Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
2 erthygl ar y dudalen hon
URDDAU'R BRENIN.
URDDAU'R BRENIN. CYMRY YN Y RHESTR. Rhyw fyd rhyfedd yw'r byd gwleidyddol; anae'n llawn anghysonderau o'i ddechreu i'w ddiwedd. Nid cynt y gorffenodd y blaid Ryddfrydig ei chondemniad trylwyr o Dy'r Arglwyddi nag y daeth y newydd fod y Brenin o'i raslonrwydd wedi ychwanegu at nifer aelodau y Ty hwnnw. Pan welodd y cyhoedd yn eu newyddiadur fore dydd Iau fod bodolaeth y Ty uchaf wedi ei beryglu, ac -fod mwyafrif aruthrol Ty'r Cyffredin wedi myned i'w erbyn, yr oeddynt un ag oil yn disgwyl y byddai galwad uniongyrchol am i'r holl sefydliad ymddiswyddo ar fyrder Ond hai, cyn adeg i swperu yr un noson wele'r Brenin yn cyhoeddi ei fod yn dathlu .ei ben-blwydd trannoeth, ac fod yn rhaid iddo ar amgylchiad mor bwysig ddangos hynny trwy greu pedwar o arglwyddi newydd, tri o aelodau newydd i'r Cyfrin- Gyngor; unarddeg o Farwniaid, a dim llai na thriarddeg ar hugain o Farchogion Yn y fath haid o wyr glew nid rhyfedd fod rhai Cymry i'w cael. Yn wir y syndod yw mai dim ond tri o wyr enwog sydd o fewn ein tir yn haeddu cael y briwsion brenhinol hyn." Hwyrach fod yna ragor i ddod pan wel Iorwerth yn dda i dalu ym- weliad a'n gwlad yn ystod yr wythnosau dyfodol, ao am hynny rhaid peidio cwyno llawer am brinder y bobl Gymreig yn y rhestr a gyhoeddwyd nos Iau diweddaf. DAU FARWNIG. Y ddau berson sydd wedi derbyn yr :anrhydedd ucbaf ymhlith y Cymry ydynt Mr. Frank Edwards, A.S., a'r Cyrnol Ivor Herbert, A.S., ac o hyn allan rhaid eu hadna- bod o dan y teitl newydd gyda Syr o flaen ..eu henwau a Barwnig yn y gynffon. Un o'r aelodau Seneddol mwyaf poblogaidd ymhlith y blaid Gymreig yw Syr Frank Edwards, yr aelod tros Faesyfed. Hanna o hen deulu parchus yn ardal Aberdyfi, a cbefnder iddo yw Esgob Llanelwy. Ar ol cael addysg ragorol aeth yn dwrne yn 1879, ond ni chymerodd o ddifrif at y grefft honno. Yn 1880 priododd a merch i'r diweddar David Davies, Maesyffynon, Aberdare, ac -etifeddodd gyfoeth lawer. Mae wedi cael brwydrau celyd fel Rhyddfrydwr ym Maes- yfed. Enillodd y Sedd gyntaf yn 1892. "Collodd hi ymhen tair blynedd wedyn, ond ail etifeddodd y sedd yn 1900 gan ychwanegu at ei fwyafrif wedyn yn 1906. Yr oedd yn gyfaill cywir i'r diweddar Tom Ellis yn wir, ar ei lwyfan ef y daeth Syr Frank allan gyntaf fel siaradwr cyhoeddus. Mae wedi bod yn un o'r rhai mwyaf gweithgar yn y Blaid Gymreig yn y Senedd, a chefnogai holl iudiadau chwyldroadol Mr. Lloyd-George pan oedd Mr. Asquith yn dwyn i mewn Fesur Dadgysylltiad am y tro cyntaf. Nid yw ond 55 mlwydd oed, ac mae ei genedl yn disgwyl y caiff ei wasanaeth a'i gyfarwyddyd am. flwyddi lawer eto. Un o ychwanegiadau diweddaf y blaid Gymreig yw'r Cyrnol Ivor Herbert, o Llan- arth, Sir Fynwy. Wyr i'r ddiweddar a'r anwyl Wenynen Gwent yw'r Cyrnol, ac wedi --etifeddu llawer o dan a phybyrwch gwlad- garol yr hen batriarches o Lanover. Yn yr letholiad diweddaf y daeth i fri a sylw, a llwyddodd i adenill y sedd Doriaidd oedd yn Mynwy. Oddiar y daeth i'r Senedd y inae wedi dangos ei barodrwydd i bawb a alwant arno. Mae wedi ennill cryn safle fel fliilwr, a chan nad yw ond ieuanc y mae gobaith y ceir llawer o'i wasanaeth ar ran ,,eill cenedl. Yr unig ddiffyg yn y Cyrnol, yn "Ql barn Ymneillduwyr Cymru yw, mai Pabydd yw; er hynny, gall Pabydd, feallai Wneud llawer er gwella cyflwr cymdeithasol ymru yn yr oes sectyddol hon. Ym mhlith y Marchogion nid oes neb, i'r Cymro, yn fwy haeddiannol o sylw na'r Prif- athraw John Rhys, o Rydychain. Efe yw pennaeth Coleg yr Iesu er's amryw flyn- yddoedd, ac nid oes gwr wedi ennill y fath safle ym mhlith ei genedl ag y mae Syr John Rhys wedi wneud. Mae yn wybyddus ar draws dau gyfandir fel ysgolor o'r radd flaenaf, ond yng Nghymru mae ei enw yn enw teuluaidd fel Eisteddfodwr a lienor o'r fath fwyaf cenedlgarol. Yn sicr os oes gwerth ar deitlau ac urddau brenhinol does neb yn haeddu y deyrnged yma o barch yn fwy na'r prifathraw Cymroaidd, a'r Cardi diymhongar o Goleg yr Iesu, Rhydychain. Mae Cymry ereill, llai enwog yn y cylch Cymreig, wedi cael dyrchafiad, sef Mr. Howell, o'r Bwrdd Masnach, a Mr. John Thomas, gwneuthurwr papur yn Swydd Bucks. Ynglyn a'r olaf roedd pawb wedi credu mai Pencerdd Gwalia" ydoedd, a chaed hanes a llun y Pencerdd gan rai o'r papurau Llundeinig. Ond dylid cofio mai nid pobl sy'n gwasanaethu cenedl sydd bob amser yn cael yr urddau hyn. Rhaid i wyr y blaid gael rhan hefyd, ac un o'r rheiny yw'r John Thomas hwn. Mae o waedolaeth Gymreig, yn selog tros ddirwest, ac yn arweinydd Rhyddfrydol cyfoethog yn ei ardal ei hun.
A BYD Y GAN.
A BYD Y GAN. GAN PEDR ALAW, Mus. BAC. JOHN THOMAS.—Bu bron i ni ysgrifennu Syr John Thomas. Dyna wnaem pe wedi gwrando ar y newyddiaduron Llundeinig ddiwedd yr wythnos ddiweddaf pan ddaeth rhestr o urddau y Brenin allan, a dyna ddylasem fod yn abl i'w wneud hefyd pe bae'r gwr clodwiw hwn wedi cael ei haedd- iant. Mae'r hen Delynor Oymreig ar derfyn ei oes hirfaith, a 'does neb yn fwy teilwng o'r fath anrhydedd ag efe. Gobeithio cawn weled y cywiriad wedi ei wneud y tro nesaf, ac y rhoddir ei enw yn uchel ar y rhestr nesaf o bersonau sydd i dderbyn y teitlau anrhydeddus a phoblogaidd hyn! PENCERDD GWALIA.-Ganwyd John Thomas —neu a rhoddi iddo ei enw Cymreig, Pencerdd Gwalia "—ym Mhenybont, Mor- ganwg, Ddydd Gwyl Dewi, 1826. Felly gwelir ei fod yn 81 mlwydd oed. Mae ei enw wedi bod droion ar flaenau tafod pobl pan y sonid am anrhydeddau Breninol, ond hyd yn awr nid ydynt wedi syrthio i'w ran. Ac er na chafodd y teitl y tro hwn deallwn ei fod wedi cael, yn ychwanegol at y siom- iant, y drafferth o ateb cannoedd o lythyrau llongyfarchiadol, i ddweyd mai nid efe oedd y gwr, ac mae rhyw John Thomas arall oedd wedi ei ddewis. Dysgodd John Thomas chwareu y delyn pan yn fachgen, a phrynnodd ei dad iddo y delyn a berthynai gynt i'r hen gerddor Thomas Evans, Newton Nottage. Pan yn lleg oed enillodd wobr o Delyn am chwareu yn Eisteddfod y Fenni. Yn 1840 daeth i'r R.A.M. Gall y Pencerdd ymfalchio yn y ffaith ddarfod iddo chwareu yn Chwareudy ei Mawrhydi (Victoria), pan yr ydoedd yr enwog Balfe yn arweinydd a Jenny Lind ar ei goreu Nid oes angen i ni olrhain ei hanes yn fanwl yn bresennol, ond dylid crybwyll ddarfod iddo yn 1862 gyhoeddi casgliad pwysig o Alawon Cymreig, mewn dwy gyfrol hardd. Yn 1870 daeth y drydedd gyfrol allan, ac yn 1874 y bedwaredd gyfrol. Y mae ein cenedl o dan ddyled fawr i Mr. Thomas am ei wasanaeth iddi gyda chyhoedd- iad y gwaith hwn-er na wyr y genhedlaeth bresennol fawr am dano. Heblaw ei weithiau i'r Delyn, y mae wedi cyhoeddi'r Gantawd "Llewelyn" (1863); "The Bride of Neath Valley" (Cantawd, 1866). Hefyd amryw fan ddarnau. Fel Telynor i'r Brenin, ac Athraw, y mae yn enwog, a bydd effaith ei waith, a'i ddyl- anwad, yn sicr o aros yn hir. GWYL GERDDOROL GLOUCESTER.-Cynhelir hon ar yr 8fed, lOfed, lleg, 12fed, a'r 13eg o Fedi. Yr arweinydd fydd Dr. A. Herbert Brewer. Ymlith yr unawdwyr sylwn nad oes ond un Cymro, sef Mr. Ffrangcon Davies. Y mae ef yn dal o hyd yn rheng y pigion o Gerddorion ein Teyrnas. Cenir yno waith newydd, sef Christ in the Wilderness (Bantock); hefyd The Love that casteth out fear (Hubert Parry); Emmaus (Dr. Brewer) Messiah," "Elijah," "Hymn of Praise," The Apostles" a'r "Kingdom" (y ddau waith olaf o'r eiddo Elgar). GWYL Y PLANT.—Cafwyd gwyl ragorol yn Eglwys Gadeiriol Llanelwy y dydd o'r blaen. Cydgyfarfu 1800 o blant yno ac yr oedd y darnau a genid i ddau lais, yn benaf. Cyn- orthwyid gan yr Organ, hefyd band y Volun- teers o Ddinbych. Carasem yn fawr glywed y canu yno. Tybiwn nad oes canu mor swynol a'r eiddo y plant. Y mae Gwyl Gerddorol hefyd newydd ei chynnal yn Eglwys Gadeiriol Bangor, o dan arweiniad y gwr galluog a phrofiadol-Mr. John Williams, Caernarvon. Wrth yr organ yr ydoedd Dr. Roland Rogers. TEIFY DAVIES.-Bydd ei Recital hi yn y Steinway Hall, nos Lun nesaf, am wyth o'r gloch. Gan y disgwyliwn y bydd bron yr oil o ddarllenwyr y CELT yn bresennol, cyng- horwn i bawb fod yn brydlon, gan nad yw yr adeilad yn fawr. Miss AMY EVANs.-Canodd y gantores hon yr unawd Come unto Me" (o'r "Messiah"), yn yr oedfa yng Nghapel Charing Cross, nos Sul diweddaf. Yr oedd yn bur effeithiol. Da gennym weled yr unawd gysegredig yn cael lie mor fynych yn y gwasanaeth crefyddol. Y CERDDOR."—YnrhifynGorphennaf ceir Anthem Gynulleidfaol gan Mr. D. Thomas, Pontardulais. Y mae iddi dri rhaniad, y ddau gyntaf yn gydmarol rwydd, ond yr olaf gryn dipyn yn rhy anhawdd i bwrpas y gynulleidfa. Tybed fod cyfangorff o bobl allai ganu y darn hwn drwyddo heb wall ?— a llawer ereill o ddarnau sydd yn dwyn yr enw Anthem Gynulleidfaol" Y mae rhai mannau yn y cyfansoddiad presennol yn bur afaelgar, a gwnai ddarn cystadleuol da. Y mae ysgrifau yn y rhifyn hwn y cawn gyfeirio attynt yn ein nesaf. Digon ydyw dyfynu yma o lythyr Mr. Spencer Curwen i'r Cerddor," ym mha un y dywed It does me good to catch the spirit of idealism and the deep love for music which the Welsh people show. I don't flatter them. I see that the competition system in some ways hinders their progress." Cytunwn ag ef yn ei eiriau olaf, ond llawen gennym ei fod yn tystiolaethu mor groyw am "ysbryd delfrydol ein cenedl. MADAME ALICE LASSEN. — This Danish singer, who is known to us, has come to