hymdrech am ymreoiaeth. Hyderwn y deil ein cydgenedl ar yr awgrym ac y bydd iddynt, megys y Uwyddelod, adgyfnerthu lluoedd Cymru. Y mae yno yn bresennol amryw o'r cymdeithasau hyn; ond carem weled cangen yn mhob tref a phentref, lie y gwladycha Cymry drwy.yr holl wlad. Sicrhiiai Mr. Parry y gynnulleidfa ardderchog fod gwladgarwch Cymreig pybyr yn bodoli tu draw i'r Werydd. Os am adennill ein hiawnderau rhaid wrth undeb trwy- adl. Elai yr elw i dry.,orfa ysgol y Cefnfaes. Y Cynghor Sirot.-Bydd yn dda gan Radicaliaid y w lad yn gyffredinol ddeall fod y Mri., Parry a Brymer wedi gorpheu eu pleidgeisiaeth (canvas), gyda'r rhagolygon disgleiriaf. Ond i'r addewidion gael eu cyflawni yn onest, bydd buddugoliaeth y Rhyddfryd- wyr yn llethol ac andwyol. Ceir cyfarfodydd yr wythnos nesaf. Mr. Robert Jones. — Dywenydd genym hysbysu darllenwyr y FANER fod y boneddwr uchod yn par- hau i adennill ei nerth, acjy bydd, yn ol tehyg, yn lied fnan, yn holliach. Boed felly.-Gohebydd.

Chwarel y Penrhyn.— Fel y sylwasom dro yn ol, y mae pob anghydfod wedi darfod, yn yr undeb a gym. merodd le gyda golwg ar y ddeiseb o gais gostynged- ig i ofyn am gael gweithio amser llawn, ond methai y prif oruchwyliwr a chaniatau hyny ar y pryd. Modd bynag, y mae y gweithwyr am fynu cael anfon y ddeiseb i gymmydogaeth y Castell, a chael syniad Arglwydd Penrhyn ei hun am ei chynnwys; ac y mae y cais yn deg. Ystyrir Chwarel y Penrhyn yn brif chwarel y byd, a phahani na cheir yr un breint- iau a chwarelau eraill ynddi ? Ysbytty y Penl'hyn.-Teimlad dwyssydd yn mhlith y rhan fwyaf o'r chwarelwyr wrth feddwi colli y fammaeth (matron) Mrs. Roberts, ar ol gwasanaethu mor fedrus, a dangos ei bod yn meddu y cymmhwys- derau angenrheidiol yn yfath sefylifa. Gresyn fyddai i Mrs. Roberts fyned o'r wlad heb 'r chwarelwyr wneyd anrheg iddi.-Bryniog. Pant dreiiiiog.-Chwarel ydyw hon sydd yn y gymmydogaeth, ond wedi sefyll er's amryw flynydd- oedd, bellaeh. Yn awr, y mae rhagolygon da am ail gychwyniad ami, ac y mae ainryw wedi cael rhoddi eu henwau ar y rhestr am waith. Y mae hyn yn gaffaeliad i'r gymmydogaeth, gan fod cannoedd yn disgwyl am waitb. Y goruchwyliwr fydd Mr. Robert Roberts, Garfield douse, Llanberis, ac y mae y wlad yn teimlo yn falch o'r pennodiad, gan mai hen weith- iwr o'r chwarel uchod ydyw Mr. Roberts. -Icinto.

I LLANGYNOG. ,t- ~n i i tr Canmhvydatant yr lien Glwb. uyau mawrui, Ionawr laf, cynnaliodd aelodau yr hen glwb ddiwr- nod o wyl ac 0 wledd ar ei ganmlwyddiant. Am dri o'r gloch y prydnawn, cychwynasant yn orymdaith drefnus oddi wrth y New Inn, wrth eu llyn, yn cael eu blaenori gan seindorf bres gwaith dwfr Llan. wddyn, o dan arweiniad Mr. Lewis P. Roberts, Snail- beach, Minsterley, drwy y pentref. Am hanner awr wedi tri, aethant i Ysgoldy y Bwrdd; ac yno, e dan lywyddiaeth Mr. C. Jones, Tytfordd, cynnaliwyd cyf. arfod, yn yr hwn y cafwyd gan Mr. William lvichards, yr vsgrifenydd, hanes y clwb am y can mlynedd a. aeth heibio yn ei dderbymadau ai dahadau, nes creu hlvyl a chwerthin ami. Doniol oedd clywed hanes yr aelodau gynt, yn eu gwastiafl gyda r cwrw a'r tybaco. Talwyd hefyd rywbryd gan y clwb swub i rywun yn ystod y ganrif am ei lw. (Beth oedd hyny

blaid Mr. Jones. Bu Mr. Jones ei hun mewn tri o'r cyfar- fodydd hyn. Bu cyfarfod yn y lie hwn nos Sadwrn, Rhag- fyr 29aiD, yn yr hwn y siaradai Mr. Jones yn ardderchog. Yr oedd ei eiriau yn myned wrth eu pwysau, Siaradwyd gan amryw eraill hefyd, a chadeiriwyd gan Cadben W. Jones, Aberystwyth. Nid oes neb ar y maes pan yr ydym yn ysgrifenu, yn sefyll brwydr ft Mr. Jones a'n cred yw, nad oes yr un Tori yn y wlad yn ddigon gwrol i ddangos ei big fain mewn lie cyn boethed a Threfeirig. Drethdalwyr Trefeing, gadewch i ni roddi i Mr. Peter Jones yn anrhyd- eddus ar twrdd Sirol ein sir, a bydd hyny yn anrhydedd oesol iddo ef a chwithau. I'r gäd, gyfeillion anwyl, rhag ofn y daw rhywun i'r inaes hyd yc oed y dyddiau diweddaf byn. Cymmaint a hyn heddyw.—Lltoydfryniog.