Y Brython

jS= L 1 -T"—- BEIRNIAD Y GAEAF.! — ——-——= —1 j m I Y Beirniad, Cylchgrawn Chwarterol, tani nawdd Cymdeithasau Cymreig y Colegau Cenedlaethol, a than olygiaeth yr AthroIII J. MORRIS JONES. RiKiFYN y Gaeaf yw hwn, ac yn gorffen Cyf. I IT. Bu'n ddiddorol iawn ini ddarllen yr j erthygl gyntaf, gan y Prifathro Syr Harry Reichel, ar Cyn y Rhyfel. Bu enw'r gwr dysgcxlig hwn yn destun cywreinrwydd i rai, os nad peth drwgdybiaeth hefyd. Dyna •nghraifft o'r duedd a'r perygl o gondemnio'r 11 eyfiawn gyda'r anghyfiawn" mewn am- gylchiadau neilltuol. Cymaint fu bradwr- iaeth Jliaws o'r Germaniaid yn y wlad hon, fel ikad rhyfedd i ddigasedd cryf gael ei ennyn o'r herwydd ac ymddangosodd ar adegau fod nwyd yn bygwth mathru rheswrn a barn dan draed, ac awenau trefn i gael eu plycio o ddwylo awdurdod i ddwylo terfysglu. Pa mor gryf bynnag y demtasiwn, nid iawn mo hynny, a gresyn i neb ddioddef ar gam. Gyda golwg ar y Prifathro Reichel, y mae'n Frython trwyadl, o leiaf yn y Rhyfel hwn, ym mhopeth ond ei enw bedydd ac anodd cael datganiad cryfach a mwy diamwys i brofi hynny nag a geir yn yr erthygl hon o'i eiddo. Ceis yma ddyn a feddyliodd y mater yn drwyadl, ac a wyliodd ddatblygiad yr ysbryd joailwriaethol a gwrth-Brydeinig yn Germani. Bddyf ei edmygedd gynt o'r Almaenwyr, a'i ddisgwyliadau uchel yn ffafr diwylliant, gwar- eiddiad, a heddwch oddiwrth y genedl honno. Hdmygai'r modd dyngar-hyd y gellid dyngarwch mewn rhyfel—yr ymddygodd yn ystod rhyfel Prwsia & Ffrainc, yn 1870. Beth bynnag, wedi hynny, cafodd achos i ameu cywirdeb amcanion German! tuagat Loegr, nea o'r diwedd y llwyr argyhoeddwyd ef mai uchelgais mawr a phenderfynol y dos- J barth milwrol yno oedd darostwng Prydain Mor gynnar a 1894, cyhoeddwyd hanes di- gwyddiad neilltuol ynglyn 4'r modd yr aeth Prydain i ryfel a Ffrainc, a'r modd y bu i Bismarc dynnu pencil ei dwyll ar draws rhai joiriau mewn pellebyr o Ffrainc, nes newid y ddn o heddwch oedd ynddo i o ryfel. Hanes yw hwn y bu i Bismarc ei hun ei frhoeddi yn ei atgofion, a chyda boddhad. Aw ebai'r Prifathro,- Y mae'r digwyddiad hwn yn bwysig nid H yn unig am ei fod yn cyfnewid safleoedd pleidiau yn y rhyfel mawr, ond hefyd am y goleu erch a deifl ar safon moesol yr Almaen. Buasai dadleniad o'r fath ystryw yn ddinistr i unrhyw ddyn cy- C hoeddus yn Lloegr yn yr Almaen prin y cyffrfidd sylw yn ei erbyn." Mae'r erthygl hon yn un o'r rhai mwyaf nod- ,.dig, diddorol ac argyhoeddiadol, a ddar- llenasom ar y mater ac mae'r testun mor amserol a phwysig fel y dyfynnwn y paragraff ol&f ohoni,— 't Oherwydd yr hyn a ddywedais y rhyfedd- It od fydd, nid fod ychydig o bobl wedi "rhagweled y perygl Ellmynig, ond bod neb wedi methu ei ragweled. Mewn un pwynt rhaid i mi gydnabod diffyg fy rhagwelediad fy hun. Yr oedd ym- ddygiad milwyr yr Almaen yn rhyfel 1870 ar y cyfan yn neilltuol o dda cyn belled ag y gall rhyfel byth fod yn ddyngarol yr H oedd hwnnw felly. Pe dywedasai undyn « wrthyf y buasai'r Ellmyn yn hynodi eu hymdaith trwy Belgium a barbareidd-dra creulon na welsid ei debyg er Rhyfel y H Deng Mlynedd ar Hugain, mi ddywed- "aswn mai enllib brwnt fuasai hynny. t, Y fath chwyldroad a gynyrchwyd, mewn yehydig mwy nag un genhedlaeth, yn nhymer a delfrydau moesol cenedl 8y'n "naturiol yn fwyn a heddychlon gan hyfforddiant diarbed unbennaeth filwrol, yn gweithredu drwy'r gyfundrefn addyag drylwyraf ei threfniant a mwyaf canolog ei rheolaeth yn y byd." IvFid oes dim mwy diamwys yn yr holl erthygl mag argyhoeddiad dwfn a goleu y Prifathro Meichel ar y pwnc yr ysgrifennodd arno. Penfro Gymreig a Seisnig ei Phobl yw teatun erthygl y Parch. Thomas Davies. G*y:r yr ,awdur hwn sut i sgrifennu'n gryno a darllen- Adwy. Ber yw'r ysgrif, ond yn llawn o bethau ddiddorol iawn. Dyma beth tebyg i'r hyn a walid gynt mewn rhai lleoedd gwledig yng Ugogledd Cymru,- J J I Gwy.r yr yagrifennydd am ardal yng nghantref y Rhos lie mynycha'r Ymneill- tuwyr yr Eglwye un pen i'r dydd a'r Eglwyswyr y capel y pen arall o Sul i Sul, ac y dwg llawer o bob enwad eu plant tf bychain at yr offeiriad i'w bedyddio gan. ddo, heb olygu wrth hynny wneuthur Eglwyswyr ohonynt mewn modd yn y ° byd. Bdrych peth fel hyn yn ddigon tlws ar y wyneb, a gall ei fod yn gynnyrch ysbryd brawdgar. Beth bynnag, nid yw'n brawf o feddwl clir ao argyhoeddiad dwfn gyda golwg ,31' bethau sydd a gwahaniaeth rhyng- ddynt." Tybed fod Eglwyawyr yn dwyn eu plant i'w bedyddio gan Ymneilltuwyr ? Mewn ysgrif ar Llen ac Addysg Elfennol, fe dry William Rowlands oleuni clir ar fater pwysig ac ymarferol iawn. Y mae'n hollol gywir yn ei ddatganiad fod llu mawr o Gymry, hyd yn oed heddyw, yn llwm o ffynonellau mwynhad gwirioneddol mewn oriau hamdden, « hynny oherwydd esgeuluso ohonynt feithrin ,#hwaeth at wybodaeth a dysg. Cnewylluny mater yw hyn,— 'ç4" A oes beidio a bod diffyg yn yr addysg a roddir i'r plant yn yr ysgolion,—y diffyg hwnnw o esgeuluso meithrin serch at H rywbeth a fo'n ffynhonell cysur wedi y darffo dyddiau ysgol ? Oeir awdurdodau uchaf ein gwlad ar bwnc o'r fath yn dysgu'r un peth,—-amod hanfodol y diwylliant uchaf yw meithrin øerch" ato. Sylwodd Llywydd Bwrdd Addysg dro yn ol, faint bynnag o wybodaeth y gellid ei gwthio i ben plentyn, dan rym disgyblaeth ysgol, na fyddai iddo gynhyddu wedi troi allan i'r byd oni feddai chwaeth at wybodaeth. Gwyn fyd yr athro all ddeffro newyn am wybodaeth mown plentyn Cywir y dywedir fod y gen- kedlaeth bresennol yn ymroi i bleserau arwynebol, ao yn esgeuluso meithrin y gyn- moddf a all ganfod a gworthfavrrogi'r pryd. ferth mewn natur, celfyddyd, a llenyddiaeth. Mae gallu'r Parch. R. S. Thomas, Aber- olnon, fel diwinydd, yn hysbys i ddarllenwyr wymreig ers tro bellach ac ar Yabrydoliaeth y Beibl yr ysgrifenna, mewn ffurf o feirniad. atikk ar »yniadau'r Pareh, J. Puleiion JonM, M.A., ar y mater, yn Until the Day Dawn. i Cymer Mr. Thomas y safle a gyfrifir yn union- gred, a chyda medr mawr y cyfiawnha'r safle hwnnw. Ond rhaid bod yn lied wyliadwrus hefyd am hynny dywedwn nad yw fod Mr. Thomas yn uniongred yn golygu fod Mr. Puleston Jones yn heretic! Ebai Mr. Thomas, Yr wyf yn llwyr gredu yn ysbryd- oliaeth oruwchnaturiol y Beibl." Wedi darllen a gwrando cymaint yn ddi- weddar am Uniad yr Enwadau, a phwysleisio'r pethau mawr, hanfodol, y cytunir arnynt, braidd na synasom weled yteitl yma,- Gwerth Enwadaeth. Ac nid un o'r gweini- dogion a elwir yn hen ffasiwn sy'n sgrif- ennu, eithr yr Athro D. M. Lewis, Aber- ystwyth. Er cymaint a ddywedwyd ar y mater o'r blaen, llwyddodd yr awdur medrus hwn i'w wneud yn ddiddorol iawn, ac i gyfleu amryw bwyntiau ar yr astrusi'n fwy taraw- iadol na dim a welsom ni. Cymer olwg deg ar y ddwy ochr i'r pwnc, a gwna inni feddwl mor dda gan lawer dadleuwr ifanc, ar gyfer cymdeithas lenyddol, fuasai cael cymorth ysgrif o'r fath yma. Os nad yw'r Enwadau eisoes wedi setlo'r pwnc, unwaith am byth, y naill ffordd neu'r llall, da chwi, darllenwch yr erthygl hon eto Yn sier, ni ellir cyhuddo'r BEIRNIAD o fod yn unochrog dyma'r ysgrif- au air Ysbrydoliaeth ac Enwadaeth yn brawf o hynny. Ceir yma ail erthygl y Parch. T. Shankland ar Oronwy Owen. Ni raid ond ail-adrodd fod hon, fel yr erthygl gyntaf, yn gampus. Mae'r awdur galluog yn tynnu ymaith liaws o ddychmygion a chamgymeriadau a'r rhai y claddesid y gwir Oronwy, ac yn ei godi ar ei draed mewn newydd wedd. Wedi gwneuthur cymaint, gobeithiwn yr A ymlaen, ac y cy- hoedda'i Oronwy Owen, cyn hir, yn llyfryn. A Job a atebodd ac a ddywedodd,"—Job o Fethesda, cofier, y tro hwn. Telyneg dlos, ar Adain a Chan, sy ganddo. Ceir yma nifer go helaeth o adolygiadau ar lyfrau gan y Parchn. Puleston Jones, M.A., John Roberts, M.A., Dr. Lloyd Williams, Ifor Williams, M.A. ac O. W. Griffith. Adolygiad galluog, ar lyfr pwysig, yw eiddo Mr. Puleston Jones ar The New Testament in the Twentieth Century, by the Rev. Maurice Jones, B.D.

0 GANOl Y GWAED. sef Llythyr brodor o Felgium at un o Gymry Llundain. [DYIU. lythyr a gafodd un o Gymry Llundain (brawd Mr. Daniel O. Jones, Sefton Square, Lerpwl) oddiwrth gyfaill iddo sydd ym myddin Belgium, ac a ddengys galedi'r genedl fach ddewr ddiail honno] ANNWYL GYFAILL,—Yr wyf newydd dder- byn eich llythyr yn y rhychau-y trenches. Nis gellwch gredu mor llawen oeddym o'i gael, a gobeithio nad hwn fydd y gair diweddaf a gaf oddiwrthych. Hawdd fydd gennych gredu nad oes dim atyniadol yn ein bywyd ar hyn o bryd. Buaswn yn dymuno medru rhoi rhyw syniad i chwi am ein bywyd yn y ffos- ydd. Yr ydym yn awr yn gorffwya o fewn rhyw ddeng milltir i linell y tan, yn cysgu mewn ysgubor ar dipyn o wellt. Dioddefwn lawer o bethau annymunol wrth gysgu yn y mannau hyn, ond nid ydynt ond megis dim o'u cymharu a'r hyn a'n cyferfydd yn y rhychau. Or diwedd daeth y gorchymyn i gychwyn, a dyma ein Calfaria (os iawn arfer y fath air) yn dechreu ymdeithiwn am tua phedair neu bum awr,—y ffetan drom ar ein cefnau, a'r.gwn llwythog ar ein hysgwyddau, y cwbl yn ddigon o Iwyth i asyn. Awn drwy laid sydd tua phedair modfedd ar ddeg o drwch, a thrwy bentrefi (cu iawn i rai ohonom) heb garreg yn aros ar garreg, heb un ty yn sefyll,-yr hen eglwya yn gydwastad &'r llawr. Teithiwn ymlaen drwy'r golygfeydd torcalonnus hyn, ao ysir ni gan deimlad o ddialedd at y gelyn creulawn. Y mae gennym eto lawn filltir i'w cherdded cyn y cyrhaeddwn ein rhychau, yr hyn a wnawn yn ddistaw bach, bob yn un ac un. Mae ein ffordd trwy wastadedd wedi ei orlifo a than ddwr, a syrthiwn yn ami gan drymed y baich, a llithrwn bob cam a roddwn yn y llaid ffiaidd. Yn awr hefyd, dechreua'r gelyn danio arnom. Sneohiwn i'n tyllau, a threfnii, ni i'n lleoedd priod--daunoubedwarohonom ymhob twll, lie y mae ychydig wellt, a lie bach wedi ei wneuthur trwy yr hwn y taniwn. Rhaid i un o bob dau wylio am ddwy awr, tra y gorffwysa'i gydymaith. Gorchrnynnir i ni danio pan glywom y symudiad lleiaf, a gwna y Germaniaid yr un modd. Er ein bod mor lluddedig methwn a chysgu, oherwydd trwst didaw y gynnau trwy gydol y nos. Pan dyr y wawr, gwelwn wersyll y gelyn ar ochr dde'l' afon Yser. Ychydig i'r pellter, gwelwn olion maluriedig pentref y bu raid i ni ei chwalu am fod y Germaniaid yn llechu ynddo. Yn nes atom gwelwn gyrff Germaniaid, gwartheg, a moch yn daenedig hyd y gwastad, a gwelwn fuwch, neu fochyn ar farw o newyn, yn bwyta y cyrff Ni wiw i neb fentro i'w nhol, ac y mae'r arogl oddiwrth y cyrff pwdr yn ffiaidd i'r eithaf. Ychydig i'r de, gwelwn olion tre Dixmude heb un adeilad yn aros, dim ond cais lle bu am d wr yr egIwys. 0 fy ngwlad annwyl! ni allwn edrych ar y pethau ofnadwy hyn heb grynnu ac arswydo ITrwy gydol yr amser, ffrwydra'r tan-belennau yn frawychus uwch ein pennau; a phob tro y pesir ni gan y belen ofnadwy, dywedwn,— Wei, ni ddaeth fy nhro* i eto. Y Duw mawr diolch i Ti am fy nghadw." Canol dydd a ddaeth, ac y mae'n hollol amhosibl dod a'r cawl cynnes i'r rhychau, a boddlonwn ar rhyw fwyd tin a bysgedan. Daw yn nos eto yn fuan a thuag un ar ddeg, daw gair oddiwrth y gwyliedydd fod y gelyn yn ymdrechu croesi'r Yser, a chymerwn ein safle i ynaladd. Digwydda'r frwydr mewn tywyllwch dudew; saethwn yn ddiarbed i'r duwch o'n blaenau, ac ymhen rhyw ddwyawr llwyddwn i rwystro'r gelyn ac i'w yrru'n ol. Pan dyr y wawr, gwelwn gyrff deg a thrigain neu gant o Germaniaid, y rhai a bydrant eto ac a ffieiddiant yr awyr ymhen ychydig. Nid oes gennym ond un fysgedan i'w bwyta y bore hwn. Y trydydd dydd a ddaeth, cyffyrddodd angau a mi wrth fy mhasio heddyw. Tan- belennir ni yn ddychrynllyd clwyfir llawer ohonom, ac y mae ami i gyfaill a'i wyneb ya oer-welw yn yr angau. Nis gellwch fyth amgyffred effeithiau y pelenni arswydus hyn. Deohreu* em eyflegrau ninnau danio av y gelyn, ac o'r diwedd distewir ei ynnau a gyr- rir ef ar ffo. Y mae arnom syched angerddol, ac y mae ein hesgidiau yng nglyn wrth ein traed Dyma'r pedwerydd dydd wedi dod ac yn nhywyllwch y nos, mewn distawrwydd dwfn, gadawn y rhychau, a daw brodyr eraill i gymryd ein He. Mae gennym yn awr waith pum awr i gerdded yn ol i'r man cychwyn (base). O y syched ofnadwy sydd arnom Y mae yn awr weithian dri diwrnod er pan gawsom ddiod. Yfwn y dwr lleidiog o'n owmpas. Daliwn ein geneuau i'r glaw ie, llyfwn ganteli ein capiau Y mae nifer yn gorfod aros ar ochr y ffordd yn rhy luddedig i fynd ymhellach a phan gyrhaeddwn rhyw bentref, syrthiwn yn llythrennol ar y drysau i ddeffro'r preswylydd, a gwaeddwn am lymaid o ddwfr. O'r diwedd, cyrhaeddwn y man cychwyn, a syrthiwn ar y gwellt. Cawn orffwys am dridiau, wedyn awn drwy'r un peth drachefn, ac felly y bydd hyd derfyn y rhyfel. Fel hyn, annwyl gyfaill, y treuliwn ein bywyd, ond nid ydym yn grwgnach, oher- wydd ymladdwn dros achos eyfiawn, a gob- eithiwn drwy help ein cyfeillion Prydeinig, fod buddugoliaeth a gwaredigaeth yn agos, pan gawn ddychwelyd eto i'n haelwydydd, a gweled a chofleidio ein mamau a'n perthyn- asau annwyl. Gobeithiwn fedru gyrru hel- med neu rywbeth yn gof-a-chadw i chwi o'r rhyfel, ond hwyrach y cedwch y llythyr hwn i'ch hatgoflo drwy eich hoe. am y caledi a'r cyfyngder yr euthom ni genedl y Belgiaid drwyddynt ymhlaid cyfiawnder a rhyddid.- Eich eyfuill oynnes, J.R.

Gyda'r Clawdd, Set ClawddiOffb. COLOrl SEM IVAN. J CABI. BU MICDI.-Fel pobman yn awr, y 1 mae Maelor yn ochen am lu mawr o'r glewion a syrthiodd ar faes gwaed y Cyfandir. Mae edrych drwy'r rhestr anferth a gyhoeddwyd ddiwedd yr wythnos ddiweddaf yn tristhau'r caletaf ei galon. Mae'r R. W.F.-sef y gatrawd y cymer Maelor fwyaf o ddiddordeb ynddi-wedi cael colledion anferth. Rhai wedi eu lladd ac eraill eu elwyfo'n arswydus. Mae nifer fawr hefyd wedi eu cludo i ysbytai Lloegr gan effaith rhew. Y mae amryw wedi ysgrifennu gartrefyn cwyno fod eu dioddef yn ofnadwy. Er hyn i gyd, cadwant mewn ysbryd nes trechu ymladd Judas Germani. ALWYH HTJGHES, DRUAN !-Clywaf y fun- ud yma fod un llanc o Faelor newydd ei ladd pan yn cario bwydydd i'r ffosydd. Ei enw yw Alwyn Hughes, llanc caredig, hynaws a dewr. Mae amryw eraill wedi cael newydd trist yn ystod y dyddiau diweddaf. Y LLANCIAU'N SOBR A GWEDDAIDD.-Ond er pob colli, deil Gwreesam i anfon nifer anferth o filwyr allan. Ymedy o 500 i 800 bob wythnos am y ffrynt a mannau eraill. Tra yma yn cael eu rhagbaratoi,mawrhawn eia bechgyn am y sobreiddiwch a'r gweddeidd-dra a amlygant. Ni welodd Sem ond dau neu dri wedi meddwi eto. BLWCH Y CASGLIAD TIT LL.A.WN.-Y SuI diweddaf, bu casgliad mawr yn Eglwys y Presbyteriaid, Hill Street, Rhos, a gwnaed y Iwm teilwng o £16 8". 3id. Dyma'r tro cyntaf i'r eglwya hon wneud ymdrech neilltuol fel hyn, er fod yr arferiad yn nodweddiadol o'r Rhos. Gwna rhai o'r eglwysi mwyaf ganpunt a mwy yn ami ar un t'rawiad. Do, gwnaed £ 150 gan eglwys Sion (B.), Poneiau, y Sul diweddaf yn y byd. CAREY'Jf MYND TRWODD.—Llongyfarch- iadau calon i Mr. Wm. Carey Jones (mab y Parch. W. B. Jones, Pen y cae) yn pasio arholiad y Gwasanaeth Gwledig. Yn union wedyn, cadd ei apwyntio i swyddfa'r dreth yn Neansgate, Manceinion. I fyny y nod, Carey. CATIABLIAD Y RHOIYDD.- Y Sul, wyth- nos i ddoe, pregethai'r gweinidog newydd—y Parch. J. Glyn Davieit--yn ei gorlan, sef eglwye y Presbyteriaid, Roasett. Yr oedd y cynhulliad yn rhagorol. Nos Lun, caed gwasanaeth arbennig, a phregethwyd gan y Parch. R. R. Roberts, B.A., Caer. Nos Fawrth, cynhaliwyd te croeso, dan lywydd- iaeth Syr Herbert Roberts, A.S., a chroes- awyd Mr. Davies ar ran C.M, y dosbarth. Canwyd hefyd gan y cOr, dan fatwn Mr. W. Harvey. Caed unawdau melys hefyd gan Mrs. Wynn Davies, y Rhos. Cymerwyd rhaa hefyd gan y Parchn. B. Scott Williams (y cyn- weinidog), R. R. Roberts, J. Calvin Thomai (Gwreceam), Thomas Jones (Rhostyllen), Ward Williams (Gwersyllt), P. O. Williams (Bangor is y coed), a Mr. J. S. Lloyd (Gwrec- sam). Datganodd Mr. Samuel Williams a John Edwards eiriau croeso'r eglwys. CAMPUS, BELLIS !-Yn Salem, Pen y cae, nos Sul ddiweddaf, aed drwy'r gantawd Iesu, dan arweiniad Mr. Bellis. Perfformiad campus, mi glywais, capel yn llawn.