Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
2 erthygl ar y dudalen hon
Cuddio Rhestr Erthyglau
2 erthygl ar y dudalen hon
1 CERDDORIAETH A CHERDD! ORION.
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
1 CERDDORIAETH A CHERDD- ORION. I GAN D. C. JONES. I III. Gwasanaeth mawr roddwyd i gerddor- iaeth Cymru gan y Millsiaid o Llanidloes- Richard Mills [1808-1844] a anwyd yn Tynewydd, Llanidloes, Mawrth, 1808. Henry Mills oedd enw ei dad, yr hwn oedd yn wr o gryn ddeall mewn barddon- iaeth, llenyddiaeth a cherddoriaeth. Am- lygodd Richard Mills dueddfryd a gallu cerddorol o'i fachgendod. Cyhoeddodd rai o'i gyfansoddiadau llenyddol yn 1838, pan nad oedd ond 30 oed. Yn 1840 cyhoeddodd gasgliad o donau cynulleidfaol dan y teitl Caniadau Seion.' 0 1840 hyd 1845 cy- hoeddodd Yr Arweinydd Cerddorol,' yn dair rhan. Llyfr oedd hwnnw i ddysgu'r genedl yn rheolau cerddoriaeth, cyfan- soddiant a chynghanedd. Ysgrifennodd hefyd nifer o anthemau poblogaidd a galluog. Rhoddodd Richard Mills a'i neiaint, John a Richard Mills, y rhai gar- iasant ymlaen ei waith cerddorol yng Nghymru, wasanaeth ardderchog i gan- iadaeth Gymraeg. Yr oedd Yr Arwein- ydd Cerddorol' yn syml, yn eglur a galluog. Cawsom 1 a w e r o gymorth drwyddo i ddeall rheolau cerddoriaeth. Bu farw Richard Mills Rhagfyr 24ain, 1844. Ei frawd, James Mills, oedd gerddor galluog a llenor gwych. Bu yntau farw yn 1844. John Mills oedd fab i Edward a Mari Mills, Llanidloes. Ganwyd ef Rhagfyr 1ge9, 1812. Ymgysegrodd ef ei hunan o'i ieuenctid i waith llenyddol a cherddorol. Teithiodd drwy Gymru i areithio ar gerddoriaeth, rhoi gwersi cerddorol i'r ieuenctyd, a ffurfio cymdeithasau cerdd- orol yma a thraw ar hyd y Dywysogaeth. Bu yn foddion i ddiwygio caniadaeth y genedl. Cyhoeddodd Ramadeg Cerddor- iaeth yn Llanidloes yn 1838. Gan ei fod wedi ei ysgrifennu mewn Cymraeg syml, 'bu o wasanaeth mawr i gynorthwyo yr ieuainc i ddeall rheolau cerddoriaeth. Yn 1846 aeth John Mills i Lundain i fod yn genhadwr i'r Iddewon ynglyn a Meth- odistiaid Calfinaidd Cymru. Bu yn teithio drwy Palestina, ac ysgrifennodd amryw lyfrynnau ar Wlad Canaan a hanes yr Iddewon. Efe yw'r unig Gymro y sylw- asom ar drafodaeth yn ei ysgrifeniadau ar y cwestiwn pa un ai swyddog gwladol ai swyddog eglwysig a chrefyddol oedd yr archoffeiriad Iddewig ? Nid cwestiwn hawdd i'w drafod yw, ac y mae mwy ynddo nag a ymddengys ar y wyneb. Yr oedd John Mills yn ddyn o ganfyddiad, gallu ac annibyniaeth. Bu wedi hynny yn weinidog i'r eglwys Fethodistaidd Gym- raeg yn Nassau-street, Llundain (capel Charing Cross Road yn awr). Bu farw yn' Llundain, Gorffennaf 28ain, 1873, a chladd- wyd ef yn Abney Park. Gresyn na ched- wid ei fedd ef, a bedd Eryron Gwyllt Walia, a beddau enwogion eraill y ffydd, yn fwy trwsiadus mewn trefn i ennyn edmygedd ac ymdrech yn ieuenctyd ein cenedl i ragori mewn gwybodaethau a gwasanaeth i ddynion a Duw. Ganwyd John Ambrose Lloyd Mehefin 14eg, 1815, yn y Wyddgrug, swydd Fflint. Cafodd y lie yr enw Y Wyddgrug oddi- wrth dwmpath amlwg yn y lie yn nyffryn vi afon Alun. Bryn Beili oedd enw hen y lie. Bu caerfa ar y crug yno elwid yn ballium, argaele y castell. Gwylfan oedd y twr hwnnw yn nyffryn Alun. Gelwid ef gan y Normaniaid a'r Sacsoniaid yn Alons All,its, Monthault a Monte Alto. Tyb Edward Llwyd oedd mai llygriad oedd Mold, enw Seisnig y lie, o Monthault. Ceisia eraill ddweyd mai llygriad yw Mold o moel-iad-pen moel. Tebyg y gweithid cloddfeydd mwnol yr ardal gan y Brythoniaid cyn dyfodiad y Rhufeiniaid i Brydain. Dichon mai caerfa godwyd gan yr hen Gymry i amddiffyn eu perchenogaeth o'r cloddfeydd mwnol oedd y twmpath elwid yn Wyddgrug yn y He. Meddiannodd y Rhufeiniaid, pan ddaethant i'r wlad, y gweithiau mwn, ac adeiladasant gaerfa gryfach ar ben y Wyddgrug. Perthynai y tir gynt i Ar- glwyddiaeth Powys Fadog, ac yr oedd ei sefyllfa ar gyffin terfynol Gogledd Cymru yn ei wneud yn faes bnvydrau gwastadol rhwng y Cymru a'r Rhufeiniaid, y Nor- maniaid, a'r Sacsoniaid, ac eraill, am berchenogaeth o'r lie. Pan geir tir sydd lawn o fwnoedd gwerthfawr, neu sydd fanteisiol i amcanion milwrol, bydd y cyfryw yn faes brwydro parhaus am fedd- iant ohono gan elynion goresgynnol. Pan gymerodd y Normaniaid ardal y Wydd- grug oddiar y Cymry, adeiladasant gastell cadarngryf ar y Wyddgrug mewn trefn i ddal meddiant o'r tiroedd yn erbyn y Cymry. Nid yw Maesgarmon ond ychydig o'r Wyddgrug. Yno y bu y Cristionogion Cymreig yn 420 A.D., dan arweiniad dau bregethwr o Armorica, sef Garmon a Bleithyn, yn cuddio eu hunain mewn glyn dwfn rhag y Sacsoniaid gelynol. Pan ddaeth y Sacsoniaid i'r lie, rhuthrodd y Cymry allan o'u cuddfeydd arnynt, gan floeddio, 'Alaluia,' nes oedd y mynydd- oedd cyfagos yn diaspedain. Yn clywed yr atsain, tybiodd y Sacsoniaid fod y wlad drosti yn llawn milwyr Cymreig, a ffoisant yn ddychrynedig rhagddynt. Lladdwyd llawer o'r Sacsoniaid gan gleddyfau y Cymry dewrion. Rhuthrodd y lleill drwy yr afon Alun, oedd y dyddiau hynny yn gorlifo ei glannau, a buont foddi yn y llifeiriaint. Rhoddodd Henri 1. y Wyddgrug i Robert o Gaer, Normaniad beiddgar. Daeth v Robert hwnnw i fyw i'r Wydd- grug. Adwaenid ef wedi hynny wrth yr enwau Robert de Mont-ault a Robert Mont Alto. Dichon i gaerfa y Wyddgrug gael ei hail-adeiladu a'i chryfhau yr adeg honno gan William Rufus. Al-un yw y brif un,' sef y brif afon yn yr ardal honno. Ceir yno amrai o neint ac afonydd eraill, eithr Al-un yw y brif ffrwd yn y rhanbarth. Rhoddodd ardal y Wyddgrug amryw bersonau galluog i'r byd yn yr oesau gyut. Merch Coedllai, ger y Wyddgrug, oedd Miss Wynn, mam Richard Wilson, y painter enwog. Treuliodd Richard Wilson flynyddoedd olaf ei oes yn y Colomendy, ym mhlwyf Llanferres, ger y Wyddgrug. Yno y bu farw, ac ym mynwent eglwysdy Mair Santes, y Wyddgrug, y cadd fedd, lie y saif maen hyd heddyw i nodi y fan. Ym mhentref Poutarwyl, ger y Wydd- grug, y ganwyd John Blackwell, B.A. Parhad ar tudal 12.
IHYN A'R LLALL 0 BABILON FAWR.
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
yw hon, ac y mae un milwr gwirfoddol yn werth dau o'r sort arall. Wrthjreswm, y mae'r Wasg Felen yn bur gynddeiriog, am eu bod wedi ymdynghedu mynnu Con- scription. Cyst i ni sefyll fel y dur yn erbyn y fath beth hyd yr unfed awr ar ddeg. Nid oes eisiau Germaneiddio'r wlad hon arnom. Eisiau sydd, maes o law, i roddi stop unwaith ac am byth ar y Filwriaeth felltigedig sydd yn gyfrifol am y gyflafan fawr bresennol, a chloi ynfydion fel y Kaiser naill ai mewn gwallgofdy neu ar ddarn craig fel Sant Helena. Y mae Mr. Stanton, Aelod newydd Merthyr ac Aberdar, wedi torri'r ia. Traddododd ei araith agoriadol-y maiden speech-yn y Ty neithiwr (nos Fawrth), ac yr oedd yn llwyddiant mawr. Fel ben law ar y llwyfan, yr oedd yn gyfarwydd a siarad yn gyhoeddus, ac eto y mae llawer i ddawn profedig yn methu yn garlibwns pan yn ceisio dweyd y drefn yn • y Ty- Ond am Mr. Stanton, aeth drwyddi yn fuddugoliaethus-pawb yn canmol. Nid wyf wedi ei weled eto yn y cnawd ond, os yw Punch ynjdweyd y gwir, rhaid ei fod yn Goliath o ddyn. Darlunid ef y dydd o'r blaen yn cerdded i fyny tua'r Gadair i gymeryd y Llw Seneddol. Ar un llaw iddo Mr. Edgar Jones, ac ar y Hall Mr. Roberts, Whip Plaid Llafur. Dau ddyn bychain bach, a chawr tua chwech troedfedd o hyd a phedair o led yn cerdded fyny rhyngddynt Edrychent fel rhyw ddau gwch pysgota yn hebrwng man of war. Wel, drwy drugaredd, nid yn ol hyd na lied corff y mae mesur dynion, ond yn ol eu gwerth ac y mae yn adlewyrchu anrhydedd ar Aelodau y Senedd Bryd- einig eu )od yn gwrando yn llawn mor astud ar Stanton, y dyn tlawd, a phe bai y pendefig penna'r wlad yn annerph y Ty. Yn yr ystyr yma o'r gair, y mae'r gynull- eidfa yn Nhy y Cyffredin, chware teg iddi, yn un o'r rhai mwyaf democrataidd ar wyneb daear. Pawb yn cael sefyll ar ei deilyngdod neu, yn ol iaith Hengist, Every tub stands on its own bottom. Mae'r Senedd wedi codi am rai dydd- iau, ac i ail-gyfarfod ar y bedwerydd o Ionawr. Bydd yn dda gan y bobl sydd mewn awdurdod i gael cymaint a hynny 0 seibiant. Penderfynir yn awr mai am wyth mis yr estynnir hoedl y Senedd bres- ennol. Hyn mewn ffordd o fargen a Carson a'i gynffon. Amcan mawr y cyf- eillion hyn, wrth reswm, yw ceisio lladd y Plural Voting Bill. Nid oes neb yn tybio y gall y rhyfel derfynu mewn ffordd i gael etholiad cyffredinol mewn wyth mis, ond digon i'r diwrnod ei ddrwg ei hun.' Gobaith y brodyr yw y daw rhywbeth, o rywle, rywbryd, rywfodd i ddymchwelyd y Llywodraeth, ac yna ceir trefn ar fyd. Mae Mr. Lloyd George y dyddiau hyn i fyny yn y North tua Newcastle a Glasgow yn diferu olew ar y peiriant. Geilw am ragor o weithwyr i droi allan daclau rhyfel. Ar y llaw arall, y mae y pyllau glo a'r gweithfaoedd yn sefyll o eisiau dwylaw, a llongau yn brin oherwydd fod cynifer ohonynt yn cario stwff rhyfel dros y byd. Rhaid i ni gairo masnach ymlaen, ac y mae'r alwad am filiwn arall o filwyr yn f peri peth dyryswch yn y byd llaw-weith- faol. Eto y mae yn rhaid gorchfygu'r Kaiser, costied a gostio.