Y Goleuad

CAERNARFON. Syr,—Nid oes ynof y bwriad lleiaf o ergydio neb, ond gostyngedig erfyniaf am yohydig linellau yn y GOLBUAD i roddi eglnrbad pa fodd y mae cynifer o briodasau yn y dief uchod yn cymeryd lie yn swydd- fa y oofrestrydd. Y mae y dref yn enwog am Ym- neillduaeth, a thybiaf fod y oapelau wedi eu oofrestru at y gwasanaeth priodasol.—Yr eiddooh, A.B.

AT OLYGYDD Y GOLEUAD." Syr,—A gai 4 ofyn trwy gyfrwng y GOLEUAD, a fydd y brodyr y blaenoriaid mor garedig ag anfon post, card ataf oe digwydd fy mod wedi addaw Sabbath iaaynt ? Hwy a ddeallant y rheswm sydd genyf dros wneyd y caia dieithr hwn 00 ystyriant mai ymhlith rofedigaethau rhai o bonom nid yr hawddaf i'w ddiodief ydyw y dueddsydd mewn ligfrau i ddianc ymaitb. Er i ni eu gosod yn dYIl yn nghadwraeth eu gilydd, nid anfynyeh y gorfodir ni i ddweyd, am ambell un 0 honynt "fod ei le yn wag." Ymddengys y peth yn fwy hynod a difrifol pan gofiwn mai nid y lyirau y byddwn weithiau yn fwy na baner awyddus i'w taflu drwy y ifenestr sydd yn oael eu blino gan y duedd i grwydro, ond y llyfrau mwyaf anhebgor, ymhlith y rhai fel y cydnebydd pawb y mae y LyddAadw.— Ydwyf, syr, &o,, Ydwyf, syr, &o„ T. 0. EDWARDS. Aberystwyth, Mehefia 18fed, 1878.

CASGLIAD METHODISTIAID SWYDD BENFRO AT Y CYFYNGDER YN Y GWEITHFAOEDD. Syr,-Canjatewch i mi ychydig eiriau ar y mater uehod. Yn unol ft phenderfyniad y Cyfarfod Misol, ac mewn atebiad i gylchlythyiau Cymreig a Seisaig a anfonais allan, derbyniais y symiau canlynol:- P* S. c. P. s. O. Gwaet&d 1 15 5 Pontgareg 0 16 0 Pembroke Dock 5 0 0 Weston 1 410 Haverfordwest 2 13 01 Gwdig 1 2 9 Tenby 1 0 0 Woodstock 1 710s Tjddewi 2 11 0 Capel Newydd 0 11 8 Burnett Hill 0 6 81 Caerfarchell 116 9 Trefdraeth 0 18 0 Treffynon 0 13 6 MaBlre 0 8 3J ———— Bwlchygroes 1 17 0 Cyfaaswm 25 8 4 Dinas I 5 8 TALIADAU. P. 8. c. Mertbyr, tiwy law y Parch. Thomas Brans 2 12 6 Eto „ Thomas Rees 2 0 0 Aberdar „ William James 6 0 0 Trefforest „ „ Hugh Harries 4 0 0 Garnfach „ „ David Lloyd 5 0 0 Blackwood „ Mr. William Griffiths 1 0 0 Porth Cymer „ Thomas Evans 1 10 0 Tieherbert „ Parch. Robert Jones 1 10 0 Lianilltyd Fardie „ Ebenesser Rees 15 9 Traul argraffu, Wrappers, i'r Bank, a'r P. Office Commission 0 10 1 Gyfanswm 25 8 4 Gan fy mod yn deall i'r symiau uchod weini llawer o gysur i ddioddefwyr gwir deilwng, a bod mawr angeD yn parhan, dymnnol iawn fyddai i'r eglwysi sydd ar ol anfon i fewn yn feian.—Yr! eidddoch yu ddiolchgar, MOBEIS MORGAN, Trysorydd.

CYFFES Y PARCH. T. CHARLES O'R BALA. Syr,-Nid oeddwn yn disgwyl mwy na chwithau, Mr. Ctol., i Dr. Edwards ateb fy llythyr diweddaf i'r GOLBUAP, Y mae ei feddwl ef fn llawer iawn rhy dreiddga; i anturio uno mewn dadl, yr hon, o ran ei hargraff ar feddwl pob dyn ystyriol a diragfarn, sydd mor sicr o derfynu yn drychinebus i ddosbarth o grefyddwyr a adweinir yn Nghymru Wrth yr enw y Methodistiaid Calfinaidd; mor bell ag y maent yn honi Mr. Charles o'r Bala fel un o sylfaenwyr y Cyfundeb. presenol bwnw, Y gwirionedd yw, ni fu y Methodistiaid boreuol erioed yn Ymneillduwyr. Cymerasant ofal arbenig i ddweyd hyny yn eu rbeolau, &c. Md ydym yn fwriadol yn ymimulduo, nacyn golygu ein hunain fel Ymneilldwmyr oddiwrth y<' ??? <Ss?M? Ni fu Mr. Charles erioed yn yr g I IVY8 Ymneillduwr egwyddorol, oblegid y mae yn em sicrhau ni ei hun, "ei fod ef yn Egltoymr oddiar ?M'y?/' Y mae y Cyfundeb presenol wedi Y.4eti. ei hawl i'r enw Metbødistiaid," yn ystyr gyntefig y gair, am ei fod wedi drifftio ymhell iawn o'i angorle cyntaf. Yr oedd Rowlands, Llangeithio, yn Fethodist, ond yr oedd yn Eglwyswr." Cynghor- odd ei fab Nathaniel, "i beidio byth ymadael ag Eglwys Loegr," ond nicheir y slare hon yn ei Gofiant gan Morris Davies, nac un rheswm paham y gadawyd hi allan. Ac oni bai fod Cofiant Rowlands, a yfgrif- enwyd gan John Owen yn 1834, ar gael, a'r siars yno, air yn air, fel y derbyniwyd hi gan Nathaniel Rowlands, dichon y buasai rhyw yggrifenydd yn yRnoow, lands, i ddweyd ar ddndalenau y GOLEUAD mai ddigon hyf i ddweyd ar ddudalenau y GOLEUAD mai chwedl ydoedd wedi ei dyfeisio gan rhyw rai i ddibeuion neillduol. Ond y mae y siars yn aros hyd y dydd hwn heb i neb geisio ei gwrthbrofi, am y < rfeeawm digoaol fod hyny ya amahosibl, < Yr oedd Mr. Jones, Rector Llangan, yn Fethodist, ond yr oedd befyd yn Eglwyswr zelog. Yn wir, efe oedd ruling genius ymblith y Methodistiaid boranol. Yr oedd yn fwy ei ddylanwad yn eu plith hyd yn nod na Mr. Charles ei hun, a thra y bu Mr. Jones fyw efe a Iwyddodd, trwy ei benderfyniad diysgog, i rwystro y rhwyg. Yn y flwyddyn 1810, yn Sasiwn Llangeithio, yn yr hon yr ydoedd ef yn gadeirydd, efe a Iwyddodd i roddi i lawr y terfysgwyr ynghylch ordeinio y brodyr Ueygol. Bu farw y dyn hwn., yohydig fisoedd wedi hyny, a chafwyd un rhwystr. mawr oddiar y ffordd. Yr oedd yr efengylaidd. Griffiths, ficer Nevern, yn Fethodist, ond yr oedd hefyd yn Eglwyswr zelog, a phan benderfynwyd ar urddiad 1811, torodd ei gysylltiad ê,'r Methodistiaid, ynghyd â. phump eraill o ofiEeiriaid Methodistaidd. Yr oedd Mr. Charles, o'r Bala, hefyd, yn Fethodist, ond yr oedd hefyd "yn Eglwyswr oddiar gyd- wybod." Ac er iddo gymeryd rhan yn urddiad 1811, 0 daft, amgylelmdau nmllduol, y mae yn hawdd iawn credu iddo edifarhau am hyn. Ac y mae llythyr y Prof. Hughes, yn eich rhifyn diweddaf, yn profi tuhwnt i amheuaeth wirionedd y gyfles. Yn awr, Mr. Gol., at y gorchwyl o adolygu eich herthyglau, gorchwyl ag ydyeh mor garedig a chaniatau i mi ei wneyd mewn un llythyr. Y ffordd effeithiolaf i wneyd hyny feallai, ydyw ateb eich Wth ddadleuon; ao os rbed y llythyr hwn yn rhy faith i un rhifyn o'r GOLBUAD, feallai y byddwch mor garedig a chaniatau i'r gweddill ymddangos yn eich rhifyn caniynol. Eioh gwrth-ddadl gyntaf yw, Fod Mr. Jo?e? ytt yalrifenu lamer o ?n yddoedd ar ol maroolaeth Mr. Charles, heb ei fod ef ei hm erioed mMM cyjk i y?M? Mr, CAa?M yn datgan <t'?M/M?M'A." Nid yw yn angenrheidiol i fywgraffydd weled a chlywed gwrthddrych y cofiant a ysgrifenir ganddo er, wrth reswm, y byddai hyny yn fanteisiol. Yr hyn sydd angenrheidiol i wneyd bywgraffydd credadwy ydyw (l),eifod yn ddyn o fbddwl gonest a diduedd, (2) a bod ei feddwl yn ddigon diwylledig i wahaniaethu rhwng yr hyn sydd wir a chywir, a'r hyn syddanghredadwy, ar bwys y tystiolaethau a ddygir gerbron. Yn awr, yr oedd Mr. Johnes, yn ol eich haddefiad chwi eich hunan, yn ogystal a Dr. Edwards,—yr hwn a dystiol- aetha am dano, ei fod yn ddyn yr oedd ei air uwoh- law amheuaethl"-yn ddyn 0 feddwl gonest. Y mae wedi profi hyn yn y modd y mae wedi ceryddn yn ddiarbed ffaeleddau yr offeiriaid a'r Eglwys, o'r hon yr ydoedd yn aelod. Nis gall neb wadu cymhwysder Mr. Johnes i bwyso tystiolaeth. Dyna oeddei wsitb. ar hyd ei fywyd yn ein llysoedd sirol. Nis gallesid cael dyn mwy cymwys i chwilio i, ac i ysgrifenu ar Causes of Dissent in Wales. Yn awr, y cwestiwn yw, a ydyw yn debygol y buasai boneddwr 0 safle a gonestrwydd Mr. Johnes yn dweyd, heb seiliau saf- adwy, "fod lie i gredu ddarfod i Mr. Charles edifar- hau," am y rhan a gymerodd yn urddiad 1811. Heblaw hyn, y mae y llyfr hwn o waith Mr. Johnes wedi ei gyhoeddi er's llawer o flynyddoedd bellach, ac y mae hefyd yn Hyfr tra adnabyddus. Yn awr, y mae y cwestiwn yn cadi yn natnriol, os nad ydoedd sail i r hyn a ddywedodd Mr. Johnes yn y llyfr hwn, onid yw yn rhyfedd na fuasai rhai o ddynion blaenaf a darllengar Corff y Methodistiaid Calfinaidd wedi ymddangos cyn hyn i wrthbrofi yr hyn a ddywed Mr. I Johnes? Yn ol ymresymiad yr wrth-ddadl gyntaf hon, dylasai y diweddar Morris Davies fod wedi gweled Rowlands, Llangeitho, a'i glywed hefyd, oyn iddo eistedd i lawr i ysgrifenu ei goflant tra unochrog o'r gwr mawr hwn. Dichon y buasai iddo beidio gadael allan y siars grybwylledig pe buasai wedi cael y fraint o weled a chlywed Rowlands, offeiriad Llangeitho. 2 Yr with-ddadl nesaf yw, "Ní ddywed Mr. Johnes ei fod mMi derbyn hysbysrwydd am ypeth gan neb oedd gyda Mr. Charles yn ei gystvdd olaf, Ina ehan neb a allasai fod medi derbyn h/ysbysrwydd gan y rhai oeddgydag ef." Nac ydyw mae'n wir. Ond nid yw hyny yn ddim prawf na chlywodd Mr. Johnes gan dyst oredadwy. Yn ffodus i achos y gwirioixedd, y mae llythyr Prof. Hughes-tyst geirwir, yr hwn y mae ei air uwcblaw amheuaeth-yn awgrymu i ni y gallasai Mr. Johnes fod wedi clywed y gyffes hon gan y diweddar Mr. Saunderson. Oblegid sicrha y Prof. Hughes i ni fod Mr. Saunderson wedi dweyd wrth amryw o'i gymydogion yr un peth ag a ddywedodd wrtho yntau, sef i Mr. Charles addef wrth ei gyfaill Mr. Saunderson ychydig cyn ei famolaetk, SYLWEII, fel hyn, "Y mae y Methodistiad yn fy mlino; os bydd i Dduw arbed fy mywyd, af i Loegr drachefn a chym- eraf guradiaeth yn yr Eglwys Sefydledig." Pa raid i ni wrth fwy o dystion ? Ac onid yw y gyffes hon yn cydgorio & llytbyrau Mr. Charles 1 Mewn llythyr dyddiedig Medi y 29ain, 1783, dywed Mr. Charles fel hyn, Yr wyf yn awr yn aros i edrych beth sydd gan yr Arglwydd i wneyd Ami, gan wneyd defnydd 0 bob moddion yn fy ngallu i gael rhyw le i wasanaethu yn yr Eglwya Sefydledig, nid er mwyn unrhyw elw a allaf gael, ond 0 egwyddor gydwybodol. Gallaf fl fyw yn ftnnibynol ar yr Eglwys, ond yr wyf fi yn Eglwyswr oddiar gydivybod, ao felly wi wrnf ar uwrhyw gyfrif ymadael a hi, os fia fydd gorfod i mi wneyd felly." Mewn llythyr arall at ei wraig i Shropshire, dywed fel hyn, "Nid oes unrhyw newydd. ion am Eglwys, ond? mae fy holl gyfeillion yma yn fy rhoi i fyny i r cpeU yn Nghymru, tr& y M<?tK y? tevrnlo ynfoadhetol tanmfy ymddygiad yn arosoyhyd." (bv barhau).

DOWLAIS. NOT Ian, y 13eg oyflsol, yn Libanna, capel y Methodistiaid Calfinaidd, cafwyd dadgaoiad oyfiawn o Qantati y Plant," nen Ymgom y baohgen 4'r adar," gan gor plant y capelnchod. Oyiaorwyd y gadair am haner awr wedi eaith gan Mr. William Morgan,Pant; y oytellydd oedd, Mr. David Bowen. Deahr, n. vyd y cyfarfod .trwy i'r plant gann ton, ac wedi baei solo ar yr Harmonium, ac i Mrs. ISrana (Ecs Cymru, America), a'i chyfelil- ion gann y trio, "Dnw feydd dragarog," aethpw/d ymlaen a gwalto priodol 7 oyfarfod. Cymerwyd rhan yn y gwalth gan y cyfeillion caniynolMri, John Thomas, David Price, Jonah Davies, D. W. Bvans. John Bieha ds, Daniel Soonrfldd, Thomas Evans, E. T. Davies, Thomas Daniel, D. Daviee, MIaaeø Mary Davies, Ma) the vans, Elizabeth Anne Davies, a Margaret Jane Davies. Galwodd y eadetrydd ar y Parch. Mr. Hughes, grinl. dog y Methodistiaid Solamg, yr hWD a siaradodd yn fnddioliawn. Wedi pasio y diolchfadan arfaml, sef 1'r mdelrydd am lywyddu mor fedrus, ,r 'yf-ilydd m ei ?.db, ao 1, -tori- am en canu rhagorol, terfynwyd y oyfarfod am haner awr wedi new.- D. W.

FFESTINIOG A'I HELYNTION. I CYMANlrA FLYNTDDOL YB YSGOiloN SABBOTHOL. Ym- yn bysbyø i ddarHenwyr y GoLEUAD yn ddiau fod hen =,lh d -y "?',Iein,,w,, Ffeatiniog wedi ei ddMbMthn yn dri dosbarth, sef y Penrhyn. Deheu  FfMttni<w,a BtMnM FfMtini.t. Ya hytraoh sa p,W I' 1t1,.d bob da, b 1» u dobgia mm, dewtM J frtwdollaeth ymgyfarfod yn an gynhadledd neu gymanfa uawaith yn y flwyddyn. Cymerodd hyny le eleni yn oghapel RhiwbryMir; y swyddogion oeddynt Mr. W. Jones (Ffestinfab), llywydd; Mr. Andreas Roberts, is-lywydd j Mr. J. Parry Jones, yegrifenydd, a'r Parch. T. J. Wheldon, B. A., arhol- ydd Am ddau o'r gloch cyfarfyddodd y cynryehiol- wyr, swyddogion eglwysig, athrawon, &e. Dylasai y eynnlliad fod yn llawer iawn lliosocach, ac nid ydym yn hollot sicr ein meddwl mai digwyddiad ydoedd hyn, gan y gallesid yn amryw o'r ysgolion roddi mwy- o gyhoeddusrwydd ac anogaethao. Darllenodd yr yegrif- enydd medros gyfrifon manwl fel arfer. Wele rai o'r ffigirau.-Rhiifedi yr aelodau yn is-ddosbarth y Peu- rhyn, 1266 Blaeuaa Ffestiniog, 2472 Deheuol Ffes- tiniog, 1296; y cyfan, 5033 cynydd, 68. Cyfartaledd presenoldeb yn y tri dosbarth, 3373; cynydd, 91. Rhif yr athrawon, 506; athrawesau, 111. Yr hyn a ddysg- wyd allan-adnodao, 388,142 cynydd, 42950 j yr Syfforddwr, 397; lleibad, 258 Rhodd Ham, 828 cynydd, 24; penillion, 3235; cynydd, 1160. Cafwyd sylwadan ar y cyfrifon gan amryw o'r brodyr, a phen- derfynwyd cael mwy o nnffurflaeth gyda'r drefn o gyftif y rhai sydd yn aelodau o'r yegol. Dywedid fod rhai yn gwrthod cyfrif rhai yn aelodau os na roddent eu presenoldeb rywbryd ynghorff dan fis. Dadleuid fod amgylchiadau o afiechyd yn Uuddias thai i fod yn bresenol, ac y byddai yn annheg peidio eu cyfrif, a bod gwahaniaeth dirfawr rhwng esgeulnsdra ao anallu oherwydd amgylchiadau; ac ar hyn, sylwyd na ddylfd arfer gornehwyliaeth galetach na chydag aelodau eglwysig. Yn ddilynol, cafwyd hanes yr amrywiol is-ddosbarth- iadau:-Y Penrhyn a Chroesor, gan Mri. Thomas Williams a G. Evans; Deheaol Ffestiniog, gan Mri. Robert Griffith, Ffestiniog; W. Owen, Tr&wsfynydd, a David Hughes, Maentvvrog Blaenau Ffestiniog, gan Mri. Evan G. Lloyd, Bethesda, ac Evan Thomas, Llechwedd. Yr oedd rhai o'r adroddiadau hyn yn dra ehalonogol, yn enwadig eiddo y Penrhyn. Caiwyd gylw ar y gynrychiolaeth i'r Cyfarfodydd Ysgolion. Anogid i anfon y dynion goreu i'r cyfarfodydd hyny, mewn trefn i'w gwneyd yn effeithiol. Dewiswyd Mr. Thomas Williams, Croesor, yn oloi-lywydd. y flwyddyn ddyfodol, ac ail ddewiswyd Mr. John Plury Jones yn yggrifenydd. Y gymanfa nesaf i fod yn Nosbarth y Penrhyn a Llanfrothen. Cyfeillion y lie, mewn undeb a'r llywydd a'r ysgrifenydd, i rag-gynllunio ati. Yr an ddilynol yn Nhrawefynydd. Paaiwyd i argraffa y cyfrifon, gydag anerchiad o eiddo y Parch. W. Jones, Trawsfynydd. Cafwyd yn olaf gyfarchiad 0 eiddo y Parch. David Roberts, Rhiw, i'r athrawon. Gofidiem fod yr amser wedi cerdded i luddiag Mr. Roberts i'w roddi yn llawn, gan ei fod yn un rhagorol. Am haner awr wedi chwech cynbaliwyd eyfarfod cyhoeddut i arholi cwestiynau y Parch. Dr. Edwards ar 11 Berson Crist." Y Parch. T. J. Wheldon, B.A., oedd yfarhol- ydd, fel f nodwyd eisoes, a gwnaeth ei waith yn rhag- orol. Ymddangosai y gynnlleidfa a Mr. Wheldon ar y teierftn goreu &'a gilydd, a mantais yn ddian oedd oael evdgyfufyddiad o'r gwabanol ysgolion i newid medd- yliau ar gwettiynau teilwng a dyfnddysg y Parchedig Ddoctor o'r Bala. Ein hunig g^yn y w na buasai mwy o amser, ac na buasai y ernulliadan yn llawer iawn lliosocach. Ai ni fyddai yn werth cael prydnhawn arall eto gyda'r cwestiynau P-Gwyliedydd oddiar y Mur.

CAPEL NEWYDD GLAN'RAFON, GER GWRECSAM. Mae yn hysbys I ddarllenwyr y GOLEUAD fod careg coffadwr- iaethol y capel uchod wediei gosod oddeutu blwyddyn yn ol. Ar y SISain a'r 27aln cynflsol, cynhaliwyd oyfarfod agorladol. yn yr hwn y g ireinyddwyd gin y gweinidogion caniynolEvan Williams, Kuncorn Thomas Francis, Gwreosam; E. Jermaii, Gwrecoam Thomas Jones, Llangollen; W. Fouikes, Rhos J, Foulke-, Liverpool; F. B, Caldwell, M.A., R. L. Boose, Holt; Isasc Jcnes, lee, Cafwyd cynnlliadau daiawnam 2 a 6 y Sabbath, anoolun. Oafwyd pregetbau da a bnddiol iawn ynSaesaega Ohymraeg, er nad ydym eto yn sicr o'r ffrwyth. Casjjlwjd yn y gynnlleidfa ymhob eynnlliad at gronfa'r adeiladu, Sc., ao yr oedd y cyfan yn ystod y ddan ddiwmod yn oyraedd dros 24p. Pan ystyrir amgylchiadau gwasgedig amryw yn y oym- ydogaethau hyn fel 1Iooedd eraill, feallai mat canmuJia th sydd yn deilwng, ond pan ystyrir y dranl yr ydys wedi myned iddi, a'r edmygedd eyffrodino, sydd ir adetled, buiwmryiidiw"l I'r caagliadaa fod yn llawer iawn chwatg, ond os g ltb* yn Ilyddlo y, y dyfodol bydd hyny yn gwneyd i fyny am bob (Jtftyg yn y gorphenol. Mae yn gapel pur helaeth. Yr oedd yn brèBènol ynddo nos Sabbath yr agoriad oddeatu 460. Y mae wedl el dda part ar gyfer BOO, neu yohydig chwaneg I eistedd yn gysurus. YHlrchlkct ydyw Mr. Howell Davies, Gwrecsam, a'r adeiladyaa, Mr. Samuel Williams, Coedpoeth. Bydd dyled drom arao, erbm ei fod yn oostto oddentu lOOOp., a'r tir ynSOOp., a dim ymdreoh neil duol iawn wedi ei gwneyd eto at gyfarfod y swm hwn. Nid ydym wedi teimlo yn ddinon oryf eto i fyned allan nemawron cymydogaetb, am y gwyddom fod bron bawb yn meddu eu beichiau. Buasai yn ffawd i ni fod yn eglwyø yo Sir Mint er mwyn cael y ddyled hon i flwrdd, yngbya a dyled yirbou fAr, ond eglwys ar y goror ydyw. Mae yr Henadorlaeth yo gelDogol iawn, ao yn helpu o'i chroofll adeiladu hyd ygall, trwy roddi bentbyg swm yn ddiiag. 0 dan yr amgylohladau hyn yr ydym bron a meddwl ein bod yn eithriad, ac na byddal y frawdoliaeth Fethodistaidd yn anfoddlon i ni wneyd eithriad mewn flordd o gasglu at y ddyled. Ond byddwn yn gwybod yn well ein cylrif- oldeb erbyn diwedd y flwyddyn hon, a rhaid ymroi i'w chymrfod yn ein mysg ein hunain neu oddiallan i ni. Mae yn dtbyg mai y n&W &*r IM, sef yma ao oddiym.? fydd y ffordd Iwydaa.. Da cym hysbyeu tod y &Ath 0 tod 9-UYM Me! oymtht dak neu Ca& 0 *dthisu na'r hm <i<e« yn tYnU <&*m<)[ 0 WMdawyr. -AtMt/H?