The London Kelt

ANEURIN FARDD A'R "CELT." Ychydig wythnosau yn ol, cyhoeddwyd yn y Drych-papyr Cymreig America-rai syl- wadau oddiwrth yr hynafgwr uchod yn beirn- iadu llyfr Mr. O. M. Edwards ar "Hanes Cymru." Yr oedd ei gasgliadau mor anheg, a'i nodiadau mor fombastaidd, fel y galwyd sylw ato yn ein colofn fel a ganlyn Mae Aneurin Fardd yn curo yn drwm ar lyfr Hanes Cymru Mr. O. M. Edwards, yn y Drych, Nid yw O. M. yn hanesu wrth ei fodd, a gwell gan Aneurin, Carnhuanawc a'i Ml. Nid rhyfedd yw hyn, pan feddyliom mai rhyw fath o Gwilym Cowlyd yr America yw Aneurin Fardd. Dyfynwyd y nodiad yna yn y Drych, ac yn y rhifyn diweddaf o'r papyr sydd mewn Haw y mae Aneurin druan yn ceisio esbonio ei safle ac yn dylorni y CELT am wneuthur cam Ai sylwadau. Dyma ddywed :— Ymddengys oddiwrth y dyfyniad o'r CELT yn y Drych diweddaf fod yr ychydig nodiadau o'm heiddo ar adclygiad llyfr O. M. Edwards a ymddangosodd yn y New York Times' Saturday Bevieiv, wedi peri yn folwst i'r CELT, yr hyn sydd beryglus y tymhor hwn o'r flwyddyn. Ond pe bae rhyw wahaniaeth am farn y CELT, y mae yn fy nghamgyhuddo o guro yn drwm ar lyfr Hanes Cymru O. M. Edwards yn y Drych.' Y ffaith yw mai ar yr adolygiad o hono yr oedd fy nodiadau, gan dybied a gobeithio hefyd nad oedd O. M. Edwards yn euog o gynwysiad yr adolygiad yr hwn oedd yn ei fradychu i'm tyb i ar y pryd o anwybodaeth, anwladgarwch ac an- Nghymreigiaeth. Nid ydwyf hyd eto wedi gweled y llyfr, ond y mae'r CELT yn profi fod yr adolygiad yn y Times' Saturday Review yn deilwng o hono, gan ei iawn ddesgrifio ac yn dangos fod fy nghred yn, a'm hewyllys da dros O. M. Edwards yn gamosodol. Mi a grybwyllais am hysbysiad blaenorol o'r Ilyfr yn ei osod allan I Yr Hanes Cymru Gwirioneddol Cyntaf the first authentic History of Wales., Ac fel y mynegais mai anhuedd- garwch i wrthwynebu O. M. Edwards, beth bynag fuasai cynwysiad ei lyfr, a'm hataliodd i amheu yr haeriad hwnw ar y pryd, yr hyn a brawf, tybiaf, nad oedd ynof unrhyw rag- tarn yn erbyn yr awdwr. Nis ymddiheurais enwi Carnhuanawc yn un i brofi'm gwrth- ddadl, gan gyfeirio at O. M. Edwards ei hun fel un hysbys o hono, o dan y dyb eto ei fod yn cael ei gamddeall. Ond dyma'r CELT nid yn unig yn arddel yr adolygiad fel cynrych perffaith o'r llyfr a safle O. M. Edwards fel yr hanesydd Cymreig gwirioneddol cyntaf, a hyny ar drothwy yr ail filflwydd o'r cyfnod Cristionogol! Ymhellach, nid yw y CELT yn ymfoddloni ar fy ngosod megis yn camsynied, ond rhaid iddo ymostwng, pe bai Ie, i ddiystyru gwrth- rych fy awdurdod yn y geiriau, 1 Nid yw O. M. Edwards yn hanesu wrth ei fodd, a gwell gan Aneurin Carnhuanawc a'i hil.; O. M. Edwards eto yn lie yr adolygiad a feiddiais ei adolygu. Yn awr, bydded hysbys yngwyneb baul a llygad goleuni,' fy mod yn cydnabod ac yn arddel cyhuddiad y CELT o fod yn cym- eryd Carnhuanawc fel y safon deilyngaf fel beirniad a dadblygydd hanesiaeth Gymreig, am y rhesymau canlynol yn bresenol, gan fanylu eto, er y gallwn enwi Edward Llwyd, Ieuan Brydydd Hir, lolo Morganwg ac ereill fel rhai ag y mae llenyddiaeth Gymreig yn ddyledus iddynt am gael allan lawysgrifau, ac wedi gwneuthur nodiadau teilwng arnynt, i Carnhuanawc yr ydym yn benaf yn ddyledus am y prif ddadrysiad o'r gwir oddiwrth y gau, y ffaith hanesyddol oddiwrth y ffug- chwedlog a'r rhamantus, a'i lafur yn llafur cenedlaethol, gwladgarol, a Chelt-Brython- awl-Gymreigawl er mwyn teilyngdod gwir hanesiaeth ar ei safon ei hun, ac ni chymer- asai ef y greadigaeth am sefyll yn yr esgidiau y mae y CELT yn eu rhoddi yn eiddo O. M. Edwards, o fod yn hiriedigyn i un cyhoeddwr Cockneyaidd, nac un hysbyswr Yankeeaidd, y cyfryw nad oes ond budr-elw yn eu golwg ar draul diraddio Celtiaeth er dyrchafu Anglo- Saxoniaeth fel etifeddiaeth anghyfreithlawn Rhufeinig. Am ensyniad y CELT fy mod yn rhyw fath o Gwilym Cowlyd, rhaid i mi adael hyny i'r cyhoedd, gan nad wyf ond tra anhysbys o newyddion Cymreig ond yn unig a ddetholir i'r JDrych. Eithr gan fod y CELT wedi cam- syniad fy amcan, fy mwriad yn awr ydyw meddianu y llyfr a'i adolygu yn fanwl yn Gymraeg ac yn Seisnaeg gyda'r penderfyniad o roddi i hyny y cylchrediad helaethaf, heb y meddwl lleiaf o wneyd cam a'r awdwr, ond yn benderfynol i'w atal yntau, mor bell ag y medraf, wneyd un cam ag hanesiaeth Gym- reig yn unrhyw gyfnod." Wrth hyn, fe welir fod y critic o'r Merica yn pwyso a mesur y llyfr heb erioed ei weled na'i ddarllen! a chymer tua dwy golofn o'r Drych i egluro yr hyn a amcanai ddyweyd ar y cyntaf. Mae'n wir mai adolygiad papyr American- aidd arall o'r llyfr a fu'r achlysur o lith y gwr, ac mai rhyw fath o "daro'r post er mwyn i'r anifail glywed a wnaeth. Ond y mae meddwl am neb yn rhedeg i brint a phasio barn ar lyfr pwysig fel hwn heb yn gyntaf ei ddarllen yn dangos anhegwch neu ragfarn eithafol. Ar ol hyn, dylem ymddiheuro i Gwilym Cowlyd, oherwydd y mae efe yn ceisio darllen ychydig, beth bynag, cyn tori pawb allan o'r cylch barddonol fel hereticiaid ac anwybodus- ion. Nid oes ond Americanwr a wnai fel arall.

PROFIADAU IAGO GOCH YN LLUNDAIN. MYN'D I'R PARLIAMENT. Fachan," ebai fy nghyfaill un boreu wrth ein bod yn cael brecwast gyta'n gilydd, fachan meddai, gan ddal yn y gyllell a'r fforc ac edrych arnaf yn syn, wy lkn ma, yt ti'n gwel'd, am fythwnos, a wy'n mo'yn gwel'd petha. Gwed tho i, ffor ma cal myn'd miwn i'r House of Commons. Gan bod ti yn gorffod myn'd at dy waith, lie bod ti yn cal y sàc-ae 6s da fi ddim byd i weyd yn erbyn hyny, cofia, 0 nagos-rho gyfarwyddiada ifi shwd ma cal i gwel'd nhw a clwed yr Irish yn crochlefan." Dywedais wrtho sut i wneyd. Hala i ofyn am Mabon I" meddai, Cannon wy'n i napod a fel 'se fa'n frawd ifi. A pan daw e mâs, mi shigla ei law a nes bo'i whiskars e'n canu," Erbyn hyn, yr oeddwn yn barod i gychwyn allan am y dydd, ac ar ol dymuno pob llwyddiant i Iago yn ei yrfa, allan yr aethum ar ol trefnu i'w gwrdd yn yr hwyr. Addawodd fod gartref am haner awr wedi naw, ond er fy mawr syndod, pan y dychwelais am 6 o'r gloch fel arfer, pwy oedd yno ond Iago-Iago, yn edrych yn ddu ac yn las", mewn dwfn feddwl am rywbeth yr oeddwn yn sicr na pharai ddim pleser iddo. Cyn i mi gael amser i ofyn sut yr oedd pethau, cododd fy nghyfaill ar ei draed. "Mabon, wir," meddai, ti a dy Fabon Mi ro i fot i Shoni Jones y tro nesa. Ma Shoni Jones, er ma tincar yw a, yn llawn cystal spowtwr a'r hen Fabon. Chele fa ddim f6t gyda fi y tro o'r blan on'd bai fod a wedi bod yn goliar un- waith. Beth odd a'n neyd ddo ? Mae a fel hen wyatan dew yn mynd o un lie i'r llall. Ddysga i'r ffordd iddo fa i fod yn Nghwm Rhondda yn lie mindo'i fusnes yn y Parlia- ment pan fydda i'n dod lan Ond heb jocan nawr, fachan, ath hi ddim mlan yn didi o gwpwl heddy." Wei, ynte," gofynwn, beth fu, rho dy hanes." "Gwnaf, neno dyn," atebai "ma fa gystal hanas a dim alli di glwad. 'Swn i'n gallu sgrifenu, mi ddotwn i a lawr mwn inc blue-black a fe alswn e i'r CELT. 'Ma fel ath petha mlan, a digon shimpyl yw nhw hefyd. Nid arno i ma'r bai, cofia. 0 I nage wath fe ddilynas i dy ddrecshwns di bob copa. Etho i miwn, a'n umbrella gyda fi, trw hen ddrws bach—odd a fel drws twlc, fachan,-a mi ofynas i'r plisman am dicat. Bendith mawr fe ddylset weld yr olwg druenus na'th a. Odd Mr. Trw Blw yn cretu'n sownd mod i'n cal spri am i ben a. Ond rhog of an iddo fa gâl ffit, etho i mlan, ac ar ol cyrhadd drws mawr ar ben steps, fe droias i nol i wel'd a, a wafo'r umbrella. Wel ta, i gal tori'r stori'n fyr, neu, fel mae ein parchus weinidogion yn ddweyd "-yma newidiodd Iago don ei lais a siaradodd yn araf; trawsffurfiwyd gwedd ei wyneb o'r direidus i'r difrifol, y mursenol ddifrifol-" rhag-ofn-i-ni-fod-yn-faith -gadewch-i-ni-ddweyd-yn-ddiaros-y —h'm—hy—y—cawsom docyn. Wel, dyna ti hyawdledd, fachan Ta pun i! mi wetas ar y garden wrth Mabon mai musnas i odd isha cal i weld a. Ond un peth yw isha, peth arall yw cal. A wy'n gwpod hyny erbyn hyn hefyd. Chredat ti byth mi sefas fan 'ny i'r hen batriarch am awr solit, a ddath a ddim Etho mlan at un o'r plismeo. I Where is Mabon ?' myddwn i. E ?' mydda fa yn dwp reit. 'Mabon,' myddwn i, I Mabon, member for Rhondda, man, where i he ? I've come up all the way from Treorci and I wants to see Mabon.' Fe gas Tomos Bwtwna 'n ofan i pan wilias i ag e fel na, a sy' ora iddo fa am hyny hefyd, weta i! O'n i yn mynd i roi llawn pen iddo fa wetyn pan y tynodd rwpath arall 'n sylw i. Odd na hen ddyn bach bach yn wen o glust i glust newydd ddod mas. Who's that ?' mydda fi yn savage reit wrth y plisman. That, sir' mydda fa yn ddigon bcnaddigadd, "is Mr. O'Brien, Patrick O'Brien.' 'O'r winwnsyn ar ben colfan ag e myddwn i wrtho'n hunan, dyma'r bachan sy'n gwpod yw hwn.' Ar i ol e a fi 'chan. Ddotes 'n Haw ar i sgwydda fa. I Good even- ing sir' myddwn i. Good evening mydda fa gan droi rownd fel peg- top. 'I've come from Treorci' mydda fi. 'O!' mydda fa. Dim o dy 0 di' mydda fi wrtho'n hunan. 'I wants to see Mabon' myddwn i. Nawr wy'n cretu ma Sam Evans glywas i'n gweyd unwaith fod yr Irish yn haner starfo, ac yn byw ar ddim ond moch a thatws. A wy weti gweld rhai o nhw mor dena a photal b6p. Beth netho i wetyn pan 6'n i'n gweyd y negas wrth Mr. Patronomo odd doti'n Haw yn 'y mhocad a tinclo'r arian a'r bwtwna, ffor bod e'n diall y celsa fa rwpath i byrnu bynan i dê, 'se fa'n acto'n iawn. A i gwelodd hi hefyd. Fachan, odd hi'nwerthi weld a. Gishodd e da fi i aros am funad, nes bod e'n mndo Mabon. A dyma fa bant yn llawn gwen i gyd wrth feddwl y byswn i yn doti pishyn tair yn i ddwrn a. Ddath nol yn boti gwartar awr. O'n i'n cymeryd trueni am dano fa. Odd hi ddigon rhwydd i weld wrth i olwg a, fod a wedi ffili ffindo Mabon a'i fod a ofan colli y pishyn tair. Wyln cretu hefyd, rhwngot ti a finna, fod a'n ofan y rhoiswn i belan iddo fa ar yr umbrella. Ta pun i! ma fa'n dod. I Very sorry mydda fa, I I onderrstand to me great sorrow that Mabon is not prisint.' Wel, os nad odd yr hen Abram fab Isaac fab Jacob yn I brisint' odd rhaid i fod a'n absint.' Ac wrth feddwl am fel odd yr hen William yn sgeuluso'i fusnas, odd y ngwallt i'n sefyll ar y rrhen i, odd wir, mor wirad a bod yr Irishman heb i dair cinog, wath chas e mo nhw. Fe netho i clean right-about turn ar fy swtwl, a'i atal e yno i drio enill pishyn tair yn rhwle arall." Gollyngodd Iago ei hun lawr, ar hyn, i gwympo yn gyfforddus i gadair freichiau. Bu yn ddistaw am fynud neu ddau, a gwen o ddifyrwch yn chwareu ar ei wefusau. Yna dywedodd mewn rhyw haner ymddyddan a'i hunan u Na, Mabon, machan da i! Ych chi 'n hen gamstar piwr, a fe gewch chi fot da fi to. Ond os na findwch chi'ch busnas yn well allwch chi fentro'ch colsyn dwetha y dotwn i Shoni Bach Jones y tincar yn ych scitsha chi." T. R.