Tarian Y Gweithiwr

NODIADAU CYFFREDINOL. Pan y mae cymaint o siarad ac ysgrifenn ar bynciau diwygiadol, y.mae yn Byn genyf na byddai rbywun yn cexsionurfio cynllun effeith- iol er llwyddiant a dyrchafiad y Weriu, a thrwy wneud hyny gellid codi y tlawd o'r llwch, a'r angbenus o gymydogaeth y domen. Phariseaeth ffugiol, a chulni crebachlyd yn cael gormod o sylw yn y wlad. I Y ni' fawr- 8ddog yn yrnddangoa yn mhob cwmwd a rhan barth, a chrach bumbygohaetb yn cael gor- mod o Ie, e. phethan gwir angenrbeidiol yn cael eu gadael yn ddisylw, a phob peth arwyn- ebol mewn mawrbad, yr byu a brawf fod chwaeth y Werin yn myned ar ol teganaw, gan ymwrthod &'r sylweddol sydd ar sylfaen ddy- ogel, naa gellir yn hawdd ei dymchwelyd. Darllenais tythyr Hen Lowr dro yn ol. yn cynwys sylwadau craffua a miniog, yn hollol yn Uygad ei le ar helyntion y gorpbenoi yn ngwlad y glo. Gresyn na fuasai yn manylu, gan fyned yn ddyfnaoh at wreiddya y drwg. Er cymaint o arian a ga3glwyd gan lowyr Morganwg a Mynwy o fewn cylch y deugam mlynedd diweddaf, nid yw yn debyg fod digon ?n y trysorfeydd heddyw i brynu buweb. mae y cyfan wedi cael eu llyncu i fyny ond gan bwy ni oharwn awgrymu, ond gadawo I af i'r darlleoydd dynn y 3asgliad. Y mas yK ddigon posibl dweyd gormod o wirionedd ar adeuan, ond gellir gyda phriodoldeb ddweyd a gaulyn, nad oes neb yn fwy dall na r hwn na fyn weled. Coins genyf fod un prif farnwr mewn llys gwladol. yn cyuvg ewobr fawr i rbyw ysgol. haig fnasai yn barod i wneud trefn a dosbarth ar lyfrau cymcleichas, sydd yn casglu miloedd o bunau va flynyddol, heb fod yn alluog i roddi uo avneangyfrif pa. le y mae yr arian yn myn- 9 ed. Y mae un peth ynsicr o fod yn wirionedd, fod rhai yn caei byd da helaethwych beunydd a r ariais o ges»lir i ddybenion amgenach na'r "yo y gwueit defuydd o bonynt. Pan fydd Y KiiwI sydd yn aliuog i fyned at wraidd y i drvg yo cael oyfran o'r brasder. nid ydyw yn debyg y syrauda y cyfryw un gam i ddyn- oethi y dr-gioai, am fod y cyfryw yn meddwl mwy am huoaules nag am chwaren tag a iawn der i'w sydgreadur. Nid oes dim yn newydd mewn petb fel byn, am ei fod morhen a'r byd, ond ni ddylid er hyny estyn cefnogaeth iddo, oblegid ei fod yn hen. Y mae seiliau anwiredd wedi dyfnhau, a dyfeach o byd y mae yn myned, am fod y sawl a broffesant fod yn iach- awdwyr tvmhorol y bobl yn ymddwyn yn rhy debyg i "seirff yn y glaswellt. Y mae pob peth mor amlwg a goleum haul y cauolddydd, ond fe fyn rbai gau Mygaid ar hwnw. Llawer o siarad sydd am dorsad gwawr y mil blynydd. oedd, ond y mae lie i ofni fod y cyfnod bendi- gedig liwnw yn ddigon pell yn y dyfodol,-o'r hyn Heiaf dvna ycasghad mwyafpriodolallwn dynu yn ol arwyddion presenol cymdeithas. Mynych ydyw y gofvniad, paham ymae eiu gwlad yn llawn ? Y mae yr ateb wrth law,- am fod ein llywiawdwyr yn cysga, gan adael ein porthladdoedd yn agored i bob ysgubion oddiar y cyfandir. A ydyw yn rhaid i oorth- laddoedd Prydain fod yn agored i dderbyn ys- garthion cymysgliw o wabanol wledydd? Onid yw yr America yn gosod atalfa ar Hungariaid, Pwyliaid. a gwabanol heidiau ereill nad ydynt o un defnydd fel diuasyddion teilwng ? Ond y mae poithladdoedd Prydain yn agored i bob math o bethau, a hyny yn bollol, heb unrhyw atalfa. Y mae y goddefiad ynddo ei bun yn Ilawn pydred.i, a phriodol iawn y dy- wedodd rhyw draiaorddyn, I That London in itself was the granary for all the refuse of the world.' Sylw cryf, mewn geiriau caledion, end yn llawn vwirionedd, nas gellir ei droi yn ol. Gwladlywiaeth o nodwedd banerog, heb fod yn feddianol ar sefydlogrwydd, nen y cad- ernid a berthyna i lywodraetb Prydain. Y mae Anarchyddiaeth a Nihilistiaeth wedi oytbu yn yn y wlad, a goreu po gyntaf y chwelir y nvthod, a gyru y cyfryw na fynant fyw yn heddychol fel dinasyddion tawel a fyn barchu deddfau, ac anrhydeddu ein trefniadau gwlad- wriaetbol. Y mae y sawl a fynant gamarfer rhyddid yn anheilwng o le a lloches yn mhlith dynolioo gwareiddiedig, o ganlyniad yn ol a nhw i'r lie y daethanto hono. Y mae dwylaw duon y llofrudd yn beryglus, a'i syched am waed yn ei gau allan yn hollol o gylch urddas- 01 rbitwedd a gwareiddiad, fel nad oes un lie yn cyfateb i'w hanianawd, ond bro celanedd a difrod. Y mae yn syndod na byddai i rhyw wladwr gwladgarol gynyg cyulluno wneud un ynrdrech fawr, er mwyn rhyddbau y bobl o'r caethiwed y maent ynddo; a'r unig ffordd i wneud byny ydyw, cael ymuniad cydweitbredol. Deng mil o weithwyr i dalu deg swllt yn y mis am flwvddyn, dyna bum' caut yn fisol, a ehwe' mil o bunaa mewn deuddeg mis. Cael cymajot ag a ellir at hyny y tuallan i'r cylch gweithfa- 01 fyddai yn foddion i symud canoedd o weith- wyr Cymru i wlad lie na bydd yn rbaid byw o dan iau trais a gormes. Y mae mwy na baner glowyr gwlad y glofeydd yn amaethwyr prof. iadol, a byddai yn iechydwriaeth dymLorol iddynt gael symud o lwch y glofeydd. Carwn dynu sylw y/meddylgar at hyn, ac yn eu plith y gwladgar a'r cyhyrog Daronwy ar y mater. Gadawaf y ewestiwn yn y fan yma, er gweled a oes rhywun a gymer y mater i fyny ar wyneb dewr y DARIAN. Rhaid gwneud rhyw beth er lies a llwyddiant y bobl, os ydym i adael y byd yn well nag y cawsom ef. Ofer ymladd yn erbyn percbeaogion cyfalaf tra bydd y farchnad weithfacl yn y cyflwr y mae ynddi yn bresenol. Rbaid gwneud un hirgam effeitbiol yn y cyfeiriad priodol os ydym am gario barn i fuddugoliaeth. Anawdd gwybod beth ydyw y mater fod y boys gynt, oedd yn arfer ymfflacbn dros iawn, der ac uniondeb wedi myned mor ddystaw a llygod. Ai tybed fod rhywun wedi taflu dyrn- aid o lwch aur i lygaid y frawdoliaeth, gan ei gwneud yn ddarostyngol i ddylanwad y llo aur? Y mae digon i'w ddweyd mewn cyfeir- iad gwleidyddol a chymdeitbasol, ond i ba ddyben y gwastreffir dim amser ar linellan synwyr cyffrediti, pan y mae y werin yn bw- hwman ar ol cysgodau dychmygol. Cyn y cawn drefu ar y byd gweithfaol, rhaid cymer- yd y taiw gerfydd ei gyrn, ac esna wneir hyn, gall y gweithiwr Cymreig ymfoddloni nad oes iddo ran na chyfran ar fanlawr ohwareu teg. Gall y gwybodyddion feddwl a dweyd afynont ar bynciau gweithfaol a chymdeithasol yn eithafol ddrwg, a rhaid i'r cyfrifoldeb ddisgyn ar ben rhywrai yn hwyr neu hwyraoh. Nid oes i mi ddim i'w golli yn yr ymdrafodaeth, ond ni fyddaf yn ol o gadw golwg ar gwra y byd, beth bynag fydd y canlyniad. Gall ein breudd- wydwyr yn y byd glofaol dewi, a bod yn dawel, os nad allant wneud rhywbeth heblaw symud o dan ddylanwad breuddwydion dych- ymygol. Yr eiddooh, Dydd Gwyl Dewi. EP

DEIGBYN HIRAETE Ar ol y diweddar Mr Ifor Griffiths, Mountain Ash, yr hwn a ymfudodd i'r America ar yr 20fed o Hydref, 1893, er adferiad i'w iechyd, ond bu farw Rhagfyr yr 22ain, yn 30 ml wye" oed. Ifor mad yn farw mwy,-O I siomiant Dy symud mewn gafwy 0 fyd trist gofidiau trwy Hen rydiau du yr adwy. Do, moriaist i wlad Amerig-iechyd Fa'r achoa anniddig; Dwyn y daith dros doaaa dig Ymadael yn siomedig. 0 taened engyl eu bedyn-ar le Oer lwch yr anwyl-ddyn Hyd ddydd rhawd y brawd e'r lkyn, Awr deffro meirw'r dyffryn. Cwmbach. DAVID DAVIS.

OR RHONDDA I DDEHEUDIR AFFRICA, J Ar gais lluaws o gvfeillion caredig pan yn ymadael o ardal Ynyshir, a'n gwynebau ar y cyfandir tywyll bwn, yr aaturia yr ysgrifen- ydd, yn enw ei gyd-deitliwyr o'r un lie, i ysgrHio ychydig 0'0 profiad. ac o helyntion ein taith. Y mae dau nod neillduol y bwriada yr ysgrifenydd eu cadw o flaen ei feddwl. Ym- t geisia fod yn fyr ac yn ddyddorol, heb amlhau man ffeithiau fel ag i wneuthur yr banes yn feichus. Hefyd, edrydd y gwir, a dim ond y gwir; ymdrecha i fod yn true to nature,' chwedl Bryan, heb orliwio y da na'r drwg, oblegyd bwriada i r adroddiad hwn i fod o wir werth i gyfeillion ieuainc o lowyr ag y gall fod yn eu bryd i dreio eu Iwc yn y parthaa hyn o'r byd. 0 Lundain byd Drofan y Crange (Tropic of Cancer).—Cychwynasom o'r East India Docks boreu Gwener, Mebefin 23ain, ar fwrdd yt agerlong I Douna Uastle.' llinell y Royal Mail. Yr oeddem yn naw o Gymry. Heblaw Tom Priae, fy mrawd a minau o'r fnyshir, yr oedd yn ein plith David a John Jenkins, ac A Evans o'r Porth, Benjamin Tibbot ac Evan Williams o Gwmafon, a Stepben Picton, brodor o gerllaw Caerfyrddin, ond wedi treulio llawer o amser yn y Rhondda, ac yn awr yn dychwelyd i'w gartref yn Cape Town. Wedi gadael Dover (hen enw Cymreig) ar y dde, ac yn nes yn mlaen Hastings, i'r hon y mae tair milldir o terrace ar lan y mor, ac yn edrych yn byfryd oddiar fwrdd y llong, wele ni yn hwylio o ddifrif ar yr English Channel. Tynir ein sylw gan y nifer fawr o Iuddewon sydd ar y bwrdd, ymdrechion y rhai i ganu, a. thrwy foddion ereill i gadw eu calon yn ddewr o dan ymosodiad clefyd y mor, sydd yn anarforol ddigrif. Oddeutu deg o'r gloch boreu Sabboth—ein Sabboth cyntaf ar y mor-ymneilldnasom nij y Cymry. gyda'n gilydd i ganu. Wedi canu amryw o hen donau Cymreig, ymnnwyda ni gan nifer o ferohed yr Alban. Yr oedd rbai o honynt yn gantoresau rhagorol, ond cyn y gallent hwy ymuuo yn y g&n, rhaid oedd troi i'r iaith fain. Wedi canu nes blino, cafwyd ciniaw. Yna penderfynwyd cynal ysgol, a chyfarfod rhagorol a gafwyd. Yn mhell ar y mor, yn nghanol gwahanol genhedloedd, ym- daenodd rhyw newydd-deb dros yr ysgol, a chafwyd cyfarfod a hir gofir. Wedi gorphen, awd i fyny i'r deck, lie yr oedd yr Albaniaid eto yn canu yn hyfryd. Yn fuan, gofynodd un o honynt os mai Cymry oeddem. Wedi ateb yn gadarnbaol, gofynodd yr ysgrifenydd beth barodd iddi feddwl hyny. '0,'meddai, 'meddyliais mai dyna oeddych wrth ei:.b clywed yn cann mor dda boreu heddyw. Olywais droion am y Cymry nad oes eu cyff- elyb fel cantorion, ac am hyny meddyliais mai Cymry oeddych chwi.' Druan o honi! beth ddywedai pe clywai ambell i gymanfa yn Nghymru! Dyma ni yn awr ar y Bay of Biscay; clyw- som lawer am dano, ond wele ni ar ei gefa heddyw. Y mae Dafydd Jones yn ymgyn- hyrfu—gwynt cryf ya cbwythu i'n herbyo y mae y tonan fel man fynyddoedd yn ymrolio, a'r hen lestr arnynt a rhyngddynt fel plisgyn wy. Wedi i'r Sabbath fyned heibio, a chan fod y cleifion erbyn hyn wedi lleibau mewn nifer, awd i chwilio am ddifyrwch mewn neidio, chwareu, rhoddi mwgwd dros y llygaid, a cherdded at y nod, ac felly yn y blaen, hyd ganol dydd. Ar giniaw, dygwyddodd nn tro digrif yn mhlitb yr Iuddewon. Fel y gwy- ddys, ni fwyta y rhai manylaf o honvot gig ar fwrdd llong, am nad ydynt wedi cael cyfleus- dra i arolygu yr anifail cyn ei ladd. Gwyr cigyddion Cymru yn dda am danynt. Eu bymborth ydyw bara., sardines, penwaig, lemonau, siwgr, &c. Ar giniaw, methodd un o honynt a gwneuthur digon o gyfiawnder, yn 01 ei farn ei hun, a'r penwaig o'i flaen, felly cypaerodd nifer o honynt yn llechwraidd i'w ouddio yn ei wely. Ond 0 drueni I dargan- fyddwyd y lloches gan un o'r ystiwardiaid, a gorfu i Lazarus eu cyrchu yn ebrwydd. Caf- wyd cryn ddifyrwch ar ei draul. Y mae yr Iuddewon yn myned drwy ddef- odau crefyddol bob boren. Ymgasglant at ea gilydd, gan fyned trwy y gwasauaeth yn sefyll neu yn eistedd, fel y byddo cyflensdra, Y mae -yan y mwyafrif ddau flwch, eu trwcb a'u lied oddeutu dwy fodfedd, a'u hyd tua dwy a haner. Sicrheir pob blwch wrtb blât teneu, yn mesur ryw dair modfedd ysgwar, i ddaa pen yr hwn y mae ystrapen ledr, yn mesur dros lathen mewn hyd. Cymerant un blwch, a rhwymant ef am y talcen, ac yna gosodant bob un ei bet ar ei ben. Rhwymant y blwch arall am y fraich chwitb uwchlaw yr elin, gan dynu 11awes y siaced i lawr drosto. At yr arferiad hon, debygwn, y mae oyfeiriad yn Matthew xxiii. 5. gyda golwg ar y Phari- seaid, y rhai oeddynt I yn gwneuthur yn llydain eu phylacterau.' Daeth y phylact- erau hyn i arferiad mewn canlyniad i ddeall- dwriaeth llythyrenol o orehymyn vr Arglwydd i r tadau luddewig (Exodus xiii. 16) am i'r gyfraith fod fel arwydd rhwng eu llygaid, &c. Wedi treulio haner awr yn y dull hwn yn darllen y gyfraith, cymerant y blychau, a ebusaaant hwy, ac 08 bydd un heb fod yn berchen blwch, benthyca gan un o'r lleill. Y maent gan mwyaf yn afler ac aflan eu per- sonau a'u harferion. Yn sicr, buasai o fwy o fantais iddynt gadw yn fanwl at lyfchyrea y gyfraith mewn perthynas i olchiadau, &c. nag mewn gwneuthur iddynt eu hunain phylacterau Cadwant lawer iawn o coffee. pots; o'r rbai hyn yr arferant yfed dwfr. Dygwyddodd iddynt adael nifer o'r pots hyn na noson ar y deck, a phan y daeth yr ysgubwr heibio, a gweled y wedd oedd arnynt, meddyliodd mai trugaredd a'r perchenogion fyddai eu taflu dros y bwrdd, ao felly y bu. Yr oedd teimlad oryf a obyffredinol yn mysg y teithwyr erbyn byn am gyfleusdra i fwynbau cyngherdd. Mewn canlyniad, gwnawd parotoadau gan wyr y Hong ar y rhvbydd lleiaf. Trefnwyd yr eisteddleoedd ar y bwrdd yn ystod y prydnawn, a dygwyd yr offeryn allan. Am wyth o'r gloch yn yr hwyr, dan oleuni arianaidd y trydan, agorwyd y gyngherdd trwy ganu unawd gan un o wyr yr ucheldir. Cafwyd amrywiaeth lawer mewn unawdau, tonaa, davnsiao, ao mewn chwareu gwahanol offerynau. Tua'r canol canwyd Hen wlad fy nhadau' gydag egni a gwres, Picton yn arwain trwy ganu yr alaw. Terfynwyd trwy ganu Auld Lang Syne,' ac wedi cael mygyn, aethpwyd i'n cawellau, wedi teithio, dau gant a phedwar ugain o filldiroedd. Edrychwn allan yn awr am y Canary Islands. Yn fuan canfyddwn benau y myn- yddoedd yn dyfod i'r golwg megys yn y cymylau. Fel yr ydym yn agoshau, gwelwn fod yr olwg ar yr ynysoedd yn brydferth dros ben. Y maent yn llawn o ddyffrynoedd gwyrddleision, a'r bryniau a ymranant yn Uuaws o bigdyrau crwn, y naill yn ymgodi yn uwoh na'r llall, nes ymgladdu o'u penau cribog yn y cwmwl. Ffurf y brif ynys sydd grwn, a'i thrawsfesur yn bedair milldir ar hugain. Angorwyd o fewn milldir i'r lan, ar gyfer Laspalmos, prif ddinas y Grand Canary. Yn syayn, amgylchynwyd y Hong gan ddwsin o fadau byohain. Taflwyd rhaffau dras ochr y llesir, ao i fyny y dringodd y brodorion fel gwiwerod. Cyn pen ychydig amser, gwnaeth- ant fwrdd y llong yn farchnadfa. Lledwyd o flaen ein llygaid fathau lawer o ffrwythau, megys grawnwin, lemonau, bananaperanan, &o., ao amrywiaeth mawr e f&n nwyddav, myglys, parrots, canaries, eadeiriau gwiail, a gemau. Yspaeniaid ydyw y brodorion o genedl, ao ychydig a wyddant o'r iaith Saes- neg, ond gwuant ddefnydd mawr or ychydig hwnw. Ni welsom eu taerach erioed. Y maent oil yn droednoeth, ac in wyr oryfion iawn yr olwg, yn mesur tua phump ac wyth ar gvfartaledd. Ymgasglod i hefyd ddegan o blant hollol noeth, rhwng deg a phymthegoed, oddiamgylch y llong, gan alw ar y teithwyr i daflu arian i'r d'.vfr. Tailwyd amryw docins i'r mor, ao ymsuddai y dynion byebain noeth- ion hyn fel pysgod ar eu hoi; anaml hefyd y methent yn eu hamcan. V mae yr Ynyseedd hyn yn bwysig fel Coaling Station, ac y mae llawer o longau yn galw yma am adgyflenwad o lo (glo Caerdydd) -tua ciiiuit bob mis yn ol yr adroddiad a wetsom. Aeth amryw o honem allan i dir yn madaa y brodorion. y tfi.1 yn ddau swllt yr un. Wedi cyrhaedd y lan, llanwyd y badan gan ferched a gwragedd treednoeth, mown gwyn a glan—eu penau yn orchaddiedig gan shawls gwynioa yn hengian yn llaes hyd haner eu cyrff, yn myned allan i ganu oddiamgylch i'r llong. Yr oedd genym dair milldir o ffordd ar hyd glan y mor o'r porthladd i'r dref. Dring- asom i gerbyd, wyth o hoaom. 'Almaho,' llefodd y conductor, chwipiodd y gvriedydd yr atiifeiliaid, ac ymaith a ni, yn cael ein dilyn gan ugeiniau yn crochfioeddio pennies,' ac yn aflafar ganu, Ta ra ra boom de ay.' Ar achr yr heol i'r dref yr oedd mynyddoer'd o fanlwch llwydwyn, wedi ei cbwythu, meddai y brodorion, o anialwch Sabarp, ddeg ar hugain 0 flynyddoedd yn ol, gan laddu an ryw o an- eddau, ac un eglwys. Ar ein ffordd eanfydd- em ddegau o'r brodorion, yn wyr a gwragedd, yn gerweddian yn ddioglyd ya ngwres y dydd, ger drysau eu cartrefi. Fel yr oeddym yn agoshou, ymddangosai yr adeiladaa yn fwy gwych, a chanfyddem ambell i balas hardd yn amgylchynedig gan erwan o dir Ilawn blodeu aml-liwiog. Cyrhaeddasom i ganol y dref, a rhyfeddem weled adeiladau mor dda, -tair a phedair uchder llofft, ond UB nenfwd, oil fel eiddo Dafydd gynt yn Jerusalem. Yr oedd prif beolydd y dref yn ymddangos o ddeg i bymtheg Hath o led, yn cael eu barddu gan gyfiawnder o goed palmwydd, yn tyfu ar hyd eu hymylon. Yr oedd y eyffredin o'r beolydd lawer yn gulacb, gyda phalmant o labben o led a haner llath o uchder, a fforddiai gyfleusdra braf i ddyn dori ei wddf. Rhenid y dref gan afon fechan oedd wedi llwyr sychu i fyny, o herwydd hirbarhad y tywydd sych. Cludid dwfr at wasanaeth y trigolion argefnau mulod, o'r mynyddotdd. Ar y boat daeth hogvn bychan atom, gan gynyg ei wasanaeth i ci fel arweinydd. Siaradai Saesneg hynod o dda, a chyny.iai ein harwain i bob man, drwg a da, ucbel ac isel. Ar bob congl i'r heolydd safai un neu ddau o filwyr Yspaenaidd, eu gwisg ya hynod o debyg i eiddo milwyr Prydain, ond eu cerddediad yn llawer mwy afrosgo. Gwnaeth om amryw fan-fargeinion er mwyn rhoddi gwaith i'r crotyn, a gwnaeth yntau ei ran fel cyneithydd yn hynod o dda. Tynwyd ein sylw at y Cathedral- -prif adeilad y dref. Tynasom ein hetiau, a cherddasom yn araf i mewn iddi, gydag ychydig o betrusder, ond yn llawn awydd am ei gweled. Yn y man daeth yr cffeiriad atom, ond arweiniodd ni drwyddi. Synwyd ni gan y paintings ardderchog oedd ar ei pharwydydd, a chan waith dwylaw y celfydd oedd yn ganfyddedig ar bob llaw. Yn y man nesaf i mewn yr oedd canhwyllbren aur, ac arno saith o ganhwyllau, pedair o ba rai a. gedwid yu llosgi yn wastadol. Gyferbyn a'r rhai hyn, tu ol i'r gynulleidfa, yr oedd ystafell eaag, ac ynddi esgynlawr baner crwn. .r yr esgynlawr safai stand gelfydd i ddal y llyfrau canu. Mesurai y llyfran hyn yn gan- edig dair troedfedd o led, a gallesid darllen ei notes o un ochr i'r Hall o Own Rhondda. Oddiamgylch i'r ystafell yr oedd oriel, yn yr hon yr eitaediai y cor, a'u hwynebau at y llyfrau. Dychwelasom i'r llong wedi ein bodd- hau yn fawr, yn mhrif dref y Canary Islands. Deil i w obydmaru mewn glendid, ac yn ym- ddangosiad ei thrigolion, nifer y rhai sydd yn ngbglch pom' mil arhr N unrhyw dref ar draeth Cymru. Codwyd yr aagor, a chyct nasom drach- era, tra yr hani yn machlud, ac yn peri i'r dref -ei hadeiladwaith o geryg Uwydion, yn ad- lewyrchu y goleuni—ymddangoe fel botwn arian ar fron y mynydd. [l'w BARHAU].

EBION 0 LANAU'R NEDD. Un prydnawn hirfelyn yn yr wythoos ddi- weddaf bu eich gohebydd mwyn yn I cerdded y glanau' cyn belled i fyny a'r Owm, fel y geilw pobl Cwmgwrach yr ardal nwchlaw Pen- tremeistr, ac yr oedd yn ddywenydd clywed am y llwyddiant sydd yn dilyn ymdrechion eflerynwyr ieuainc y fro. Y mae y dalent gerddorfaol wedi ei hesgeuluso yn ddybryd gan breswylwyr y bryniau yn y g»rphenol, ond bellach y mae bechgyn cerddgar y rhan uchaf a Dyffryu Nedd wedi penderfynn symud y gwarth. Pa bryd y gwna ienctyd Resolfen ac Aberdulais ddihuno ac efelychu ea brodyr o'u blaenau ? O'r diwedd y mae pobi y G.W.R. wedi dod yn ddigon haelfrydig i osod gorsaf newydd yn yr Ynysfach, neu Resolfen, fel yr adnabyddir y lie oren y dyddiau hyn. Adeilad gwych ydyw, yn rhagori llawer ar yr hen. Y mae breuddwydion Soflan ac ereill fa yn trin yto y wasg, wedi esgor ar rhywbeth sylweddol yn y diwedd, a thebyg fod yn ddywenydd gan Mr James, y gorsaf-feistr. i groesawn y cyfnewid- iad. Un o wyr Merthyr ydyw y cyfaill hwn, ao fel brodoiion yr ardat hono ya gyffredin, y mae hyd braich gyJa phob achos da. Cynaliwyd ail Gyngerdd Cor y Mercbed Cymreig yn Nghastellnedd, nos Fercher, Chwefror yr 28ain, pryd y daeth tyrfa luesog o garw r lien a ehan yr ardaloedd cylehynol i'r Gwyn Hall. Yr oedd rhai o aelodaa goreu y eor, megys Miss Drinkwater, Miss Annie Jenkins, &c., yn methn bod yn bresenol, ond er y cwbl cafwyd oyngerdd gwir dda. Can odd y cor drefniad Mr D. Emlyn Evans o I Har- lach I a'r Deryn Par,' ac yn neillduol y weddi aiddgar I Protect Us' mewn mold na chlywyd bwynt yn cael eu canu erioei or blaen yn Nghastellnedd. Pan y ceflwn mai yn y liyff- ryn hwn y oyfansoddodd Dafydd Nicholas eiriau ac efallai gerddoriaeth Deryn Pur,' pwrpasol iawn eedd dewis y darn i'w ganu ya y Gyngherdd. Credwn, pe byddai yr ben fardd amryddawn yn fyw y byddai arno wedd ogoneddus wrth wrando y perfformiad hwn. Yr oedd y gantores fechan o Blaenafon, Miss Dot Prosser, yn canu gydag effeithiolder nef- anedig, ac am Genevieve' Miss Davies, Caerdydd, nid gormod ydyw dweyd mai dat- ganiad bendigedig ydoedd. Ni ohafwyd clywed llais dwfn-felodaidd Miss Bessie Evans y tro hwn. Yr oedd ei Bunch ef Cowslips' yn y gyngherdd gyntaf yn tynn dagrau o lygaid ami un, ac erys yr ar^raff yn fyw am beth amser. Datganodd Miss Annie Bowen, yr un dalaf a mwyaf nrddasol e'r parti, yn dra Iwynol, ac yn deilwng o wlad hardd Llantri- sant, Yr oedd pawb yn llawenu pan y daeth Miss Lizzie Davies yn mlaen i ganu Y Fam a'i Baban,' ond yn eihle, tybed, oedd y betgwn a'r het uchel ? Rhyw ddwy sen dair fagodd ddigon o galen i wisgo yn null yr hen bobl. Trueni oedd hyny, an fod llawer yn erfyn ei gweled yn y wisg hono, ao yn neillduol Miss Lizzie Davies, yr hon eedd yn edrych mor hardd yn yr hot gopa nohel y tre blaanorel Palla gofod i ymhelaethu yn mhellach na dweyd i Miss Edith Edwards, Miss Nellie Daviee, a Mise Mary Williams, gann yn rhag [ orol fel y lleill. GOH.

GARN FACH, NANTYGLO. LLWYDDIANT CERDDOBoL-Bydd yn dda gan lawer glywed fod y cyfaill ieuanc—Mr Wm. Munkle o'r lie uohod wedi myned yn llwydd- ianus drwy Arholiad Chwarterol y Tonic Solffa yn Brynmawr, ac wedi enill y gradd o A.O. Yr Arholwyr oeddynt Mr Evans, G. & L., Merthyr; a Mr Llewelyn Thomas, G. & L., Brynmawr. Yr ydym yn deall fod y dyn ieuanc hwn yn aelod er ys blynyddoedd yn Eglwys y Methodistiaid yn y Garn Faoh. Pob llwyddiant ao bir oes iddo i fod o wasanaeth i'w genedl ae i Eglwya Dduw.

NODION 0 GILFYNYDD. Yn unal a fy addowid yr wythnos e'r blaen, Mr. Gol., cymeraf olwg ar y presenol yn y lie hwn. Da. genvf hysbysu fod yn y lie hwn Neuadd Newydd bron wedi ei gorphen yn costio tua 3,500p. Da iawn, yr oedd ei hangen, a da genyf gael ar ddeaU fod yma ddarpariaethan ar gyfer ei bagoriad, Gwelaf fod yma Eis- teddfod i fod ond am ei llwyddiant nis gwn yn iawn beth i ddweyd gan fod Eisteddfod Ynys- ybwl yr un dydd. Credaf, Mr Gol., y dylasai un o honynt roddi ffordd a ohymeryd ryw ddyddiad arall,—gadawaf i ddarllenwyr y y DARIAN i farau pa un o'r ddau le ddylasai wneud. Clywais hefyd fod ym*. gor dan yr enw Cor Undebol, ond nid wyf fi yn gallu gweled dim andeb yn perthyn iddo o gwbl, Mr Gel. Ond y mae undeb y cor yn debyg i undeb y gwaith, a. phwy ryfedd yw. Nid wyf fi yn gallu gweled pa fodd y mae yn bosibl i neb i bregethu undeb ar un llaw, a thori ar draws pob rheol Undebaethol ar y llaw arall. Na, ni ellir gwasanaethu Duw a mammon. Feahgyn, os am Gor Undebol, mae yn rbaid dysgu Egwyddorion Undebiaeth. Nid myned ar draws pob rheol, a buasai yn dda. iawn i'fc rhai hyny sydd yn euog o hyn i gofio mai "7 sawl sydd yn darostwng eu hunain sydd ya cael eu dyrchafu, ac nid y rhai sydd yn herio pawb a phob peth, a thaflu pob llyanafedd ar Y rbai hyny sydd yn gwneud eu gereu er cael undeb yn y lie. Gwir fod cystallle am gor yn y lie hwa ag sydd yn y cymoedd ond mynd ato yn y ffordd iawn, a'r peth cyntaf sydd yn rhaid ei wneud yw treio cael gafael yn y e 1 canu sydd yn y lie a i daflu i'r gamlas sydd ynpasio yma, a thynu yr hyn sydd wedi dryllio llawer o longan yn ddiweddar, allan o rai per. sonau, ac yna bydd gobaitb am gor, a hwnw yn gor a fydd yn anrhydedd i'w arweinydd ao yn glod i Gilfynydd. Da genym ddeail fod yma Barti Dramayddel wedi cychwyn hefyd, ac yn bwriadu perfformio y Sliding Scale v. Federa- tion ar agoriad yr Hall. Gobeithiaf na ddaw yr Q8 drwg ddim i aflonyddu ar y Parh hwø

NODION 0 LANELLIT PERFFORMIAD 0 JOSIZPH.NOB Sadwrn a Mawrth diweddaf, perfformiwyd Cantata en- wog 'Joseph,' (Or Parry), yn yr Athenaeum Hall, gan gor undebol Soar (capel Annibynol). Catwyd cynulIeidfaoedd lluosog iawn bob nos, & gwnaeth y cor ei waith yn ardderchog—pob peth yn myned yn mlaen yn hwylus iawn. De- alled y darllenydd fod y perfformwyr oil wedi gwisgo mewn dillad amryliw, fel yr oeddynt yn mhell o fod yn debyg i Gymry, ac anhawdd oedd eu hadnabod. Edrychai y owbl megys llys Pharaoh. Gwnaeth y personau canlynol eu gwaith yn ganmoladwy:—Joseph, Mr Ed. Thomas. Reuben, Mr D. A. Jones. Judah, Mr J. E Hughes. Jacob, Mr Cornelius Bees. Pharaoh, Mr John Hughes, M.C.W. Brenhin- e*, Miss L. A. Jones. Llawforwyn y frenhin. es, Miss J. E. Hughes. Brodyr Joseph, barti gwrywaidd neillduol, dan arweiaiad Mr T. 'Wibiams. Cyfeilydd, Mr Luther Owen. Y CLWB NEWYDD.—le, dyna sydd wedi bod yn peri oynhwrf nid bychan yn J J-1*1 yr wythnosau diweddaf. Ymddengys tod niter e foneddigion y lie am sefydlu clwb a elwll yn non-political Club,' yn adeilad newydd a gor- wych Mr Gwilym Evans, yr hwn sydd gyfer- byn a chapel y Greenfield (Bedyddwyr). Y mae y rhestr siopau hyn yn addurn i unrhyw dref. a defnyddir hwynt fel y rhai a adnabydd- ir dan yr enw took up shops,' hycy yw, dim and siopau ar lawr, a gwahanol awyddfeydd ar y lloftt, ac yn y rhai hyn, ar y iloilt, y bwriedir sefydlu y clwb newydd. Lie i bersonau i gyf- arfod a'u gilrdd, ac i ymgomio a masnachu, &c., yn rhyw fath o exchange ar raddfa fechan. Y telerau yn ddwy gini ar dderbyniad, ac yn gini y flwyddyn. Asgwrn y gynen ydyw y di- odydd. Pan glywodd y lleng dirwestwyr am hyn, dyma hwynt yn rhuthro fel llewod, gan gynal cyfarfedydd; a chwarea teg i ferched Efa, y maent hwythau befyd wedi cynal cyf- arfodydd brwd; a rhwng y cwbl, y mae pwyllgor y clwb fel pe buaseni heb wybod beth i'w wneud. Yn y cyfarfod diweddaf, a gyn- aliwyd ganddynt, bu y pwnc Uosgedig dan sylw, a'r unig benderfyniad ddaetbpwyd iddo oedd, fod yr ysgrifenydd i ddanfon at rhyw ddau gant o bersonau i ddeail pa fath glwb a garent gael. Dagenym ddeail fod y gallu dir- westol mor gryf, gan obeithio y gwrandewir ar gri y gwragedd. ROYAL WELSH LADIES CHOIR.—Llanwvd y Mat'' et Hall nos Wener diweddaf â. cl' ui- eidfa. urddasol iawn i wrando ar y et- wog uchod. Er fod y noson yn arw a gvt j J U iawn, eto yr oeddy lie yn orlawn. Er i mi eu clyw- ed o'r blaen cyn enill y fath fuddugoliaeth yn yr America, a'r anrhydedd fawr o fyned i Os- borne, yr oeddynt yn canu yn swynol iawn nos Weirer, ac nid rhyfedd i'r frenbineseu canmol. V mae hyd yn nod y Saeson yn gorfod teimlo fod Little Wales yn myned yn Big Wales, ac nad oes gyffelyb gantorion a hwynt yn yr holl fyd, fel y dywedoid un Sais nos Wener. Y mae yr arweinyddes enwog wedi gwneud ei nod, ac wedi llanw dysgwyliadau llwyraf y sawl a'i i:adnabyddai pan yn blentyn.Dywedlr fo i rhywbetu neillduol ynddi yn blentyn, acyr hoffai fod wrthi ei bun. A ydyw y frenhines yn gwybod mai merch i flaenor Methodist yd- yw ? Gall Mr JaJob Davies (ei tbad), fod yn Well o hon, a Chymru penbaladr. Llongyf- archwn gwpl da pobl Ebenezer yn yr antur- iaeth bon, a deallwn y bydd ganddynt gydaid dda tuag at ddyled y cae-1. MARWOLAETH SYDYN. -NOS Sadwrn diwedd- af bu farw Mr John Phillips. Nelson Terrace, yn dra sydyn, tua llego'r gloch, pryd yr aeth i fyny i r llofft, ond mewn ychydig amser clyw- wyd ef yn g1).lw ar ei wraig, a cbafwyd ef yn gwaedu o'i enau, a bu farw mewu ychydig fyn. ydau. Ymddengys ei fod yn dyoddef oddiwrth y darfodedigaeth, ac i un o'i wytbienau roddi ffordd.

BARRY. DYDD GWYL DEWI SANT.—Dathlwyd yr wyl flynyddol yn Barry gan y Oymry ya y modd arferol o gynal gwledd, yr hwn a gymerodd Ie dan nawdd Cymdeithas Cymru Fydd, yn Ngwesty Harry, Barry Dock. Cymerwyd y gadair ychydig wedi saith olc gloch, gan Dr. W. Lloyd Edwards, Llywydd y Gymdeithas, ac yn mysg y rhai presenol yr eedd Cadben R. Davies Dock Master, Dr. O'DoBBeU cadeirydd y Bwrdd Lie 1, y Parchedigion. J. W. Matthews (M C.), W. Williams (M.C.), Morris Isaac (B.), Pandy John (B.), Meistri Benjamin Lewis, Vtercdith E. J. Thomas, J. E. Rees Ysgolfeistr J. D. Davies Ysgrifenydd, Cadben E. O. Evans, &c. Wedi cyfranu o'r wiedd a osodwyd O'D blaon, awd yn mlaen a'r rhaglen a'r llwnc-destynau. Vn mysg y diweddaf, y canlynol oedd o brif Dod, Ei* Saut Gwarcheidi «1," yr hwn a gynygwyd mewn araeth ragorol gan y Parch. J. W. Matthews, Cynygwyd Cymru Fydd," gan y Llywydd, ac atebwyd gan y Parch. Morris Isaac mewn modd gwresog iawn, yn cyfeirio ya benaf at ddyledswydd rhieni i addysgu ea plant, yn hen iaith en gwlad. Cyuygwyd "Gweinidogion yr Efengyl" gan Mr. J. Meredith, ac atebwyd yn bwrpasol iawn gan y Parcbn. Pandy John a William Williams, Treiradog. Prif lwnc-destyn y nos, nesaf at Dewi Sant" mewn pwysigrwydd oedd Yr Athrofa Gymreig,' yr hwn a gynygwyd gan Cadben R. Davies. Cyfeiriodd y Cadben at y gwahaniaeth rhwng manteision y dydd iau presenoi, a'r hyn oedd yn bod yehydig o flynyddau yn ol. Atebwyd mewn araeth I ragorol gan Mr. J. E. Rees Ysgolfeistr. Yn ystod y nos cawsom ganeuoll f!&n Mise Williams, Meistri Sam. Griffiths, a John Will. iams, ac adroddiadau oddiwrth DlI. A. F. Richards, Meistri D. M. John a R. T. Evans. Cyfeilyddes >Siss S. B. Thomas. Terfynwyd y noswaith blesurus iawn trwy ganu Hen Wlad fy Nhadau." G

ADOLYGIAD. CENWCH FAWL I DDuw. — Anthem syml at wasanacth cymanfacodd eauu gan loan Wil- liams, Abergwynfi. 0 ran cynllun, dau symudfad -1 Cymhelliad i Ganu Mawl i Dduw; 2 Uno yr hen alaw Missionary a'r testyn cyntaf ar y geiriaa- Pa. Dduw ynmhlith y Duwiaa Cymer yr alaw yr hen alaw a'r tri Ilais isaf yn < yfeilio mewn Florid Counterpoint, a therfyna mewn Amen anol. Yn sicr, ewna swnio yn dda, a cha pwy bynag &'i dysgo dal am ei lafar. FT Nuw, Fy Nuw, PAHAM Y'M GADEWAIST ? Anthem gan yr un Awdwr. Cychwyna yn E leiaf a therfyna yn E fwyaf" 0 ran cynllun, mewn tri symudiad—1 Tyner -1 Fy Nuw, 0, fy Nuw,' &c. 2 Pedwawd- Achab t* gwared ft.' 3 Cydgan—' 0 Arglwydd fy Nuw ya dragwyddol i'th folianaf.' Dyma y tro cyntaf i mi ddyfod i gyffyrddiad a gwaith yr awdwr. Yn sice, gallwn ei Ion. gyfarch ei fod wedi cynyrchu darnau canadwy gyda llawer o wreiddioldeb.

ADV. LLWYR ADFERIAD I IECHYD AR OL DYODDEF 14 MLYNEDD 0 GYSTUDD. Chpi « tythyr « idtrlyniwyd gan Mr. IF. George, Chemist, 10, Oxford Street, Swansea. 3, Company's Row, Dunvant, Swansea, Medi 14eg, 1898, ABwyl Mr George,—Ar 01 pedair blynedd-ar- ddeg o gyf-tudd poenus oddiwrth diffyg anadl, diffyg treuliad, diffyg arehwaeth, poenau yn y pen a'r cefn, piles, ac iselder ysbryd, dy- gwyddais dd'od i gyffyrddiad ag un (a ystyrid unwaith yn anwelladwy) ag oedd wedi ei ad- feryd drwy eich triaiaeth chwi, ac yn ol ei gyngor ef, ymwelais inau a chwi, ac mewn wyth diwrnod yr oeddwn yn berffaith iach mewn corff ac ysbryd, ao yn alluog i weithio yn hwyluø a diflino. Da ohwi, gwnewoh eioh triniaetb ddigyffelyb yn fwy hysbys, er mwyn y miloedd gweithwyr tanddaearol sydd yn dyoddef ag yr oeddwn inan. Byddaf yn falch iawn i ateb unrfcyw lythyr a adanfonir ataf mewn perthynas a ch triniaeth ardderch- og. Yr eiddoch yn wir ddiolchgar, W. DAVIES, Glowr. CHRONIC INDIGESTION AND DEPRES. SION OF SPIRITS. A iponia* oral remark by a gentleman after three days' trial. 'The grandest remedy in the universe— recovery complete.' J. M. KS"Address given on application to Mr W. George. Chemist, 10, Oxford Street, Swansea,

GWYL DEWI 8ANT YN ABERDAK. Prydnawn Iau diweddaf dathlwyd gwyl y Saut Cymreig hwn gan nifer mawr o Gymry twymgalon Aberdar a'r oylchoedd yn NarMenftt y Clwb Rhyddfrydol. Parotowyd y wledd gan y boneddigesau caredig perthynol i Gymdeithas Hyddfrydol Menywaidd Aberdar, y rhai a barotoasant wledd ragorol o gigoedd a gwabanol betbau ereill, yr hyn oedd yn adlew- yrchu clod mawr arnynt am eu medrusrwydd i barotoi pethau moetbus. Yr oedd yr ystafell wedi ei baddurno a blodau o bob math, ac hefyd cenin, yr hyn oedd yn dangos ein bod yn pa-rhau i gadw yr hen geninen werdd yn fyw yn ein cof. Yr oedd yn bresenol y bon- eddhtion a.r bone«digesau canlynol :Mr a Mrs Griffith George, Beehive; Mr C Kenshole, cyfretthiwr Mrs Lioyd, 'Gwladgarwr) Mr a Mrs Ishmael Harris, ysgrifenvad y Clwb Rhyddfrydol; Mr a Mrs 'avies. British Workman J. Ha rison, Ysw., a Mrs Harrison, Bwllfa Mr a Mrs R. Miles a'u mab; Miss S. Watkins, Cross Street; Parchn B. Evans (leI- ynfab), Gadlys; R. R. Boberts, Trinity; R Morgan, Commercial Place; Mr T Thomas, Graig House; Mri. Iago Lloyd, Richard How- ells, J. Griffiths, (ysgol y pari;) Rees Evans, Ebenezer Pugb, Penrhiwceibr; J i avie,3, Penrhiwceibr; M. Watkins, W. Hodges, J. Morris, D. Wiiliams, Cislywydd y Clwb Rhydd- frydol) D. Williams, Blaengwawr E. Davies, T. Thomas, E Moses, T. Roderick, p, Jones, W. Morgan, Abernant; W. Thomas, R. Wig- ley, H. J. Harris, D. A. Thomas, cerflunydd D. Phillips. Smith; T. James. Treharne (Ap Tiberog', Evans, I Merthyr Times,' "W. Davies, VJichael Thomas, H. Lucas, J. E. Jones (If- ano), B. Hall, D. E. Eavies, W. J. Evans, F Hodges, T Parry, G Hanney. R Owens. A S Ove end, B Llewellyn, (Refuge assurance Co,) T Roberts, D Thomas. Darllenwyrt amryw lytbyron gan Mr G. George, y cadeirydd, oddiwrth amryw berson- au nad oeddynt yn medru presenoli eu hunain. Chwareu darn ar y berdoneg gan Mr R. How- ells Cau, I Anchored,, g n Mr E. Powell. Llwnc-deatynau.—' Y Frenhines, gan y cad- eirydd. Gallucedd tymborol ac ysbrydof,1 gan Mr Iago Lloyd. Atebwyd gan y Parch R. Reberts, R. Morgan, a Henry Lucas. Can, I Gwnewch bobpeth yn Gymraeg. gaia V-r D. Phillips. Y Boneddigesau,' gan Mr Ernest Holl; atebwyd gan Mrs Lloyd a Mrs Miles. Can ddirrif gan Mr Jce Evans. Em Seneddwyr, gan Mr R. Miles; atebwyd gan Mr C Kenshole, mewn araeth faitb a rhagor- ol, ar byncian y dydd yn nglyn a yweitbrediad- au y seneddwyr. Can gan Mr D. Powell. Ad- roddiad, I The Weather,' gan Mr J. E. Jones (Ifano). Anerchiad Barddonol gan Dewi Bycbain. Can Ddigrifolgan Mr J E. Noakes. 1 Dewi Sant,' gan Mr T. E. Davies Gadlys; atebwyd gan Mr J. Griffiths, yagoldy y park, mewn arae'h wresog a meistrolgar atr Et ysbrydiaeth yn fyw—-1. Yn ypwipr!?- Vm addysg ein gwlad; 3. Yn llenyddi gwlad. Hpfyd gan Mr T. Howell Cynon). Yna canwyd • Hen wlad f^ mewn brwdfrydedd mawr. I Y Wasp., Isbmael Harris; atebwyd ef gan Mr ly. '-A, Richards, 'Merthyr Express,' Evans, Merthyr Times,' a G. M. Evans, I Tarian y Gweith- iwr.'

TRIM STRIN—MARWOLAETH. Bu farw John Harry, Dregoch, ger y He ucbod, dydd Llun, Chwefror y 26ain, pan yn 65 mlwydd oed. Dyoddefodd gystudd trwm am rai misoedd. Nid oedd yu gryf iawn er ys blynyddau, er byny yr oedd yn gallu gwneuth- ur ychydig o gwmpas y ty a'r ardd hyd tua canol yr haf diweddaf. Cafodd fit y pryd hyny, a gwaethygu wnaeth hyd ddydd ei far- wolaeth. Claddwyd yr hyn oedd farwol o hono y dydd Gwener canlynol, yn mynwent Nazareth, Pontyates. Gweinyddwyd yn yr angladd gan y gwelnidog, y Parch D. G. Jones. yn dyner a pbwrpasol iawn. 8u yr ymadaw- edill yn aelod blaenllaw a ffyddlawn yn Nazar- eth ara ffyuyd 'au lawer Yr oedd yn meddn ar wybodaeth Ysgrythyrol lied eang, ac yn gryn dipyn o lenor befyd. Yr oedd wedi enill amryw wobrwyon am draethodau o bryd i bryd. Yr oedd yn hoff iawn o ddarllen, a chymerai ran flaenllaw bob amser mewn mat- erion gweithfaol yn mhlith ei gydweithwyr. Yr oedd yn ouest ac unplyg, heb fawr seramolai afreidiol yn nghylch dim a wnelai. Dyoddef- odd lawer tro o herwydd ei unplygrwydd. Yr oedd yn medru barnu drosto ei hun, a thraethai y farn hono yn ddiofn bob amser Yr oedd ganddo air mawr i W. Abraham, A.S. Daeth i adnabyddiaeth bersouol o Mr Abraham yn nyddiau bodolaetb yr undeb gynt. Felly, nid sel ddall oodd ganddo drosto, ond sel yn codi oddiar argyhoeddiad o onestrwydd a chymhwysder Mr Abraham i laaw y swydd y mae ynddi o'r adeg hono byd yn awr. Dy- munwn nodded Daw dros ei weddw, ei blant, a'i berthyoasau oil. CY