Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

2 erthygl ar y dudalen hon

"YR HEN ORONWY"-GAIR 0 ATEB.

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

"YR HEN ORONWY"- GAIR 0 ATEB. Digwyddwn fod yng ngwlad Mon— —dirion dir Hyfrydwch pob rhyw frodir." pan ddaeth copi o'r CELT am Awst lOfed i'm meddiant. Naturiol iawn, i wr newydd ddychwelyd o bererindod i'r man lie ganwyd Goronwy Ddu o Fon, ydoedd darllen, yn gyntaf peth, yr ysgrif ymddangosai yn y rhifyn o dan y penawd, Yr Hen Oronwy." Ond waeth gennyf gyfaddef ar unwaith mai teimlad o siom-os nad o rywbeth gerwinach —a'm meddianodd wrth ddarllen yr erthygl. Methwn yn deg a deall beth oedd amcan a phwrpas ei hysgrifennydd. Mae'n ddrwg gennyf os wyf yn camsynied awdwr yr ysgrif, ond wedi ei darllen a'i hail ddarllen yn ofalus, yr unig ergyd a welaf ynddi yw ymgais i lunio esgusawd tros benaethiaid yr Eglwys am eu gwaith yn gwrthod byw- ioliaeth i'r bardd yng Nghymru; a hynny ar draul pardduo coffadwriaeth a bychanu dynoliaeth Goronwy Owen. Gwir fod yr awdwr yn datgan mai Goronwy yw bardd mwyaf y genedl o amser Dafydd ap Gwilym," ac ei fod yn un o feibion mwyaf athrylith- gar y genedl," ond nid yw y brawddegau amgen tipyn o siwgr i guddio y bilsen. Baich yr ysgrif yw profi nad oedd Goronwy yn deilwng o wenau a ffafr esgobion ei oes. Trodd (sef Goronwy) yn dra hoff o'r ddiod-fel yr oedd offeiriaid a beirdd yr oes honno-ac mae'n eglur mai hynny oedd prif achos ei wrthodiad gan yr awdurdodau Eglwysig." Nid oes gennyf unrhyw wrth- wynebiad i'r gwir-hyd yn oed wrth fantoli" buchedd beirdd-ond gadawer ini gael yr holl wir, a dim ond y gwir. Gwyddom yn birion mai gwendid y bardd- truan oedd ei duedd i ymhel a'r diodydcb meddwol, ond nid yw caniatau hynny ynl ddigon o reswm i awdwr yr ysgrif ei alw yn ddyn gwael ei fuchedd yn gaeth i'w flys, wedi colli ei barch a'i gymeriad, a'i, enaid wedi suro ac mae honiad fel y can- lynol-" Nid ei ddawn, na'i athrylith, na'i ysbryd Cymreig fu'n rhwystr iddo yn ddiau, eithr ei gymeriad gwael a'i ddynoliaeth. bwdr "—i'n tyb ni, nid yn unig yn anhawdd ei brofi, ond yn gam a'r gwirion. Pawb a'i cenfydd, o bydd bai, A bawddyn er na byddai." Ei fod wedi ei eni a brawf nad yw heb ei fai," ond mae gennyf i ddysgu eto nad oedd' Goronwy Owen yn ddyn gonest, yn talu ei ffordd, yn ddiweir, yn eirwir, yn barod eii gymwynas, yn dilyn lletygarwch, yn ddi- dwyll ei feddwl, yn gyfaill cywir, yn dad caredig i'w blant, ac yn wr anwyl i'w Elin y wraig rywiog oleu." Diau fod iddo ei ffaeleddau-pa ddyn sydd, neu a fu, hebddynt ?—ond methaf a gweled sail teg i'r ansoddeiriau cryfion, ie, bryntion, ddefnyddir gan awdwr yr ysgrif o- dan sylw. Gyda golwg ar y pechod oedd yn barod i'w amgylchu, dyma dystiolaeth un o ddis- gyblion Dafydd Ddu o Eryri, wedi ei ddi- fynnu o ragymadrodd argraffiad 1860 o weith- iau y bardd Os gwyrodd Goronwy i yfed i anghofio ei dylodi, ac na feddylio am ei flin fyd mwy, fel y gorchymyna Salmon nid oedd hynny ond peth naturiol i ddyn yn y fath amgylchiadau ag oedd ef. A diau i gannoedd mewn digalondid teuluaidd a masnachol syrthio yn ormodol gan fydol brofedigaethau i'r cyflwr hwnnw. Pe cawsai, Goronwy dderchafiad teilwng o'i dalentau yn nechreu ei oes offeiriadol, un i ddeg na chlywsid un gair trwm am dano ar yr achos. y cyhuddir ef gan L. M." A dyma ychydig linellau o ragymadrodd argraffiad Isaac Ffoulkes, 1896 :— Llawer cais a wnaeth am fywioliaeth ym Mon, neu ryw ran arall yn niffyg Mon; llawer ochenaid drom esgynodd o'i fynwesr a deigryn hallt ddisgynodd o'i lygaid, am gael sangu yr 'ardd wen.' Ond bu pob. ochenaid, a degryn, a chan, a chowydd o'i eiddo yn gwbl ofer. Nid oedd y Bardd Du yn ddigon da,' ebai rhai, 'arno ef oedd y bai,' meddynt. Hach ac i ni gredu y gwaethaf am Oronwy, a'r goreu am ei gydoeswyr offeir- iadol, yr oedd haner pwlpudau Eglwys- Loegr yn Nghymru yn cael eu llenwi gan ddynion annrhaethol waeth nag ef." Na yn sicr ddigon, nid unryw ddiffyg yn' ei fuchedd oedd yn gwneud Goronwy yn "Anathema Maranatha i esgobion ei oes.. nac yn rheswm tros wrthod ei benodi i blwyf Cymreig. Ymddengys fod awdwr yr ysgrif wedi lloffa yn helaeth o Lythyrau y Morrisiaid am ddifyniadau i ategu ei heresi. Tybiaf nad gorchwyl anhawdd iawn fyddai dod o hyd i'r hyn sydd yn fwy tebyg 0 fod yn wirionedd ynglyn a'r mater yma o'r un ffynonellau, ond amser (a gofod, ysywaeth !) a balla heddyw. Terfynaf trwy adgoffa i'r brawd-" Os yw gweniaith weithiau yn eneinio llwch y meirw ac yn perarogli coffadwriaeth yr ym- adawedig, nid yw hynny yn un rheswm paham y dylai enllib roi ei throed i lawr tu1 fewn i ragfuriau cysegredig y bedd. De mortuis nil nisi bonum." Nid yw a fyno glod bid farw," ond truth- garwch gwlad ond dim am y meirw amgen da, yw llais dynoliaeth, can gystled ago arwyddair cariad Cristionogol." E.S.R.

YR EISTEDDFOD GENEDLAETHOL.