Baner ac Amserau Cymru

PENTRELLYN-Y-CYMMER, GER CERYG-Y-DRUIDION. ACOR YSCOL NEWYDD. AREITHIAU CAN SYR HERBERT ROBERTS, A.S., AC ERA ILL. Diwrnod lied hwysig yn hanc-s ardal dawel Pentreliyn-y-cymmer oedd dydd lau diwedd- af, o blegid dyna'r pryd yr agonvyù ysgol ddyddiol yn y fangre unig hon y tro cyntai erioed. Avd yn hyn arferai plant y fro fyn- ed i Lanfiliangel Glyn Aiytyr, neu Geryg-y- druidion, am addysg—y nnitt le a'r liall ctros dair milldir o bellder dros wiad anhygyrch ddigon. Yn y gauaf tasg gethin i'r planters oedd ymgiprin a gwynt a gwlaw ar eu teith- iau i ymofyn addysg. Beilach, y mae ysgol ddillyn wedi ei chocii yn y pentref, ar gyn- lluniau diweddaraf sefydliadau o'r tath. Bydd yn galfaeliad digymmysg i'r gymmyd- ügacth, ac mae'n ddiau v gwerthfawrogir hi gan y preswylwyr. Heb fod neppeil o'r man y codwyd yr ysgol y mae "fynnonell gwaith dwfr newydd Birkenhead. Mae nifer iiosog o bobl yn gwoithio ar yr anturiaeth hon; a c-han v cedwir eraill yno ar ol gorphclliad y gwaith, bydd yr ysgol at wasanaeth plant y rhai hyny, hefyd. Saif yr ysgol ar ran o fform y Ty Gn-yn, eiddo Mr. A. O. Evans, cyfroithiwr, Din- bych, yr hwn. gyda'i haelioni arferol, a rodd- odd y tir angenrheidiol at yr amcan am bris isel iawn. Cpdwyd hi gan Bwyllgor Addysg sir Ddinbych, gyda chynnorthwy Corphoraeth Birkenhead, a Y mae y' ddi le i drigain a dog o blant. Y cynllunydd ydoedd Mr. Walter Wiles, pen saer y sir. ac adeiladwvd hi dan ei gyfanvyddvd a'i arol- ygiaetli ct. Daeth cynnuiliad da vnghyd dydd Iau i'r serernoni i.goi-iadol, vrliciiia gyflawnwyd gan yr aelod seneddol dros y rhan hon o'r sir—Syr Herbert Roberts, Bar- wnig, yr hwn. hefyd, a lywyddai ar yr am- gylchiad. Gydag ef ar v llwyfan yr oedd Mr. W. G. Dodd (cadeirydd Pwyllgor Addysg y sir), a Mrs. Dodd; Mr. Chrktmas Jones (cadeirydd Cynshor Sir Ddinbych) Maer Bir- kenhead (yr Ile,.zadil,. Mr. Jolin Allen (aelod o'r Cynghor Sir); Miss Gee, Dinbych (aelod o'r Pwyllgor Addysg), Mr. Parkin (peiriannydd lleol y Gwaith Dwfr), a Parkin; Mri. J. C. Davies, M.A.. ac R. T. Jones (Cvfarwyddwyr Addysg sir Ddinbych a Birkenhead), Mr. Walter Wiles, v cynllun- ydd, &c., etc. Yn mysg eraill, yr oedd hefyd yn bresennol:—ZNliss Parry, Eryl, Dinbych; Dr. Isaac, Ceryg Rheit.l#or v Ceryg, a Mn- Evans; Mri. Bird (cenhadwr), Thc-s. Ellis (Llangwm) J. Stephen Jones, ac Edward Jones (aelodau o'r Cynghor Sir), :0" J. Hughes, W. D. Jones, J. W. Jones (Gla's- fryn). Edwards (Llanlfhangel). Wm. Prit- chard (Hafod-y-maidd), Tom Owen, Ceryg; Mr. a Mrs. Joseph Owen, Ceryg; Bob Parry, Wm. Hughes, Brynblcxlan W. Sturges Jones (Ceryg), yr hwn a haentiodd ac a liwiodd yr ysgol; Mr. Saunders, y prifathraw, a' i gyn-t northwvwyr y Mk^es Roberts, &c., &e. Derbvniwyd ymddvheuron o lierwydd ab- sennoldeh oldi wrtli y Cvrnol. Mainwaring. v Parcli. J. l'ivli Jones (CervgV Mri. J. R. Owen (Dinbych), W. J. Williams, a T. Rogers Jones (Llanrwst), W. Jones Ellis _wm), Fdw-,i,d (Bi-ymbo), Parker Davies (Abcrtrele), &c. I Addysg yn y V/iarf. Wedi canu Hen Wlad fy Xhaclau,' caed araetn laiioroi o'r gadair gan Syr hercn Holert6, yr Hwn deitliiodd yn arbenig o 1.111- da.1 1 ioii yn bresennol. Er fod y hyn. eb efe, yn llawn o helbul,, a'j feddwl et, let pawb arall, yn bryderus ynghylch y rhy- fel. nui oedd hyny yn lleihau el ble^er 0 fod yu bresennol i gjvfarfod cynnifer o gyfeillion —hen ac ieuaingc. Digwyddodd 11awer tro ar fyd er pan etliolwyd ef yn aelod seneddol chwarter canrif yn oil ac er fod pethau ar hyn o bryd yn edrycli yn bur gymmylog, er hyny, wrth gymmeryd golwg eang ar y sefyllfa, credai ef fod y Deyrnas Gyfunol yn myned rhagddi drwy heulwen ac ystorm (cym.). Credai fod hyny yn wir, hefyd, am Gymiu, ac ni bu mwy o gynnydd mewn dim nag mewn addysg. Os cymmherid Cymru a'r hyn ydoedd hanner canrif yn ol, gwelid y cyn- nydd yn nifer yr ysgolion, natur yr adeilad- au, trefniadau a darpariadau addysg, a syn- iadau y hob I am yr hyn oc<id addysg (eym.). Yr oedd y syniadau hyny wedi eangu yn ddirfawr/ ac yr oedd yr ysgol newydd, hartld. a chyfleu,s a agorid y diwrnod hwn vn esampl amlwg o hyn (cym.). Cynnygiai rhai ystyr- iaethau eu hunain i'w feddwl ef ar yr ach- lysur hwn :-laf, Y TI-litii fod Awdurdod Addysg sir Ddinbych, dan arweiniad doeth Mr. Dodd, wedi oydnabod hawl ardaloedd gwledig 1 fantekion addysg yn eu ffurf oreu (clywch) yn ail, fod yr y-sgcl hon yn brawf o ddyddordeb yr ardalwyr mewn addysg (cym.). Dyna un o ammodau hanfodol llwyddiant addysg—dvddordeb y wlad, neu ymdeimlad o gyfriioldeb newyn a syched am wybodaeth i'r plant, ac fel canlvniad i hynv, parch a. chefnogaeth i swydd a llafur yr ath- rawon, Nis geliid pwy:deisio yn ormodol yr angen o ddwyn pothau goreu addysg i afael plant ardaloedd gwledig (cym.). Y ffaith oedd. fod athrylith a phersonoliaeth, gallu meddyliol a chymvneriadau dvlanwadol, wedi dyfod i raddau helaeth, nid o'r drpf a'r ddinas, ond o'r wlad. Yr oedd rhywbeth yn awyr glir y bryniau—tawelwch. prydferthweh ar arddorchr.wgrv. ydd v wlad—yn tueddu at gynnvrchu cymmeriadau felly. Yr oedd haues a phrofiad yn dysgu mai eartreft gwlcdig fagodd gewri v wind (cym.). 0 Lan- gernyw dawel v caed Svr Henry Jones, gwr oedd yn adnabyddus drwy Ewrop bonbwy- gilydd"; pwy, heh-d, heddyw a safai yn rhes flaenaf gwleidyddwvr, ac oedd hefvd yn un o'r galluoodd crvfaf vn y bvd—neb 11ai na Changhellor y Trysorlvs, vr hwn a ddygwyd i fvny, nid yn y dreif, eitlir mewn pentref byehan yn sir Caernarfon (uchel gym.). Ac fellv. v gpHid dyweyd hefvd am cqwri y pul, pnd-dynicn fu yn offervnau i ffurfio bywvd Cvmru Sydd—o'r wlad y caed hwvnt. Os fellv, beth oe(l,-] vn canivii? Hvn—y ddyleckwydd o roddi poh mantais addytsg- awl i blant y wlad (clywch). Ond nid oedd dwyn trysorau addysg i gyrhaedd pianfc y wlad yn ddigon; rhaid oedd i'r Llywodraefh estyn llaw cydymdeimlad a chefnogaeth i'r wlad fel ag i fod ei TnnvvU.h ind'ui yn gyfryw ag a argybneddai y boblogaeth o'r fantais i aros yn v wlad—er enfhraifft. pr orvfbau corph ac iechvd, a dadblygu gallu m(\rlrh-liol v ffenedl Beth, ntfohver. fvddai ar ol y Thyfel? Beth am vrhvfel ac addysg P Ar dorfyn J- cyffro yn Ewop. byddai ipobpeth wedi nev. id—Cvfandir Ewrop yn neii-ydd, Prydain yn newydd, Cymru yn newydd. Diflanai hen derfvnau ciliai peth- au pwysig o'r golwg, a chodai pethau new- ydd i'r amlwg. Hyderai ef y cymmerai un peth le o leiaf, sef, y byddai i'r aberth a'r hoen, y pryder a'r golled, fod yn foddion i gynnvrchu easineb dyfnach at ryfel, a dwyn pawb yn agosach at eu gilydd nag o'r blaen (cym.); peri idciynt ofyn, betii oedd gan grefydd Crist i'w dvwedyd ar hyn, ac mewn modd arbenig, beth fyddai lie a dvlanwad addysg yn y C'yfnod newydd oedd ar ym- i agor. Yn un peth, byddai raid trefnu gallu- oedd y gened] o blaid heddwch, ac un o'r elfenau pwysicaf ae amlycaf yn hyn ydoedd addysg. Tri gair mawr Llyfr y Gwr Doeth oeddynt— Doethinel), deall, acldyq, fyd y dyn a gaffo ddoethineb ac a ddysgo ddeall, canys gwell yw ei marsiandi- aeth hi na marsiandiaeth o arian, a'i chvn- nyrch hi sydd well nag aur coeth,' &c. Hir lioedl, cvfoeth, gogoniant, hyfrydwch, hcdd- wch—dyna ffrwythau yr hyn oedd gynnwys- edig mewn gwir addysg (cym.). A dyma yr arwvddair y dvmunai pf ei ysgrifenu mewn llythyrenau o aur ar ddrws ysgol Pentre- ilyn-v-e 'vniTii(,r-'Yi--n,,if,,iel n,,ewn pddy,sg, ac na olivine hi; cadw hi. oanvs dv fywyd di yw hi' (uchel gym.). Yn v«bryd y gair yna. bvdded i bob plentyn ddvsgu g'wersi bvwvd til fewn i-furiau vr ysgol y cai ef y fraint o'i hagor v dydd hwn (cvm.). Yna caed yobvdig eiriau (yan Yr Herbert yn Saesneg. I>ywedodd nad oedd Cvmru yn gwarafun cvflenwi trefi. mawr Lloegi- a. dwfr pur ei brvniau, fel moddion i grvfbau iechvd. pc adnewvddu ysbrvd v dinasoedd mnwrion. Ond (ldi(1 cf-fio fod Cvinm wedi rhoddi mwv rn defnvddiau mnterol i'r devrna'S a'r Ym- heredrneth, nid amr^en brwdfrydedd. (1, ch^mmvet. ac arwoinyddiaeth wleidvddol fvddai o fantais i'r sienedl yn v cvfaneoiT'h o boni (pvm. a cbwerthin). Dvmunai gwl- njibnd vr ardal i a Chorpboraetb Birkenhead am v dvddordeb mawr a gyyn- memsnnt. vn Ysgol Pent''ellvn-v-cymmer. a'r cvnno'-thwy a roddasant i'w hadeiladu (eym.). Araeth Mr. Dcdd. -1 Caed araeiii nyncd dciyuciorol gan Ilr. Douu, yn yr lloa y cynimeroud gipoiwg ar yr yniurecinoii a fu 1 isicraau \sgui yn y cwm- NN,ki iiivi).w. ir oedd son am dam, ebai e1, un miynedd ar ddeg yn ol, yn mheli eyri 1 gyniiun gwaitli dwrr isirkeniiead gael ei basio L rwy'i- ,senedd. ir oedd gwir angen am yr ysgol, o lierwydd tpellaer yr ysgolion eraill, a pnan ddecareuwya ar y gwaith civ.-ir, ac 1 gynnydd gymmeryd lie yn rhif y bobl- cgaetn, dyinhawvd yr angen. Hysbysodd Mr. Dodd fod Coi-piioi-aetii Bii-keiihead wedi cyfranu yn hael at y draui, ac na ddarfu idd- ynt ommedd, chwaith, I godi yr ygol yn y man y safai ar no (cym.). Sylwodd, hefyd, ar rai o'r anhawsderau a wynebai'r pwyllgor. Amcangyfrir y Pen Saer o'r draul o godi'r ysgol, a'i chwhlhau, oedd l,200p., end yr oedd y tender isaf a gaed oddi wrth ad- eiladwyr yn 1,650p, Llwyddodd Mr. Wiles i'w hadeiladu am l,250p.—40Up. o dan y cyn- nyg isaf (cym.). Cydnabyddodd Mr. Dodd gyda diolchgarwch y -cynnorthwy isylweddol a dderbyniwyd oddi ar law Mr. A. O. Evans, yr hwn fu yn haelionus iawn gyda'r tir y Isafai yr ysgol arllo-(eym.)-ac aeth yn mlaen i longyfarch y Pen Saer (Mr. Wiles) ar gwblhad gwaith mor ragorol, a thalodd warogaeth uehel, hefyd, i Mr. J. C. Davies, am ei lafur a'i vmdrech yn v mater. Wedi i Mr. Bob Parry ganu permillion, yn ol ei ddull medrus arferol, siaradwyd yn hyawdl £ an Faer Birkenhead, yr hwn a lon- gyfarchai v Pwyllgor Addysg, ynghyd a tiirigolion Pentrellyn-y-cymmer, ar orphen- iad a'deilad mor dra phrvdferth a phwrpasol. 0 ran ei sefyllfa, yn gystal a chadernid yr adeiladwaith, tra rhagorai ar yr ysgol bren a godwyd yn uwch i fyny'r dyffryn, a da fyddai g and do ef hyabysu Corphoraeth Bir- kenhead am eiriau caredig Syr Herbert Ro- berts. a'r amlygiadau o bleser a bai-ii-yd yn yr ardal gan orpheniad yr ysgol. Yr oedd y Gonphoraeth yn dra awyddus i wneyd yr hyn a allent i blant y Pentre, o blegid teiml- ent fod rhwym-;digaeth neillduol yn gorwedd nrnynt i dùarparJ mewn cvdweithrediad a'r Pwyllgor Addvsg, well cyfleusderau addysg yn y lie gwledig hwnw (cym.). Siaradwyd yn nesaf gan Mks Gee, Din- bych, -ar gais arbenig y cadeirydd. Dywed- odd iddi fod yn bresennol yn rnliob pwyllgor fu yn Mhentrellyn-y-cymmer ynglyn a'r ys- gol yn ystod y pum' neu chwe' blynedd di- weddaf. 0 ddeutti pedair blynedd yn ol addawodd—ar funyd gwan hwyrach—y caent ysgol yno, a byth er hyny bu yn hynod bryd- erus ei meddv/1 ynghylch y mater. Teimlai rwymedigaeth i wneyd ei goreu er ei fiicr- hau, ac fe wnaeth hyny (cym.). Yr oedd Svr Herbert Roberts eisoes wedi son am dri gair mawr Llyfr v Gwi- Doeth. Daeth i'w meddwl hithau dri gair mawr arall— Ffvdd, gobaith, cariad. Ac o'r tri hyn, ni fvddai vn aros wedi i'r credadyn gyrhaedd y nefoedd ond. un—cariad. Ar un adeg bu gan bobl Pentrellyn-y-cymmer obaith v caent ysgol; mewn amser tyfodd y gobaith hwnw i fod yn nydd v(, n t 1m, El"wn hyn yr oedd v gobaith a'r ff'ùd wedi dar- fod. ac wele'r ysgol wedi ei chodi (cym.). BeUach. nid oedd ond cariad i arcs—dy- ledswvdd yr athrawon i ddvsgn gwersi yf- brvdol, vn gystal a materol i'r plant, a chariad yn teyrnasu yn yr ys<^ol, a thrwy'r gymmydogaetb (cvm.). Aeth Miss Gee yn mlaen i roddi Uiaws o gvnghorion svml, ond tra phwrpasol. i'r plant, a therfynodd dmw ddywevd ei bod yn hynod awvddu'S • am lwyddiant yr vsgol. ac v cymmerai ddyddor- den ypddi tra lwdrlai trnv (ncbel gym.). Gan fod vn rhaid i'r endeirvdd ymadael cynnvcriwyd pleidlais o ddiolehgarweh cyn- nes iddo gan Mr. A. 0. Evans, ar ran pre- swvlwvr v Pentre. vn svstal ag ef ei bun. Eiliwyd pan Mr. Thomas Ellis, a chariwyd yn unfrvdol. Cvdnabyddwvcl y bieidlais yn fvr gan Svr Hovbert, yr hwn wed'vn a vmadawodd am J/undain. Yna cvmmerwvd y gndair gan Mr. DoJd, Yn nesaf caed nracth hyawdl gan Mr. Christmas Jones, yr hwn, wedi llongyfarch ardal y Pentre ar gaffaeliad yr ysgol, a dal- odd deyrnged uchel i Mr. J. C- Davies am ei fedr i'ca Cvfarwyddv.r Addysg y sir, ac effeithioirwydd ei waith yn mhob cysswllt o hono. Mr. J. C. Davies. yr hwn a aner^hodt] y cyfarfod nesaf, a gyfeiriodd at ^nwogion y I gymmydogacth, yil avbeBtg at Ellis Price, LI.!)., o Biasiolyn, Ysbyttv lfan, a'i fab, Thomas Price, ac, hefyd, Robert Price, o'r Gilar. Addysgwyd Ellk P' ice yn Nehaer- gnnmt, llo y enfodd y radd o Ll.D., ac o' ho'-wydd v fant^ll a wisgai o'r niw luvnvv yn rhinwedd ei radd adwnenid ef yn mhlith y werin fel Dr. C6ch.' Yr oedd yn un o gyn- nrvchiolwvr Caergrawnt. a. fuont mewn dadl a. Throgmorton, ac eraill o Brify-sgol Rhyd- ychain, yn 1532. ac enwogodd ei hun yn fawr ar yr amgylchiad. Yr oedd yn gyfaill mawr ag Iarll Leicester, a chredid ei fod ef a lieicester yn cyd-gynlhvyn i gael i'w medd- iant ran fawr o'r tiroedd eglwysig oedd wedi syrthio i hawl y goron trwy ddirymiad y mynachlogydd. Daeth i feduiant o faenor- iaeth Tir Ifau, a bu bywoliaeth eglwysig Llangwm, Llandrillo-yn-Rho«s. a Llanuwch- lyn, yn ei feddiant. Ei enw ef oedd y cynt- af o'r rhai yr anfonodd y Frenhines Eliza- beth atynt yn eu hawdurdodi i gynnal yr Eisteddfod Freiniol yn Nghaerwys, yn 1568. Bu bedair gwaith yn sirydd Dinbych, saith waith yn •sirydd Meirion, dwy waith yn sirydd Mon, ac unwaith yn sirydd Caernar- fon. Yr oedd yn ddyn mawr gyda'r beirdd, ac o bossibl yn fardd galluog ei bun. Cadwai lys agored i feirdd a cherddorion bob Gwyliau. Ganwyd Robert Price yn y Cilar, yn mhlwyf Ceryg-y-druidion, lonawr 14eg, 1653. Derbyniodd ei addvsg yn Ysgol Ram- madegol Gwreesam, a. Choleg loan, Caer- grawnt. Tua 1674 daeth yn efrydydd yn Lincoln's Inn, ac yn 1684 daeth yn Gyfreith- lwr Cyffredinol elms Ddeheudir Cymru; ac yn 1685 pennodwvd cf yn Recorder dros Faesyfed a. daeth yn raddol i enwogrwydd mawr fel dyn o farn aeddfed, a gwybodaeth a gallu cyfreithiol mawr. Ar esgyniad Gwilym III. i orsedd, efe a gollodd ei swydd- au o fod yn Gyfreithiwr Cy ff redinol Morgan- wg, ac ysgrifenydd trefol Caerloyw. a darfu i'r Brenin hwn roddi arglwyddiaethau Din- Irycli, Ial, a. Bromlield i un o'i ddilynwyr es- tronol. sef, George Bentink, Iarll Portland, a'i etifeddion, dros byth. Gwrthwynebodd Price hyn yn erwin, a dadleuai nad oedd gan y brenin hawl, yn ol y Bill of Rights,' i roddi ymaith ran o etifeddiaeth Tywysog Cymru, heb ganiatad neillduol y senedd. Ystyrid yr araeth yn gampwaith, a chy- hoeddwyd hi dan y teiti, Gloria Cambriae, or the speech of a bold Briton in Parlia- ment against a Dutch Prince of Wales.' X canlyniad fn, i rodd Iarll Portland gael ei tliynu yn ol, tra y dyrchafwyd Price i'r swydd o Farnwr v Llysoedd Cymreig. Bu yn aelod seneddol dros Welby o 1682-1702, a gwnaeth y Frenhines Anne ef yn un o Farnwyr y Trysorlvs (Court of Exchequer). Yn 1726 gwnaed ef yn un. o Farnwyr Llvs y Dadleuon Cyffredin (Court of Common Pleas). Bu farw yn 1732, yn 79 mlwydd oed, a chladdwyd ef yn Yarow, swydd Hen- frord. Adwaenid of yn ei ddydd fel un o farnwyr galluocaf a mwyaf dysgedig y deyrnas. Thomas Price, o Bias Iolyn, yd- oedd fab hynaf Dr. Ellis Roberts, a gry- bwyllwyd eisoes. Yr oedd o duedd wyllt ac anturiaethus. ac ennillodd lawer o fri ac enwogrwydd fel morwr—gwnaeth lawer o ymosodiadau beiddgar a llwyddiannus ar yr Yspaeniaicl, a bu o wasanaeth mawr i'w wlad yn adeg yr Armada. Yr oedd yn sirydd Caernarfon yn 1599. Y mae awdwr Her- aldry Displayed yn ei restru yn mhlrtli y pymtheg gwr bonheddig o sir Ddinbych a goleddasant lenyddiaeth Gymreig yn ystod- yr amser isel hwnw ami a ddilynodd ryfel Owain Glyndwr hvd deyrnasiad y Frenhines Elizabeth (uchel gym.). Ar gynnygiad Mr. Parkin, c eiliad Mr. J. Stephen Jones, pasiwyd pleidlaiis gynnes o ddiolehgarweh i'r siaradwyr. Cafwyd gair yn fyr gan Mr. David Jones, GwWnfa, Ceryg, ar v priodoldeb o godi'r ys- gol yn Mhentrellyn-y-cymmer, ac amlygodd ei feddhad fod hyny bellach wedi ei wneyd. Dygodd hyn y seremoni yn yr ysgol i der- fvniad. Wedi hyny darpnrwvd te i bawb yn fferm y Ty Gwyn. Gweinvddwyd wrth y bvrddau gan Mrs. Morris, Elorgareg; Mks Morris, Hafotty wen; "Miss Roberts. Tai'n v graig; Miss Roberts, T.n y Gilfaeb Mi.ss Roberts, Dinmael: Miss Jones, Hafcdlom; Mrs. Ro- berts, Dolechog: Mrs. Jones, Cefnygroes, a Miss Edwards. Pentredraw. Cvfansoddwvd y pennillion isod i'r am- gvlchiad T?r) Mr. Tom Owen, Ceryg, ond ni cliae cyfle i'w darUen:— Mae heddvw sain llawenydd Yn adsain yn mhob brvn. Gwawr addysg a gvrhaeddodd I'r pell encilion hvn Daw plant y mvnvdd beilach T'w hetifeddiaetb lawn— Pelvdra ar eu meddwl Wawl dvsg i lcvwi eu dawn. Aeth c-enedlaethau heibio A'u gwedd yn ddigon gwael, Heb weled ffordd dyrchafiad, Am nad oedd dvsg i'w gael Ond wele caed athrofa Yn nghyrion eitlin'r T)Iii-y" Diwvcwvr y mvnvddoedd A fegir ma mwy. Cofadail i Ddeffroad Addysgol Cymru yw Yr ysgol hon a choron Ar waith gwladgarwyr byw 0 fewn ei phvrth addysgir Ieuengctyd llawen fryd¡ Tra sisial-gan yr Alwen Ar geryg y vhyd. Tom Owen.

RHIWMATIC AC ANHWYLDEB Y KIDNEY. TRINIAETH RAD. Y mae vhiwmatic yn ganlyniad uric acid gvys.tals yn y llywethau a'r cyinmalau, effaith gormod o uric acid yn y cyfansoddiad, a'r acid hwn ydyw'r achos penaf o boen yn y cefn, lumbago, sciatica, gowt, annhreto y dwfr, careg, grafol, dropsi, diabetes, a Bright's disease. Y mae Tabledi Estoja, yn driniaetih effeith- iol a llwyddiannus ar gyfer hyn, ac wedi V,w(,!Il,p, Ilu o achosion, wedi i feddyginiaeth- fl" oraiil fetliu, yr hyn a gyfrif am y ffaith eu bod yn cyflym gymmeryd lie meddygin- iaethau "ar ol yr oes"—ydynt yn ami allaji o gyrliaedd pawb ojid y cyfoethog. Y mae nifer cyfy^gedig o foeses o Dabledi Estora yn eaftl ^u cynnyg yn rhad er profi eu bod yv* Dawn warantu eu disgrifiad-mood- jginiaeth onest at y Kidney am bris gonest, Is. lie. y bees o 40 o dabledi, neu 6 h(}(!? am 6s. Cyflenwir hwy gan y rhan fwyaf o ffervllwyr, Y mo y eynnyg hwn o un bocs llawn yn parhrtu mown grym i ddarllenwyr y Faner1 am clden.4 niwrnod o'r dyddiad hwn, ac ar yr ammod fod y rhybudd hwn yn oael ei dori allan a'i anfon gyda 3c. mewn stamps, onid I." fe anwybyddir y ceis- iadau; a'r amcan vdyw, diogelu rhag rhai nad oes arnynt angen am y cynny" g. Cyfeiriad—Estora Co.. 1*32, Cliaring Cross Road, London, W.S. Dydd Sul yr oedd Nanny Turner- un o denantiaid ATtlalydd Cholmondeley yn sir Gaer—yn dathlu &.r K12 mlwydd oed.

NOFELAU BYRRION. 1 I (GAN SEM PUW). I.-RHAMANT Y PIANO. PENNOD V. Yr Ofcdd y ffordd y cliriodd Wynn Tomos rai o'r dysglau yft warogaeth uchel i ddawn Morfudd yn eu paratoi mewn dull mor bur a blaSiis. Dichon, heh-d, fod a wnelo presennoldeb Ceren ,grv n lawer a maint ei archwaeth. Yr oedd eistedd yn ochr yr annwylaf yn y tir, a hynny yn Nhrem y Wawr, o bob- man, yn gwneud y bancar awengar yn brin ei drugaredd wrth y llu danteith- ion. Wir, Ceren, meddai Wynn, "chef ais i ffasiwn flas ar fy nnvyd er's talwm. Rhaid fod yr awyr o gwmpas Trem y Wawr yn dipyn iachach nag eiddo Beach View acw." Digon gwir, Wynn," atebai Ceren, ond mae'n amheus gen i y basa chi'n medru deyd hynny taaa nhad a mam yn eistedd un o bob ochor ichwi! Mae'r awyr yn newid y funud y mae nhw'n dau ar v scene,' a phan ddaw Solomon i'r golwg nid yw petha ronyn gwell." Ydi Solomon yn y tv, Ceren?" Faswn i'n synnu dim na bydd o cyn bo hir. Un fedar ddyfod ar yr adegau rhyfeddaf yw Solomon, ac er ei fod o yn Lerpwl heddyw, faswn i'n rhvfeddu dim na fvdd o yn Nhrem y Wawr cyn amser gwelv." Oes gvnno chi ofn Solomon, Wynn?" gofynnai Morfudd yn gellweir- us. Wei, wir, Morfudd. Fydd gen i ddim llai na'i ofn o weithia. Tydi o a minna ddim ar delernu da o gwbl ar ol helynt vr araith ddifvfvr honno. Boh tro y digwyddaf ddod ar ei draws ar ol hvnnv, y mae'n gwneud y srolwg mwy- af cibog arnaÍ ac os y caiff ddigon o ras i ddweyd Good morning,' neu Good night, wrthyf, 'rwy'n siwr v bydd vn treulio'r srweddill o'r diwrnod neu'r nos i alw ei hun yn ffwl, ac i vmdynghedu fy mhasio fel mudan y tro wedyn.' 1 Does gen i ddim llai nag ofn iddo. ddod yn ol heno. Wynn," sylwai Ceren wrth helrm Morfudd i nrlirio'r bwrdd. Na liidiwch. Fedar o ladd yr un ohonom. Does gen i ronyn o'i ofn. cof- iwch. Os bydd eisieu trin y gwr doeth yr wyf yn eithaf parod i'r.' gwaith." Edrychodd Ceren a Morfudd ar eu gilydd. Be tase chi'n mynd i ffraeo?" gof- ynnai Morfudd. <' Wel, nid v ni fasa'r cynta i wneud rhyw fusnes felly." Mae gyno fo dempar fel pupur," meddai Ceren. Ac mae gen innau lywodraeth ar fy hun." oedd ateb y cariadlanc. Yr oedd Morfudd am lywio pethau gorau allai. "Yda chi'n o dda am seboni, \Vynn'?" gófynnai gyda wine gyfrwys ar ei chwaer. Mae pob bardd yn medru hynny, Morfudd. A chyn byth y caf siawns am Gadair yr Eisteddfod Genhedlaethol mae'n rhaid i mi ymberffeithio yn y ddawn sebonyddol." Welso chi ysgrif Solomon yn y County Torch, ar Ofergoelion Vi Cymru. 1?" Beth sydd a wnelo hynny a modd- ion y sebon meddai?" Llawer iawn, Wynn," meddai Cer- en cvn i'w chwaer gael ateb. Disewvl imi seboni honno yda chi; mae'n debyg ?" i « le." Y fo gwnaeth hi, hefyd?' Hitiwch chi befo hynny. Wynn-ei seboni svdd eisieu hvd yn oed tasa Solo- mon wedi ei gwneud ei hun!" Wel, arhoswch chi am funud. Bhai garw yda chi'ch dwy, hefyd. Dwedwch V chi rwan, tasa chi'n mynd i seboni'r ys- grif, pa ffordd y basa chi'n mynd o'i chwmpas?" O, wel," meddai Ceren, "rhowch chi bwyslais ar style,' ac originality yr ysgrif o flaen dim bvd arall--dyns eiriau mawr Solomon. Mae o'n tvbio mai style ac originality vw teyr- nas nefoedd pob lienor. Raid inni ddim dweyd rhagor. Y mae gair yn ddicron i call. Nid oes angen dweyd wrth fardd TT,t!" meddai Morfudd yn sydyn. Beth sydd?" gofvnnai ei chwaer. Dim ateb, ond gwrando. O'r annwyl!" gwaeddai Ceren, dyna gloch y drws ffrynt yn mynd. Nid Solomon sydd yna, achos drwy'r cefn y bydd o'n dwad bob amser. Rwy'n siwr mae nhad a mam sy'n dod yn ol yn gvnnar. Wel, wel, dvma ni wedi'n dal fel llvsrod mewn trap. Be wnawn i? Dwad rhywbath, Morfudd, yn lie. sbio fel clochydd. Dyna'r hen gloch yna eto." Rliedwch chi i 'study' Coren,. Wynn, meddai Morfudd yn frysiog, hvd nes v bydd papeth yn glir ichwi fynd allan heb i neb ddeall eich bod yma. Sut y bydd bosib' iddo wybod fod pobman yn glir?" meddai Ceren gan felltithio fJWn y gloch bob yn ail..