Y Gwyliedydd

PARLWR BACH CATERWEN. GAN GWYLLT Y MYNYDD. IV. Mae hi yn bur ddlt yn y BLACK." Yr oeddwn wedi cyrhaedd Caterwen, ac wedi cael derbyniad siriol i'r Parlwr bach. Yr oedd Y gwr byneddig yno y noson hono, ac ymddangosai i mi ar unwaith yn hen fachgen brae, a rhadlon, a chyf- eillgar dros ben. Cyn i ni prin gael amser i gyfarch gwell i'n gilydd, cafwyd personoliaeth bwysig iawn arall ar lawr y Parlwr-neb llai na Huw Huws, casglwr trethi a chwedleuon y plwyf. Tro ffodus iddo ef oedd fod call am dreth yn digwydd bod y pryd hyny, oblegid ni thalai byth iddo gynnyg stori yn Nghaterwen, heb fod rhyw gymaint o green am dani. Yr oedd ganddo faint a fynid o rai di-green bob amser wrth law; ond, chwareu teg i bawb, yr oedd yn adnabod ei gwsmeriaid. Nis gallesid meddwl am un rheswm dros ei welediad yn Nghaterwen, ond ceisio y dreth; a phrofedigaeth iddo fyddai myned yno ar dro felly heb fod ganddo chwedl a rhyw lun o sail iddi, a rhyw faint o bwysigrwydd yn perthyn iddi. Gormod o gamp, hyd yn nod iddo ef, fuasai dyweyd celwydd, gyda dim byd yn debyg i hunan- feddiant, tra buasai par llygaid Hen Wr Caterwen yn syllu arno. Ond y tro hwn yr oedd pethau yn cyd-daraw i'r dim. Yr oedd treth newydd i gael ei rhanu, ac yr oedd rhyw ddatguddiadau o berthynas i ryw Robat rhywbeth yn bwnc y dydd yn Llan- llechwedd, a'r holl gyffiniau. Nid oedd fodd na thelid sylw i helynt Rhobat hyd yn nod y Nghat- erwen. Yr oedd y Rhobat hwnw wedi codi yn y byd yn anghyfEredin iawn er's rhyw ddwy neu dair blynedd. Nid oedd neb, rhywfodd, yn gallu rhoi cyfrif am hyny chwaith; ond yr oedd efe ei hun yn dyweyd mai gwenau Rhagluniaeth ar fachgen tlawd, gonest, a thalentog, gyda phlwc ynddo, ydoedd y rheswm am y cwbl. Yr oil a wyddai pobl y Llan oedd ei fod yn cadw y Black, a bod nhw yn d'weyd ei fod yn bartner mewn rhyw gwmpeini mawr yn rhywle, a'i fod yn ysgrifenu yn ami at ryw wr boneddig mawr oedd wedi bod yn yr India, a'i fod yn myned ar fusnes i Lunden, neu rywle, yn lied ami, ac yn dyfod yn ol yn fwy cyfoethog, y naill dro ar ol y Hall. Ond yn ddiweddar yr oedd gwr byneddig yr India," a rhyw rai eraill gydag ef, wedi bod yn y Black, a Rhobat wedi myned yn anweledig yn Llan- llechwedd; ac yn mhen yehydig yr oedd y bobl yn siarad yn groew ac yn uchel yn y Llan a'r wlad. Dyna sefyllfa pethau ar y pryd. "Wel" ebai Huw Huws, cyn iddo braidd eistedd i lawr, mae hi yn bur ddltyn y Blacjc! A glywsoch chwi fod Rhobat wedi cael ei gymeryd i fyny ? Ydyw siwr, er dydd Sadwrn. Mae o yn y carchar, a dyna y lie ffitia iddo fod-y fo a phob un o'i fath o Mae o wedi twyllo rhyw wr byneddig mawr o'r India, neu rywlo, o gwmpas deng mil ar hugain. Yr oedd ganddo fo bartner—a welsoch chwi y dyn bach coch hwnw fyddai gydag ef yn pysgota hyd y fan yma hwnw oedd ei bartner o. Mae o wedi ffoi i'r 'Mericia, neu i'r Merthyr, neu rywle, ac mi fydd yn waeth ar Rhobat am hyny. Gobeithio y daw y gwalch i'r ddalfa. Un drwg oedd Rhobat, welweh chwi Un drwg oedd ei dad o'i flaen, ac un drwg oedd ei daid: melinydd oedd ei daid, ac yr 6edd pawb yn dyweyd ei fod yn dwyn yd, a blawd, yn gywilyddus Rhai ofnadwy oedd y teulu i gyd— teulu Fenrhiw'swydus yn mh'le yr oedd eu bathau nhw Yr wyf fi yn barnu fod rhai o honynt wedi eu gyru i Botani Bê-ae yno y ceifE Rhobat ei yru hefyd, gewch chwi weled. Mae ei greim o yn un mawr iawn-Bytening myni hynder smols %>rystensus mae nhw yn ei alw fo, ac mae pawb yn cael eu transportio am dano. Yr oeddwn i yn meddwl mai fel yna y byddai diwedd Rhobat—'does dim daioni byth o rai sydd yn myn'd yn mlaen yn rhy ffast yn y byd yma. 'Dydyw hi ddim yn gwlawio arian ar neb. Dyna fy marn i sut bynag." Cafodd Huw Huws wrandawiad dystaw os nad astud, ac aeth trwy ei arawd yn hwyliog droa ben; ond yr oedd wedi dysbyddu ei hun. Nis gallasai ddywedyd. dim chwancg-dim ond ail ddywcdyd, mai un drwg oedd Rhobat, a'i deulu, a'i fod yn haeddu cael ei dransportio, ac felly yn y blaen. Wedi i ddau neu dri ymhelaethu ychydig ar ffeithiau yr achos, ymadawodd Huw Huws. Nid efe oedd wedi dwyn y newydd gyntaf i Gaterwen. Yr oedd. Mr Shamford wedi bod yn myfyrio cryn lawer uwch ben cyflwr Rhobat er's diwrnod neu ddau. Wedi. peth dystawrwydd, ar ol. ymadawiad Huw Huws dywedodd Mr Shamford, Mae yn bir ddrwg genyf fi dros Robert. Yr oedd o yn talentog iawn yn clever iawn! A bydde fo'n d'weyd fod o yn gonest iawn hefid. Sut bynag fo mind fel yna! Pity mawr iawn Roedd o yn galliog No doubt about that." Mae yn ddigon gwir," ebai Hywel Hambwyll, fod Rhobat yn alluog hyny ydyw, yr oedd ganddo allu i ymddangos yn oXbuog. Yr oedd yn gaHu gosod allan ei ffenestr yn bur dda, ond yr oedd y warehouse yn y cefn yn fwy gwag nag y buasech yn meddwl— ond ysywaeth, yr oedd yn ddigon .galluog i wneyd mawr ddrwg, fel mae yn ymddangos erbyn.hyn. Mi dim galli coelio bod Robert o bwriad drwg— 'd allaffi dim ei rhoi o i lawr o hegwyddor han- honest," ebai Mr Shamford. Mae yn ddigon posibl nad ydoedd felly yn y cychwyn," ebe Mrs Hambwyll. Dyna thydi yn union Doli," ebai Nefydd Hamb- wyll. Ymddengys i mi mai ei fai mawr dechreuol oedd bod yn anfoddlon i'w sefyllfa. Yr oedd y bachgen yn saer ar y stad, gyda Hywel yma, a saer da oedd y llanc hefyd, ac yr oedd yn enill cyflog da. Ond yr oedd arno eisiau bod yn wr mawr, a'i feddyl- ddrych cyntaf am wr mawr oedd cael bod yn wr y Black Cafodd fyned i'r sefyllfa hono yn ddigon cyfreithlon—hyny yw, yr oedd yn ddigon cyfreithlon iddo briodi y ferch—ond peth arall yw, a oedd hyny yn beth manteisiol. Y gwir yw, daeth, wedi myned yno, i gysylltiadau anffafriol-i gymdeithasu a rhai gwaeth nag ef ei hun, ac felly o dipyn i beth, dygwyd ef i ddrwg, a thrueni. Daeth bod yn wr mawr yn rhywbeth arall yn ei olwg wedi iddo fyned i'r Black, ac nid oedd y ffordd i fod felly mor gyf- reithlon a'r ffordd a gafodd i fyned yno. Dechreuad y drwg yw anfoddloni i sefyllfa, o eiddigedd anghyf- iawn at rai a gyfrifir mewn sefyllfa well, ac mewn gwrthryfel cyn dyn yn erbyn Rhagluniaeth. Clywais er's talm am ryw ddyn yr oedd Rhagluniaeth wedi penderfynu iddo fod yn grydd. Yr oedd ganddo ddwylaw gafael-dyn, a dwy fraich gyhyrog, a dau ben glin esgyrngryf, a dau lygad treidd-lym— mewn gair yr oedd yn bob peth cymhwys i fod yn grydd galluog a llwyddianus. Dysgodd ei grefEt yn iawn hefyd, ac yr oedd yn cael gwaith faint a fynai, ac yn dechreu myned yn lied gynhes arno. Ond deqtreuodd eiddigeddu wrth ryw fEarmwr oedd gerllaw, ac wedi peth drafferth llwyddodd yntau i gael ffarm, ond ni buasai yn ei fyw yn llwyddo ynddi, a bu raid rhoi i fyny, a dychwelyd yn ol at y mynawyd. Yn bur fuan dechreuodd lwyddo nes dyfod i sefyllfa led gysurus drachefn. Erbyn hyny yr oedd rhyw gymydog yn codi yn y byd wrth borthmona, Penderff nodd yntau fyned yn borthmon cefnog, a chlyd, ond nid oedd waeth heb bu raid troi yn ol at y preniau traed. Dechreuodd lewyrchu drachefn, ond cyn bo hir gwelodd olwg pur raenus ar ryw gyfaill o deiliwr, a throes yntau i deiliwra, a daliodd ati nes bu bron iddo newynu. Bu raid iddo ddod oddiar y bwrdd ar yfainc unwaith wedy'n. Bu wedi hyny yn ceisio codi yn y byd wrth werthu glo, ond bu raid iddo droi at y cwyr crydd wedi hyny. Treiodd gyda gwerthu caws, ond dim haws er hyny, bu raid myned at y la/pstone drachefn. Wedi hyny aeth i brynu gwlan, ond nig gallai wneyd dim o honi ar hyd y llinell hono chwaith. Yr oedd yn methu gyda, phob peth, ond wrth wneyd esgidiau. Yr oedd Rhagluniaeth am i'r dyn fod yn grydd; a chan na fynai ef aros yn ei le, cafodd ei daflu, o'r diwedd, ar ochr y flfordd fawr i dori ceryg! Mae anfoddogrwydd anniolchgar i'n sefyllfa, eiddigedd gwenwynllyd at lwyddiant eraill, a gwrthryfel beiddgar yn erbyn gosodiadau Rhagluniaeth, yn ddechreuad i lawer iawn o'r drygau a'r trueni sydd yn y byd." Gallwn i feddwl, fy Nhad," ebai Miss Hambwyll, "mai y wers- a ddylem ddysgu oddi wrth y cwbl yw, fod o'r pwys mwyaf dechreu bywyd gydag egwydd- orion iawn wedi eu sefydlu yn y galon, a phender- fyniad meddwl i gymeryd ein lie yn y byd, bydded uchel, neu isel, yn ol cyfarwyddiadau Rhaglun- iaeth." Da iawn Helen," ebai yr hen wraig. Onide hefyd! ebai Rhys Wyn, gan wrido at y clustiau.

MR. JONES, BATHAFARN. LLYTHYR I. SYK,—Nid ydyw EDWARD JONES, BATHAFARN hyd yn hyn wedi cael ei le priodol a theilwng ei hun yn hanes Cymru. Byddaf ambell waith yn teimlo yn gryf ofnadwy oblegid hyny. Mae y dernyn sydd yn Enwogion Cymru Mr Isaac Foulkes yn dlawc1- can dloted a thlodi. A phan y sonir oddiar fanloriau cyhoeddus y wlad am y rhai a wnaethant eu hoi ar Gymru yn mhlith y gwahanol enwadau, ni chlywir braidd byth enw Jones, Bathafarn. Yr wyf yn dal allan nad yw hyn ddim yn gyfiawn-yr wyf yn dal allan fod ganddo Ie cyfreithlon amlwg yn mhlith enwogion Cymru. Gwnaeth ran bwysig o hanes ein hanwyl wlad. Bu yn offeryn uniongyrchol amlwg yn sefydliad Wesleyaeth Gymreig. Ac yn yr am- gylchiad hwnw rhoddes brawf clir fod ganddo ffydd gref, sel dduwiol, a phenderfyniad di-ildio. Pan ddaeth adref o Fanceinion y dydd olaf o'r ganrif o'r blaen, nid oedd gan y Wesleyaid Cymreig un lie o addoliad ar wyneb yr holl ddaear—mewn ffaith nid oedd Wesleyaeth Gymreig mewn bod ond cyn fod yr haul wedi machlud y trydydd dydd o'r flwyddyn 1800, yr oedd y llencyn gwylaidd a diymhongar hwn wedi cymeryd ystafell yn Rhuthyn, ar ei gyf- rifoldeb ei hun, i fod yn lie i addolii'r Wesleyaid. Yr oedd ganddo addewid o gymhorth achlysurol y pregethwyr Seisonig oedd yn Nghaer. Dyna y cwbl -y ewbl gweledig oedd ganddo i'w gefnogi. Ond yr oedd llawer iawn o bethau i'w ddigaloni. Nid oedd ond efe ei hun o'r "sect hon" yn y lie. Yr oedd yntau yn Gymro pur drwsgl y pryd hwnw. Yr oedd gwrthwynebiad bygythiol ei dad, a chondemn- iad unwaedd y-cymydogion oil yn ei erbyn. Ond yr oedd t&n wedi ei enyn, ac efe a lefarodd a'i dafod. Heblaw gweddio, dechreuodd gynghori, a rhybuddio, os nad pregethu, o dan ddylanwad cydymdeimlad a'r rhai a ddeuent i wrandaw arno, ac ag amcanion gor- uchel crefydd yr Iesu, heb i neb ei benodi i wneyd hyny. Yn bur fuan gwelwyd fErwyth i'w lafur mewn dychweliad eneicliau at Dduw. Yn yr Awst canlynol, gwnaed Rhuthyn yn ben tref cylchdaith Wesleyaidd—yr unig gylchdaith Gymreig dan haul y ffurfafen—a dau weinidog i lafurio ynddi. Yn allien y ddwy flynedd yr oedd Mr Jones ei hun yn dechreu ar waith mawr y weinidogaeth, ac mae yr hyn a wnaeth yn Nghymru yn ystod y pedair blyn- edd ar ddeg ar ol hyny yn fwy nag y gellir ei ddir- nad. Ymddengys mai dyn o dueddiad gwylaidd, ac o natur lariaidd, hynaws. a charedig oedd Mr Jones. Ond nid oedd yn ddiffygiol mewn gwroldeb moesol, rheoledig gan farn a phwyll, i roddi nerth ofnadwy iddo gyfarfod a'r aphawsderau a'r gwrthwynebiadau yr oedd ganddo i wneyd ei waith yn eu gwyneb. Cawn un prawf o hyny yn ei hanes gyda Pherson Abergele, a'r hen Griffiths y Garn, neu gyda'r gwr boneddig a'r Person yn Llangefni. Nid oedd ynfyr chwaith o arabedd cyrhaeddbell, fel y prawf ei ateb i Colonel ■■ Edwards, Machynlletk. Apeliodd at y Colonel am lonyddwch i bregethu, ond parodd hwnw iddo fyned i weithio i'r cynhauaf; ac atebodd Mr Jones mai gweitbio yn y cynauaf yr oedd, ac eisieu llonyddwch i fyned yn mlaen. Yr oedd yn cydym- deimlo yn ddwfn ag amgylchiadau allanol yr achos hefyd. Pwy a roddodd fwy o gefnogaeth i adeiladu capelau nag efe ? Gall nad oedd hyny ddim yn cael ei wneyd yn y modd doethaf yn ol safon yr oes hon. Ond yr oedd yn gwneyd hyny yn yr unig fodd posibl yn yr oes hono, sef trwy fyned ei hun yn ymddiried- olwr i luaws mawr o honynt-, ac yn atebol am yr arian a godid araynt. Yn ol pob "golwg- buasai ein capelau yn ychydig iawn oni buasai yr hyn a wnaeth efe yn y modd yma. Dywedwyd nad ydoedd yn bregethwr mawr, a gall fod ystyr yn mha un mae hyn yn gywir; ond yr oedd yn PREGETHU CnrsT. Yr oedd Crist yn cael lie amlwg-wrbenig amlwg, yn ei bregethu, ac yr oedd yn neillduol o lwyddianus mewn enaill eneicliau at Grist. Yn yr ystyr bwysicaf hon yr oedd Jones, Bathafarn, yn bregethwr mawr a da iawn. A pheid. ied neb a meddwl nad ydoedd yn gwybod pa beth yr ydoedd yn ei gylch. Mae y grynodeb ganlynol yn dangos ei fod yn deall ei dir ac yn adnabod ei saffe:- "Dyma yr athrawiaethau a bregethid genym," ebai efe, "prynedigaeth gyffredinol, neu fod Mab Duw wedi marw dros bob dyn—fod Duw yn ewyllysio fod pob dyn yn gadwedig—yr efengyl yn galw ar yr hil ddynol yn gyffreclinol, ac yn gosod o'u blaen fwrdd llawn o ddarpariadau iachusol yr iachawdwr- iaeth dragywyddol—fod yn ddichonadwy i bob dyn yn mhob man eclifarhau a dychwelyd at yr Ar- glwydd ein Duw,ac felly fod byth yn gadwedig-mai trwy ffycld yn Mab Duw y cyflawnheir pechadur- fod yn bosibl i'r gwir Gristion wybod ddarfod i'r Hollalluog, er mwyn yr lawn mawr, faddeu iddo ei holl bechodau, a bod ganddo hawl yn y berthynas fabaidd ag Ef, trwy dystiolaeth eglur yr Ysbryd Glin, yr hwn mae Duw yn ei anfon i galon pob gwir gredadyn, yn llefain, Abba Dad—fod yn alluedig i ddyn, trwy ras ein Ilarglwydd Iesu Grist, garu Duw a'i holl galon, a'i holl enaid, a'i holl feddwl, ac a'i holl nerth, neu fod yn bosibl iddo gael ei sancteiddio gorff, enaid, ac ysbryd, a pherffeithio sancteiddrwydd yn ofn Duw yn y byd hwn—yn gallu gwaeddi, c Mi a wn i bwy credais,' Yr awrhon meibion i Dduw ydym,'—yn ngwyneb marw yn gallu llefain allan, Angeu, pa le mae dy golyn uffern, pa le mae dy fuddugoliaeth Pregethiad syml, difrifol, prof- iadfol, o'r gwirioneddau hyn, a hyny mewn modd car- edig a gwresog, a wnaeth Mr Jones, Bathafarn, o dan fendith Duw, yn bregettiwr llwyddianus iawn. Pregethu felly a osododd i lawr sylfeini Wesleyaeth Gymreig. Rhaid i mi derfynn y tro hwn yn y fan yma.—Yr eiddoch, &c., GWILYM HEDDYCHOL.

CERDDORIAETH Y CYMRY. Mae y Cymry wedi bod yn nodedig o hofE o gerdd- oriaeth er yn foreu. Mae lluaws o alawon yn awr yn cael eu canu yn mhlith y genedl mor hen fel nas gwyddys enwau eu cyfansoddwyr. Nid oes unrhyw g-erddoriaeth a gyffwrdd y galon Gymreig mor 1 effeithiol a'r hen alawon hyn, neu rai o gyffelyb arddull a gyfansoddir gan gerddorion Cymreig y dyddiau hyn. Mae rhyw neillduolrwydd yn perthyn i gerddor- iaeth y Cymry a'i gwahaniaetha oddiwrth gerddor- iaeth y Saeson a chenhedloedd erailL Mae fod Ilawer o'r alawon yn y cywair lleddf yn peri gwa- haniaeth; ond nid hyn yw y cyfan; mae y neillduol- rwydd i'w ganfod hefyd mewn rhai o'r cywair lion, a byddai yn briodol i bawb ag sydd yn gwneyd ym- gais i ddiwyllio caniadaeth. eglwysig yn ein plith ystyried y neillduolrwydd hwn, rhag dwynyn mla«n donau na fydd gan y bobl chwaeth atynt. Er mor ragorol y dichon corau ganu cerddoriaeth estronol, nid ydyw hyny yn ddigonol reswm i arfer y cyfryw, oddieithr fod y cynnulleidfaoedd yn ymuno gyda hwy. Ni raid i ni fenthyca oddiar y Saeson a'r Almaenwyr pan y mae genym gymaint o alawon cenedlaethol i ddewis o honynt, a cherddorion yn ein plith a allant gyfansoddi tonau yn yr arddull Gym- reig, fel ag i gyfarfod a chwaeth y bobl. Mae y Cymry yn hoff iawn or cywair lleddf, ond mae ambell i Ddic Sion Dafydd yn Lloegr na fyn ddim i wneyd a thonau yn y cywair hwnw, oblegid nad ydyw y Saeson yn arfer a chanu ynddo. Ystyria y cyfryw fod braidd bob peth Seisonig yn rhagori aT eiddo eu cenedl eu hunain. Ystyriwn fod caniadaeth eglwysig yn mysg y Cymry lawer mwy sylweddol a defosiynol naS mysg y Saeson, fel y credwn mai colled yn hytrach nag ennill i ni fyddai mabwya- iadu arddull eu caniadaeth hwy. ,c, Mae y Cymry gwladgarol yn anwylo pob peth Cymreig- mewn gwlad estronol; ac os eir i efelychu y Saeson yn mhob peth gwell fyddai myned i'w haddoldai a chydaddoli a hwynt. Nid ydyw y llyfr tonau rhagorol a ddygwyd allan at wasanaeth y Wesleyaid yn werth end yeb ydig yn ngolwg y Cymry Seisonigaidd, oblegid ei fod yn cynnwys cymaint o donau Cymreig; ond credwn y buasai gymaint a, hyny yn well pe buasai mwy ynddo o'r cyfryw, a phan y daw argraffiad newydd o hono allan, hyderwn y bydd ychwanegiad ynddo, yn cynnwys hen donau Cymreig. AB IOAN.

BODDLCNRWYDD.—Er nad oea genyf ddim yma a all roddi i mi wir foddlonrwydd, etto mi a dclysgaf fod yn wir foddlawn yma gyda yr hyn sydd genyf. Pa ham y gofalaf, os nad oes genyf lawer ? Y mae genyf gymaint ag a ewyllysiwyf, os oes genyf gymaint ag yr wyf mewn angen am dano y mae genyf gymaint a'r mwyaf, os bydd genyf gymaint ag yr ewyllysiwyf ei gael.—A. Warmck