Seren Cymru

"EISTEDDFOD UNDEB YSGOLION SABBOTHOL Y BEDYDDWYR YN MHLWYF ABERDAR. Cy'nnaliodd yr ysgolion nchod eu Heisteddfod flynyddol y Nadolig diweddafyn Neuadd Ddirwestpl Aberdar, fel arfer. Am riaff o'r gloch, cyfarfu y Pwyllgor er penderfynii gwahanol bethau angenrheidiol; a phan ddaeth deg o'r gloch, etholwyd Mr. Henry Jon"s, o ysgol y Gadlys, i'r gadair. Wedi cael anerchiad byr !!an y cadeirydd, anerchwyd y cyfarfod gan am- ryw o'r beirdd ag oedd yn bresenol; ac wedi cael tfin gan gôr Bethel, awd i wobrwyo yr yrogeiswyr llwyddiannus yn ol yr hysbyslen. B-i^niad y traethodau, &c., y Parch W. Roberts, Blaenau; beii-nind y gerddoriaeth, Mr. J. Lodwick, Rumni. Y testun cyntif oedd adroddiad o'r dernyn H Onachawn hwyl." 5 o rai bach yn ymdrechu buddugol, John Francis, 'Cwmdar. Beirniadaeth ar v traethawd ar Ddyledswydd y Bed. yddwyr i ymwuhod a'r arferion Pabaidd mewn cyssylltiad a chladdu y meirw. 2 yn cystadlu; buddugol, D. Williams, Calfana. Canu y don, I was glad." 3 cSr o blant dan 15 oed yn cystadiu rhanwyd y wobr rhwng Bethel a'r Gadlys. Hanesyddiaeth Ysgrythyrol. 2 yn ymdrechu goreu, John Rees, Calfaria. Adrodd "Oorphenwyd." 4 o ferched yn cystadlu goreu, Frances Davies, Gadlys. Gramadeg Seisnig. 3 yn cystadlu; goreu, Thos. Jones, Cwmdar. Canu y don, Glah Meddw !<>d Mwyn." 4 o gorau yn ymdrechu rhanwyd y wobr rhwng cor Gwawr a chor Calfaria. Wedi hyny, clyw. som dair o ferched bach dan 12 oed yn darllen am y goreu; i"hanw.yd y wobr rhyngddynt. Beirniadaeth y cyfleithad o Gynghor hen gyfreitbiwr." 8 yn ymdrechu goren, John -Jones; Calfaria. Canu Gogoniant Cymru." 2 ferch fach yn cystadlu rhanwyd y wobr rhyngddynt. Adroddiad, "0, na bawn yn Seren." 12 yn ymdrechu goreu, Elizabeth Thomas. Bechgyn dan 12 oed yn darlien goreu, Coch y Berllan. Canu y dôn," Navarre rhanwyd y wobr rhwng Calfaria, Gwawr, a Bethel. Cywydd ar Droad allan y Ddwy Fil Otfeiriaid yn 1662. Dim ond nn cyfansoddiad gan Humphrey James, a chafodd y wobr. Adroddiad Y Gwalch Edifeiriol." 2 yn cystadlu; goreu, Frances Davies, Gadlys. Pedwar cor yn cystadlu ar yr anthem, Nid i ni;" Calfaria yn oreu. Fel yna, terfynwyd cyfarfod y boreu. Wedi cael ychydig luniaeth, dychwelwyd yn ol crbyn tua banner awr wedi dau. Etholwyd Mr. John Jones, Aberdar, i'r gadair, ac wedi cael ychydig an- -ereiiiadau, cafwyd ton gan gor Gwawr, ac awd at y gwaith heb :goll amser. Y peth cyntaf oedd adroddiad Y Ddannodd." 3 yn ymdrechu goreu, Jennet Jones, Gadlys. Daearyddiaeth Ysgrythyrol. 2 yn ymdrechu; goren, John Rees, Calfaria. Canu laith, a chan, a thelyn Cymru," gan ddau dan 15 oed buddugol, John Davies. Beirniadaeth y traethawd ar Len. yddiaefh ein Hysgol Sabbothol, &c. Un cyfansoddiad, gan John Jones, Gwalch, a chafodd-y wobr. Cyfieithu dernyn a ^oddwyd ar y pryd. 2 yn cystadlu j buddugol, James Jones, "Calfaria. Dau fab a merch yn canu Yna'r Gwyntoedd. 2 gwiniii yn cystadlu rhanwyd y wobr rhyngddynt. Adroddiad Y Llwynog." 7 yn cystadlu rhanwyd y wobr rhwng rhai yn galw eu hunain, Hen Heliwr, a LIane. Beirniadaeth cyf- ansoddiad y don ar y mesur 9. 8. 8 cyfansoddiad, ond heb un yn deilwng o'r wobr. Tri cor o blant dan 15 oed yn cystadlu ar y don, "They are gone;" goreu, cor y Gadlys. Adrodd- iad, Y Wlad sydd well." 8 o rai bach yn tynu am y dorch; goreu, loan Fedyddiwr a'i Farn. Cerdd, Carmel." 2 gor yn cystadlu rhanwyd y wobr rhyngddynt. Adroddiad o Annuwydd a Mesen." 9 yn ymdrechu Robin Bola Coch yn oreu. Englynion i Ddwfr.weithiau Aberdar, cyfyngedig i rai heb fod yn fuddugol o'r blaen. 4 cyfansoddiad buddugol, J. Howplls, Aberdar. Adrodd Mygu." 9 yn ymdrechu; y buddugol oedd E. Jones, A-berdar. Canu Safodd ac edrycb. odd." 5 yn canu rhanwyd y wobr rhwng J. Howells, Aber- dnr, a G. Davies, Gwawr. Merched dan 18 oed goreu, M. Thomas. Gramadeg Cymraeg. Un ymgeisydd, sef B. Hinton, He ennillodd y wobr. Adrodd Unwaith." 8 ymgeisydd; rhanwyd y wobr rhwng Alun Cynon ac Un yn caru. Canu Anthem Manchester. 3 cor yn cystadlu; rhanwyd y wobr thwtig Gwawr a'r Gadlys, yr hyn a derlynodd waith cyfarfod y prydnawu. Am hanner awr wedi 6, dychwelwyd yn ol eil. ^aith er cwblhau y gwaith, pryd yr atholwyd Mr. D. Griffiths, Aherdar, ac wedi rhoddi anerchiad byr, galwodd ar gor Cal. faria i roddi ton. Yn1 galwodd ar y cystadleuwyr i adrodd yr "Hunanol." Un, sef John Francis, yn cystadlu, a derbyn- iodd y wobr. Canu, Forr so saith the Lord buddugol, J. •Jones a J. Howells. Traethawd ar Yr angenrheidrwydd i •athrawon yr Ysgol Sabbothol i gyrliaedd safle feddyliol uwch oudnugot, J. Jones (Gwalch). Gnglynion i'r Tywysog Cyd. ^cddog-; rhanwyd y wobr rhwng John Bright a:Gw«hwyson. -Adroddiad, Ffarwel i ti, Gymru fad." ,Dwy yn adrodd goreu, Gwladys o Gymru. Canu" Llwyn Qn." Pedwar cor 3!n ymdrechu; rhanwyd y wobr rhwng Calfaria, Gwawr, a •"ethel. Bechgyn dan 18 oed yn darllen am v goreu. 12 yn ymdrechu; un yn galw ei bun D. Williams yn fuddugol. Sillebiaeth yn ol dull y Gomerydd." Dim ond un, sef J. Jones, yn cystadlu, a chafodd y wobr. Canu," I hear thee Speak of a better land. Dau gor o blant dan 15 oed yn ym- drechu, a rhai wyd y wobr rhyngddynt. Adroddiad Cym- Ilaedroldeb." Dwy fach yn adrodd; un yn galw ei hun Dryw fach yn preu. Traethawd ar Ddylanwad cerddoriaeth ar gym. •Qeitlias. Un <• fansoddiad, gau Cymro, a chafodd y wobr. Cyfansoddiad ton ar y mesur byr. 12 cyfansoddiad, ond dim "\1n yn deilwng o'r wobr. Canu Priscilla." Rhanwyd y ^obr rhwng Gwawr a Chalfaria. Adrodd Cadw Hid John ■Prancis yp oreu. Pryddest ar Ddyctrweliad y genedl Iuddewig Saethiwed Babilon. Un cyfansoddiad gan Casfelin, ac yn euwng o'r wubr. Cyfieithad o Rollo to the Peruvian. 8 CySeithad rhanwyd y wobr rhwng Hen Filwr, a Rollo yr ail. anu '« Y Fwxalchen." Uirynigeisydd, a cTerbyrnodtl y wobr. Cofiwch wraig Lot; Cristion a Coberlin Wyn yn Syafuddugol. Y ddau Gybydd Crwt Amddifad yn oreu. Ca° a« ? Hedyddwyr yn Aberdar; Dysgybl yn oreu. jU Adleisiwn Odlau cor Gwawr yn rhagori. Terfvn- srd y ^ydd yn dawel, heb un ffrae eisteddfodol, fel ei i! chafwyd eymmaint cynnulleidfa ag arferol y tro v_n' 'e'y iuae gwaethaf y modd i eglwys fach Cwmdar, a'r jj °e"o yr Eisteddfod yn dal perthynas o ran yr elw. y gwna yr ysgolion sydd yn aros vn yr Undeb gos mwy o ffyddlondeb y tro nesaf.—H. M.

HENGOEDIANA." Mr. Goii.,—Caniatewch i mile i ddiolch ifynghyfaill galluog ac ymchwilgar RufuS am gyweirio dyddiad marwolaeth, oedran, a lie claddedigaeth Watkin Evan Ed«ardsi Bydded i bob un gymmeryd ei bin, fel yr wyffi wedi gwneuthur, a'i gyfnewid drosto ei hun yn Hengoediana." Diolchgar fyddaf am dynu pob brychau allan o hono. Yr oeddwn wedi cael banes mor benderfynol mai yn y Cymmer yr oedd wedi ei gladdu, fel nad ymchwiliais ychwaneg; ond dyma rybydd i mi, a phob hanesydd arall, i beidio cymmeryd hyd y nod bethau bychain yn ganiataol hebsicfwydd drosto ei hun. Mawr lwydd i Rufus yn ei ymchwiliadau manwl am bob dernyn bychan nes y byddoyr holl hanes yn berffaith. Ni chaiff ei grybwylliado barth y gareg fyned yn annghof. Wyf, yr eiddoch, &c., Maesycwmwr, Ion. 24, 1863. LL. JENKINS. t- ;•

Ateb i Ddychymmyg Dafydd, Ferwig. Nid ydwyf fi yn fawr o brydydd, Ond mi rolf ateb i chwi, Dafydd. Enw'r gwrthddr)-ch yn gyffredin Y w'r peiriant gwychat dori erfin. IAGO.

Ateb i Ddychymmyg Gelodydd, Ferwig. Y peth oedd gan Gelodydd o'r Ferwig yn ei dy, Yn wastad a gnn'yddir yn nhai Monachlogddn Ac yn mhob bwth fe'i gwelir wrth ddethreu cynneu tan, 'N enwedig os defnyddir at hyn yr eithin man. Yn awr, Gelodydd serchog, nae edrych ar dy wg, [Mwg. Pan dd'wedaf mewn iaith eglur mai'r gwrthddrvch ydeedd Login. E.R.S.E.

GrOFYNIADAU. Mr. GOL.A fyddwch chwi neu rvw un arall mor garedig a rboddi atebiad i'r gofyniadau canlynol 1. Pa faint o amser wedi dyfodiad plant Israel o'r Aipht y bu Solomon cyn adeiladu y deml ? 2. Pa faint o amser y bu yn adeiladu y deml? 3. Pa faint o amser y bit yn adeiladu ei d9 ei hun. Carwn i ryw un roddi gwybod i mi pa sawl dammeg a lefarodd ein Harglwydd lesu Grist pan ar y ddaear, pa rai ydynt, ac yn mha le y llefarodd. efe hwynt ? Rumni. JOHN LEWIS. Pan oeddwn I ryw noswaith, Yn eistedd wrth y tan, Canfyddais rywbeth rhyfedd, Nas gwelais ef o'r bia'n. Rhvw adnod rhyfedd ydoedd, Yn Meibl y Duw byw,- Ag wyth o eiriau ynddi, Mewn tri sillafiad, clyw Ac hefyd naw llythyren 'Mhob un o' rhei'ny sy*. Wel, dyma i chwi ofyniad, Gwnewch chwi fy ateb I. EMLYN.

Derbyniwyd gyda'r llythyrgod diweddaf o New South Wales y swm o £2,500 at gynnorthwyo y dyoddefwyr yn Sir Lan. caster. Y cyfanswm a dderbyniwyd oddiyno o'r dechreu hyd yma ydyw £ 21,000. Hysbysa y Montreal Commercial Advertiser fod y Taleithiau Deheuol wedi cynnyg rhoddi gwerth pedair miliwn o ddoleri o gotwm at gynnorthwyo y dyoddefwyr yn Sir Lancaster, os caniata llywodraeth vr Undeb i longau Prydeinig mewn ballatt fyned i mewn i un o borthladdoedd y De i'w lwytho. COTWM o QUEENSLAND.—Dydd Mercher diweddaf, daeth Mr. Herbert, ysgrifenydd llywodraeth Queensland, a Syr C. Nicholson, o Awstralia, i gyfarfod Y stafell Masnach Manches- ter. Amcan arbenig y cyfarfod oedd cyflwyno anerchiad o groesawiad i'r boneddwr blaenaf. jlhoddai Mr. Herbert a Syr Charles ganmoliaeth i hinsawdd a chyfaddasrwydd daear Queensland i dyfu cotwm, a chytunai y ddau mai uchder pris llafur yno oedd yr unig rwystr ar ffordd ei dyfiant. Annogai y ddau foneddwr fod i bob cofnogaeth gael ei rhoddi i bobl y wlad hon i ymfudo i Queensland, yr hon oedd yn cynnyg mwy o fanteision i ymfudwyr nag unrhyw drefedigaeth arall. BATHODYN GWOBRWVOL, a roddwyd am STARCH GLEN- FIELD, gan Farnwyr Dosparth 2, Arddangosfa 1862. Y mae y Starch enwog hwn yn cael ei ddefnyddio yn y Golchdy Breiniol, ac a gyhoeddir gan Olchwraig ei Mawrhydi y goreu a ddefnyddiodd erioed. Trwswraig Ysnodenau ei Mawrhydi a'i gesyd allan y goreu a ddefnyddiwyd ganddi; ac y mae y wobr ucAod, gan rai o brif geifyddydwyr yr oes, yn profi ei ragor. iaeth. Gwerthir STARCH BREINTIBDIG GLBNFIELD yn maob Dinas, Tref, a Phentref, yn Mhrydain Fawr a'r Iwer- ddon, mewn sypynau le., lc., 2g., 4c. 8c., yr un gan Grocers, Canwyllwyr, Fferyllwyr, &c, ac yn gyfanwerth gan y gwneu- thurwyr WOTHERSPOON A'I GYF., GLASGOW a LLUN- DAIN.

Y PARCH. E. HUGHES, PENMAIN, A'R PARCH. T. LEWIS. Gwyr y rhan fwyaf o ddarllenwyr SERRN CVMRU, fod y Parch. T. Lewis, Rhumni, wedi cyhoeddi yn ddiweddar atebiad i Lyfr Mr. Hughes ar Fedydd. Cafodd yr atebiad dderbyniad grosaw- gar a gwresog mewn llawer ardal; ac y mae cannoedd o ddarllen- wyr yn lIawen am eu bod yn feddiannol arno. Yr ydym yn deall fod 300 o gopiau etto ar law ond byddant yn faan wedi en gwerthu. Os oes rhai mewn parthau pellenig o Gymru am feddiannu y Llyfr, bydded iddynt ddanfon orders yn ddioed at yr awdwr i Rumni. Y mae llawer heb dalu hyd yma, am y sypynau a ddanfonwyd iddynt. A fydd y cyfrvw ddyled wyr morgarediga chyflawnu a Mr. Lewis yn fuan, am y gwna hyny arbed llawer 0 drafferth a thraul mewn cyssylltiad a danfon llythyrau ? Sylwer ar hyn, a thaled pob un ei ddyled heb ragor o oediad.

PEDWAR PENNILL 0 glod Vr Parch. T. Lewis, am ei ddewrder yn amddiffyn y Gwirionedd, ac yn gwrthwynebu Twytl, {Buddugol.) Arferol gan feirdd drwy yr oesoedd yw canu Caniadati o fawl i enwogion eu gwlad, Ada yw eu gwaith, canys tpilwng yw talu I ddynion rhinweddol wir barch a choffhad Ac felly gwnawn ninnau yn awr yn ddiweniaeth Gydblethu hoff odlau canmoliaetn ar dan, I un sydd ryglyddawl o glod drwy y dalaeth, Sef Lewis ein Harwr, hoff destun ein can. Un didwyll a gonest yw hwn fel pregethwr, Dirodres ac eglur, a swynawl ei ddawn, Gwir addysg o'i enau o hyd fel iawn gredwr, Yn ol yr ysgrythyr yn gywir a gawn Nid ennill canmoliaeth a pharch y gwrandawwyr, Na gwenau cym'dogion byth ydyw ei n6d, Ond sefyll yn wrol (er gwawd gwrthddadleuwyr) 0 blaid y gwirionedd heb ymgais am glod. Mae'n meddu gradd hslaeth o ysbryd y dewrion, Dros Grist fuont ffyddlon yn ystod eu dydd, Aberthect eu parch, eu hanrhydedd, a'u moddion, Ie, collent eu gwaed er amddiffyn y ffydd Ac yntau er gweled fod rhagfarn i'w eibyn, A saif yn ddiwyro ac eithaf digryn, Gan draethu'n ddifrifol (heb ofni un gelyn), Ewyllys ei Arglwydd, heb ddim wrthi'n nglyn. Hir einioes ac hawddfyd, heb groesau fo iddo, Er bod o wir ddefnydd i'w genedl a'i wlad, Dan nawdd ac iunddiffyn y Nefoedd y byddo, Nes hiino yn mreichiau ei Geidwad a'i Dad; A chaffed fynediad i'r deyrnas dragwyddol, Lle'l' una angylion a seintiau uwch nen, I ganu anthemau mewn sfiniau perswynol, I Dduw ac i'r Oen yn oes oesoedd, Amen. CY-NHDYLAN.

ENGLYNION I GAPEL Y BEiJYDDWYR YN Y CASBACH. Siarad oedd ar amserau,—a si byw Yn Casbach er's blwyddau, Am Demi deg i'w gwiwdeg wau, Hynod ei gogoniannau. Y siarad oedd yn glasurol,-ydoedd Nodedig estronol, Termau, enwau anunol, Yn flin i gyd flaen ac ol. Y seiri ar y siarad—i'n weithian, A wnaethant gyfieithad, Ger ein gwydd yn rhwydd a rhad, Yn deilwng mewn adeilad. Yr awr i ninau siarad—a wiw ddaeth, Ac i ddweyd ein teimlad, Ac heb drais, i lais y wlad I gynnyg rhoi dadganiad. Ac hefyd y pwnc a ofyn-yn siwr I ni siarad tipyn Dystaw ar y fath destun, Mor wir hardd pwy fardd a fyn ? Caiff yn ami, wir glod amlwg,-hen ac ieu, Yn G went a Morgan wg; Rhai'n beio, digio o dwg Eu gwaeledd hwy i'r golwg. Dilys fod yr adeilad -i'w enwi, Y blaenaf yr en wad, Agos yn mhob golygiad, A rhoi fewn holl Gymru fad. Y meini sydd yn ddymunol—eu Hun, A'u Iliw sydd ragorol, Y muriau'n annghymharol; Dyma'n ffydd, *does dim yn ffol. Arwydda i fod yn wreiddiol,—e; arddull, A'i urddas allanol, A rhanau a gemau i gol, Tybiaf sydd gyfatebol. Y pinacl yn dacl i dant,-neu dy swn, I Ni chyd saif a'i haeddiant, Ei swydd yn cyfeirio sant I gwnu i ogoniant. Mae odiaeth awgrymiadau-yn y ty Hynod hwn yn ddiau Am yr hyn dylid inawrhau t: Ei harddwch a'i dda urddau. Hawdd i wael fydd addoli,—a iaitli lefn, Yn 'fath le uchel fri A melus y g .vneir moli, Gan y saint mewn braint a bri. YII gweithredu ni fu neb fel-Davis, I dyfu y capel A dichon bydd yn nod uchel O'i ras a'i ddawn i'r oesau ddel. GIRALDUS.

Y DELYN. Hoff Elen dyg dy delyn fwyn I'm Honi gyda'i !!ef las hiraeth i fy mryd mae'n ddwyn Am odlau niaws y nef. A phan yw tanau hon mor gu Yn lleisio ger fy Haw, Gofidion dwys y gallat du Yn siriol giliant draw. Ac felly pan ddel Gauaf oes, Llais Rhinwedd Iwysmewn hedd, A bstir fy enaid yn ddiloes, I wenu ar y bedd. GWENFFRWD.

^dogfony Bedyddwyr,un Wesley ad, ac nn Methodist,, aphump O bregethwyr cynnorthwyol; ac un ac oil yn dywedyd, mat da oedd bod yma, am fod yr Arglwydd yn amlwg yn y lie. Byddej argraff y cyfarfod hwn gael ei deimlo etto gan y Cymry yn wlad, yw dymuniad yr Ysgrifenydd. W. GRIFFITHS. O.Y.-Heblaw yr anrheg i'n gweinidog, cafwyd gan y Parch. Dr. Thomas, cyn ei ymadawiad o'r lie, y swm o dair punt at hel- aethiad ein capel. Diolchwn iddo o'n calon am ei gydymdeimlad a'i ymweliad a ni mewn gwiad ddyeithr.—W. G.