Y Rhedegydd

I At ein Gohebwyr. Wedi eu cysodi, i ymddangos y tronesaf, llyth- yrau Nemo, Crwydryn, a J. Humphreys, Penrhyn. Carwr Heddwch.—Y mae eich sylwadau ar y Wersyllfa Filwrol yn un lied hallt, ond caiff ymddangos wedi tynu rhai o'i ddanedd a thrimio mymryn ar ei ewinedd.

I NODIADAU WYTHNOSOL I Diwedd y Senedd-dymor. I Ddoe, ddydd Mercher, daeth diwedd y Senedd-dymor, ac ymwasgarodd aelodau Ty'r Cyffredin a Thy'r Arglwyddi am rai misoedd. Er fod yr Wrthblaid yn Nhy'r Cyffredin wedi arfer ei gallu hyd yr eithaf i dreulio amser yn ofer gyda'r unig amcan o rwystro'r Llywodraeth rhag gwneyd ygwaith yr oedd hi wedi rhoddi ei llaw iddo a'r wlad yn galw am dano, ac er fod Ty yr Arglwyddi wedi gwneyd yn ofer gryn lawer o waith Cynrychiolwyr y Bobl, mae mwy na haner cant o gyfreithiau newyddion wedi eu gosod ar ddeddf-lyfr y -v lad. Mae'n wir mae cyd- marol ddibwys ydyw y rhan fwyaf o honynt, ond y mae nid ychydig o honynt yn gyf- reithiau trwy weinyddiad y rhai y daw, fel y Credwn, fantais a budd sylweddol iawn i'r deyrnas. Dau fesur o bwysigrwydd eith- riadol i fasnach y deyrnas ydyw'r Mesur Llongwriaeth a'r Mesur Breintiol, y naill a'r llall o'r rhai a aethant drwy Dy'r Cyffredin dan ofal Mr. Lloyd George. Gwnaeth ef ei waith gyda medrusrwydd a gydnabyddir nid gan ei gyfeillion Rhyddfrydol yn unig ond gan ei wrthwynebwyr Toriaidd hefyd, yn ac oddiallan i Dy'r Cyffredin. Cafwyd y gwr y mynai rhai edrych arnofel dyn eithafol, yn rhagori mewn gallu ymosodol ond yn ddi- ffygiol mewn pwyll a chyngor, yn barod i wrando ar reswm gan bwy bynag y'i traeth- id ac i dderbyn awgrymiadau a gwerth ynddynt o ba le bynag y deuant. Y canlyn- iad ydyw ei fod wedi cadarnhau ei nerth yn fawr yn y senedd ac y cydnabyddir ar bob Haw na fu ei gyffelyb fel Llywydd Bwrdd Masnach yn ngof neb sydd yn fyw. Safai yn rheng flaenaf gwleidyddwyr o'r blaen; yn awr y mae trwy gydsydiad cyffredinol yn sefyl) yn uchel ymhlith gwladweinyddion y dydd. 0 herwydd hyn mae gan Gymru gyfan achos i lawenychu. Mae Mr. Haldane yntau wedi dyfod i fyny a disgwyliadau penaf ei edmygwyr. Nid ydym am gymer- yd arnom ein bod yn deall Mesnr y Fyddin a ddygwyd ganddo gerbron y Senedd. Ychydig iawn o aelodau'r Senedd oedd yn deall-y rhaijhyny ag y mae neu y bu cys- ylltiad rhyngddynt a'r fyddin. Ond yr oedd yn hollol amlwg fod Mr. Haldane wedi cym- eryd traffcrth fawr i'w ddeall drwyddo draw a'l fod wedi meistroli ei fanylion lleiaf. Dangoswyd hyn gan ei barodrwydd hynod i ateb pa gwestiwn bynag a ofynid iddo a chan y rhwyddineb gyda'r hwn y troai y byrddau ar ei feirniaid. Yn wir, y gwyn a ddygir yn ei erbyn gan rai ydyw ei fod yn gwybod gor- mod. Gwnaeth Mr. Asquith waith rhagorol efo'i gyllideb-gwell gwaitbnag a ddisgwyliai neb iddo ei wneyd yn yr amgylchiadau yr oedd ynddynt. Gellir bwrw, er hyny, nad yw y gwaith da y mae wedi ei wneyd yn ddim amgen na pharotoad ar gyfer gwaith gwell a wna y flwyddyn nesaf. Y mae ei allu tu hwnt i bob amheuaeth heblaw hyny, mae ganddo uchelgais a bair iddo drethu'r gallu hwnw hyd yr eithaf er mwyn rhagori fel Canghellydd y Trysorlys. Yn ngwyneb y ffaith fod Syr Henry Campbell-Bannerman yn myn'd yn henafgwr ymhlith gwyr," bydd yn rhaid wrth Olynydd iddo fel ar- weinydd Ty'r Cyffredin, ac y mae Mr. Asquith yn gyflym iawn yn cymhwyso'i hun i gymeryd y lie hwnw. Teimla Cymru ddyddordeb neillduol yn Mr. Reginald Mc Kenna, Llywydd B\v;dd Addysg,ac y mae ei Uvyddiant hyd yn hyn yn foddhaol hollol. Mae'n deall ei waith yn dda mae'n barod, iawn mewn dadl ac ) n gleddyfwr nad gwiw I i'w wrthwynebydd ei ddiystyru. Ei beryg! ydyw bod yn rhy ymosodol. Tuedda ei ddull o ateb rhai cwestiynau a roddir iddo i gyffroi yspryd ei holwyr ac i chwervvi eu teimladau tuag ato. Rhaid iddo gadw gwyl- iadwriaeth arno ei hun yn y peth yma os myn fod yn wir lwyddianus fel un o Weini- dogion v Goron. Da y gwna i ddysgu oddi- wrth Mr. Lloyd-George. O'r tu allan i'r Cyfringylch y gwr mwyaf amlwg ydyw Mr. Winston Churchill. Trwy weithgarwch a medr, mae'n gwneyd yr hyn a wnaeth Mr. Chamberlain o'i flaen-yn cadw Swyddfa'r Trefedigaethau yn y golwg. Arglwydd Elgin ydyw Ysgrifenydd y Trefedigaethau, ond y mae yn sefyll megis yn nghysgod yr Is-ysgrifenydd Mr. Winston Churchill sydd yn y golwg. Yn ddiweddar gwnaed ef yn aelod o'r Cyfrin-Gyngor gellir cymeryd fel awgrym y chwanegir ef at y Cyfringylch (Cabinet) gynted ag y bydd hyny yn bosibl. Hyfryd yw deall fod Syr Henry Campbell- Bannerman yn llawn gymaint ei ddylanwad a'i fod mor gymeradwy a hoff gan ei blaid ar ddiwedd ag ydoedd ar ddechreu y Senedd- dymor. Ni ellir dywedyd mwy na hyn. Mae'r blaid yn credu ynddo a'i holl galon teimladau agos bob un o'i haelodau ymlyn- iad personol wrtho. Nis gall ei wrthwyneb- wyr ei gasau, ond y maent yn gorfod ei ofni. .4811.-

Gwrthod Dau a derbyn Dau. Taflodd Ty'r Arglwyddi allan ddau fesur o gry n bwysigrwydd-y ddau yn dal perth- ynas a Scotland. Mesur' a'i ddyben i aml- hau man dyddynod oedd y naill ac i sefydlu mewn rhan o'r wlad hono Lysoedd Sirol nid anhebyg i'r rhai sydd yn yr Iwerddon. Mesur i adbrisio tir oedd y llall. Gwrthod- wyd hwnw ar gynygiad Arglwydd Robertson mewn araeth eithafol o Doriaidd. Gweddus ynddo fuasai ymgadw rhag cymeryd rhan mewn dadl ar gwestiwn oedd wedi ei wneyd yn fater plaid, oblegid y mae yn derbyn X6000 fel cyflog am wasanaethu fel barnwr yn y Llys uchaf (sef Ty yr Arglwyddi). Ond efe a arweiniodd lu y Toriaid yn erbyn y mesur yma pleidleisiodd 118 yn erbyn ei ail-ddarllen tra nad oedd ond 31 dros wneyd hyny. Pan gafodd yr Arglwyddi Fesur Tyddynod Cymru a Lloegr dan eu dwylaw gwnaethant ynddo amryw gyfnewidiadau a alwent yn welliantau, ond pan dychwelwyd ef vn ei gyflwr "diwygedig" i Dy'r Cyff- rtdin anghytunwyd a'r gwelliantau i gyd o'r bron. Yna daeth yr amser i'r Arglwyddi ail-ystyried y mesur. Bu i Arglwydd Carrington ar ran y Llywodraeth eu hysbysu fod yn well ganddi heb i'r mesur basio o gwbl na phasio wedi ei andwyo gan rai o'r gwelliantau a gymerwyd gan fwyafrif yr Arglwyddi. Yr oedd wedi ysgrifenu yr araeth fer yn yr hon y dywedodd hyn, a darllenodd hi bob gair gyda phwyslais ac mewn ton a wnaeth argraph ddofn ar feddyliau y Toriaid eisteddent gyferbyn ag ef. Y diwedd fu iddynt roddi ffordd i Dy'r Cyffredin ar bob pwynt ond un. Anfonwyd y mesur yr ail waith i Dy'r Cyffredin wedi ei newid mewn un peth pwysig, ond dych- welwyd ef yn ol drachefn iddynt a'r gwelliant hwnw wedi ei daro allan o hono. Yna barnodd Arglwydd Lansdowne yn ddoeth orchymyn i'r Arglwyddi roddi ffordd i Gynrychiolwyr y Bobl. Credwn fod y mesur hwn yn un gwir dda, er nad yw lawn cystal ag y buasai pe y gadawsai yr Ar- glwyddi lonydd iddo. Ond ni feiddiasant wneyd niwed mawr iddo. Gwnaethant lawer mwy o niwed i Fesur y Tenantiaid Gwyddelig at yr hun y cyfeirir isod.

Mr. John Redmond yn Bygwth. Oherwydd i'r arglwyddi wneyd yn y mesur y cyfeiriwyd ato uchod gyfnewidiadau pwysig oedd yn peri i'r Llywodraeth betruso pa beth i'w wneyd, ac yn ei wneyd bron yn hollol ddiwerlh yn ngolwg yr Aelodau Gwyddelig, traddododd Mr. John Redmond araeth fygythiol iawn yn Nhy'r Cyffredin dydd IJun. Dywedodd mewn cynifer o eiriau mat amcan yr arglwyddi wrth "weila y mesur oedd peri terfysg yn yr Iwerddon y gauaf nesaf ac felly beri blinder i'r Llywod. raeth, ac i Mr. Birrell yn enwedig. Yr tin peth, eb efe, fuasai iddynt ddywedyd wrt t bobl yr Iwerddon na chaent ddim ganddynt tra y byddent yn heddychlawn a llonydd, 3° mai yr unig ffordd iddynt gael cyfiawndef oedd trwy derfysgu. Nid oeddd Mr. Re mond yn beio Mr. Birrell na'r Llywodraeth ? cydnabu eu bod wedi gwneud eu gor, Wedi dywedyd y pethau hyn, a rhybuddio r arglwyddi am y drwg a fydd oblegid eu gwaith hwy, chwanegodd nas gallai efa 1 gyfeillion wneyd dim yn mhellach a'r mesurp a chodasant oil ac aethant allan. Yna pas iwyd y mesur yn y ffurf a roddasid iddo gan yr arglwyddi. —

Etholiati Bury St. Edmunds. Mae Diffyndolhvyr y wlad yn gorfoleddu. Dydd Sadwrn cymerodd etholiad le yn .Bur, St. Edmonds, ac ymgeisydd y Toriaidaf Diffyndollwyr a orfu. Yn eu meddiant h?Y yr oedd y sedd o'r blaen. Dichon eu body" ofni y cipid hi oddiarnynf, ond nid o? achos. Gwnaethant yn well nag yn yr ethol- iad cyffredmol flwyddyn a haner yn 01' Dyma y ffigyrau fel yr oeddynt y pryd hY1/- Cadben Hervey (C) 1,481 Yates (R) 1 <§* mwyafrif y Tori 431. Dydd Sadwrn p!e'? leisiwyd fel hyn: Guinness (C) 1,631; Yates (R) 741; mwyafrif y Tori, 890' Gwelir oddiwrth y ffigyrau hyn fod y bleido lais Doriaidd wedi cynyddu cryn !awer, a b°. Heihad mawr wedi cymeryd He yn y bleidial. Ryddfrydol; a bod mwyafrif y Torla«d' mewn canlyniad, wedi mwy na dyb"? Addefwn fod gan Doriaid y dref hono acho5 i lawenychu, oblegid enillasant fuddugol- iaeth wirioneddul. Ond peth chwerthitillyd ydyw i'r Wasg Doriaidd frysio i gyh?d"' fod y !)anw wedi troi yn ffafr diffyndolla^' am fod tref lwydaidd a chysglyd Bury Edmunds wedi ethof Tori gyda mwy? mwy nag o'r blaen. Ac nid dinyndo!?" oedd yr unig gwestiwn gafodd sylw ga' ymgeiswyr a'r etholwvr. Nid oedd ond '?' o lawer o faterion. Wedi dywedyd hr 01 rhaid i ni chwanegu y dylai RhyddfrydwyY wlad ddysgu gwers oddiwrth yr ethohad y? y Peryg! ydyw iddynt hyderu gormod ar e' cryfder wedi'r fuddugoHaeth fawr Hwyddy"" haner yn 01, a !!aesu dwylaw a aiogi. Mae r Toriaid yn dal i weithio yn egniol (er Yn ddystaw) byth er hyny, tra yr ydym n'. r| ?orphwys ar ein rhwyfau, ys dywedir. ddeffrown ac ymroddi i waith trwy'rdey?'?' yn gyffredinol, dilynir esiampl Bury St. Edmunds gan lawer o etholiadau.

I Priodas a Chwaer-yn- nghyfraith. 1_ O'r diwedd mae y mesur i wneyd p1*1<? rhwn g dyn a'i cwaer-yn-nghyfralth d y gyfreithlon wedi ei basio gan ddau dy Senedd. Cymeradwywyd ef dros odd throsodd drachefn mewn b!ynyddoedd syo"? wedi myn'd heibio gan Dy'r Cyffredin, on ilwy i r" Y r Ar- llwyddodd yr Esgobion i gael gan Dy?  glwyddi ei wrthod hyd yn awr. b Dydd Llun er eu gwaethaf, pleidleisiodd 98 o'r a '■ glwyddi dros ei drydydd dadJeniad, tra m 54 oedd yn ei erbyn. A ydym i g"sglu oddlwrth hyn fod dvlanwad Yr 1/ 'l,v,vddi oddiwrth hyn fed dy!anwad yr "arg?? ysprydol ar yr arglwyddi tymhoro y_ gwanhau ? Drwg yw'r arwydd yma. G  golwg ar y mesur ei hun nid ydym ?'0,; wedi teimlo dyddordeb neIUduo! y"??? ydym wedi arfer credu fod Hawer i'w wedyd dros, a bod nid ychydig i'w ddywe yd yn erbyn, cyfreithloni priodasau fel » £ '• Ar y cyfan, mae rhesymau dros eu cytrel loni yn ymddangos i ni gryn lawer y gryfach na'r rhesymau yn erbyn hyny. Mae'r mesur yn cyfreithloni priodasau fel hyn yn y dyfodol; heblaw hyny mae y gwneyd y rhan sydd cisoes wedi eu gveirl- yddu yn gyfreithfon, a gwneyd pl^nt Pr^°. j_ asau yn gyfreithlon. Mynai yr Es¡; ion osod sel bastardiaeth ar y plant end gwnaet¡i Argl v>iydd Loveburn (1u Arg!wydd GanghcJJydcJ) f.yr \vatth a dadleuon gweiniaid a chreulon.