Y Goleuad

CvMbEITHASFA9R FENNI. GAN Y PARCH. EVAN PRICE, EBBW VALE. Nid oes dref na llanerch yng Nghymru gyfan dlysach ei safle, decach ei golygfeydd, na, chyfoethocach ei hanes na'r Fenni henaf- cl, Gresyn fod natur yn gwgu ar ddyddiau'r Sasiwn, Ac. ys dy wedai loan Madog er's talm, fed "Llong y gwlaw yn ii-ofiaw, 'r nen, A'i' fewyliau'n euddi-o'r heuhvon." Fel arall y canai Gwallter Mechain ryw dro •pan ar ei ymdaith yma;— —— ceir J off huari—a'i des claer I\v'dysglc:Ùio'n seirian, Pinyglau'n dyrau o dan. Miraidd iawn—mawr.dd aman." A chwanegai'n synfawr—"Dywed Awen ai Eden y)A,-?" Ond hapus oedd sylwi er yr hin annifyr fod y cynuliiadau'n lliosog, fel y mak liinell arall o awd'l yr hen brydydd per yn gweddu i ddyddiau'r Gyrndeithasfa—Tre' Felmi, tyrf,,t wiw nwyf." G,welodd *y bryniau banog, a'r dolydd dymunol hyn lawer tro ar fyd. Lliwiwyd hwy gan ami i alanas waed- Jyd o ddyddiaii ymgyrch yr hen Frythoniaid -yn erbyn rhyferthwy "y Rhufeiniaid i waered. A dyma'r Gymdeithasfa'n ymgynull yma clcri i- yng nghanol. twrf yr Armageddon fawr. 1 Betn amser yn ol yr oedd pebyll y miloedd milwyryn gwynu glenydd hudolus yr Wysg, end eyf-lvm ddiflanodd y rheiny, ac ofnwn fod ami i faehgen de,wro Wvnedd a.'r Deheubarth, welsoi-i-i yn troi i fewn i oedfa'r hwyr at Fethôdistiaidy Fenni i gyd-addoli Duw eu tadau, wedi syrthio ar faes y gad yng nghanol "lmvg a niwl y magnelau enbyd, Ond bu i'r dref yma. hefyd hsnes disglaer ynglyn a- llenyddiaeih a chrefydd mewn oes- <K>(ld nn\ y diweddar,Yma y disgynodd gyn- t .if feluslais telynau aur y deffroad yng Nghymru nes: toio or hen Gymreigyddion .gan asbri. newydd. Yma, y bu Arglwyddes < LlanolV r, o fendigaid goffa, yn siglo. cryd Ceredlgarweh 'Cymreig pan yhfaban egwan, diymadfertlu -Dadblygodcl yr hen Bendefiges gariadlon hefyd :yn Fethodist gwresog, a gweinidogion o'li Cyfundeb ni fil ei £ haplan- iaid am iiynyddoedd lawer, cyn bunQ ohom: yn: yr'angeu. Ond ysywaeth. hithau mwy nid yw,1 ac ofnwn- y rhaid i'r Fenni bellach ildio i drydar ganu fel Trebor Mai 'Rod yv la-itli Gymraeg, Ileh, A phawb a phobpeth yn n-i n'dyn hen" Ond llcnid ni yn fawr wrth ganfod pob ar- vyddion fod crefydd yn fyw ymai, a'r Meth- odist ia id yn fwy llewyrehus nag erided. Y i-f-tqo"n amheus a oes genym deml fwy ysblen- ydd lawer yn yr holl wlad. Teimlai'r ym- welwyr fed yr amgylohoedd yn Uawn helaeth- rwydd a, chein.der, a ehroeso siriol y swydd- ogion a/r aelodau. oil yn anghydmarol. Ym- (lclangliceent yn glyd eu hamgylchiadau, ac er y prinder presenol cafodd pawb eu gwala ,,t"U gweddill, heb .na digtei na, sen, gan eis- tcdd ,ynghyd "odan nawdd Duw a'i dang- net." Wrtli eti gweld mor. drwsiadus eu diwyg, daeth ynsydyn i'n cof sylw John Wesley, 150 o flynyddoedd yn ol, "I met ai Abergavenny the best,dressed congregation 1 have ever yet seen in Wales." Ni welsom falchter nai mufsendod, oncÏ, urcldas naturiol, di-ffwdan, yn eistedd yn dangnefeddus arnynii oil, yri profi fod y frawdoliaeth yn y Fenni yn d doe?t-hine b hono cyfranogi'n helaeth hono oddiuchod sydd yn • a boneddigaidd, a hawdd ei thrin, yn llawn o gariad a firwyth- ftILlà. t l; :l( Hawdd i ni oedtl myn'd yn ol mewrt myfyr tawel ar adenydd Hanes. Gwelsom yn ar- wain y dieithriaid a 3 yn gweini wrth y byrdd- an ddisgynyddion 'Walter Brute, y penaf o., bregethwy-r Wicbliife, a'r cyntaf i efengylu i'w gyd-genedl 'yn yr iaith Gymraeg, ganrif a haner cyn. geni Penri y Merthyr Pererinol. Hyfryd i'n bryd ni oedd mvylio crefydd yn dilyn yr un llinach fel hyn am bum* can' mlynedd. Bu yma, Üymdeithasb o'r blaen yn 1744, a'r enwog George Whitfield yn llywydd, fel mm Saslwn Saesneg oedd 'ho'no hefyd. Ond diflanodd y Gyindeitlias a sefydlwyd yma, gan Rowel Harris, fel lluaws o'r Seiadau ereill yn Nhir Gwent. "Pobl Harris" mae'n ddiam- heu- oedd gvvyr y Fenni, a phan ddistawodd Udgorn mawr Trefecca" yn yr ymryson blin aeth y ddeadell yma ar waagar. Yn 1818 gwahoddwyd y Parch. J. James, Pen- blaen, gweinidog enwog o'n Cyfundeb, i fug- eilio eglwys yr Annibynwyr yn y Fenni, Cydsyniodd yntau a'r cais yn benaf oherwyddy y teimlai Hinder i deithio llawer yn ol yr hen drefn. Ond ainlwg mai Methodist hyd y earn o ran cydymdeimlad oedd yr hen bre- gethwr cariadus hyd ddiwedd ei oes. Bycldai Ebenezer Morris, a John Evans, LlwynSor- ,tun, yn llenwi ei bwlpud yn ami pan yn y cyffiniau hyn. A gwell na'r cwbl gwaætd- odd ar un achlysur Gyrndeithasfa'r De i'w eglwys i gynal ei gweithrediada.u! Yr .oedd yn byw yn y Fenni 30ain mlynedd yn. ol amryw a gofiai y Sasiwn ryfedd hono yn dda. Yr oedd hyn rywbryd yn chwarter cyntaf-v ganrif ddiweddaf. Chwareu teg i'r hen ber- erin mwyn! "Nid hawdd yw dwyn dyn oddiar ei dylwyth." Bu amryw ohonom yn ymwel'd a "man fechan ei fedd" yn ystod dyddiau y Gyrndeithasfa hon. Ond rhaid gollwng y gorffenol.o'n gafael, er hyfryted yr hanes, gan. draethu'n fyr ar gynhadleddavi'r wythnos ddiweddaf. Wrth alw'r enwau ar ddechreu'r eistedd- iad cyntaf teimlid fod cryn nifer o'r cynrych- iolwyr yn absenol. Ond synem fod y rhai pellaf oil wedi cyrhaedd yn brydlon iawn o Geredigion a gwnelodion Penfro, ac ereiU wedi cyrhaedd yn ddewr bob cam o Lundain draw er y sisialai cyfaill yn fy nghlust. fod eisiau mwyo ddewrder i aros yn y Brifddinas yn awr, nag i droi oddiyno i dangnefedd hedd- ychol y Gyrndeithasfa. Er y bylchail, 11yf- ■ Tyd oedd &nvell r amryw o'r tadau'n bresenol, ac er fod y barug yn disgyn ar rai ohonynt, a. gofiem unwaitli lieb flewyn brith, a'r blyn., yddoedd yn pwyso ar eu iiys"gwyddau'.n drwm, eto pan y codent i siarad, diflanai'i- ilesgedd, safent yn dalgryf ar eu gwadnau, yn llawn o. nerth anwyf y dyddiau gynt, a'u meddyliau'n glir fel y goleuni glan, Treuliwyd llawer o amser y Cyfeisteddfod nos Fawrth i ystyried dwy genadwri ar lin. elln).i. go, gyffelyb, o Fynwy a. Brycheiniog, ynghylch cyflenwi ein pulpudau yng ngwyneb y prinder presenol oherwydd galw ymaiti-i gynifer o'n pregethwyr ieuainc i faes y gyf- lafan. Rhoddwyd gwrandawiad astud i'r brodyr oedd yn cyflwyno'r mater yma;, a chafwyd trafodaeth faith, ac odiaeth o ddydd- orol. Edrychwyd ar y mater o salle y pres- enol, ac hefvd .yng ngoleuni hanes ein Cyf- undeb yn y dyddiau gynt. Dadleuai un gwr enwog gyda'i athrylith arferol mai nid prinder pregethwyr oedd yn bod, ond prinder pulpudau, onide pa fodd yr oedd esbonio y gweinidogion oedd a'u Suliau yn weigion? Ai y rheswm oedd fod yr eg- Iwysi yn esgeuluso ysgrifenu, a'r pregethwyr hwy than mewn balchder esgusodol yn cadw eu cyfrinion iddynt eu hunain ? Ond credai yntau y dylid adfer trefn o'r annibendod hyn, drwy benodi swyddogion priodol i,bontio'rga;. gendor rhwng y pulpudau gweigion a'r pre- gethwyr gweigion, ac yna ni byddair eg- lwysi'n weigion na gweinidogion yn segur ar y Sabbothau fel yn bresenol, 'a,'r naill fel y llall yn ddedwydd o anwybodus o'u gilydd. Ehyfeddem fod Brycheiniog o ba,wb yn dy- chrynu rhag sefydlu urdd o bregethwyr lie- ygot, a. hithau yn sir frodorol Howell Harris -sylfa"enydd a. phennaeth yr urdd hono am flynyddoedd lawer. Ond credai Brycheiniog hefyd mewn cymHell mwy ar flaenoriaid ac athrawon yr Ysgol Sul i ymgymeryd d'r gwaith o gynghori a. phregthu. Yr annheil- wng y-n ami fyddai'n gwthio eu hunain, pan y mae ereill cymhwys i'r gwaith yn cilio'n ol mewn lledneisrwydd distaw. Dyna'n fyr yr holl anhawster, ac nis gelHd ei ddeffinlo'ri well nag yng ngeiriau cryno y Parch. Rees Evans, yr Esgob craff o Gantref Buallt, Balch iawn oeddem i glywed y gwr sydd yn Ben Cynghor y P-alaeltli ers blynyddoedd, ac a. wyr fwy na, "neb yn fyw am y Tadau Meth- odistaidd, gyda.'i'ddewrder arferol, yn barod i drwyddedu lleygwyr i bregethu, gan gytuno yn hollol a'r hyn. a fynegwyd eisoes nad oedd dim chwildroadol na, gwrth-Fethodistaidd yn y symudiad o gwbl, ond ei fod yn hollol ar jtinetlau'r Cyfundeb pan y cychwynodd gyn" iaf. Pwysleisiai'ii lawr y dylid ai-fer gofal pwy i'w gwahodd i'w pulpudau mewn argyf- wng fel. hyn, y dylent wybod yr Ysgrythyr, a'u cymeriadau'n bur, uwchlaw amheuaeth, nad oedd tafodau rhigl yn ddigon, y dylid meddu profiad o'r gwirionedd. Wedi i ereill siarad i'r un cyfeiriad, ymddiredwyd y cwbl i 1)?vyllgor cryf o'r gwahanol Gyfarfodydd Misbl, a'r adroddiad i gael ei ddwyn ? fewn N,II.s,c,,I, adroddiad 1 g,,iel ei ddwyn i fenvn Yr cxxld adroddiad, Pwyllgor y Drysorfa Gynhaiiaethol (Central Auxiliary Fund) yn un gwir galonogol. Fel y sylwyd yr oeddis Uwyddyn yn ol yn mro'r breuddwydion, a'r gweledigaethau'n anelwig, osnad yn gwingo petli o dan ffrewyll beirniada,ethy gwrthwyn- ebwyr cydwybodol. Ond erbyn hyn y mae llais beirniadaeth yn ddistaw, a'r gwrthwyn- ebwyr er eu clod yn cyfranu'n hael. Fu erioed gymaint o gynydd ar unrhyw fudiad yn •y Deheubarth—mewn amser mor fyr,'ac er fed tir lawer eto i'w feddianu, yr ydys bellach ar y ffordd i sylweddoli'r holl obeithion. Rhaid priodoli hyn oil yn llawen i egni a rrcdr yr ysgrifenydd dihafal—y Parch. T. Bowen. Hefyd y mae ymdrechion dyfal i ge fnot,i'r -Drysorfa ynglyn a 'r Gweinidogion Methedig ac Oedranus. Derbyniwvd yn ystod yr eis- teddiad hwn o'r Gyrndeithasfa un rodd hael- frydig, o £ 50, a threfnwyd j ddwyn y mater o flaen yr holl eglwysi'n fuan gan frodyr cym- hwys o bob Cyfarfod Misol, fel ag i fanteisio'n nawn ar gynyg caredig y teulu hael o Lan- (iinam. Talwyd iddynt warogaeth ufudd caJonau cynhes yr holl frawdoliaeth ar gyn- ygiad yr hybarch dad o Bembroke Dock. Yr oedd yr ymdriniaeth ar yr Ysgol Sul yng Nghyfarfod y Gweinidogion yn nodedig o drylwyr a da. Agorwyd mewn anerchiad manwl gan y Parch. J. P. Millward, yn ol- rhain achosion y dirywiad presenol, ac yn cynyg awgrymiadau lawer: gyda, golwg ar ddiwygiad. GnewyUyn y cwM cedd y rhaid i'r eglwys; sylweddoli yn llwyrach y delfryd o bresenoli ei hun bob amser yn yr Ysgol, yn vvir ma,i r eglwys yn ei ffurf addysgol, wrth ei gwaith yn egwyddori oedd yr Ysgol Sul. Cymharol ieuainc, oedd y rhanfwyaf 0 Or siar- adwyr dilynol, ond ni welsom fater erioed yff cael ei wyntyllu'n fwy trwyadl. Ac nid rhy- fedd genym i un sydd bellach yn henafgwr, owl oedd yno'n blygeiniol iawn o'r dechreu, ac un sydd wedi bod yn amlw-c drwy ei holl oes—mewn arwain a chyfoethogi meddyliau mynychwyr yr Ysgol Sul—y Parch. John Morgan Jones, Caerdydd, nid rhyfedd genym oedd iddo gynyg ar y diwedd fod sylwedd yr boll drafodaetli i'w gyfleu hyd y gellid i'r Gyrndeithasfa, a thrwyddi hi i'r holl eglwysi. Yr oedd cyfarfod hefyd gan y blaenoriaid ar yr un adeg, pryd y bu ymdriniaeth fanwl ar "Ail-enedigaeth," yn cael ei hagor yn dra dyddorol gan frawd gwreiddiol ei feddwl, a phybvr ei ysbryd, Mr. John Davies, Eben- ezer, Casnewydd. Mater y Seiat Gyffredinol foreur ail ddydd oedd: "Yr eglwys yn ei neges a'i Wiy.st<o-- aeth," a dilys ddigon yw y bydd yn stiao h:r- gofiadwy yng nghyfres ddisglaer ein cyfeiii- achau. Agorwyd y mater. yn ddellelig a gwresog gan y Parch. E. H. Jones, gynt, o Gastellnedd, ond yn bresenol o Gasufyvydd. 1 Edmygem ei hunan-feddiant llwyr, yn feistr aruoei hun, ac ar ei bwnc, ac ni iu y .i hir cyr. meistroli y gynulleidfa fawr hefyd. Dilynwyd gan nifer o frodyr sydd bellach yn henafgwyr profiadol, ac wedi arfer eistedd yn y prif gadeiriau, jpV Gymanfa Gytirejiuo1 i waered. Ond Ilawenydd digymysg oedd teimlo y medrenfdçHgyn mor nauaiol 0 uchelderau brawyehus y Prif Lys>eid gan. brofi mai nid y leiaf Tin 0 ddoniau c-iti. liar*.