Y Goleuad

HEN BENILLION. AT OLYGYDD Y GOLEUAD. Syr,—Mae daien yr hen benillion yn y GOLETTAD yn dra dyddorol. Er's dros ga,n' mlynedd yn ol, claeth demyn o brcn ar war y don i'r Ian yn Enlli, ac yn gerfiedig arno y penill canlynol. Pwy yw ei awdwr nis gwyddis. Y ddeddf a dorcdd Adda Yn foreu yn yr ardd, Wrth fwvta o'r pren y darfu Fr Arghvydd ei wahardd,— 0 hyd ar f'ol sy'n gahv Am roddi taliad llawn Dim llai na gwaed y Meichiau- Sydd yn dcligonol iawn. Yr eiddoch yn bur, Mission House, Enlli. WM. JONES,

AOHOS CHATHAM STREET. AT OLYGYDD Y GOLETJAD. Syr, Wele Mr. John Morgan, o'r diwedd, wedi ateb fy llythyr. Tybiais oddiwrth ei lythyr, Mawrth y 6ed, ei fod yn bwriadui ei arlael yn ddi- sylw, gyda dim ond y gair quiibble,' ond ail feddyl- iodd, ac wele ei atebiad. Na., nid 'quibble' yw dim a ysgrifenais i, ond geiriau gwirionedd a sobr- wydd. Bob tro y bu y mater hwn gerbron y frawd- oliaeth yina, gofalwyd gwneyd yn eglur nad oedd- ym ni yn dweyd barn ar gymeriad moesol Mr. Jones yn Lerpwl; ond yn ngwyneb fod canoedd yn Ler- pwl yn credu y chwedlau a daenid yno, sef fod Mr. W. 0. Jones yn gymeriad pwdr tra y bu byw yn y Waenfawr, yr oeddym dan rwym.au moesol i wneyd y datganiad a wnaetliom, nid fel tystiolaeth i'w gymeriad yn Lerpwl, ond fel tystiolaeth i'w gymer- iad 'cySredinol: ar yr hon y rhoddir pwys hyd yn nod mewn llys gwiadol. Malel Mr. John Morgan yn colli ei dymer, ac yn peidio gwneyd rhywbeth rhag ofn iddo gablu, arwydd puir sicr fod y llythyr wedi cyraedd y nod, a chredaf fy mod wedi clirio rhyw gytmaint ar y ffordd i gael ymchwiliad teg yn Nghymdeithasfa Colwyn Bay, er gwaiethaf eich go- hebydd a'i gyfeillion. Fel yn ei lythyrau eraill, mae Mr. J. Morgan yn ceisio camesbonio safle ei wrthwynebydd, ac felly hawdd iddo ef yw ysgrifenu yn erbyn ei greadigaeth ei hun. Oeisia roddi ar ddeall fy mod yn ysgrifenu fel un o bleidwyr gor- selog Mr. W. O. Jones, tra y gnvyr pawb a ddar- llenodd fy llythyr mai ysgrifenu a, wnaethum i amddiffyn cymeriad yr eglwys hon oddiwrth gam- dystiolaeth y special pleader' o Gaerdydd, ac hefyd i alw sylw y wlad at yr anhawsder i gael gweinyddiad cyfiawnder diamheuol yn yr amgylch- iadau presenol. Dygais yr un cyhudidiad yn erbyn ysgrifenwyr y ddwy ochr, drwy ddweyd fod llythyr Mr. J. Morgan yn debyg i lu mawr o lythyrau a ysgrifenir y dycldiau. hyn, y naill o'chr IeudY Hall," ao apeliais ar i'r Gymdeithasfa gy.meryd y mater hwn i fyny gydag ysbryd llawer iawn mwy eang; a chyda'ch caniatad chwi, nid wyf yn bwriadu sy- mud fy safle er maint y dcmtasiwn. Y mae un tolmlad-yn gyffredin i Mr. John Morgan a minau, sef yw hyny, yr ydym ein dau yn caru ein Cyfun- deb, ond fy mod i yn carui y Cyfundeb trwy gredu mai y ffordd i'w ddjogelu a'i^ryfhau yw gweinyddu cyfiawnder a gwirionedd mewn model agored. Beth bynag sydd wir yn yr amgylchiad hwn, y goreu i'r Cyfundeb yw iddo gael ei wneyd yn eglur; tra. y myn Mr. John Morgan ddangos ei gariad at y Cyf- undeb trwy benderfyniad dall i wrthod pob math d" ymchwiliad a rydd foddJonrwydd i gydwybod pob dyn syml a goriest, a'r rheswm a rydd dros hyn yw am fod y Cyfundeb yn anwyl iddo. Dyrna y ffordd y gwasanaethir eu hegiwys gan bob un o'i fath ef, ac yn eu se,l dros bersonau yn dinystrio ymddiriedaeth y byd yn ei gwladwriaeth. Gofod fechan, os gwelwch yn dda, i sylwi ar ychvdig bwyntiau yn y llythyr — (1) Dy wed Pali am mae eglwys Waenfawr a Mr. Evans yn credu Mr. Jones o'flaen y pwyllgor ? Mae yn y cwestiwn hwn ensyniad anw-ireddus. Nid oedd YI wylJgor wedi dweyd yr an gur pat: basiwyd y penderfyniadau gan yr eglwys hull, ar felly nid oedcl credu y naill ac anghredu v Hall yn bosibl; ac hyd yn nod ar ol iddynt wneyd eu heg- lurhad ar y mod§ of procedure,' y mae y gwir fater wedi ei adael yn yr unfan. Wrth son am ddull yr ymchwiliad,' yr ydym yn golygu pob peth ond gonestrwydd 'eu hamcanion,' ann yr hyn nid oes amheuaeth; nid ydynt yn cyifwrdd a phrif bwyntiau yr yimosodiad, ond y maent yn cyclnabod ei bwysigrwydcl trwy roddi atebiad iddo. Yr wyf yn addef fy mod i wedi disgwyl cael llawer mwy o wahaniaeth rliwng Mr. Jones a'r pwy!llg,of' yn eu, hadroddiad o'r hyn a ddigwyddodld. Gwyddwn fod, Mr. Jones yn ysgrifenu dan deimladau cynhyrfus a siomedig, fel y gellid disgwyl i un wneyd ar ol cael ei ddiarddel o'r weinidogaeth yn ddiamodol, ac fel y dadleuai ef, ar gam; ac yn yr anjgylchiacl- 9- au, yr oedd i'w ddisgwyl y byddai gwahaniaeth pur fawr yn yr adgof o'r hyn a gymerodd le: ond mown gwirionedd y mae y ddau adroddiad yn sylweddol yr un, ond fod y lliw yn wahanol, felly yr oedd eglurhad y pwyllgor yn gatjarnhad ar gyfanswm tystiolaeth Mr. Jones i mi. Nid wyf yn sylwi ar ddatganiadau o deimilad 01 onestrwydd ar y naill ochr neu 11 all yr wyf yn unig yn cymeryd y ffeith- iau noethion fel yr ysgrifenwyd hwy gan y ddwy ^• ochr, ac fel y maent yn wybyddus yn y wlad. Ond mae eglurhad y pwyllgor yn syrthio yn fyr yn y man y dymunem iddo fod yn gryf, sef ynei ym- wneyd a'r tystiolaethau. Gofynir ar ba seiliaui y gweithredem ni yma A oes rhagor na thystiol- aeth Mr. Jones ei hunp Oes, ira. y mai y llythyr- au yn y (Jym ro oedd y bases ar ba rai y gweith- redem; eto, yr oedd genym y pryd hwnw dystiol- aethau ategol neu gadarnhaol—' corroborative evidence'—cryf iawn, cyn i'r pwyllgor ddyfod a'u cadarnhad hwythau. Yr ydym ni yn byw ychyclig yn nes i Lerpwl na Chaerdydd, ac yr ydym yn ael- odau o Gymdeithasfa y Gogledd, a naturiol oedd i ni holi, a chael: gwybod yr hyn a dclywedwyd yn Ngliyfarfod Misol Liverpool, pan dorwyd Mr. Jones allan ac hefyd gwyddem yr hyn a gymerodd le yn eglwys a, chyfarfod brodyr Cliatham Street, ac wedi hyny cawsoni eu tystiolaeth mewn ysgrifen. Nis gallaf fyned i mewn yn fanwl i'r tystiolaethau am resymau eglur, ond yr oedd yn berffaith wy- byddus y dywed'wyd gan aelodau y pwyllgor yn y Cyfarfod Misol pan yn egluro fod yr ymchwiliad wedi tori i fyny, oherwydd darfod i Mr. Jones ofyn am ysgrifenydd llawfer, fod digon wedi ei brofi eis- oes i gyfiawnhan eu dyfarniad, felly nid 'easo J yn myned yn ei erbyn by default' oedd, ond yr oedd y dyfarniad ar yr hyn a, brofwyd. Gwir fod gan- ddynt, meddant hwy, ddwy adran arall o dystiol- aethau, sef y rhai 'a ddarllenwycl iddo, a rhai ni wybu efe beth oeddynt. Ond sy'lwer, dywedwyd fod digon wedi ei brofi eisoes, fod pethau echrydus wedi eu profi yn ei erbyn. Felly dyfarnwyd ef yn euog o bechodau echrydus ar dystiolaeth pump 0 ddynion, oblegid nis geUir dweyd fod dim wedi ei brofi ond tystiolaethau y tystion y cafodd efe eu gwynebu. Heb fyned i fanylion, y mae genyf y rhesymau cryfaf dros gredu, y rhai a, afiwn eu rhoddi yma pe byddai hamdden, nad yw tystiol- aethau y pump yn gyfryw ag y buasai unrhyw farn- wr yn rhodcli un dyfarniad difrifol i orphwys arn- ynt. Erbyn hyn tystir fod Mr. Jones yn gwybod y cyhuddiadau i'w erbyn. Wel, os hyn yw yr achos i'w erbyn, rbaidl iddo syrthio i'r llawr, ac iddo yntau gael ei -adferyd; ond amlwg yw erbyn hyn fod y pwyllgor yn dibynu ar yr oil, yr hyn a wyr Mr. Jones, a'r hyn na wyr efe. Dyweder fod 12eg o 'counts' yn ei erbyn, ac yntau yn gwybod cliwech, a ellir dweyd ei fod yh gwybod y tyst- iolaethau yn ei erbyn heb wybod y clnvech araJl ? Gofyna Mr. John Morgan am brawf fod y pwyll- gor wedi myned i eithafion i chwilio am dystiol- aetha,u. Onid oes gan Mr. John Morgan lygaid i weled ? Mae genyf awydd dymuno yn ngeiriau. y profrwyd, Agor "ygaid y llanc.' Onid yw taith y ddau weinidog i Blaenau Ffes- tiniog ar neges neilldfuol, ao hefyd sylfaenu un o'r cyhuddiadau mwyaf difrifol 0 anfoesokleb a ellir roddiyn erbyn dyn ar dystiola,eth o'r fath. yn debyg .iawn i hyn; ac os gwir a glywir, mae y pethau echrydus yn cael eu taflu dros y bwrdd yn awr. Wele engraifft o anallu Mr. John Morgan i dreiddio. at gnewyllyn y tystiolaethau. Ysgrifen- odd amryw weithiaui i ddweyd fod Mr. W. 0. Jones yn cyhuddb y pwyllgor 0 fod wedi ffugio tystiol- aethau; ac y mae Mr. Morgan yn briodol yn galw hwn yn gyhuddiad difrifol; ond erbyn sylwi yn fanwl, mae hyd yn nod hwn yn codi yn fwy o lnvio na dim arall: feallai mai desgrifiad rhy gryf ydyw o r hyn a gymerodd Ie. Rhoddaf ef mewn iaith gyffredin a dideimlad. Tyst neillduol, feallai y prif dyst, mewn rhyw le ac ar ryw aimser, ymddtengys mai nid gerbron y pwyllgor, yn rhoddi tystiolaeth; ac y mae seiliau, dros gredu mai gwrthod dyfod ger- bron y pwyllgor a wnaeth, ac o bosibl mai ato OIf y cyfeiria 'E.J.' yn y rhifyn hwn o'r GOLEUAD, fel y prif dyst yn gwrthod dyfod ymla.en i ail adrodd ei dystioilaedi. Ond er na, ddaeth efe ymlaen, clar- llenwyd ei dystiolaeth i Mr. W. 0. Jones heb eg- luro yr anigylchiadau dan ba. rai. y rhoddwyd hwynt. Mae Mr. Jones yn gaJw hyn yn ffugio tystiolaeth- au, ac mewn rhyw ystyr y mae yn anhawdd dweyd ei fod yn anghywir; ond yn yr ymchwiliad, ceir gweled, mi gredaf,- miai y gwalianiaeth. yn y dull o tegluro'r safle sydd yma, yn fwy na dim arall, a'r ddwy-blaid yn llafurio, dan deimladau cynhyrfus. Nid adeg yw hon i fanylu ar y dull o frawddegui, yn hytrach yr hyn sydd eisieu ydyw cael allan y ffeithiau noetliion a. dim arall. ('2) Cyhudda Mr. "John Morgan fi ae era,ill o gym- haru y mater hwn a, mater gwladol. Mae cof Mr. Morgan yn ddiffygiol iawn; fea'dai fod1 ei aiddgar- wch dros anrhydedd y Cyfuindeb wedi niweidio ei gof. Onid efe ei hun gyfeiriodd at lys barn gyntaf wrth gondemnio gwa,ith yr eglwys hon. Ceisia Mr. John Morgan dywyllu cyngor gyda, manylion; mae pob achos yn rhinweddol yn sub-judice,' tra y bydd y dyfarniad terfynol heb ei roddi, ac y mae hwn felly yn awr, gan fod pawb yn cytuno fod yn rhaid cael ail ymchwiliad. Ond meddai Mr. John Morgan: Nid oes fanvir tebygrwydd ynddynt." Nac oes, ysywaeth, gresyn na fuasai rhagor o debyg- rwydd. Eto, "Rhaid i bob apel gael ei garioi allan mewn llys gwladol yn ol rheolau y llys, ac nid oes hawl gan yr un apelydd i osod i lawr delerau ar ba rai y gwna apelio." Mae hyn yn gywir mor bell ag y mae yn myned; ond nid oes gan y rhai yr apelir yn eu herbyn liawl i osod i lawr eu telerau. Mae yn eg'u.r fed pwyllgor Lerpwl drwy y Cyfarfod Misol yn apelio yn erbyn apel Mr. W. O. Jones, ao wrth wneyd yn awgrymu teleraui neillduol. Rhoddi yr Iioll achos o'r dechreu gerbron yn ol rlieolau y Gymdeithasfa, Mae hyn eto yn briod- ol, os nad yw y pwyllgor yn 'cyfeirio at ryw ym- chwiliad dirgel dan reoIau y Gymd'eithasfa. Mae saitii o reclau'r apel yn y Biwyddiadur,' ac nid oes yr un awgrym ynddynt fod eu gweinyddiad i fod yn ddirgel. Os bu yr ymcliwiliadau yn ddjrgel hyd yma, yr oedd hyny am fod yr apelydd yn cydsymo ag aelodau y pwyllgor, mai dyna. oedd oreu oftd paii y mae y cyhuddiedig; a'r oondemniedig yn gwaeddi yn groch am i'r pwyllgor gyhoeddi ei bech- odau a'r tystiolaethau, mae pob rheiswm yn dweyd y dylicl gwneyd, ac nis gall dim fod yn erbyn, ond fod eraill wedi boddloni ar weinydcliad dirgel- Cwyna Mr. John Morgan ein bod. yn credu Mr- Jones ac nid y pwyllgor. Nid oes sail i'r gwyn, oblegid nid yw y pwyllgor yn dweyd dim, ac y yn gwrthod ad daw dweyd dim., Dyweded y pwyll- gor yr oil sydd ganddynt allan, ac yna bydd rhyw sail i'r gwyn os na chredir hwynt. Dywedai un 0 brif flaenoriaicl y Gogledd yn fuan ar ol i Mr. Jones ddechreu ysgrifenu, mai gwell fuasai iddo ddistewi, gan mai yr unig beth i wneyd ag ef fuasai cyhoeddi y cwbl, a byddai diwedd am dano, ac ni feddyliaia ina,u unwaith nad felly yr oedd. Nid oes dim yn fwy chwithig na gweled y cyhuddedig yn gofyn am weinydcliad agored 0'1" cyfreithiau, a'r pwyllgor yn dychrynu rhag hyny. Mae Mr. John Morgan yn erbyn caniatau apd hyd nes i Mr. Jones brofi ei gyhuddiadau. Atolwg, pa fodd y gall Mr. Jones brofi ei gyhuddiafdau heb ryw lys i fyiled iddo i wrleyd P ac nis gellir gwneyd hyny mewn un llys ond Ily's yr apel; ao yn y Uys hwnw ceir gweled pa un ai gwir ai gau y cyhuddiad- au. Gwna Mr. Jones yn iawn i ddal yn syml at yr apel. Pe buasai rhai yn cael eu ffordd, ni buasai son ond ychydig am yr hyn a gymerodd le yn y pwyllgor cyntaf, a deuid a, phethau eraill, megis y pethau sydd yn gwasgu cymaint ar feddwl Mr- John Morgan, gan adael heibio wir achos y ddis- gyblaeth. Yr apel yn gyntaf, a dim ond yr apel, a'r dyfarniad ar hono, ac wedi hyny gellir codi u- rhyw gwyn arall, fel yn erbyn pob gweinidog, ull- rhyw adeg yn ol rheolau y Cyfundeb. Credaf Y bydd penderfynu'r apel yn arweiniad i benderfynU yr holl achos. (3) Beia Mr. John Morgan yr eglwys hon ain basio ei phenderfyniad, ac am ei anfon i newydd- iadaur neillduol. Wele efe yn anghywir eto- NIyfi, a niyfi yn unig, oedd gyfrifol am anfon y penderfyniadau i'r Cymro. I'r Cyfarfod Misol yr anfon odd yr eglwys hwy lit..Ceisia Mr. John Mor- gan bigo ffirae fach gyda. mi yn bersonol, ac a'ym- laen i egluro ei safle bersonol ei hun. Nid oes raid iddo, mae pawb yn ei ddeall. Nid yw efe ond enw i mi, ao nis gallaf finau fod ond enw iddo yntau. Mae yn gweled yn af rosy mol iawn i eglwys ag y bu Mr. Jones yn weinidog cymeradwy arni, ac yn perthyn i'x un Gymdeithasfa ag, eglwys Chatham Street, i ofyn am ai'l ymchwiliad, tra nad yw yn gweled dim yn anmhriodol i un o'i fath ef, ymhen arall y Dywysogaeth, ao heb fod yn aelod o'r Gym" deithasfa o gwbl, i ruthro i ymosod ar ddyn mewtt rhan arall or Dywysogaeth ag sydd yn ceisio* axn- dd-iffyli ei gymeriad a ehael prawf agored. Ond 111 buaswn yn cwyno fod yn rhaid i'r pwyllgor wrth amddiffynydd o Gaerdydd, pe buasai yn anjddiffyn- iad ar ol ei gael yn deilwng o'r Cyfundeb. Yr eiddoch yn gywir, Bro Daw el, WILLIAM EVANS, Waenfawr.

ACHOS CHATHAM STREET. AT OLYGYDD Y GOLEUAD. Syr,-—Ychydig iawn o'r pethauj a ysgrifenir gan bleidwyr Mr. W. 0. Jones: sydd yn werth sylw 0 gwbl, llawer 13ai 0 honynt sydd a dim ynddynt, ag unrhyw berygl idclynt niweidio gwirionedd yn 7 pen draw; ond y mae y pethau a haerir a'r dull a'r ysbryd ymha rai yr ysgrifenant, ynddo ei hun yn cldigon i'r dosbarth meddylgar a chraff ymhlith y werin i brofi fod eu hachos yn bwdr neillduol, ac Y mae y werin yn adnabodl camflas fel rheol, er y g,aH fod excitement' y foment yn peri iddynt i raddatt anghofio eu hunain ond er hyny y mae dirgel ddyn y galon yn tyst,:o i'r hyn sydd wir a chyfiawn, ac y mae y gwirionedd yn sicr o pruchafiaeth yn y Pell draw. Ond yn nglia,no 1 yr holl ysbwriel a anfonir ganddynt i'r wasg, y mae ainbell, beth a honant ffaith,' end eu credu fel "hard facts," a'u tuedd 1 ffaith, end eu credu fel "hard facts," a'u tuedd 1 ddylanwadu yn niweidio! ar yr achos fel1 ag y wa? mewn gwirionedd. Y mae braidd yn syndod dynion sydd yn eglur yn meddu gaiilu. i weled pe cymerent ychydig dlrafferth i ymholi' a ydyw 011 lioniadau yn gywir, yn gwneyd yr haeriadau. hyn hob un ymgais i brofi eu dilysrwydd. Ceir un go'" hebydd unwaith a clwywaith yn dweyd: Mae un y i ffaith ymhlith am,ryw erairll mewn cysylltiad a'r achos poenus hwn, sydd yn llefaru cyfrolau o blald y Parch. W. O. Jones, B.A., ydyw fod yr eglwys yn Chatham Street, sydd yn rhifo dros bedwar cant o aelodau, oddieithr rhyw ugain neu bump-ar' hugain, yn dal etii gafael yn dyn yn Mr. Jones; ,a]C, y mae ei wrthwynebwyr yno yn c:aell eu gwneyd 1 fyny o ddau neu dri blaienor sydid wedi anfarwoli eu hunain am byth bellach, ag ychydig eraill, ac y» eu plith Bron Eppynt, yr 'Herald, &c., &c. Fe y gwelir uchod, haem, yr ysgrifenydd uchod fod y ffaith a noda yn siarad cyfrolau o blaid Mr. Jones o ganlyniadi, deuwn i'r casgliad, os nad ydyw y peth yn ffaith, fod y gw'rthgyferbyniol yn cymeryd lie, a bod y cyfrolau yn llefaru yn ei erbyn.. mae yn llawn bryd i'r wlad gael gwybod y gwirion- edd am sefyllfa eglwys Cliatham Street ynglyn a r ffaith henedig: uchod. Yn lie daut neu dri o flaenor- iaid, fel mater 01 ffaith, y mae pedwar wedi bod, ac yn bod yn groes eu barn i Mr. Jones o'r dech- reuad, ac y maent yn parhau felly hyd heddyw, y mae yn anhawdd genym gredu nad ydyw ysgrlf~ enydd y ddau neu dri" yn hollol wybyddus o r ffaith. Y mae wedi cyhoeddi ar goed( £ gwlad mai ugain neiu bump-ar-hugain ydyw yr oil yn erbyn; yr ydym ninau yn gwneyd! yr un mor gyhoeddus