Y Brython

Chwarelwyr Dyffryn Nantlle yn canu Emynau- I [GAN LLEW DEULYN.J I HEN wyl odidog capelau Methodistiaid y"cylch yw'r Gymanfa Ganu a gynhelir yn flynyddol ym Methel, Pen y Groes. Boed ryfel, boed heddwch, canu emynau wna'r Cymro drwy oerfel a thes., Aeth yr ias yn ddwfn i'w enaid rywfodd ac ni ddiddyfnir mohono o'i arferiad am dragwyddoldeb, canys dam o'r nefoedd yw Cymanfa Ganu'r Cymro. Nid digon fu mwynder Mehefin i rwystro'r chwarelwr rhag mynd i'w afiaith, ajcherddai'n gynnary Sadwm cyn y di- weddaf i'w gyhoeddiad ym Methel, a'i lyfr yn ei law, y miwsig yn ei ben, a mawl lond ei galon. Wyddoch chwi am ryw gynhulliad a all ganu'n well na chyn- hulliad o lowyr, neu chwarelwyr ? Paham hvnnv. tybed ? 'Does fawr o fiwsig mewn llechen las mwy na chlap glo. Er hynny, "y nhw" sy'n medru'r gelfyddyd dlysaf o neb y gwn i amdanynt. A pha ryfedd fod cystal min ar genadwri proffwydi Duw pan fo wediei thymheru yngngwres canu'rrhain? Dyma'r capel heno cyn llawned ag erioed a thyrfa astud yn eistedd a sefyll hyd y drysau, a rhai hyd yn oed yn cripio i'r pulpud i wrando cenadwri'r emynau oddiar fin oriel lawn o gantorion wedi cael misoedd o ysgol ganu. Dacw'r arweinydd,—Mr. William Howells, L.T.S.C., Porth, un o feibion cerddgar Cwm Rhondda—yn esgyn yn dywysogaidd i'r pulpud, a'i osgo syml a naturiol yn addum y Gymanfa heno. Dyma'r eildro iddo arwain y Gymanfa hon, ac heb geisio briwio na difrfo y cyfeillion mwyn a duwioI a fu'n ei harwain o'i flaen, saif hwn yn dywysog yn eu plith. CaifT eiysbryd addas, eiystum diymhongar, ei lais gloew, a'i ddeheurwydd, afael ddiollwng ar bob enaid sydd wrth ei archiad heno, a thyn allan oreu pob llais yn hyfedr a diymgais. 0 bob cymhwyster arweinydd cymanfa ganu, y cymhwyster i droi'r goleu ar drysorau'r emynau a'r miwsig yw'r gamp, ac nid fflachio'r Ilusern amo'j hun. Llwyddodd yr arweinydd heno i wneuthur y tlysbeth hwn, nes creu argraff ddiangof ar bawb a'i clybu. Cynhwysai'r Cor oedd ganddo gynhulliadnaw capel, a'r rheiny wedi meistroli'u damau'n dnvyadl. Nid llai medrus oedd ein horganydd, sef Mr. Owen Hughes, A.L.C.M., I Balaldeulyn,-gwr ieuanc sy'n brysur ennill bri fel organydd a cherddor, a bu gwrando a sylwi amo heno, wrth gyflwyno'r tonau, yn brawf teg o'i allu fel cyfeil- ydd. Diau y ceir clywed llawer rhagor amdano maes o law. Gwaith cymharol hawdd oedd canu wedi cael dau gampwr wrth y llyw. Ond dyma gynnwys rhag- len y dydd: tonaul-Callari, Latchford, Olwen, Calcutta, Mair, Berlin, Dennis, Croes y parc; Dewi Sant, Heol Dwr, Blackbourne, Port Penrhyn a Frondeg. Anthemau,-r Bugail Da a 7eyrnasoedd y ddaear. Cymrwyd yr unawd bass gan Mr. W. J. Williams, y bariton melys o Dalysarn, a chanodd yn odidog; a'r tri hyn yn canu pedwarawd gyda W.J.W. Misses M. Powell, Nantlle, a Jennie Williams, Tanrallt; ac Evan Morris, Llanllyfni. Cyrhaeddodd y canu dir uchel wrth ganu y rhain: Heol Dwr, ton o waith Mr. J. T. Rees, Mus. Bac., ar yr hen emyn 0 Dduw, rho im' Dy hedd," ac yr oedd canu'r emyn hwn yn ddios yn un o bethau goreu'r canu eleni. Rhyfedd yr ysbrydiaeth a feddiannai'r arweinydd, y cyfeilydd a'r gynulleidfa wrth oedi'n fawreddog dros ei rhannau cyntaf, a'r ynni bywiog a lifai drwy ei rhannau olaf, y naill yn y lleddf a'r Hall yn y lion. Yn wir. mae'r sa;b a roed ar y gair Uwchlaw yn oedi hefo ni eto. Onid testyn can wirioneddol yw gwybod fod cyfnod ffwell ym ares saiat Duw ?-Tie as bydd sô. tm gHh i ehlwyf rhyfel,—" Uwchlaw pob loet a chhry' Diolch byth i'r hea Laa Geirionydd am baci* cymairt metytter i aaw llinell. Rhoed fent i deimlad achat profiad yr emya drwy'r ail-ganu arno heao; ac ft fresied y dôn, yr oedd pawb, ar lofft a llawr, ym caati cya y diwedd, ac yatau'r arweinydd 4'i wyaeb atyaes> iadol ya taBio pawb heb anghofio'i hun. Did^M«i eedd hanes yr eaiya Trig gyda mi" gaaddo, a'r aiodd y'i cyfaasoddwyd gas ei awdur, y Parch. K Fraacig Light, ac yntau ar fin ei fedd yng agafael clefyd blia. Yag agwawr yr esboniad daeth gotv aewydd ar yr hen emys beadigedig; a dyna gaaa « gafwyd wedyn er gwaethaf yr enw Berlin sydd ar y d6a; ac os bydd cyrraedd Berlin yn rhoi cymaiaC Mwynhad i filwyr Prydain ag a roddodd i gynhulliad Bethel heao, wel, gwyn eu byd Dennis yn nau gyfarfod yr *yl. Yma cafwyd eag- hraifft deg o omeet rhwng deulais,-sef y Teaor a'r Soprano-o geisio hawlio'r alaw; ac ar amnaid byw hawdd oedd i'r arweinydd ddangos gloewder lleisiaaV cor, wrth iddynt ddynwared ei gilydd. Son am gms tyner, beth pe clywsech ganu'r pennill olaf, "Daa bwys euogrwydd du," etc., a'r dal a'fu ar ddiwedd y, llinell, Lie llifodd gwaed fy mhriod cu," cya cioi mewn cenllif o ganu y llinell olaf, Anfeidrol law* a roes." Bu mynd hefyd ar Dewi Sant, L.tcbfrNi, Blackbourne, a Croes y pare, ynghyda'r aatheaa 7 Bugail Da, o luniad y cerddor o Ferthyr, E. T. Davies, F.R.C.O. Gwclais ami ilygad yn Ueithio pam gododd yr arweinydd i alw am Teyrnasoedd y Ddaemr, a dywediad pert oedd hwnnw o'i eiddo,—" Mai canatS gwell fyddai gweled teymasoedd y ddaear yn caM i Dduw yn He bod yn lladd ei gilydd." Yr oed.,L et chanu heno cyn felysed ag erioed, a'r Cor, ar bwrs ei fedr, yn sgleinio drwy'i darnau anodd. Yr unawd bass a'r pedwarawd yn canu'n bur a meistrolgar, a chvstal bias fu ar ei chanu nes ei chael drosodd ei- waith. Yn gymysg a chanu cafwyd gair doeth, cya- hwysfawr, gan ddau weinidog oedd yno, sef y Parchit. R. Roberts, Rhyd y clafdy, a Glan Alaw. Dechreo- wyd gan y Parchn. John Jones, Hyfrydle, a Wy* Williams; a llywyddwyd gan Mri. T. H. Hughes a Meiwyn Jones, Talysam; yr ysgrifennydd oedd Mr. Llewelyn Rogers a'r trysorydd Mr. Edward Jones, L.T.S.C. Diolchodd yr arweinydd aaewm geiriau dirodres i'r arweinyddion a'r cantorioa, ac hefyd i'r pedwarawd, ac yn arbennig i'r cyfeilydd ae yn olaf, ac nid yn Ileiaf, y chwythwr. Ni bu erioed ganu gwell, a hynny, mae'n ddiau. i'w briodoli ?r Hafurio gartref, y cyfeilydd, ac hefyd i bersonoliaedk gref yr arweinydd medrus.

I Sasiwn Godre Pianlumoi. RHO ED arbenigrwydd mawr ar Sasiwn Or- deinio Llanidloes ym Mehefin 1916. Yr oedd blaenoriaid fiyddlon capelChinaStreet, a chyf- eillion Bethel Street, ynghyda'r pwyllgoi a nodwyd gan y Cyfarfod Misol, wedi bod ar em goreu, a chredwn i'r Arglwydd hefyd amlygul hun mewn modd neilltuo] iawn trwy'r od- feuon. Yroedd y Parch. David Hoskins, M.A. yno yn ei wisg filwrol. Daeth y Parch. Wm. Williams, Talysarn, yno i draddodi'r Cyngor —gwr cywir a chaff: un o'r rhai mwyeL llwyddiannus fel bugail yn y Cyfundeb. Ae wrth gwrs wele T. Charles Williams, let rhyw Wyddfa fawr,—yn wybodus, yn fedrus, yn Hawn ysbryd barn, ac yn gweled i bob cyfeiriad. Gadewch i ni am funud fwrw gol- Iwg dros rai pethau yn y Sasiwn a'r pregethu. Dipyn yn dawel oedd y rhan amgylchiadol. Yr oedd urddas a thawelwch y llywydd yn gwarantu hynny. Y mae cyfliymder a boneddigeiddrwydd yr ysgrifennydd hefyd yn diogelu sylw i bopeth yn ei dro ac yn ei le. Bu cwestiwn o ystafell at wasanaeth y milwyr yng Nghroesoswallt dan sylw. I'r pwrpa* hwnnw y d aeth ai Mr. Hoskins yno. Dygwyd tystiolaeth uchel iawn i ddylanwad iach Mr. Hoskins ar y milwyr gan amryw, yn eu plith y Parchn. H. E. Griffith, Seion, Croesoswallt, a John Owen, M.A., Caernarfon. Pasiwyd i ofyn i bwyllgor Cenhadaeth y Milwyr edrych i mewn i'r mater hwn. Daeth cenadwri o Lundain ynglyn A' gwrthwynebwyr cydwybodol. Siomedig iawn oedd y sylw a gafodd hwn. Yr oedd yr arweinwyr yn absennol. Nid oedd y Parch. John Williams, Brynsiencyn, yno, na'r Parch. T. C. Williams. Gresyn na bai'r Parch. Parry Huws i mewn ar y pryd. Tipyn o fendith fuasai clywed y Parch. Peter Hughee Griffiths yn siarad ar hyn ond bu raid bod- loni ar yr hyn y teimlai llawer oedd yn bur siomedig. Trefnwyd i yrra pellebr i'r Athro Levi as hefyd pasiwyd i yrru cynrychiolydd i'r angladd,-y Parch. John Williams. Caerzvbi Yr oedd cyfarfod arbennig o'r blaenoriaid yn eistedd nos Fawrth, ar Gynhaliaeth y Weinidogaeth. Rhaid cael cyfarfod cyffelyb eto yn y Sasiwn nesaf. Argoel dda yw hyn. Gresyn fod y mater yma wedi ei daflu o don i don ar hyd y blynyddoedd a dim yn cael ei wneud ond bellach ymddengys y rhaid gwneud rhywbeth. Yr un amser cynhelid Cyfarfod y Gen- hadaeth Gartrefol yn Bethel Street, dan lyw- yddiaeth Mr. Edward Jones, Y.H., Caersws. Siaradwyd yn effeithiol gan y Parchn. Parry Jones, W. S. Jones, J. Hughes-Morris, as R. R. Roberts, Caerdydd. "Pob dyn ym genhadwr" oedd mater R. R. Roberts. Y mae Mr. Roberts yn byw yn ei fyd ei hun a gwnai les i enaid pawb pe'r edrychai mwy yr un fath ag ef ar faterion mawr bywyd. Dyma restr o'r pregethwyr: John Will- iams, T. C. Williams, R. R. Roberts, W. B. Prydderch, E. James Jones, J. Williams (Caer. gybi), John Owen (Lerpwl), J. H. Williams (Porthmadog), R. R. Williams (Bala), a S. O. Morgan. Credai llawer ohonom fod mwy 0 ddifrifwch a gonestrwydd yn y pregethu yn y Sasiwn hon nag ers llawer dydd. Yr oedd T. C. Williams yn nodedig felly nos Fercher, a John Williams felly y noson olaf. Ond ym- roddodd Mr. Prydderch i ddweyd pethau nid i ogleisio ond i gyffwrdd cannoedd o bobl nad ant i gvfle clywed pethau fel a glywyd ganddo ef. Diolch yn fawr i'r hen arwr am ei oneet- rwydd diwyro. Dylem hefyd gyfeirio as bregeth John Williams, Caergybi. Yr oedd i hon finaneges arbennig. Yroedd pregeth olaf prynhawn dydd lau yn nodedig o briodol ac amserol i'r cylchoedd. Gwnaeth J. R. Williams le am byth iddo ei hun ym mynwesan ugeiniau. Bydd yn rhaid i'r t6 ieuanc wybod mwy amdano ef. Er na chododd y llanw'n uchel eto yr oedd y pregethu yn cyrraedd amcandwfn y tro yma. Yroedd tine newydd yn y weinidogaeth, ac efallai fod yr amgylch- iadau yn paratoi'r bobl i wrando am ea bywyd.

SEND Stamped envelope for Advice to Mrs. G. Stewart, Herbalist and Lady Specialist. Address, 9 Guinea Street, BristoL

Parhad o tudal. 4 ao felly, meddai, y mae gennyf syniad pabeth sy'n mynd ymlaen a sut beth ydyw Gorsedd Gyhoeddi. Ni fedraf fawr o iaith Cymru— dim ond Cymru am byth a rhywbeth felly ond y mae gennyf feddwl mawr o olyg- feydd Cymru ac o ganu Cymru a ohymrwch fl ar fy ngair y gwnaf fi a'r Gorfloraoth bob dim a allom i'ch cynorthwyo i gaelg*yllwydd. iannus iawn y flwyddyn nesaf. Ymae Syr Wm. Lever eisoes wedi addo dau gant o bunnau at yr Eisteddfod, ac yn amlwg ar ei holl agwedd ei fod yn falch o'r anrhydedd o gael bod yn ben a llywydd Gwyl Genedl- aethol y Cymry. Sylwodd fod y Cymry'n codi amynd ary blaenheddyw, ac y dylai fod yn falch o'u tras. Cymro yw'r Hughes sydd yn sythu am fod yn Arlywyad yr Unol Dal- eithiau; Cymro yw'r Hughes sydd yn ben trefnydd byddinol Canada: Cymro yw'r Hughes sydd yn Brif Weinidog Awstralia; a Chymro—Lloyd George—yw'r dyn sydd yn frenin gwleidyddol Lloegr. Ac ebe Ifor Hael Port Sunlight, cyn disgyn oddiar y Maen Beth bynnag fyddo ar ol neu'n eisiau amoch, y medraf fi ei wneuthur neu ei roddi, dim ond gadael imi wybod fe'u cewch," nes fod y Pwyllgor Gweithiol yn wen i gyd, ac yn ysgafn ei fron wrth weld Sebon Sunlight yn golchi duwch y cyfrifoldeb ariannol i ffwrdd mor ddidrafferth oddiar daflen y trysorydd. Cyfoedion^Cofladwy. Coffhawyd am Orseddogion ymadawedig fel y canlyn i Am Arglwydd Glan Tawe (Syr J. Jones Jenkins) ac Alafon, gan Syr E. Vincent Evans am Ieuan Dyfi (y Parch. Evan Jones, Caernarfon) ac Isaled, gan Eifion- ydd am Canon Hugh Roberts, Colwyn Bay, gan Gwynedd am Ffagan a'r Sergt. Miller gan Ap Gwyddon; ac am Alonydd, Lerpwl, gan Madryn. 'CO ALIONYDD. W, Dyn bach, ond nicllun bychan—o allu, Diwylliodd e'i hunan; II 'Roedd dan ei gob ymhob man Synnwyr a llednais anian. Mwy o dir y mud orwedd-ni cheir tdn Na chord tant cynghanedd Yma erys mewn mawredd Ei goffhad, yntau gaiff hedd. SEROEANT lMILLER. I nwyddau ein cylch bu'n noddwr—heb ail Tra bu'n oruchwyliwr; g Rhodded Duw, Duw fel mae'n d *r, Hun felys i'r henjilwr. Rhai o Destynau] 1917. Tecwyn yw'r gwr sy'n tocio Eithin a brvvyn iaith ein bro, ebe Dyfed fel clec ergyd wrth alw ar y Parch. D. Tecwyn Evans, B.A., llywydd y Pwyllgor Llenyddol, i gyhoeddi'rrhain o fysg testynau'r Eisteddfod nesaf :— Awdl y Gadair (heb fod dros 500 llinell), Yr Arwr. SlOachadairdderw. y gad air yn rhodd Mr. David Evans, Cynlais. Pryddest y Goron (heb fod dros 600 llinell), Pwyll Pendefig Dyfed. ilO a Choron Arian—y Goron yn rhodd Syr Edward Evans. Cywydd, Afon Lerpwl. Cyhoeddwyd testyn y brif gystadleuaeth gerddorolgan Bencerdd Gwynedd, sef (a) The God Thor (Elgar) a (b) The Snowflake (E. T. Davies); a chyhoeddWyd un neu ddau o'r traethodau gan Mr. D. R. Hughes (Myfyr Eiflon)-iin o Gymry llengar Llundain sydd ar fin gwladychu ar Lannau'r Mersey. Dyma y prif destyn llenyddol:— Am y traethawd "goreu, Cymraeg neu Saesneg, ar fywyd a chymeriad Cymreig yn Oes Elizabeth, seiliedig ar astudiaeth o ysgrifau cyfoesol. £ 30 a thlws gwerth £ 10, y wobr yn cael ei rhoddi gan Gym- deithas yr Eisteddfod, a'r beimiad fydd Mr. W. Garmon Jones, M,A., Prifysgol Lerpwl. Dim Dameg. I Un o brif wlecldoodcl pob Gorsedd Gyhoeddi ac arall yw dameg gyfriniol ac effeithiol ei hergyd Pedr Hir; ond er siom mawr i'r cynhulliad eiddgar bu raid dioddef hebddi eleni, gan i'r Archdderwydd gydsynio a thaer ddeisyfiad Pedr Hir ei hun i'w gadael, am fod yr amser mor bell. Os byw ac iach, fe'i ceir yng ngwydd gwlad oddiar Faen Llog Aberystwyth fis Awst nesaf, a bydd yr olwg arno'r fan honno yn werth ei gweled, pan fo'i fraich dde allan a'i fys yr uwd yn pwyntio at y Llyfrgell Genedlaethol, y gwynt yn chwarae drwy'i wallt, a'igorff cawraidd yngwryddu alidiowg- rwydd cyfiawn wrth hysio cenedl gyfan i hela'r Twrch Trwyth a'i lydnod allan o'r lie am byth, gobeithio. Wedi canu Duw gadwo'r Brenin a Hen Wlad fy Nhadau-Mr. Humphrey Roberts yn arwain-caevvyd yr Orsedd, a chwalodd y dyrfa fawr nes daw'n ol yn filoedd mwy dra- chefn erbyn Gwyl a Gorsedd 1917 flwyddyn i fis Medi nesaf. Troediodd yr orymdaith i Neuadd y Dref ar hyd heolydd gwahanol i'r waith gyntaf ac oddiyno ymneilltuodd nifer o feirdd a gorseddogion ac aelodau'r pwyllgor gweithiol ac eraill i gydyfed cwpanaid o de. Ar y diwedd, ar gynhygiad yr Archdderwydd a chefnogiad Mr. J. H. Jones, cyflwynwyd diolchgarwch gwresog yr Orsedd a'r pwyllgor i'r Maer am ei bresenoldeb a'i gymorth, i Syr Wm. Lever am ei haelioni a'i sel dros yr wyl ac wedi i'r Maer gydnabod y bleidlais, aeth pawb i'w fan a'i fusnes. t,- Daeth y rhain i law bore heddyw (dydd Mawrth) sef teimlad calon Celtyn selog oedd yn rhy bellyn Scotland i fedru bod yn y Cy- hoeddi :— LTrefwyr o Ddau Tu'r Afon-heddyw sydd, 0 serch at eu defion, Yn ymgynnull yn llu lion Wrth Orsedd hedd Derwyddon. Er poethed Armagedon,—er dinistr Syfrdanol gelynion, A rhu dirmygwyr eon,— Llawr hedd ydyw allor hon. Duw Ion yw'r sylfaen dani,—a Heddwch Sy'n arwyddair iddi Ar fron y Brython rho'i bri Yw dymuniad ei meini. 0'1' meini hyn codir mewn aidd-h.. hwyl Addoliad Cymroaidd Ac yn eu rhif fe gawn wraidd Y teulu Apostolaidd. I wagedd mae briwiol golyn.-hofyd I gyfoeth mae edyn Nid yw golud ond gelyn Gwell yw dysg i allu dyn. Boed i Farddas deyrn&qu-yn addnwi Mewn cynyddol allu A'r Hen Wlad, mewn cariad «u,—- Dan ogoniant yn gwenu. Glasgow ALT. TOHSOK. Gwreichion. •* 8 «"■ P « q h Ar Cannon Hill, ar ben uohaf y CylchCyfrin, ceid dwy hen gannon a gipiwyd oddiar y Rwsiaid yn Rhyfel y Crimea ac ebe Madryn, wrth sblo amynt heddyw :— Dwy gannon wedi gweini-eu tymor, Twymwch hwynt i'w toddi Ii Gwneud un iawn o'r ddwy wnawn i, Yna dwyn Berlin dani. Ac ebe Gwilym Deudraeth, wrth weld y bwyd yn dod i'r bwrdd bobjyn dipyn yn I nhe'r Woodside Hotel Drwy yr oil a droir allan, "I Mi lenwa 'mol yn y man. ;.A dyma hwn :— I ANNWYL dYFAILL.Dyms syniad yr estron Cenhedlig am ein hen ddefion Cen- edlaethol. Wrth weld yr Archdderwydd a'i osgorddlu yndyfod allan o'r Neuadd Drefol brynhawndydd Sadwrn diweddaf, What's on, and what does it mean ? meddai un. 0, ebe'r llall, fel pe bai'n gwybod yr holl ddirgelwch it is something they are doinu to advertise the Picture House down the street.-Beth nesaf ?—Yr eiddoch, TREFOR. Y Paganiaid deillion I Pan sblai Matthew Arnold, arch-lenor Lloegr ar y pryd, ar Orsedd ac Eisteddfod Llandudno ers talm, There is something Greek abrut this," oedd ei sylw ef. Ond dyna hi,-gweld y dillad yr oedd y paganiaid, gwetd y delfrydau tanynt yr oedd Arnold. Y fath naid sydd o benbwl a'i bwll i Arnold a'i astheticism. j U Sylwodd cludydd Cledd yr Orsedd (Mr. R. J. Gryfitho)-fod d allan o ganol y gair ceidwad ar ei garn (ceiwad); ac amneidiwyd ar Mr. Tecwyn Evans fod yna le iddo loewi'r Gymraeg ar Gleddeu'r Orsedd. it Methodd yr Eisteddfodwyr selog a ganlyn fod yn y Cyhoeddi, gan gyhoeddiadau anorfod ereill: y Parchn. D. D. Williams a G. J. Williams; Mri. Arthur Venmore (cadeirydd y Pwyllgor Cerddorol); T. T. Rees (cadeirydd y Pwyllgor Celfyddyd), G. W. Hughes, G. & L.T.S.C., David Evans (Cynlais), J. W. Roberts (Wallasey), J. O. Roberts, a F. S. Richards. Dylasai enw Mr. T. A. Edwards fod ymysg y rhai oedd yn bresennol,—un o blant Maelor nad oes dim digon o ddwr yn y Mersey i ddiffodd y tan Cymreig sydd ynddo. it Rhoes y Wasg Seisnig, yn Lerpwl a Birkenhead, Manchester a Llundain, le amlwg i'r Cyhoeddi, drwy adroddiad a lluniau; ac nid rhyfedd, canys lie bo mel y bydd pryfed.<« -1 "1"1 -0-