Y Goleuad

PENCLAWDD. Gerllaw tair blynedd ar ddeg yn 01 y cafodd Ym neillduwyr Penclawdd^tri emvil JF v tS Sam ^"d6-h0difStiaid CalflRauk1^ a'r Annfbynw/r- cldarn o dir, sef erw gan y diweddar W. Thomas Ysw Draper, Llanelli. Wrth yr enw Mr Thonias' Cvvmbach y mae y boheddwr yn cael ei adnabnd' Rhoddodd y tir yn rhad ac ain ddim ac am b ?h Yr oedd yn rha,;d ei gtiuad ef i mewn. Fe eodwvd wal a 'gates' i fyned i mewn, a phlanwyd co3 ynddo a, chostiodd gwneuthur hyn ? gyc^yn £ 100 } if ym Z%d!L gwneyd y^dreehion oV blaen sef cynhal cyrddau, pregethu, eisteddfod, a 'bS'aar ond mae eto ran o'r ddyled yn aros. Fe benS- ol^r ddvdr^eG y Gemrf ery. i gael te maw?edd- ar ddydd Gwener y Groglith, ac fe etholwvd pedwar o ddynion leuaino o bob capel yn bwyll/or gwcithiol, ac fe drocld eu gwaith allan yn llewyrch- us lawn; ond yr oedd yn rhaid cael araeth hefyd Fe ofynwyd !'r Parrfi D. M. Davies i roddi dS lith. Y testyn ydoedd, 'Peter Mackenzie hen garictor hynod ymhlith y Wesleyaid.. Yr oedd y S1! I'fV cg' a gobc:tliio y cawn ddarlith Gi^ogUth da Sn"' T

NODION 0 ARFON. Yn nghyfarfod Bwrdd Llywodraethol ysgolion canolraddol Sir Gaernarfon ddydd lau diweddaf, bu cryii sylw ar ysgol y genethod yn Mangor. Gwelir y safle oddiwrth y dyfyniadau eanlynol o araeth Mr. T. J. Williams, prifathraw Ysgol y Bwrdd St. Paul's, Bangor,. Hyd o fewn tair blynedd yn ol, tybiai y llywodraethwyr (llywod- raethwyr lleol ysgol Bangor) o dan y cynllun pres- enol, y disgwylid iddynt ddarparu ysgoloriaethau, a gwnaethant hyny o'r drysorta oedd at eu gwasan- aeth. Ond diddymwyd yr arferiad yn ystod y tair blynedd diweddaf, ao anturiai apelio at gorff y Lly- wodraethwyr Sirol dros enethod Bangor i gymeryd y cyfryw gain rau, a sicrhau iddynt y budd a fwr- ieclid gan y Doeddf. Nid oedcl, un rhwystr anorfod. Yr oedd arian y gellid eu defnyddio. Tra yn dadleu byohander y cyllid fel esgus am beidio rhoi ysgolor- iaethau i ferched y dosbarth gweithiol, yr oedd gan Lywodraethwyr yr ysgol yn weithredol E800 mewn llaw." Yn awr yr oedd y feddyginiaeth yn Haw Corff Llywodraethol y Sir yn y grant, a dymunai gynyg, os na chynygid ysgoioriaetha,m-yn mis Gorphenaf nesaf, fod i'r Coriif Llywodraethol Sirol ystyried yn ddifrifoi y priodoldeb o atal y cyfan, neu. gyfran o'r grant oedd dan eu llywoclraeth. Yr oedd yn fwy parod i gynyg hyn, oblegid ei fod wedi ei argy- hoeddi yn llwyr fod amcanion Deddf Addysg Ganol- raddol Cymrn yn cael eu gwyrdroi, a bod yr Ysgol Sirol i enethod yn Mangor yn gyflym yn dyfod yn ysgol i ddosbarth. Ni phetrusai ddweyd hyny. Yr oedd yr holl awyrgylch o amgylch yr ysgol yn -profi hyny. Ychydig; iawn o enethod y dosbarth gweith- iol oedd yn mynychu yr ysgol, aci edrychid i lawr arnynt yn yr ysgol. Codid y tal uchaf, gan fod y fees arferol ac arbenig yn cyraedd i £ 10 13s. 6c. Nis gallai rhieni o'r dosbarth, gweithiol fforddio talu y cyfryw fees, a thra yr oedd hyn yn cael ei wneyd yr oedd gan y llywodraethwyr yn weithredol £ 8U0 mewn llaw. Gellid1 gofyn, Paham na ostyng;ir y tal P Barnai efe na, ostyngid y tal yn syml oher- wydd y byddai i hyny agor yr ysgol i blant y dos- barth gweithiol. Yr oedd llythyr y Llywodraeth- wyr i'r Bwrdd Addysg yn dweyd, os cymerid ychydig yn ychwaneg o enethod L mewn, o blith y dosbarth gweithiol, mae yn debyg y byddai i hyny wneyd niwed difrifol i effeithiolrwydd yr ysgol,' er nas gallai weled paham hyny. Yr oedd yllythyr i'r Bwrdd Addysg yn addef fod anghyfiawnder yn cael ei wneyd i enethod yr ysgolion elfenol trwy eu hainddifadu o ysgoloriaethau, ond yn taflu y cyfrif- oldeb ar Fwrdd y Llywodraiethwyr Sirol am beidio rhoddi iddynt fwy o grant, er fod ganddynt zesoo mewn lla,w. Mwy na hyn, yr oedd y llywodraeth- wyr lleol wedi neillduo o'r £ 800 yma 250 at ddod- refn a phethau eraill. Gwnaed y neillduad hwn cyn diwedd y flwyddyn ysgol, ond nid oedd yr arian i'w gwario yn ystod y flwyddyn ysgol. Casglai oddiwrth hyn fod ar y llywodraethwyr lleol eisieu eu balance mor lleied ag oedd modd pan ddeuai eu cyfrifon gerbron y Bwrdd Llywodraetho'l Sirol. Ond yr oedd mwy na hyn. Yr oedd y Prif Arolyg- ydd dan y Bwrdd Cymreig Canolog yn dweyd yn ei adrocldiad y llynedd fod yr ysgol wedi ei chyflenwi yn dda, a, dodrefn,' ac eto yr oeddynt yn myned i wario L250 am ddodrefn ychwanegol, tra, yn gwrth- od rhoi ysgoloriaethau i enethod oli- ysgolion elfenol oedd yn perthyn i'r dosbarth gweithiol." Fel y gaUesid disgwyl, parodd sylwadau Mr. T. J. Williams gryn gynvvrf a theimladau cryflon fod plant y dosbarth gweithiol yn cael cam.. Yr oedd yr aelodau o'r Llywodraethwyr Lleol wedi myned aclref ar y pryd, ac felly nid oedd yno neb i ateb dro>stynt. 'Teg yn ddiameu fyddai aros heb flurfio barn hyd nes y ceir eu hatebiad hwy. Fel y mae y mae yr achos fel y gosodir ef gan Mr. Williams yn bur gryf. Ond rhoddir cyfle eto i'r Llywodraeth- wyr Lleol i ateb drostynt eu hunain. Bydd yn ddyddorol iawn gweled pa atebiad a roddant. Y mae y swydd o Is-Brifathraw Coleg Normalaidd Bangor yn wag, drwy farwolaeth y diweddar Mr. John Thomas, B.A. Penodwyd: Mr. Harding i weithredu hyd nes y gwneir y penodiad. Yn nghy- farfod y Cyfarwyddwyr yr wythnos ddiweddaf, cyf- eiriwyd y mater i'r Pwyllgor Hywodraethol, yr hwn, mae yn ddiau, a, gyferfydd yn fuan. Oddi- eithr fod rhyw achos neillduo1 iawn, prin y gellid tybied y bydd i'r Pwyllgor basio heibio Mr. Hard- ing sydd wedi llafurio yn egniol a llwyddianus er's llawer iawn o flynyddoedd, a rhoi neb arall ieu- angach uwch ei ben. Ac nid yw1 yn ymddangos fod unrhyw achos arbenig yn galw am i'r cwrs naturiol gael ei droi o'r neilldu. Y mae cynllun ar droed i ddatMu dechreu y gan- nf yn ddirwestol trwy wneyd ymgyrch cyffredinol drwy Og:ledd Cymrur yn ystod mis Hydref nesaf i gasglu enwau dirwestwyr, a'u rhestru, yn dri dos- barth: 1. Y rhai oedd yn llwyrymwrthodwyr o'r blaen; 2. Y rhai fydd yn ymuno o'r newydd; ao yn 3. Y plant dan 14eg oed. Yn sicr, y mae eisieu rhyw symudiad gyda'r achos hwn. Paham y mae dirwestwyr mor farw ac anhrefnus, tra y mae y gelyn yn dinystrio yn arswydus, ac yn dringo i bob cylch, hyd yn nod i'r pulpud. Yn Ormskirk yr oedd Bazaar yn cael ei ddwyn ymlaen er cynorthwyo i adeiladu capel newydd, ac apeliwyd at yr ynadon am drwydded arbenig, i werthu diodydd ir.c:ldw'ol yno. Yn fFodus fe wrth- odwyd y cais gan yr ynadon. Y mae hyn yn dangos i ba gyfeiriad yr ydym, yn myned. Yn America y toae yr eglwysi yn dechreu cymeryd o ddifrif y pwnc o wahrddiad, ac nid yw yn anmhosibl y bya America, cyn hir wedi ei gweithio i fyny i hyn, a hyny trwy ddylanwad yr eglwysi. Gwariodd Prydain am ddioddydd meddwol S Ilynedd £ 160,891*718. Yr oedd hyn yn llai na flwyddyn flaenorol o £ 1,271,756, ond y mae y £ 3 18s. 8c. ar gyfer pob person unigol, ao yn 13s. 4c. ar gyfer pob teulu o bump o bersonau drW y deyrnas. Diameu fod y gwenwyn yn y ddiod y11 cyfrif am beth o'r lleihad, ac nid yw masnach nor lwyddianus ag y bu. Y mae yn ddigon posibl i lleihad hwn fyned yn ei flaen am dymor, gan fod y0 lied sicr fod mwy o gyfyngder o'n blaenau. Parch. Dr. Dawson Burns sydd yn galw sylw at Y, ffigyrau uchod, ac yn gwneyd dosraniad manwl henynt. Y mae yn gyfrifydd galluog, fel yr oedd Mr. William, Hoyle o'i fla,en. Sylwyd yr wythnos ddiweddaf mai penderfynu dai ati yr oedd Chwarelwyr ethesda yn eu cyfarfO rl ddydd Llun y Pase. Y mae cryn achwyn, fodo bynag, ar don araeth Mr. Ben Tillet, yr hwn a wnaeth ymosodiad lied gryf ar Arglwydd Penrhyn- Ni fyn chwarelwy Bethesda mor hyny. Y congl gynes yn eu calon at ei Arglwyddiaeth, er el holl driniaeth arnynt, ac er iddo cyn hyn ahv rhai o honynt yn flaenoriaid mewn celwydd." Pe, bal ei Arglwyddiaeth yn gall, efe a werthfawrogai. y teimlad tyner hwn ynddynt. Y mae yn anhawdd penderfynu pa un ai ar Ar- glwydd Penrhyn ai ar Mr. Young y mae y cyfrifol- cleb am y sefyllfa bresenoL Prin y geliir tybied fod Mr. Young yn dea:H y bobl nac yn deall Y chwarel, ac nis gall ei gyfryngwriaeth fod yn gyn~ orthwy i Arglwydd Penrhyn a'i chwarelwyr ddyfod 1 dele all eu gilycld:. Ond pa fodd y gellir cael cyj' ryngwr arall yw y cwestivvn. Ni fyn ei Argiwyd'd- iaeth ymyriad o'r tuallan, ac ni fyn, mae yn debyg) benodi neb arall i siarad a'r dynion. Mewn cyfwng cyffelyb darfu i'w dad benodi Mr. Pennant Lloyd i eclrych i mewn i'r amgylchiadau drosto, a, daeth heddwch buan, yr hwn a barhaodd am flynyddoedd lawer. Ond y drift yn awr yw fod chwarelwyr Bethesda. yn llithro yn raddoll i ddwylaw y Trade! Union Seis- nig, a deuant cyn hir yn gylymedig wrthynt, aC yn rhan o honynt. Yna bydd gan Arglwydd Peji' rhyn allu newydd i'w gyfarfodi, a moddion newydd i ymladd a, hwynt. Nid oes neb o honom yn dy muno hyn, ond gwaith Arglwydd Penrhyn ei hun sydd yn arwain i hyn. Y mae iaith Mr. Ben- Tillet yn ddangosiad o'r ysbryd fycldi yn llywod- raethu yn y man. Gwarchoda chwarelwyr Betli- esda rhag yr ysbryd hwn yn awr, ond nid anhebyg y dysgir hwy yn bur wahanol yn y man. Dylid cadw dau neu dri o bethau mewn golwg y11 barhaus. Un ydyw, mai cael eu eloi allan ddarrU i'r dynion, ac nid sefyll allan. Wedi clywed fod yr holl rai a wysiwyd i Fang,or yn cael eu troi ° £ chwarel, aeth y bobl yn bur gynhyrfus. Daliallt liwy i ddweyd na, bu unrhyw derfysg, na bwriad 1 wneyd terfysg. Ar yr esgus fod cynwrf, clowyd y chwarel, 'a throwyd y bobl allan. Yn ail, y mae y bobl yn awyddus iawn i agor ymdrafoda.eth, ao y11 barod i ystyried unrhyw gyngion, ond nid! oes din* yn cael ei gynyg iddynt, ond y teleraui cyntaf. Nid oedd yr hyn a gafwyd—yn Llundain trwy yimdrech- ion Mr. Olement- Edwards, ond yr un peth a chynt yn union, gydag ychydig iawn o gyfnewidiadaut di- bwys—nid dibwys ychwaith, ond heb fod yn cy- ffwrdd a hanfod y dcladl. Yn drydydd, y ime,7 bobl yn foddlawn i gyflafareddiad neu unrhyvv fodd- ion arall rhesymol i derfynu y cweryl. Nid ar Y bobl na'u cynrychiolwyr y mae y bai na, buasai Ym- drafodaeth yn myned ymlaen, ondna, chant ddint ond sydd wedi ei gynyg iddynt. Oni fuasai yn bosibl i'r bobl gynyg telerau, hedd' wch ? Pa fodd y gallant ? fod y meistr yn foddlawn i newid rhyw gymaint ar ei delerau, neu i ystyried rhywbeth a gynygir gan- ddynt, buasai lie iddynt roi eu cynygion i mevvn- Ond nid oes unrhyw arwydd fod y meistr yn fod^ lawn i ddim ond y pwys o gig.' A chyhoeddi r°^j y bobl yn dyfod yn ol wrth y canotedd. 0 ie, hefy" y mae gorthrwm anweledig' yn rhwystro idJdyllt. Anweledig i bawb yn ddiau ond Arglwydd Penrhyn- Nonsense perffaith. Pe buasai fil o weithwyr, yr haerai Mr. Young, am fyned yn ol, buasai undeO y gweithwyr wedi ei dori, ac ni buasai berygl yn X byd i neb fyned at eu gwaith. Y mae yr ysbry sydd yn dyfeisio yr esgu-s hwn yn dangos pa W0 bell yw yr awdurdodau o ddeall yr amgylchiadau, pha mor ddall ydynt. Yn y cyfamser y niae* Ilawer o bobl yn dioddef. ao nid yw ffynonella ucymorth mor agored ag yr oeddynt bedair blynedd yn ol, fel y mae peryg mawr y bydd llawer o ddioddef yn y dyfodol. Dr" wedai ffrynd vvrthyf y dydd o'r blaen fod yr rl," enwydd llafurus, y Parch. W. W. Lloyd, yn cdryc yn Avelw ac afiach, ac er hyny y mae wrtln yr gweithio yn galed i geisio lleddfu ychydig ar ddiodo- efiadau. Da, fyddai fod caredigion yn gwrando a y gwyn, ac yn estyn cymorth i'r dioddefwyr.

Nos Iau a Gwener y Groglith, cynhaliwyd cy^ir. fod pregethu yn y Cymma,ui, ger Gwrecsam, pry*■ pregethwyd gan y Parchn. T. M. Jones, Bay, a Hugh Pugh, Dinbych (Aberffraw gynt). wyd cynulliadan lliosog, a ohyfarfod da.