Baner ac Amserau Cymru

TRECASTELL, AC ADDYSG. I y MAE yn gofus gan Ymneillduwyr Cymru am ymweliad tuag ugain o dilynion dylanwadol, perthvnol i'r gwahanol enwadau yn y Dywys- ogaeth, ar brifddirja, yn Mai, 1862. Yr oedd yr ymweliad hwnw yn cynarychioli y tri enwad mwyaf lliosog yn N ghymru sef y Trefnydd'on Calfinaidd, yr Annibynwyr; a'r Bedyddwyr. Yr oedd hefyd braidd bob sir yn Nghymru yn cael eu cynnrychioli ganddynt, a hwythau wedi eu hanfon oddi wrth wahanol gvfarfodydd chwarterol a blynyddol yr onw- adan fel eynnrychiolwyr. Eu diben ydoedd cael gan Gynghor Addysg y Llywodraeth i beidio cyfranu arian y wlad er mwyn lliosogi a chyfoethogi deiliaid Eglwys Loegr, a hyny ar draul esgeuluso a diystyru y dosbarth mwyaf lliosog o bobi Cymru, sef yr Ymneill- duwyr. Cyfarfuant yn mhrif ystafell y Cy- nghor at; Arglwydd Granville, Mr. Lowe, a Mr. Lingen-scf y Llywydd, yr Is-lywydd, ae Ysgrifenydd y Cynghor Addysg-a chawsanfc ganddynt dderbyniad gwresog It oharedig iawn; a chyflwynwyd anerehiad gan y ddir- prwyaeth i Arglwydd Granville, yn cynnwys eu cwynion yn erbyn gweithrediadau y Cy- nghor Addysg yn Nghymru yn y blvnyddoedd a aethant heibio. Ymdrechodd Mr. Lowe i ymryddhau oddi wrth y cyhuddiadau a ddygid yn erbyn y Cynghor, mor belled ag yr oedd gweithrodiadau y tair blyneUl yr oedd efe wedi cvmmeryd rhan yn y trefniadau yn cyrhaedd, sef 1809—60—61. Yr oedd y cwynioB hyn yn cynnwys fod y Cynghor yn rhoddi arian y Llywodraeth i adeiladu ysgolion Eglwysig mewn lleoedd nad oedd ond y nesaf peth i ddim o'r enwad hwnw o Gristionogion yn bodoli; ao mewn rhai am- gylohiadau, yn gorfod rhoddi arian i adeiladu Ysgolion Brytanaidd, y rhai ydynt yn atteb i bob enwad yn ddiwahaniaeth, yn yr un gym- mydogaeth a'r ysgolion Eglwysig hyny: ao mewn amgylchiadau ereill, fod y Cynghor yn gwneud peth gwaeth; sef, gwrthod rhoddi cyn- iiorthwy i adeiladu Ysgolion Brytanaidd mewn lleoedd y mae canxioedd o Ymneillduwyr, a dim ond ychydig o Eglwyswyr, ac ar yr un pryd yn rhoddi cymmhorth i wneud adeiladau harddwych er cynnal ysgolion Ag addeliadau Eglwysig ynddynt. Mavin attebiad i Mr. Lowe, pan geisiai ym- ijddhau oddi wrth y cyhuddiad, enwyd llawer o leoedd yn mha rai yr oedd hyn wedi ei vneuthur yn y tair blynedd diweddaf. Diw- tdd yr ymddiddan ar y materion hyn ydoedd, i Arglwydd Granv lie addaw y byddai y Cynghor o hyn allan yn fwy penderfynol ac egniol inewn ymchwil 10 barthed i nifer yr Eglwyswyr mewn cymmydogaethau, cyn rhoi cytmorthwy i adeiladu ysgolion Eglwysig yn ghymru; ac hefyd, os ceid allan fod yagol- Ion Eglwysig wedi eu hadeiladu mewn manau lle y gwneir i "fyny y boblogaeth, neu y mwy- afrif o honi, gan Ymneillduwyr, y byddai y Cynghor Addysg yn hollol barod i roddi y tynnorthwy arferol i adeiladu Y sgolion Bryt- tnaidd ynddynt drachetn. Yr ydym yn dwyn ar gof i'n darllenwyr yr lanes uchod, fel y gallont farnu i ba raddau y mae ei arglwyddiaeth a'r Cynghor wedi cadw eu haddewid mewn eyssylltiad ag achos addysg yn Nhrecastell, yn gystal ag mewn lleoedd erelll a allom enwi. Dylai pob Ymneilldiiwr yn Nghymru fod yn ddiolchgar i Mr. Dillwyn, yr aelod senedlol gwerthfawr o Abertawe, am ei Waith yn mynu argraphu y gohebiaeth a fu yo I Bghylch ysgolion Trecastell ar y 7fed o Or-, Phenaf, 1863 ao nid dyiua y tro cyntaf y gwnaeth yr aelod hwn .u.a..tb 'O'f fatlt." 'Yn, Ebrill, 1862, oawn y gohebiaethau o barth i ysgolion Llanelli, Nefyn, Towyn, a Beddgelert, wedi eu hargraphu, trwy Mr. Dillwyn, yn un llyfr yn cynnwys 88 o riudalenau, p'ygiad mawr-fel y mae Ty y Cyffredin yn arfer argraphu eu llyfrau. Acfe allai y cawn alw sylw ein darllenwyr at amryw bethau a geir yn yr 88 tudalen hyny, ar ol darfod ag achos Trecastell; canys byddai yn drueni i'r wlad gael ei gadael mewn anwybodaeth am lafur gwir Ymneillduaeth, yn gystal ag am dwyll Jesuit- aidd a bradychlyd ei gelynion a'i rhith-gyfeill- ion yn yr achosion hyn. Yn awr, gan hyny, ni a ddechreuwn ar Ohebiaeth Ysgol Eglwysig Trecastell.—Yr ail ddydcUo Fedi, 1862, cawn y Parch. Lewis Price, ficar Llywel, yn anfon am y Ffurfiau o ddeiseb a'r Papurau," at y Cynghor Addysg, er mwyn deisebu am gynnorthwy i adeiladu ysgol Eglwysig yn Nhrecastell. Y dydd canlynol (Medi 3ydd) cawn J. Sykes, is-ysgrifenydd y Cynghor, yn anfon iddo yr hyn a geisiai. Yn ganlynol, cawn y terms hyny yn cael eu hanfon i'r Cynghor Addysg wedi eu llanw. Yma, ni anrhegwn ein darllen- wyr fig ychydig o ddyfyniadau o'r Mmorial hwn. Byddai ein hyagrifen yn rhy faith, pe rhoddem holl gynnwysiad y llyfr sydd yn cyn- nwys 30 tu dalen mawr. Dywed y Memorial fod plwyf Llywel, yn yr hwn yr oedd yr ys- gol i fod, yn naw milldir o hyd, a thair ar ddeg o led a sylwer ar a ganlyn yn fanwl, Fed yr ysgol i fod mewn cyssylltiad a Chymdeithas yr Ysgolion Conliediaethol;f ac i gael ei galw yn Yagol Genhedlaethol Llywel;' fod tair rhan o bed air (os nad rhagor) o deuluoedd y beblog- aeth weithgar, yn y cylch o ba un y bydd y 'plant yn dyfod yn ddyddiol o'u cartrefleoedd i'r ysgol a nodwyd, yn aelodau o Eglwys Loegr; ao mewn trefn i'ch boddloni ar y pwngc 'yma, y mae yn dda genyf fy mod mewn ag- wedd fel y gallaf eieh hysbysu fod nifer mawr o'r plwyfolion yn gymmunwyr yn Eglwys 1 Llywel." Ar yr 20fed o Hydr'ef, yr arwydd- wyd yr ysgrif uchod gan y Parchedigion Lewis Price, a Davydd Parry (gynt o Llywel) yn i nghyd A Meistri D. Jeffreys, Camden Arms, Rees Jeffreys, Abercrai, D. Thomas, Loggin House; a J. Davies, grocer:-oll o Drecaitell. Dyna ddau Barson, dau o Wardeiniaid, Ta- farnwr, a Siopwr, wedi arwyddo :-y rhai oil oeddynt mewn oyflwr i wybod y gwir am nifer yr Ymneillduwyr a'r Eglwyswyr yn mhlwyf Llywel-wedi dyweyd fod tair rhan o bedair yn aelodau yn Eglwy. Loegr, o'r 1,503 oedd y pryd hyny yn poblogi plwyf Llywel. Dyna tua 376 i'w rhanu rhwng yr Ymneillduwyr o bob enwad, a 1,127 "yn aelodau yn Eglwys Loegr." Bydded i'r darllenwyr gofio am y ffugrau hyn, hyd nes y byddwn tua'r diwedd yn son am y Memorial a anfonwyd. gan 86 o ffermwyr, 85 o weithwyr, 4 o weinidogion yr efengyl, a 53 o fasuachwyr, drefftwyr, &c., sef y rhai ydynt yn ceisio cynnorthwy i- adeiladu Yagol Frytanaidd; ac yn dyweyd fod 1,200 o'r 1,503 yn Ymreillduwyr, Yn y llythyr, rhif 4ydd, mae y Cynghor Addysg yn gofyn am barthlen (map) o^lwyf-Llywel, aphafaint o nifer y boblogaeth sydd o fewn dwy filldir i'r lie y bwriedir adeiladu yr Ysgoldy Eglwys- ig? Gyda'r 5ed llythyr y mae y barthlen yn myced, ond dim attebiad am y ddwy filldir. Mae gofyniad y ddwy filldir yn dyfod eilwaith yn y 6ed. Yn y 7fed, cawn Mr. Price yn dy- weyd ei fod yn sier, fod dros iil. o'r 1,503 o fewn cyleh y ddwy filldir. Amcln Ilythyr yr 8fed yw hysbysu Mr. Price fod yn rhaid i'r Cynghor gael boddlonrwydd am y title i'r tir, am weithred y trosglwyddiad, ac am y plans a'r speciifcations- A nfonir gyda'r llythyr hwn, fel arfer, ryw wmbredd o bapurau. Dyma ni yn awr gyda'r 9fed, yr hwn a anfonwyd i'r Cynghor ar y 18fed o Ragfyr, yn cynnyg rhestr o addewidion yn cyrhaedd y swm o 214p. 16s. Oc.; y tir gan Arglwydd Camden ya 40p.; y cludiad addisgwylid, 50p.; y ceryg, 5p.; casgliadau mewn gobaith tua 3Up. -yu gwneud oil d'os 339p. Mae gyda'r rhestr uchod, y weithred, neu gynlliinohoni; yplans a'r specifications, &c.; a ohofier eu bod yn cael eu hanfon ar y 18fed o Rugf yr. Ond nid yw y Parch. L. Price yn derbyn dim oddi wrth y Cynghor am dair wythnos, o herwydd fod yr CjmdeithM jr Yigeltoa Bglwyiff» oheb aeth wedi dechreu rhwng pleidwyr yagol ansectaraidd, sef Yr Ysgol Frytanaidd, a'r Cynghor Addysg. Anfonwyd y llythyr cyntaf gan y Parch. B. Wilks dros bwyllgor yr Ysgol Frytanaidd, yn mhen pedwar diwrnod ar ol i'r aypyn uchod fyned oddi wrth y Parch. L. Price, sef Rhallfyr 22ain. Swm llythyr Mr. Wilfces yw, Fod yr ysgol ddyddiol oedd yn arfer bod vn Nhrecastell er's llawer oflvnyddoedd agos mor ryddfryd'g yn ei threfn a'i hegwyddorion a'r Ysgolion Brytanaidd; er fod yr adeilad lie y cynnelid hi dan lywodraeth Eglwyswyr. Fod yno hollol ryddid i blant Ymneillduwyr fyned i'r lie o addoliad y gwelent yn dda; ao nad oedd dim rhwymau arnynt i ddysgu y Catecism. Fod y bwriad presennolyn yr Eglwyswyr i gael Ys- gol Genhedlaethol (Eglwysig), a chael help y llywodraeth i wneud adeilad gyda'r bwriad i'w arfer fellle o addoliad yn gystal ag ysgoldy, sef (yn ol y gair newydd a arferir yn awr yn Nghymru gan Eglwyswyr) ei fod yn cael ei amcanu i fod yn I School- Church.' Fod yr Ym- neillduwyr, o leiaf, yn bedair rhan o bump o'r boblogaeth; ae y byddai yn hollol annheg i orfodi yr Ymneillduwyr i gydymffurfio a rheol- au Ysgol Eglwysig, ae yn annheg i'r llywodr- aeth roddi arian y wlad at adeiladu y fath ys- wol. Fod ganddynt o 60 i 70 o blaut yn yr ysgol, a bod o 40 i 50 o'r rhai hyny yn blant i Ymneillduwyr. Gan hyny, gofynent am help i adeiladu Ysgol Frytanaidd." Erbyn i'r Cynghor Addysg gael y llythyr uchod, mae yn amlwg fod cryn ddyryswch wedi ei achosi trwy fod y Parch. L. Price a'r pump ereill wedi dy- wedyd fod "aelodaa Eglwys Loegr yn three- fourths;" a'r Parch. B. Wilks, dros bwyllgor yr Ysgol Frytanaidd, yn dyweyd fod four-fifths at least yn Ddissenters. Yn awr, y mae pleid- garweh y Cynghor yn dyfod i'r golwg. Dyma Mr. Wilks wedi anfon cyn i'r Cynghor roddi un addewid, heb son dim am sel y llywodr- aeth, na dim arall, i'w rhwymo i roddi cyn- northwy at ysgol Eglwysig Trecastell. Cofier hefyd, yn y fan yma, am addewid deg • Argl. Granville yn Mai, 1862. Yn awr, pe buasai y Cynghor yn gwneud yn deg, buasai yn anfon llythyrau y Parch. L. Price, neu dalfyriad o honynt, i'r Parch. B. Wilks, a llythyr y Parch. B. Wilks i'r Parch.L. Price; neu yn gofyn ;i'r ddau amfon dwy restr o'r enwau ya gwneud y three-fourths a'r four-fifths oeddynt wedi son am danynt. Ond yn lie hyny, dyma y Cynghor yn anfon llythyr Mr. Wilks i Mr. Price, ac yn galw ei sylw mewn modd arbsnig at y three-fourths oedd yn y memorial, 10 yn gofyn am eglurhad ar hyny, ond hob ddanfon un llinell at Mr. Wilks am saith wythnos ar ol iddo ddanfon ei lythyr cyntaf at y Cynghor, sef Rhagfyr 22ain. Ond yn y saith wythnos yna, dyma 13 o lythyrau yn pasio rhwng pleidwyr yr ysgol Eglwysig, neu y School Church," a'r Cynghor Addysg —ac ambell un o'r llythyrau hyny yn ddigon I i lanw un tudalen o'r FANER. Yn yr amser maith hwn, pan y mae holl alluoedd a dyian* wad cyfoeth, teitlau, twyll-ymresymiadau-ïø, 1: ac anwiredd noeth—yn cael eu mabwysiadu i daflu llwch i lygaid y Cynghor Addysg, i guddio pwngc ;y three-fourths, neu yute ei daeru allan er gwybod ei fod yn anwiredd, ae i ddadleu hawliau y School Church," y mae pwyllgor yr Ysgol Frytanaidd yn cael ei adael yn y tywytlwch am yr holl aaigylchiadau. Y mae hyn yn naturiol yn ein harwain at y fyddio nerthol o Adgyfnerthion yn wyneb y perygl. Gwel- wyd fod y "Church in danger," neu yn hytrach y "School Church;" yna anfonwyd at yr holl, ddynion enwog mewn talentau, mown cyfoeth, mewn swyddau, mewn teitlau, ao mewn pob peth arall oedd yn tueddu i roddi bri ar eu gair a derbyniad i'w tystiolaeth, er ymladd allan yr anhawsderau gyda'r "tbree-fourths" a'r "four-fifths," oedd wedi dyfod fel taraa- follt, ac wedi taflu dyryswch i holl gynlluniau memorial y ddau barson, y warden, y siopwr, a'r tafarnwr; ond eadwer mewn cofina chafodd Mr. Wilks, a chyfeillion yr Ysgol- Frytanaidd, gymmaint a gwybod fod y fath frwydr yn cael ei hymladd; onid e buasent hwy, heb lawer o drafferth na gorchest, yn gwrthbrofi y three-fourths," ac yn profi y four-fifths." Y cyntaf ar y rhestr yw Edward Jones, Y sw., Melindre, MagMtrate for the Counties of eumartkon and Brecon." Y ne?f ya mrwydr y saith wythnos a nodwyd, yw David Watkin Lloyd, Ysw., Aberllech, Uchelsirydd y sir. I'w ganlyn, mae H. Powell, Ysw., Cwmwyske, ger Pont Senny, "Justice of the Peace for the County of Brecon." Dyma ni yn cael ar ol hyny ryw un tra clyrehafedig-Arglwydd Camden, o Wilderness Park." Wedi hyny, mae y Parch. D Parry, gynt o Lywel, yn awr ficar o Defynog, yr hwn sydd hefyd yn ar- wyddo ei ellw yn "Rural Dean or Brecon. Y dosbarth olaf yn y gatrawd ydyw, A meeting of the Brecon Archdiaconal Board of Edu- cation, held at Brecon." Y Parch. Henry de Winton, Yeg. Myg., sydd yn anfon at y Cynghor Addysg dros y Board mawr hwn. Dyma y generals a ddaethant allan i ymladd brwydrau y saith wythnos, i ddymchwelyd y "fourfiftha," i gadarnhau y "three-fourths," ac i ennill buddugoliaeth ar y werin sydd mor ffol a meddwl cael grant at adeiladu ysgol rydd oddi wrth sect na sectyddiaetb. Nid ydym etto wedi dyweyd dim am yr arfogaeth a ddefnyddient at ddwyn hyny oddi amgylch. Bydd yn rhaid i ni, gan hyny, ddyfod dros eu henwau, a'u gohebiaethau etto. Ond cyn i ni wneuthur hyny, yr ydym am i'r darllenydd fod yn gyfarwydd fig un ffaith sydd yn cael ei dwyn i'r golwg yn memorial pleidwyr yr Ysgol Frytanaidd. Mor gynted ag y deallwyd fod y Parch. L. Price ai gyfeillion yn meddwl cael National School, rhoddwyd. eyanygiad iddo fod i'r holl gymmydogaeth gydune i sefydlu ysgol, a bono ar ogwyddorion y gallai yr hoU enwadau yn y plwyf gydweithredu gyda hi, I bebdreisiodim areu eydwybodau-yn Eglwys. wyr so yn Ymneillduwyr. Ond gwrthodwyd y cynnygiad, ar y sail y byddai hyny yn peri i'r pal-son golli ei awdurdod i ddefnyddio yr adeilad fel lie addoliad. Gwelir gan hyny, fod golwg mwy uniongyrehol gan Eglwyswyr Trecastell i wneuthur y Cynghor Addysg a chynnorthwy y llywodraeth yn wasanaethgar at ehangu terfynau yr eglwys, nag at roddi addysg i blant y tlodion, na dim o'r cyffelyb. Yn ein nesaf, ni a gymmerwn olwg frysiog ar gynnwya y Ilythyrau hyn.

Y lRaa Xiteaiad Baraes ar Matthew weii ei gyfieithu i'r Chinaeg gau-Gtistion braderel yn Kong Kong. Cyfaniwm y eotw. eedi yn Liverpool ddydd Owener eeiM 247,450 e fyrnau, yaerbya 63,416 yiav tymmor cyferbyuiol y llyaeii. TRTBDS NLrAxy NT Twact.-Mid "I hyd 18. end tair fferdi haiara yn yiataeredraeak Twroi--o Smyraa i Aidla, o KestemAiie i TeheraareJe, ae Alezaadria I Sum. Ta 4111 Jourul III cooutaxtin- iplt, bwriedir sefydlu lliaell o Suediah i Aleppo, a Aleppo i Bagdad, ao e Bagdad i Baiienh. PBIBIAXT AWTKAWL.—I "M y peiriant awyraw/i yr hwn gydd newydd ei ddyfeisio gan M. Nadar, bron wedi ei haaner waeud. Y mae ya tysu IylIr mawr ya Paris. Dywedir ei fod mer kvi fel y cya- D'wyta (tut o btrtoaau. Gwneir y daith gyataf gyilag If i Bliden. Yr enw a reddir gaa H. Nadar ar ei aw) roe ydyw Quand-M^me." CTMOURAIR PMONASEI BBBNNINOL.-Dywadir fed cyttundeb prieda«ol wedi «i wneud rhwng y Tyw- yao, Alfrel a'r Dywysoges Mary e Saxe Alteaburg. Ganwyd y Dywyioges ar yr 28itin o rebels, 1845, ae o gaalyniad y mae newydd adael y ddeunawfed flwyddyn o'i boedran. Glnwyd y Tywyseg Alfred ary 6ad o A wet, 1844, all flUyy mae ychydig dros 19 mlwyddoed. Y mae taa mawr wedi teri allaa ya Ffweith 610 Whitehaven, eiddo Isrll Leesdak. Dargaafyddwyd y tAn ar rOB dydd Lltra. a pbarhaedd i gyaayddu hyd ddydd G-ouer, pan y barawyi ye augearboid. iol eoli y g owyr i fyny, a boddi y pwll. T mae y pwll hwn ya us e'r rhai awraf yn y ieyraas, ao y mae y ddamwain ya taiu 700 < ddyaiea allan o waith. PTSOOTWTB BEMTWAIDD.—Y mae pysgota yn awr yn un a ddifyrisa nt wyaf beneddigaidi beaeddigeeaa. Csnfyddir Tywysoges Cymra ya fynyeh gyda'i gwialen yn ei Haw, ar lenydd y Bee aea yr afolydtt sydd yn thedeg iddi. Dydd Ian, aeth Lady Carol- ill Gordon Lennox i bysgeta ar y Spey, a eayfarfn a llwyddiaat mawr, e blegid daliodd ddau byagodys, un yn PWYIB 8 pwyø, a'r llall Y8 pwyae 8i pwys; a dvdd Gwener, daliodd eeg ya pwyeo 18 P"YI.- Banffshire Journal. NODDFA MOLIIE r BLANT AMDDIFAIP.—T mae y sefvdliad hwn yn parlian i fyned ya IDlan >u llw vddianDus. Ar y 26sm e Fai diveddefeyr,- „„y,ai 1060 6 blant amddifaid. Cyllidygefy,ilittd o Mai 26iiD, 18G2, i'r on amser yn y flwyddyn Vesennol ydoedd 19,156p. 4s. 81e, a'r draul 11,194p. 4s. 71c., gan adael gweddill mewn Daw o 7 962P 0<. 0;c. Er mor fawr yw y swm ym?, der- I- b D7?w d y oyfM <M Mt. MtUw?tM?yamewa -1d woion?yMheit