Y Goleuad

Adgofion am fDolyddelenll, Brodor Wyf o Dolyddelen. Ganed fi yn y fhvy- tldyii 1814, pryd yr oedd ymborth yn ddrud øe yn brin ac yn aftach iawn. 'R,-odd y gwenith dros C,12 y peg, a'r haidd dros £ 8; a phyta-tws a gadwodd y bol yn fyw. 'Roedd iichos crefydd yn wywedig yn y lie, ond tua'r flwyddyn 1816 daeth Williams o'r Wern i'r plwyf i bregethu. Yn y capel M.C., sef cap el Ynys, yr oedd y bregeth, ob- legid nid oedd gan yr Annibynwyr gapel y pryd hyny. Yn y bregeth darfu i Mr. Williams anog i lioll grefyddwyr y plwyf i ymuno i gynal cyfarfod gweddi ymhob ty a'i derbyniai trwy y plwyf, a'r oanlyniad fu i ddiwygiad crofyddol grymus dori alia,a, a'r cwbl yn mi a ohytuin, yn gw eithio; gyda fchvefydd. Ond fel yr oedd pethau yn oeri, cododd dadleuon ao ymraniad yn eu plith, a bu yr Anni- bynwyr yn cynal en moddion yn Tynyfron, ty Wil- liam Williams, y clochydd, a tad Mr. John Wil- liams, Caei Coch, Trefriw, ond cawsant Ie i wneyd capel yr run pentre a'r M.C., a dyna lie y maent hyd heddyw. Yr enw rowd arno yw Genasaret. At adeg agoriad y capel daeth awydd gwneyd, penill ir pwrpas. ar ddau hen wr, John Prichard, Peny- gelli, ac arall, ac yn debyg i hyn y mae penill John Prichard,- 0 fewn i Genasa,ret boed moliant yn grwn, I'r Arglwydidi a'n caroddl an cofiodd am hwn: Caed pobloedd yn lluoedd eu gwneyd yn y lie, Yn addas ganlynwyr i Frenin y Ne.-J.P. Disgynodd awydd pregethu ar- yr hen frawd pan oedd ei fab ef, Richard Jones, a John Williams, Cae Coch, yn deehreu, a bui yn selog wrthi, nes yr a,eth yn rhy hen, oblegid cyrhaeddodd 103. Yn Llanberis yr oedd pan bu farw. Ymfudodd yno tuag 1830, canys yno yr oedd yn gweithio cynt, a cholled i'r achos yn Dolyddelen oedd ei ymadaw- lad. John Roberts, Rhydlydan, capel Garmon, oedd y gweinidog cyntaf fu gariddynt, Dyn ffydd- lon; ond ami nas gallai" fod yno yn yr wythnos, mynai dwy ferch Robert Dafydd, y Ffridd, lywod- ra.ethu, ac nid oedd rhyw lawer o gymhwysder yn- adynt; ond am ma,i gwyr hwy oedd y blaenor- iaid, nis galle-nt yn hawdd gael eu ffordd er cario I yr aohos yn ei flaen yn y modd goreu. Os byddai eisieii disgyblu: tin am feddwi, nid y dynion gai siarad, ond y merohed hyn; ac am y byddai eu tad. yn arfer meddwi, nid oedd grym yn eu cerydd fel ag i gael effaith dda ar arall. 'Rwyf yn cofio1 y byddai Robert. Dafydd yn myned i Lanrwst, ond fe fyddai un ai wedi gadael ei grefydd ga-rtre', neu byddai wedi myned o'i flaen, canys byddai yn gyrut yn^vyllt adre' ar ei hoi. Pethau o'r natur nyn oedd yn nychu yr achos y pryd! hyny; pa fodd y niae pethau yno y pryd hyn, goreu y gwyddoch „ Rwyf yn cofio y cyfaxfod pregethui a fyddai gan^dynt bob dydd Iau Dyrchafael, pryd y byddai n V 1J1S; -^°thel, ac Arthur Jones yn pregethu. yno:, P yn awyddus a,m weled y dydd am y oycldai merched oi Lanrwst yn dyfod yno i werthu pethau ela. i ni. Byddwn i yn cael pres gan Mr. A. Jones, canys yr oedd yn gefnder i nhad. Arthur Jones oedd y pregethwr Ymneillduol cyntaf o deuilu y Dr. Morgan, a dleclireuo,dd bregethu cyn myned ir seiat yn Llanrwst. 'Roedd1 ef wedi colli ei dad a | "lm cyn bod yn saith oed. Cafodd addysg dan aden yr eglwys yno ao am ei fod yn ddarllenwr da, darfu i hen bci-bl. dda y lIe ei hudo gyda, hwynt i gyfarfodydd gwoddi mewn tai, ac efe a fyddai yn da,rllen iddynt, a byddai yn gwneyd sylwadau ar y benod. Ac meddai un hen wr wrtho, "Arthur, ni ddylat ti ddim pregethu cyn dyfod i'r seiat; tyr'd dii i'r seiat. ti g:ei bregethu." Wel, mi ddof fi," meddai ynte. Yn yr adeg hono daeth Mr. Charles o'r Bala i'r lie, a dywedasant wrtho am y bachcgen Arthur. Galwodd yntau am dano. Cyflog- odd ef i fyned i gapel Garmon i gadw ysgol ac"i bregethu. Sym.udwyd ef o gapel Garmon i-Bettws- y-coed i gadw ysgol a phregethu. Efe gafodd le i wneyd oapel y Methodistiaid Calfinaidd gan. Mr. Price, Hendre'sgethin, canys Methodist oedd1 y pryd hyny. Mr. Price a'i cynorthwyodd ef i gael trwy- dded i bregethu yn Nghaernarfon. Pan yn yr ActM yno, daeth ato dwrna, a gofynodd iddo beth oedd arno eisieu, a dywedodd yntau mai trwydded. O, nid oes genym ddim amser y 'rwan. Mi alwn danat: ti toe; a adwaenost. ti Robin y mulF 7 ad-waen lawer o fulod; ond pa un o •V^0+ gwn." Ar hyn, da oedd ca.el rnoi trwydided i Arthur er gofchel 'chwa-neg o sym- bylau. Wedi priodti yr aeth at yr Annibynwyr. rioclodd ferch Twin o'r Nant, yr hon oedd yn cadw siop yn Ninbych; ac am ei bod mewn dyled, gaf- a.elwyd, ef yn gyfrifol; ac am nad oedd ganddo fodd i dam, aeth rhai yn frwnt wrtho, a mynent ei stopio I bregethu; a'i ddiarddel. Dywedodd ei bro- ,'edigaeth wrth Dr. George Lewis. <rDowch atom ni, gael i chwi g.ael Uonydd," medd y gwr da hwnw, dywedodd wrthyf lawer o'i hanes, -.j j ?ma ar h7.n- Gyda, hanes pethau yn Dol- y a del en y dechreuais, hen ardal y durtur fwyn a'r gog, Hey cododd mintai o bregethwyr goraf Cymru T VVuiiam Morgan, Wybyrnant, Dr. Arthur Fa"S.or' Morris: Hughes, a Robert Hughes, Wiir m ? a,ms■ Penamnen,—tri person; Sion T v, 1UT1 °P a John y gwa.s,—taid 'r hwn oedd Jolm Jones, y Llan (tafarnwr). 'Rwyf yn cono ei t°d yn cyhoeddi un Sul, fod Jac y Siop i bregethu y bul nesa ar hen ewyrth o'r Siop yn y puilpud yn dweyd wrtho am alw Jac yn John, a Sion am canoi fe, rhag siomi y bobl. Un o bregethwyr hynotaf ei oes oedd hwn. Priododd ferch Oad- waladr Owen. Pregethwr arall oedd yn byw yn y Katri, Robert Hughes; y tri brawd oi Danycastell,- William, a Dafydd eu cefnder, Cad'waladr Owen, Coedmor. John Prichard, Penygelli, a'i dri mab,—Richard, Sam, a Grinith; Richard Joness Singrug; William Evans, Pentre'rfelin, ac eraill; y gwyddoch chwi yn well am danynt na mi. Yn Eglwys y Plwy' y cynhaliwyd y cyfarfod cynta' erioed yn y plwyf, a,r y Feibl Gymdeithas. Mi roeddwn i ynddo. Mr. Thomas, Druggist, o Lanrwst, oedd y llywydd. Siaradodd y person, Morris/Httghes, Cadwaladr Owen, David Jones; Tanycastell, oedd yr areithwyr. "Rwyf yn cofio cyfarfod diolchgarwch yn yr hen gastell ar yr achly- sur & eni etifedd i Lord Gwydir. 'Roedd holl bobl y plwyf yn y cyfarfod, gyda'u laternau, a tan inawr wrth fur y lie. Un o'r enw Pugh Bach oedd yn blaenori gyda'r goelcerth, yr hwn oedd ysgolfeistr yn y lie a mawr oedd angen addysg, oblegid os byddai i un gael llythyr Saesneg o rywle, byddai yn rhaid aros i Berson y He ddod i'r plwy' y Sab- bath cyn cael gwybocl ei gynwys. Yr amser a ballai i mi ddweyd dim am hen gy- meriadau1 hynod y lie. Cewch hyny gan Ellis o'r Nant, oblegid y mae ere wedi troi a byw yn hwy na mi gyda hwy. Yr wýf fi oddiyno er's ymhell dros 70 o flynyddoedd, ac ni chefais y fantais o weled na chlywed henafiaid y lie yn traethu am y lie 'cyn, ac yn eu hamser hwy. Arglwydd, cofia. Dolyddelen, Buost yno'n amlwg; gynt, Yn bywhau y meirw ysbrydol Ag awelon dwyfol wynt; Gweithia, yn nerthol yno eto, Cyfod heirdd genhadon hedd, Yn lle.'y rhai, sydd yn gorphwyso Heddyw yn y distaw fedd. 'Rwyf yn cofio Dolyddelen hob ond tua chant o dai trwy yr holl blwyf: dim ond un siop, un dafarn, ao un capel (capel Nanws); Tyhillan oedd ty y person a, thy y pregethwr; ac or na byddent yn cydfwyta, byddent yn cydyfed yn gyffredin. Mr. Robert. Hughes, gwr yr Inn, Capel Curig, oedd y person. Gwr siriol, hynaws, a, diragfarn oedd efe at bawb; ac efe a fyddai yn bedyddio yr oil, ac yn rhoddi y cynmn i holl Fethodistiaid y lie. Rwyf yn ei gofio yn dweyd wrth yr hen dyfarnwr (Sion Jones) fel hyn: F'ewyrth .Sion, 'rwyf yn gwel'd fod yr achos mawr yma yn myned yn ei flaen yn gamp us, fel nad oes dim eisieu, i mi ddod yma ond i'ch priodi, a bedyddio, a'ch claddu, rhoi y cymun." Mi 'roedd Dafydd Cadwaladr o'r Bala gyda'r per- son pan yn dweyd hyn, ac yn chwerthin yn braf; a. hefyd 'rwyf yn ei gofio yn gofyn i'r pregethwr— Dafydd Cadwaladr—beth yw Jac. y La.ntar hwnw F a'r hen bregethwr yn diweiyd beth. oedd. Ac yr wyf yn cofio, rhwng: y scwrs a'r ddiod, fod! yr hen flaenor yn methu gwahanu y ddau gan ei bod yn bryd i'r pregethwr fyned i'r capel. Genedigol o Dolyddelen oedd y dclau: Hughes,—y ddau berson. 'Rwyf yn cofio eu mam hwy yn byw gyda ei merch yn y Pant, gwraig; Edward Davies. 'Roedd Sion Jones, y Llan, a Sion William' y Siop, yn ddau, gyd frawd-yn-nghyfraith,—dwy chwa,er oedd eu. gwragedd, a. chwiorydd i famau; Cadwaladr Owen, a Joneses, Tanycastell. Mi 'roeddynt yn un a chytun yn cario achos crefydd yn y lIer, a Nanws ach Robert yn cyd-flaenori a, hwy. 'Roedd yn eu plith hen lane o'r enw Morris Jones. Ðaleth y son fod Morris am briodi un heb fod yn perthyn i'r seiat, ac un noson seiat, aeth yr hen bregethwr o'r Siop at Morris, a gofynodd iddo, ai gwir oedd ei fod yn myned i briodi un heb fod yn perthyn i'r seiatP Wel, ie, am wn i, f'ewyrth," medd y brawd. Wel beth yr wyt ti felly, Morris ?" ac meddai yntau, Mi ofynais i, i rai o'r merched y seiat, ac ni chymerai yr un o honynt fi; ond cs medrweh chwi gael gan un o honynt fy nghymeryd i, mi gymeraf un o honynt." Pw, Morris, fel yna. yr wyt," ac ar hyn ca'dcl Morris briodi, a, bod yn y sdiat hefyd. K1M Pan oedd cynideithas llwyrymataliad a diodydd meddwol yn dechreu yno, yr oedd y ddaui swyddog duwiol yn, methu gwybod beth: i wneyd. Mi 'roedd y ddau wedi ymrwymo a'r gymdeithas gymedrol- deb,—ond peidio ag yfed dim, mi fyddwn farw yn siwr, meddant; a noson sefydlu y gymdeithas ne- wydd, galwyd am. Mr. D. Charles o'r Bala (Tre- I fecca wedi hyny) yno i ddangos y twyll a'r riiwed o yfed y pethau meddwol, trwy dynu yr Alcohol or cwrw a/i losgi, a tra. yr oedd efe yn gwneyd hyny, 'roedd R. R. Roberts, Caernarfon, yn, areithio; ac wedi iddo ef derfynu, cododd Dr. D. Charles i fyny, er dang,ois trwy losgi yr ysbryd drwg, un mor ni- weidiol oedd. Ond O! ni chaw'd Y, gwalch o'r ddiod; a, dywedodd yr hen dyfarnwr duwiol a gonest, "Mr. Charleig, 'rwyf fi yn meddwl mai diod fain a. ro'w'd i chwi." Ac felly yr oedd a mawr oedd y llawenydd pan y gwelwyd fod peth Alcohol wedi ei gael yn y ddiod fain. A sefydlwyd y Gym deithas Ddirwestol yn Dolyddelen yn y flwyddyn 1836, ac y mae yn fyw eto am; y glywais. Brynhelen, R. R. ROBERTS, Caernarfon.