Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
7 erthygl ar y dudalen hon
MERTHYR TYDFIL
MERTHYR TYDFIL DRIUGAIN MLYNEDD YN OL: Nsir HANES BYWYD EVAN PUGH Y PYDLER. GAN HEY NOFELYDD GWYNFARF. PENOD I. Nid oes angen hysbysu darllenwyr lluosog y GWLADGARWR fod llawer tro ar fyd wedi cy- meryd lie er 5 s triugain mlynedd, a llawer tro hefyd wedi dygwydd yn Merthyr Tydfil yn ystod yr amaar hwnw. Nid ydym yn bwriadu -erfleu ger bron y darllenydd ddelweddiad o Forthyr Tydfil yn y cyfnod pell hwnw, end gahwn hyny i awdwr 44 Hants Morgauwg." Ein bwriad yw gcsod ger broa gymerSad tra liynod a ddygwyddodd ymfudo i Ferthyr yn y cyfnod hwnw o'r euw Evan Eugh, Yn ystci triugain mlynedd y mae dyfeislau a gwelU u.tvu celfyddydol wedi myned yn mlaea gfda chyflymdra agerawl, nes synu pob dyn syiwgar a myfyriol. GwftithSau haiain a glo wadi eu hagor mewn llsfydd lie nad oedd dim yn tyfu ond grug a Ilysiau mynyddig ereili. Afonydd a chymoedd wedi eu rhy- chwantu gan boatydd. Mynyddosdd wedi eu tyllu gaa fynteioedd 0 navvies, a phentrefydd dinod wedi ymgodi i fol yn drefydd gweith- faol pwyslg. Nid oodd Merthyr y pryd hwnw ond pantref dibwys, pin, erbyn heddyw, y mae wedi ymddyrchafu i fod yn brif ddinas yr haiarn-welthlau. Nid oadd Gwaith Cvfarthfa hefyd ond ya ei fabandod, ac ni cheld pyllau glo yn y gymydogaeth ond gweithid y gwr du drwy y patches-dim ond tocio tipyn o gyrau y gwythenau. Yn yr adeg hon y daeth ein harwt Evan Pugh o gymydogaeth Aber- aeron i Ferthyr. Yr oedd achlysur ei ddyfod- lad cyntaf rywbeth yn debyg i hyn. Mab ydoadd Evan i lafurwr gonest, yr hwn a drigianai heb fod ugain milldir i Aberaeron. Yr oedd Evan yn dra hoff, fel llawer o'i gyfoedion, o faglu ysgyfarnogod a chwningod ar diroedd boneddigion yr ardal, ac er nad oedd y game laws yn y dyddiau hyny morgaeth a llymdost ag yn elD. dyddiau ni, eto, ni oddefid i bawb eu dal a'a lladd fel y mycent hwy. Tuag adeg dechreuad ein hanes, yr oedd Evan yn fachgau ieuanc deunaw oed, ao yn meddu ar gorff o wneuthuriad cadarn. Ai ef ac ereill allan with oleu'r Hoer i goedwig- oedd y boaeddigion 1 lygadu am pheasants ac I rwydo ysgyfarnogod. Llwyddent i ddal ys- glyfaeth go dda weithlau-brydlau ereill yn llal llwyddlanns. Yr oedd y tal am y pryfatd hyn lawer yn ilai yn yr oes hono nag yn ein dyddiau ni. Geld pedair ysgyfarnog y pryd hwnw am lai na phris un yn awr mewn rhai manau, yn neillduol yn Aberdar a Merthyr. Swllt yr un y gweithid y pheasants, pan yn awr y gofynir o dri a chwech i goron am dan. ynt. Er y dylid cofio fod arian ya fwy eu gwerth y dyddiau hyuy nag yn awr. Yr oedd gan Evan a'i gyfoedion gynlluu tra hynod i lorio pheasants yn y nos, sef trwy gyneu can- wyllau brwmstan wrth odieu y pren ar noaon dawel, aes byddai sawyr marwol rheiny yn dyrchafu ac yn mygu yr adar, y rhai a syrth- lent yu fuaa o ben y prea. Rhyw noson pan wrth y gorchwyl hwn, dyma ddau geidwad helwriaeth J'tl dyfod ar warthaf Evan a'i gyd- ymaitb, a chan ei bod yn noson oleu lloer, adwaeBvuut Evan. Bu yn rhedegfa galed, ond trwy fod Evan a'i gyfaill yn ieuainc a gwisgi, maeddasant y ceidwad o ddigon. Ond galwent ar ol Evan with ei enw, yr hyn a'i hargyhoaddodd eu bod wedi adnabod eu dyn. Nid aeth Evan iV gartref y noson hono rhag ofn y dilynasent ef a'i ddal; ond llechodd yn un -o dai allan ifexm gyfagos, ac ar doriad gwawr gwnaeth ei ffordd i dy ei dad, ac ar flrwst hysbysodd ei rieni o'r hyn a ddygwydd- asai, a'i fod yn becdettynol o ddianc am Fer- thyr, ac na chawsent ei ddwyn o flaen yr ynadon I'w gospi a'i ddirwyo. Dywedodd hefyd nad gwiw iddo aros gartref un awr yn hwy gan na wyddai pa fynyd y deuai y ceidw- aid yno. Yr oadd ganddo ychydig sylltau ei hun, a thrwy gymhorth Magell, ei dad, gwnaed y cyfaxx i fyny yn un bunt; Swm go fawr yn yr oes hono,. Paclodd ei faaa i fyny ei ychydig ddillad gyda dagrau yn gorlaaw el llygaid with feddwl ymadacd a'i haawyl fachgen dan amgylchiadau mor flln. Ond nid oedd help am danl. Rhaid oedd cychwyu, ac i flwrdd ag Evsa tua Merthyr ar draed, fel y byddid yn gwnoud o siroedd Petlro, Aberteifi, a Cha?.ifvrld £ a yn nghof yr Yegrifoaydd. Wedi teithio yn galed am ddeuddydd, cyr- haeddodd Evan o'r diwedd i'r Cefn, nes yr oedd yn ngolwg Merthyr. Oryn antutiaeth yn yr oes hono oedd i ddyn mos ieuanc ddy- lod can belled 0 gartref. Nid oedd wedi bod yn mhelhch nag Aberystwyth ac Aberteifi erloed o'r blaen, ac yr oedd llawer o bryder yn ei fynwes wrth feddwl dyfod i Merthyr, yr hwn le y pryd hwnw a ystyriai preswylwyr |[wledig Ceredigion fel yn mron tudraw i'r Lawr trwy y Cefn i Ferthyr y daeth ein harwr, ac edrychai gyda cfcyddorleb ar walth haiarn y Gyfarthfa, yr hwn a ddechreuasid ychydig cyn hyny gan dadcu y Crawshay presenol, a'r hwn walth sydd wedi anfarwoli a gorgyfoethogi teulu y Orawahays. Aeth 1 letya dros y nos hono mewn gweety cyffredin, er mwyn iddo gael cyfle dranoeth 1 edrych allan am lodgings arall, ac hefyd am waith. Yn y gymydogaeth dawel a brodorol o'r hon y daethat Evan yn Ngheredigion, yr oedd moes a chrefydd yn dra uchel eu penau, ao anfyn- ych y gwelid neb o breawylwyr y pentref tawel yn troedio dros drothwy y tafamdal- dim ond teithwyr a phoithmonlald yn myn'd a dod i'r ffeiri&u, Noson arpsiad cyntaf Evan yn Merthyr, gwelodd a chlywodd bethau tra gwahanol i'r hyn fyddai sefyllfa psthau yn ei bentref geaed- Igol. Yr oedd Wil Shon, Twm Die, Dai Es- trys, a Ianto Laprwth wedi cyfarfod yno- hen gatitora pur enwog yn nghymydogaeth Cyfaithfa yn yr oes hono am fynychu aelwyd- ydd tafarndai. Yr oedd tafodiaith y meddwon yn dra dyeithr i glustiau ein harwr hyd yn hyn ond y nos grybwylledig cafodd glywed el ran o honl-Uwon a chableddau yn dilyn eu gilyddd, fel gwrelchlon oddiar y cruglwyth lloøpcUg-bythelrld yno felldithion at ben pob rhinwedd a datonl-a. go^folid gwrol- gampau ymladdwyr a chodymwyr. Aeth Evan Pugh i'w wely y nos hono gyda ayniad- au pur ryfedd am Ferthyr a'i thrigolion. Pen- derfynodd yn ei feddwl y nos hono na wnai byth ymgymysgu a'r fath wehillon dlgymer- lad a welsai yno, a chawn weled eto pa. un a ddarfu Iddo ymgadw at ei bandeifyniad.
[No title]
NI CHEDWIR HWTNT.—Y mae y cyhoedd yn cael eu rhybuddio yn erbyn peirianau gwnio rhadlawn ac o wneuthuriad gwael, y rhai yn fynych a argymhellir ar y prynwyr oherwydd yr elw mawr a geir, rhagor rhai o wneuthuriad da, am bris rhesymol, y rhai ni chedwir gan- ddynt, ac yr ydym yn anog prynwyr i fynu gweled Taylor's Patent, a phan na chedwir hwynt, anfoner am y darlunlen at TAYLOR'S PATENT SEWING MACHINE COMPANY, Great Driffield, neu 97, Cheapside, London, E. C. 308
BEIRNIADAETH EISTEDDFOD BLAENLLECHAU.
BEIRNIADAETH EISTEDDFOD BLAENLLECHAU. GAN DAFYDD MORGANWG. TRAEXHODAtr.—1. Tueddiadau Meddyigar yr Oes." Dian mal tueddiadau meddyliol yr oes a feddylial y Pwyllgor with drefnu geir- lad y testyn, oblegid nid oes synwyr ynddo fel y mae wedi ei eirio. Daeth pedwar oyfansoddiad i'r gystadleu- aeth yn brydlon ar y teetyn hwn, ac un ar y 14eg o bost, ac felly yn rhy ddiweddar. Ysgrifenodd Rebecca draethawd cryno, syn- wyrol, a lled ddeheuig; ond nid yw hi wedi sylwi yn ddigon eang ar y pwngc. Mae gan- ddi amryw wallau orgraffol hefyd, y byddai yn dda lddi eu gwella. Peldied Rebecca dt- galoni o herwydd colli y tro hwn, oblegid y mae un cawr yn cyetadlu. Vindex.-Traethawd maith a da, yn y cyf- eiriad a gymmerwyd ganddo ond nid yw yn trin y testyn. Rhagoriaeth yr oes hon a? yr oesoedd blaenorol, yn wleidyddol, masnachol, moesol, a chrefyddol, yw cynnwys y traeth- awd hwn, ac aid tueddiadau meddyltol yr oes. Ethelwlph.-Traethawd cryno, ac ymaifer- ol. Ei brif ddiffyg yw ei ddull awgrymol, yr hyn sydd yn perthyn mwy i farddorilaeth na rhyddiaeth. Enwa luaws mawr o ogwydd- iadau meddyliol yr oes, ond nl wna ond braidd eu henwi, heb eu hegluro yn briodol. Mae ganddo rai brawddegau amihrefnus lawn hefyd, megys "Ofnwn pe byddai Teyrnas nefoedd i'w henill drwy arhollad, mat ychydig lawn fyddai ihifedi ei hetlfeddion, am fod meddyl- lau llawer o broffeswyr crefydd yn talu mwy o sylw i fan helyntion yr oes, yn fwy na phethau trymion y gyfraith." Mae yn amlwg nad oes eislau y geirlau yn fwy ar ol y geir hu helyntion yr oes. Mae amryw frawddegau ereili yn y traethawd y dylid eu gwella. Etto, fel y dywedwyd, y m&e hwn yn un ymalferol iawn a dim ond ei ail yegrifenu, gan ofalu all drefnu y brawddegau gwallus, byddai el ddarlleniad yn fuddiol. Natura.—Daeth hwn I law Awst 14ag ac felly nid doeth fyddai ei felrniadu. Ym- ddengys mai yr un yw awdwr y ddau flaeu- oroL Locke.-Tlaethawd hynod o athronyddol, yr hyn a brawf fod ei awdwr yn ddarllenwr mawr, ac yn feddyllwr mawr. Etto, er gwych ed y traethawd, nis gallaf gymmeradwyo defnyddiad y naw tudalen cyntaf ar gynnydd meddyliol dyn yn ngwahanol oesoedd y byd, a dim ond un tudalen ar ddeg ar y pwagc. Mae'r porth felly yn agos cymmaint a'r ad- ellad. Nis gallaf gydolygu a't awdwr ychwaith t mai ffrwyth sylw y meddwl dynol yw gwa hanol grefyddau y byd oblegyd yr wyf yn credu mown Crefydd Ddadguddiedig. Fel hyn y dywed yr awdwr :—" Y gwahaaol gre. fyddau a geir yn y byd ydynt ganlynladau, neu eSFeMhiau ymdrechion dyn i ddyfod allan 0'1 tywyllweh i'r cyfddydd, ac o'r cyfddydd i gasol dydd." Pe cyfyngsaai y sylw hwa i Grefydd Naturlol, buaswn ya cydolygu a.? ef oud gan el fod yn ei adael yu agorad, y mae yn tueddu i wadu dadguddiad. Yu nhudalen 8, dywed yr awdwr, Lloa^- odd Calfiu. Servelus oblegyd ei far a yn nghylch y Trie dod, a chanmolwyd ef gan Melanctnoa, BuUlnger, a Farel." Gan fod y dyb hon wedi et choleddu am ossoedd, a'i bod bellach er y flwyddyn 1844, wedi ei gwneyd yn ddiryra, teg ag eaw Calfia yw gwneyd hyn yn hyepys. Yn y flwyddyn a nodwyd, daeth M. Albert Rllliat, gwfdnid- og yr Undodiaid yn Geneva o hyd i'r Gofnod- ion gwreiddiol yn cynnwys hanes p-eawt, a chondemniad Michael Severtus, gan Y Cyng- hor Bychan' yn Geneva, a chyhoeddodd y cyfryw yn 1844. Maent wedi eu cyfkithu hefyd i'r Salsneg gan Dr. Tweadie. Brawf y Records hyn nad oedd un Haw gan Calfin yn y condemniad ac nad fel heretic y condemn- iwyd ef ychwaith, end fel teif sgwr gwleid- yddo'. D/na ddigon ar hynyna yn awr. Galr eto ar arferlad yr awdwr o'r j yn lie b yn nefnyddiad rhal geiriau, megys mor wir a fod yn lie a bod." Etto a fod yr hll ddynol i esgyn," &c. Arferlad gwrthun yw hwn, a Ilawn mor wrthun yw "ac fod." Mae rhai cysaodwyr yn euog iawn o hyn, ac yn gwneyd cam mawr ag awdwyr; ond yr awdwr sy'n euog o'r bai yn el ysgrif. Er fod y man feiau hyn yn cael eu nodi, etto, cofier mai brychau ydynt ar wyneb cyfansoddiad campus a charwn el weled yn gyhoeddedlg mewn rhyw ffarf. Locke yw'r goraf, a theil- ynga y wobr. 2. Y Gwahanlaeth rhwng Penderfynoldeb a Chyndynrwydd." Oystadleuodd trL Abigail.—Lied dda ar y cyfan. Dysged Abigail ysgilfenu yn ddiwall; ymdieched, a bydd yn aier o lwyddo. Un o Feibion Rhinwedd.-Math o axaeth lithrig ywr yogrif hon, sef caagliad o eirlau- wedi eu goaod at eu gilydd yn y fath fodd fel ag i gynnyrchu swn melua nea ogleislol with eu darllen neu eu traddodl, er ankisifft "Penderfynoldeb, ar dir gonestrwydd sydd yn cyfodi dyiiion o sefyllfao- edd isel, a dinod, i binacl cyfoeth, dysg, a phob anrhydedd; tra mae cyndynrwydd wedi darostwng dynion o gyfoeth a dylanwad, oddiar fryniau hauldeaog, gwychder, parch, ac edmygedd, i fod yn we- hilion cymdeithas, ac yn wrthddrychau st- gasrwydd eu cymmydogloa a'u cydnabod gynt, ac yn ffieidd-dra gan Dduw. Canys f< Ffiaidd gan yr Arglwydd y neb sydd gyndyn eu cal- onau." Fel araeth ar bsnderfyniai, y mae yr ysgrif hon yn un dda: ond fel dangoseg o'r gwa- haniaeth sydd rhwng y ddwy elfen a nodlr yn y teetyn, y mae yn ddiffyglol. Gwladwr.-Traethawd lied dda yw hwn a bu&sai yn well hefyd pe dyfynasal yr awdwr lai o'r Ysgrythyr. Credwyf fod hwn wedi nodi y ffynonell o'r hon y tardd penderfyn- oldeb a chyndynrwydd, sef o'r hyn a eilw ef yn I wadalwoh'- (firmness). Barna ef mai y gwahanlaeth rhwng y ddwy elfen, yw gweith- iad alian yr unrhyw allu i ddau gyfeirlad gwithgyferbyniol: sef fod y penderfynol yn gweithredu oddi ar amcan da, a'r cyndyn oddi ar amean drwg. Diau fod tebygolrwydd mawr rhyngddynt yn athronyddol felly, etto dichon fod rhagor o wahaniaeth rhyngddynt na'r allanolion hyn. Pa fodd bynag, nid wyf yn pryderu cyhoeddl Gwladwr yn oreu yn y gystadleuaeth hou. 3. Cyfieithad o Temperance." Anfonwyd tri chyfidthad i'r gystadleuaeth, gan William Salisbury, Dyffrynwr, ac Edgar Allen Poe. Dyma y gystadleuaeth fwyaf gyfartal a welals er ys llawer dydd ac y mae yn drueni na wobrwyid y tri, am eu llafur canmoladwy. G wir y gallesld euro y tri; ac etto y maent yn lied ddl wallau ar y cyfan. Dlau mai yr adran anhawddaf o'r darn, yw yr un sydd yn dechreu fel hyn: The couDsel to be tem- perate does not, indeed suit thosa whose passions predominate ovor their judgment," &c. Mae'r tri wedi methu yn y man hyn. Defnyddia dau o honynt y gair gweddu am suit, tra y dywed y llall nad yw y cynghor yn cael sylw y cyfryw. Gwell galr i gyfleu y meddwl yn ddiamheu fyddai cydnaws, sef cad yw'r cynghor yn gydnaws a'r cyfryw. Mae'r tri wedi llwyddo yn dda ond yn y man hyn. Pa fodd bynag, tueddir fi i gredu mai eiddo Edgar Allen Poe yw y mwyaf Uithrig o ych- ydig bach, ac felly dyfernir y wobr iddo. Yr eiddoch, yn barohus, DAFYDD MORGANWG. O.Y. Cefals codyn oddtwrth "Wylofus lawn el lafar," yn hyspysu ei fod wedi postlo ei Bryddest yn ddigon cynasr. Yn wir frawd, drwg genyf na ddaeth i ml yn brydlon ond nid oes genyf ddim i'w wneyd ond actio yn gyfiawn yn y matter. Teg yw dweyd hefyd, er ei bod yn dda iawn, ni fuasal yn oreu pa yn brydlon. O'r braidd y gallif ymatal rhag cyhoeddi enwau rhai o'r cystadleuwyr sydd wedi bod mor ymyrol yn nghylch tynghed eu cyfan- soddiadau, yn y gystadleuaeth hon. Cofied y cyfryw fod yn well genyf golli cyfeillion, na gwyro barn er eu mwyn.—D. M.
AS IT OUGHT TO BE.
AS IT OUGHT TO BE. .1 I visited" writes Dr. HASSALL, "Mestrt. Horniman's Warehouse, and took samples of Tea ready for consignment to their AoENTs,& on analysis I found them PURE, & of superior quality? 11 At the Docks, I took samples of Uornitnan't Teas, which t analyzed, & found PURE; the quality being equally satisfactory." I 'purchased Packets from 'Agents f#t Bomiman't Teathe contents I find correspond in PuniTY anH excellence of quality, with the tss I obtained from their stock at the Docks;" 3,248 AGENTS-C7¿emÏ8t" Confectioners, fA
BABAN YN PROPHWFDO!
BABAN YN PROPHWFDO! Tua phedalr milldir o Johasonvllle, ar yr Afoa Tennessee, fe geir dyn o'r enw Ahern, f yr hwn sydd ddyn diwyd a gonest, ond o foddion caaolog, ac y mae iddo bump o blant deallus a lludaidd. Ar ddydd Sadwrn, yr lleg o Awst diwoddaf, ychwanegwyd plentyn arall &t nifer y teulu. Nid oes dim arbenig- rwydd neillduol o sirlol ar yr eneth, ond fod ganddi gnwd tew o wallt llaes a garw, fel gwallt un o'r Iadfaid, yn nghydagugain o ddan- edd cryfion. Y mae'r plentyn yn dyfod yn mlaen yn rhagoroi, ac oblegid el hynodrwydd y mt!.e'r cymydoglon am filldiroedd wedi talu ymwellad a hi, fel o'r braidd y mae el rhleni yn methu ymgynal o dan y draul o'u dlwallu ag ymboith. Ar yr 16 jg o Awat y daeth y rhyfeddod fwyaf i'r amI wg. Tra yr oedd yr eneth, yn ol pob tebyg, ys trwm-gysgu yn el chryd, a dystawrwydd trwyadl yn teyrnasu yn yr ys- tafell, clywyd Hals yn dyfod o'r cryd, fel llais dynes mewn oed, a'r geiriau a ddeallwyd oedd- ynt: <l Awst 25Ain, 26alc, a'r 27aln." Ar hyny rhedodd pawb at y cryd er deall beth oedd y mater yno, pan y dywedodd y plentyn, a'l llygaid yn nghauad, mewn llais contralto eglur, "A furious storm will come on July 25th, 26th, and 27th; but not yet." Wedi hyny gwaghawyd yr ystafell, ac aeth yr ym- welwyr allan, 800 adref ar ffrwst; a dywed- asant pan yn y pellder o chwe' milldir neu ragor, fod yr eneth hynod yn greadur gor- uwch-naturlol, a bod dydd y farn yn sicr o fod gerllaw; ac yr oeddynt bron a gwallgofi gan ddychryn. Danfonwyd am luaws o bro- ffeswyr yebrye oneg a chwithodwalth, er mwyn cael rfcyw hrsbysiadau ysbrydol gan yr eneth. Ond aneffeithiol fa ea noil ddyfelslau. Ych- ydig a lefkrodd y plentyn ar ol hyn, ac nl chymeral sylw o ofynladau y rhai a amgylcb- ynent ei gorweddle. Ond yn y nos, ar y 26aht, clywyd ei lids drachefn, pan y dywedodd: "The storm rages." Rhoddodd hyny fodd- lonrwydd mawr i'r gwyddfodollon, a sylwal rhai o honynt fod y ser yn dysglaer dywynn, ac nad oedd un ewmwl i'w ganfod. Bychaa y gwyddent hwy am yr ystorom ddychiynllyd a ddygai yn ei mynwes eiddo, gwerth mlloedd o ddoleri, ac a ysgubai ymaith ganoedd o fywydau yn ninasoedd Pitsburg ac Alleghang, ar y pryd. Nid oes grybwylliad pellach am unrhyw air o eiddo yr eneth hyd tua haner awr wadi naw o'r gloch boreu y 29aln, pryd y daeth Negro, o'r enw Isaac Halliburton, 1 mewn, gydag un newydd i'w ganlyn, er cad golwg arci. Yr oedd J. Halliburton wedi bod yn arweinydd blaenllaw mewn etholfadau, ac yn un o'r straglars; a thra Tr oedd ef a'l gyf- aill yn edrych ar y "fawr ryfeddod' yn ei chryd, edrychodd yr eneth yn sydyn yn ei wyneb, a dywedodd wltho mewa llais eglur Woa to you and your race in August next; look well to youi households stay close to your homes, for a storm will rage far worse than the one just passed, which will wipe all Negio-stragleis from the face of the earth. Take heed, coloured people, and respect this warnicg." Dechreuodd Isaac ledu ei lygald pan glywodd y galr cyntaf, a chredir yn ddi- ysgog pe dywedasai yr eneth un gair yn ych- waneg y buasai ei lygaid wedi neldlo allan o'u tyllau. Rhedodd y Negro ymaith, ac nt chlywyd mwy son am dano. Y mae son am yr eneth hynod hon yn ymledu dros yr holl wlad, a chyrcha lluoedd i'w gweled. Y mae yr eneth yn fach a hoew. Purion peth fyddai mynu gwybod pa un a oedd rnywun yn y ty ar yr adeg hon yn fed- rus mewn bol-leferydd ai nad oedd, canys rhydd yr hanesyn le i ni dybio hyny.—A.
EOS MORLAIS YN Y CRYSTAL PALACE.
EOS MORLAIS YN Y CRYSTAL PALACE. Y mae yn wybyddus i lawer o'ch darllen- wyr, fod gan y cyfeillion sydd yn cefnogl y gyfundrefn rwydd a "hoblogaidd I Ncdiant y Sol-Fa' gymdeithss, a elwir 'Tonic Sol-Fa Association,' ac er budd y gymdelthas hono, y mae Cor o 3000 yn cael ei ffurfio bob blwydd- yn er cadw cyngherdd fawreddog yn y Palas Grisial, o dan arweiniad Mr. J. Proudman, a Mr. McNaught. Felly y gwnawd dydd Sad- wrn dlweldaf, am dri o'r gloch. CaxssaBt yn agos i ugain o ddarnau, ac yn eu plith Ok Father, whose Almighty Power," "We never will bow down," See the Conquering Hero comes," &c. Ar y cyfan cauasant yn dda fawn, ond yr ydym yn barnu yn gydwybodol y catiasal tri chaiit o Gymry gyda mwy o rym ac ysbryd, nag a wnaeth y tair mil. Yr oedd dau beth ntwydd y tro hwn rhagor i'r cyngherddau blaenorol, sef canu deriiyn ar y pryd na welwyd gan un o'r Cor o'r bl&en, ar y geiriau yr hyn a waethant yn dra chan- nioladwy ac hefyd Solo Singicg." Yr arwr yn mysg y soloists oedd y bydenwog Eos Morlals. Y mae yn wybyddus I chwi mai rhan o'r Cor hwn oedd y Cor fu yn brwydro yn erbyn Caradog a'i lu. Felly, dyma gad- fiidog y fyddln orchiygedig yn danfon am un o filwyr "Gwlad y gin" i'w gynorthwyol gynal ei cyngherdd. Neu, fel y dywed- odd Proudman A kiss for a blow," medd- at, "We had a struggle with our Welsh friends, and we got the worst of it, and now we are going to give them a kiss for a blow, by having their noted tenor to sing our solos." Canodd yr Eos "Sound an Alarm" mor odidog o dda, fel y cafodd encore brwdfrydig gan y dorf fawr, yr hoa oedd yn rhifo 10,298, heblaw y Cor, a phan wnaeth ei ail ymddang- osiad ar yr esgynlawr, cafodd dderbyniad cynea, drwy gael ei gyfarch a bloeddiadau o Bravo," &c., nes oedd yr adeilad eang yn adseirlo. Dacgosodd yr Eos i'r Saeson fod gan y Cymry dalent mown canwyr unlgol yn ogystal a chauu corawl. Llwyddiant iddo, medd, UN OEDD YNO. O.Y. Gobeithlwyf y gadewch i'r ol yagtif hon ymddangcs, er cad yw yn dal un berth- ynas a'r uchod. Clwyfwyd calon llawer Cymro Llundelnig, heblaw fy hun, wrth ddar- llen y pspyrau dyddiol am ddydd Mercher dlweddaf, yn y rhsn fwyaf o ba rai y gwelid, mewn lljthyienau eglur, "A Disgraceful Disturbance at an Eisteddfod saf Eistedd- fod Pontypool. Yr oedd yr hanes wedi ei gymeryd o'r Western Mail, yr hwn newydd- ladur sydd bob aiasar yn rhoddi y lliw gwaeth- af i'r Cymry. Yr oadd yr hanes yn diwedda fel y canlyo, A more riotous termination to a musical gathering never was witnessed." Ond yr hyn a dynodd fy sylw fwyaf oadd y parcdrwydd gyda pha un y mae y Sueson yn erordclo pob drwg am y Cymry, ac mor hwyr- frydig ydynt i sylwi ar eu daioni. Nid oedd galr yn un o'r newyddiaduron am y ganmol- iaeth uchel a roddodd Barnby i'r canu yn Tonypandy, er 6U bod wedi cael yr un cyfleus- dra i weled hyny ag a gawsant y cynhwrf yn Pontypool. Ond y maent yn erbyn yr Eisteddfod, ac os gellir cael man gwan, allan ag ef. Dyweder a fyner, nid yw yr hen elYJI- iaeth wedi ei chwbl ddileu rhwng ySals a Taffy, ac yr ydym yma, yn y Jbrif ddinas, yn cael gweled hyay yn ami iawn. Am y Wes- tern Mail, dyledswydd pob Cymro yw peidlo a rhoddi yr un gefnogaeth iddo.
[No title]
PELENIHOLLOWAY.—YB YSGYFAXNT A'&CmA.— Y maa tywydd twym a boreuau a phrrdnawnsn oerioa bob ameer yn creu anhwylderau yn rhanau trenliol y corpb, y rhai a ddylai gael gofal ptydlon. Nid oes dim yn gyffelyb i Peleni Holloway am wellay treoliad. Y maent; wedi cael en cydnabod yn gartrefol a thramor fel y feddygiii- iaeth sicraf ac effeithiolaf at benan anhwyloi, poen yn yr yjtumog, diffyg treuliad, gwyot, chwyddUd, gwrih- wynebedd, pob math o ryddni, clefyd y gwaed, «y< £ der y croen. a bol rvymadd. Y mae y peleni hyn yn an. ddiffyn y cyfansoddiad rhag y niweidian amrywiol sydd yn dtlyn cyfneviiiadan y tywydd, ac felly o weith mawr yn y tymor hwn o'r flwyddyn. Nid ydynt yn ymyraeth dim A gwaith na phleser.