Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
2 erthygl ar y dudalen hon
0 CAIRO I MEMPHIS A BEDD.…
0 CAIRO I MEMPHIS A BEDD. RODAU SAKKARAH. ) [GAN MR. J. R. ARTHUR.] GWRTHRYCHAU r ADDOUADOL. WEDI cefnu ar Byramid y Grisiau, gwrthrych nesaf ein sylw yn ngladdfa Sak- karah oedd y Serapeum- beddrod y Teirw cyssegredig Hapi neu Abis I neu gladdfa tanddaearol y Teirw hyny fu yn I wrthrych addoliad yr Aifftiaid am ganrifoedd I lawer. Dyma y beddrod pwysicaf a gloddiwyd [ gan hynafiaethwyr yn Sakkarah, ac mae hwn fel yr oil o feddrodau Sakkarah, wedi ei dori a'i naddu mewn craig bur o'r golwg yn y ddaear. Cyfrifir y beddrod hwn yn un o ryfeddodau y byd a chyn y gellir ei ddeall yn briodol heb son am ei ddesgrifio yn drefnus a dealladwy, rhaid i'r darllenydd wybod ryw- beth am dduwiau yr Aifftiaid gynt. Sylwa an ysgrifenydd mai syniadau crefyddol ydyw y | rhai mwyaf pwysfawr a fedd cenedl. Hwynt- hwy ydyw bannau llywodraeth a phegynau gwareiddiad, a hwynt-hwy hefyd sydd yn pen- derfynu hanes a thynghed cenhedloedd." Ond prin y gellir cymhwyso yr ymadroddion a ddifynwyd at yr Aifftiaid oblegyd,—yn groes i'r Hebreaid, yr oedd yr Aifftiaid gynt yn blant mewn crefydd ac yn ddynion yn mhob peth arall. Daw'r gwirionedd hwn yn amlwg pan eir i gydmaru sefydliadau nodedig a deddfau doeth yr Aifftiaid a'r ofergoeJedd gwarthus a'r tybiau gwrthun oeddynt seiliau i'w crefydd wladol. Ni cheir fod doethineb yr Aifftiaid J yn ymestyn i'w materion crefyddol. Yr oedd afidoliad anifeiliaid, yn ei ffurf fwyaf llygredig yn bodoli yn gyffredinol yn eu plith, a chyfrifid y ffarf hwn o addollad mor ddiraddiol a dir- mygedig fel y cynhyrfodd ddigllonedd y Crist- ionogion boreuol a diystyrwch a gwawd y Groegiaid eilanaddolgar. Tra y ceid y gath a'r ci (fel y cawn achlysur ifanylu eto) yn gyssegredig yn ngolwg yr Aifftiaid un adeg. ni cheid braidd un creadur yn y wlad- yii adar, ymlusgiaid, nadrodd, epaod, crocodeiliaid- nad oedd Aifftiaid i'w cael ar Ian y Nile yn ymgrymu a'u haddoli. Mor luosog oedd y creadoriaid sanctaidd fel y digwyddai yn ami fod anifeiliaid a ystyrid yn gyssegredig yn un ran o'r wlad yn cael eu difa a'u dinystrio gan breswylwyr cwr arall i'r Aifft. Yr oedd hyn yn peri helyntion ac ymrafeilion ac yn achos o erledigaethau gwaedlyd rhwng y pleidiau, ond paham yr awn i ddanod hyn i'r Aifftiaid oedd yn byw bedair mil o flynyddau yn ol, onid yr un peth o ran egwyddor yw yr Yspryd sydd yn bodoli hyd heddyw rhwng gwahanol sectau yn Nghymru ? TARW SANCTAIDD. O'R holl anifeiliaid fu yn wrthrychau addoliad yr Aifftiaid, y mwyaf enwog ac anrhydeddus oedd y Tarw Sanctaidd yri Memphis—yr Hapi neu Apis, Serapis yn ol y Groegiaid gynt. Tybiau doethion yr Aiphtiaid, am ryw resymau fod Osiris (duw cenhedliad a chreadigaeth, yr hwn a roddodd fodolaeth i'r ddaear, haul a'r Ueuad) wedi ymostwng i ymgnawdoli yn y ffurf o darw er mwyn trigo yn mhlith dynion, Cyhoeddwyd Osiris, gan yr Offeiriaid, yn y cymeriad o darw yn wrthrych addoliad a gwarogaeth ddwyfol, derbyniwyd y gorchymyn gan y werin mewn ffydd yn ddiwrthwynebiad a daeth y Tarw Sanctaidd, nid yn unig yn ben yn mhlith anifeiliaid cysegredig, ond i sefyll, yn ngolwg yr Aifftiaid, dros y llun cyflawnaf o dduwdod yn nghorft anifail. Y sefydliad cysegredicaf yn ngolwg yr Aifftiaid oedd teulu ac fel corfforiad, medd un awdwr, o'r meddyl- ddrych hwn y syniau yr Aifftiaid am eu Duw. Cynhwysai ei credo drindod o bersonau yn Nuw-Tad, Mam, a Mab, (Osiris, Isis a Horus). Edrychid ar y tri fel un duw wedi ymgnawdoli yn y cymeriad o darw yn Memphis am genedlaethau lawer. Ceir tystiolaeth safadwy ddarfod i Alexander Fawr fyned i deml y tarw-dduw yn Memphis ac fel gorch- N fygwr doeth, ymddygodd gyda pharch at addoliad y gorchfygedig, ac efe a offrymodd aberth i'r Apis. Tueddai yr Israeliaid i'r ffurf hon o addoliad ar daith yr anial o'r Aifft i Ganaan. Pan ddiflanodd Moses ar Sinai, gwelwyd yr afael gref a gafodd crefydd yr Aifftiaid ar ddychymyg a chalon yr hen genedl troisant, yn eu cyfyngder, i addoli y daw y dygwyd hwy i ymgrymu iddo am oesoedd yn yr Aifft (Exodus 22). Bu Tarw Sanctaidd hefyd, mewn cyfnod diweddarach, yn Ninas Heliopolis ond nid oedd hwnw mor enwog a'r un fu yn Memphis a tueddir rhai i gredu i Jeroboam syrthio dan swyn y ffurf hon o addoliad (i Brenhinoedd xii, 28; Hosea x, 5). EI DRIGFAN- El GLADD- EDIGAETH. TRIGAU yr anifeiliaid ffor- tunus hyn mewn palas neu deml fawrwych yn cynwys gerddi, rhodfeydd. a chyn- teddau anmhrisiadwy yn ninas Memphis; a cheid fod miloedd o Offeiriaid a gwasanaethyddion wedieu neillduo, a'u cysegru i'w wasanaeth yn gyfangwbl. Yr oedd yr ystafellyddion i wneyd ei wely, gweis- ion i'w lanhau ac eraill i'w gribo a'i gadw yn fythol brydferth. Ceid yno hefyd dyrfa o wasanaethyddion eraill, rhai i brynu bwyd, rhai i'w goginio, rhai i'w fwýdo, rhai i'w gario a rhai i'w osod o'i flaen. Darperid ei fwyd gyda gofal brenhinol, ac edrychid a chedwid gwyliadwriaeth ddydd a nos arno yn mhob modd yn unol a'i natur. Fel. yna gweinyddid arno gyda manlynrwydd a gofal neillduol, fel nas gellir dychmygu am greadur arall yn derbyn y fath warogaeth. Disgwylid iddo fyw am bum mlynedd ar hugain a phan fyddai farw byddai yr Aifftiaid yn perarogli ei gorff yn ofalus fel pe bai yn gorff un o'u brenhinoedd. Wedi ei berarogli, claddid ef yn nghanol rbwysg a mawredd anhygoel mewn archfaen gerfiedig, a'i osod mewn beddrod neillduedig wedi ei naddu mewn craig bur hanner can Hath islaw arwynebedd y iir yn ngladdfa aruthrol Sakkarah o du y gorllewin i ddinas Memphis. Golygai defodau a seremoniau > claddedigaeth y Tarw Sanctaidd draul o again mil a bunau, ac achosai ei farwolaeth dymor o dristwch a galar cyffredinol. Cadwai y trigol- ion yn eu galar-wisgoedd hyd nes y dargan- fyddid an arall yn ei le yn dwyn yr an nod- weddion ac arwyddion. Wedi i'r diwrnod claddu fyned heibio, cynygid gwobr o c25,000 gan yr Offeiriaid i'r sawl a ddarganfyddai un newydd yn dwyn y marciau gofynol. Pan oresgynwyd yr Aifft gan y Persiaid dau Darius, rhoddwyd y swm o gan talent o aur, cyfwerth a chan mil o bunau o'n harian ni am darw sanctaidd. WEDI darganfod Tarw NODAU Y TARW Sanctaidd newydd, cyf- —Y BEDDROD. newidid y galar yn orfoledd cyffredinol; ac yn nghanol banllefau arweinid y Tarw dduw newydd mewn anrhydedd i'r deml neillduedig a feddianai yr un ymadawedig. Yr oedd yn ofynol iddo fod yn drwyadl ddu a nodau neillduol cyn y derbyniwyd ef fel ymgnawdol- iad o'r duw Osiris. Y nodau oeddynt, tairongl neu seren wen ar ei dalcen, Hun eryr ar ei gefn, cilgant (crescent) ar ei ochr dde, dau fath o flew ar ei gynffon, a dafaden ar ei dafod yn delweddu y chwilen gyssegredig (scarab). Heddyw buasem yn anfon creadur fel hyn i shou Barnum & Bailey ond y fath oedd Ilymder ei hangen, newyn a syched beunyddiol natur, a grym goleuni yr Aiphtiaid, wrth ymbalfalu ynflinderog am Dad eu hysbrydoedd, fel yr ymgryment i dalu gwarogaeth ac addoliad dwyfol gerbron y Tarw Sanctaidd. Gwnawd llawer o ymdrechion egniol a gwar- iwyd miloedd o bunau gan hynafiaethwyr Aifftiaidd i geisio dod o hyd i feddrod y Teirw Sanctaidd. Yn ol hanes a thraddodiadau yr oedd un i fod yn nghyffiniau dinas Memphis. Bu gwahanol gymdeithasau yn turio yn hir yn y gymydogaeth hon, ond ni lwyddwyd i gael hyd i'r beddrod hyd yn ddiweddar; a dyma yn fyr yr amgylchiadau a arweiniwyd i ddar- ganfod y lie. Ar y grisiau sydd yn arwain i'r Shepherds Hotel yn Cairo gwelir dwy Sphinx yn gwylio y fynedfa-Cerflun, dealler, ydyw Sphinx, corff llew a gwyneb morwyn. Hys- byswyd hynafiaethydd gwych o Ffrancwr o'r enw Marrietts a ddigwyddai aros yn y gwesty fod y ddwy gerfddelw oedd yn gwylio y fynedfa wedi eu cloddio a'u cludo yno yn ol traddod- iad o le o'r enw Sakkarah ger Memphis. Bu hyn yn symbyliad i Marrietts i durio y tywod yn Sakkarah am ragor o'r cerfddelwau. Adeiladodd dy pren (Bungalo) yn yr hwn y preswyliai i arolygu ei anturiaeth; ac un boreu, ar ol i ystorm ffyrnig o wynt gyro gwyneb y tywod yn ystod y nos- sylwodd Marrietts y boreu hwnw fod y gwynt nerthol wedi symud y tywod o gwmpas cerflun o'r un natur ag a welodd wrth y fynedfa i'r Shepherds Hotel yn Cairo. Aeth ati i roddi ei ddynion ar waith yn y fan hono i gloddio o ddifrif. Wrth wneyd y trefniadau hyn, gwawr- iodd ar ei feddwl yn sydyn gofnodiad yr hanesydd Strabo fod rhodfa o gerfddelwau yn arwain at y fynedfa i feddrod y Teirw Sanct- aidd a'i bod mewn perygl o gael eu claddu gan yr ystormydd tywydlyd blynyddol oddiar yr anialwch. Ar sail hyn daliodd ati i gloddio ac ni fu yn hir cyn dod o hyd i ganoedd o'r cerfddelwau mewn rhodfa 600 troedfeddo hyd. Wedi sicrhau y cerfluniau cawraidd o Sphinxes Ilewod, paunau ac o athronwyr groegaidd oedd yn addurno y rhodfa urddasol a mawr- eddog hono, turiodd ar antur yn mhellach a daeth y Sarapeum neu feddrod y Teirw Sanctaidd, er ei orfoledd, i'r olwg wedi bod yn guddiedig dan dywod yr anialwch am filoedd o flynyddoedd Wedi i Marrietts fyned drwy y fynedfa i'r beddrod, cafodd, mewn ystafell ysgwar anferth, hyd i filoedd o gerfysrifau, tablau a cherrig coffa oedd yn croniclo hanes o werth anmhrisiadwy-hanes oedd yn settlo dadleuon brwd yn mhlith hynafiaethwyr, ac yn penderfynu amseryddiaeth rhai o b<if deyrnlinachau gwlad yr Aifft. Wrth dramwyo ceuffordd neu inclined tunnel wedi ei dori yn y graig, cyrhaedda y teithiwr y fynedfa i'r beddrod. Gwylid y fynedfa un adeg, yn 01 hanes, gan bar o ddrvsau arian cywrain ond heddyw math o grating haiarn sydd yn ateb y pwrpas. Wedi cael llusern gan wyliedydd patriarchaidd o Arab, arweiniwyd ni drwy y fynedfa ac hyd dynel helaeth, deg-troedfedd- a'r-hugain o led ac o uchder, am yn agos i chwarter milldir o hyd. Hysbyswyd fod y pen peila o'r fynedfa yn ymestyn am dros filldir a haner yn mhellach ac nid Yankee a ddywedodd hyny chwaith! Wrth fyned yn mlaen, ar ol yr arweinydd, ar hyd y tunel, mae y teithwyr yn myned heibio i ystafelloedd neu ogofeydd yn arwain o'r tunel ar bob Haw, ond nid un amser gyferbyn a'u gilydd. Rhifa y celloedd neu yr ystafelloedd sydd yn arwain allan fel hyn o'r tynel bedair-a-thri-ugain, a mesura pob un bum'-troedfedd-a'r-hugain ysgwar. YN Y BEDDROD. II jI YN nghanol pob ystafell safai cistfaen anferth a gynwysai un- waith gonph tarw Sanctaidd- Gwelir pump ar hugain o'r arch. lemi eniawr nyn neadyw yn y gwahanol ystaf- elloedd fel y gosodwyd hwy gan yr Aifftiaid. Pwysant o gwmpas pum' tunell a thri ugain, a mesurant ar gyfartaledd dair.troedfedd ar ddeg o hyd, un droedfedd ar ddeg o led, ac wyth troedfedd o uchder. Wedi i'r Aifftiaid ddodi y gistfaen yn cynwys corff eneiniedig y tarw yn y gell, caeid hi wedi hyny i mewn a gwal. Pa fodd y cludai yr Aifftiaid y cistfeini enfawr i'r ystafelloedd hyn sydd yn ddirgelwch. Gwelir un gistfaen ar y ffordd i ystafell, a phaham y gadawyd hi yn y dramwyfa gan yr Aifftiaid nis gwyr neb. Tybia rhai Iddynt fethu ei chludo yn mhellach neu fod ryw derfysg gwladwr- iaethol wedi digwydd pan yn yr act o'i chludo fel na chafwyd hamdden na chyfleusdramwyach i'w dwyn i'r ystafell apwyntiedig. Tybir gan hynafiaethwyr Aifftaidd i'r tarw cyntaf gael ei gtaddu yno oddeutu y flwyddyn 1500 cyn Crist neu 200 mlynedd cyn i genedl Israel gychwyn o'r Aifft am wlad yr addewid, Bu y beddrod anferthol hwn felly yn gladdedig am filoedd o flynyddoedd, yn y flwyddyn 1873 y deuwyd o hyd iddo gan yr hynafiaethydd Marrietts. Dywedir fod dros drugain ogyrffyTeirwSanct- aidd wedi ei darganfod, ac yn ol un hynafiaeth- ydd perthyn i un o honynt hanes dyddorol. Wedi i Gambyses, mab Cyrus, Ymherawdwr Persia, orchfygu yr Aifftiaid, daeth i drigo am gyfnod i Memphis, ac ar ddydd gwyl ne llduol yr oedd yn arferiad gan yr Aifltiaid fyned a'r tarw sanctaidd am orymymdaith drwy y ddinas i dderbyn gwarogaeth y trigolion. Digwydd- odd i Gambyses gyfarfod a'r orymdeith yn fuan ar ol dod i drigianu yn Memphis, a chyn- hyrfwyd ef gymaint gan yr olygfa fel y tynodd ei gledd a thrywanodd yr anifail nes y bu farw. Ac fel y mae yn rhyfedd adrodd, corff y tarw hwnw oedd yr un a gafodd. Marrietts gyntaf, ac yr oedd olion y trywaniad i'w ganfod yn eglur arno. Y mae beddrod y teirw ya nghladdfa Sakkarah yn gymaint o arddanghosiad o ddiw- idrwydd a gallu celfyddydol yr Aifftiaid ag ydyw y Pyramidiau oesol; ac y mae hynafiaeth- wyr Aifftiaidd gallnog a medrus hyd heddyw yn analluog i gyfrif i foddlonrwydd sut y daeth yr Aifftiaid yr adeg hon ar oes y byd a chyda arfau mor syml i allu liunio a cherfio mewn craig galed yn fath neuaddau enfawr tan- ddaearol. Yr oil allwn ni wneyd oedd synu a rhyfeddu at aruthredd yr Apis Mausoleum.
- -- --CYNGHOR DINESIG FFESTINIOG.…
CYNGHOR DINESIG FFESTINIOG. -1 Cyfarfu y Cyngor nos Wener, pryd yr oedd yn bresenol:—Mri. Cadwaladr Roberts (Is- gadeirydd) yn y gadair; Owen Jones, Richard Jones, E. M. Owen, John Cadwaladr, J. Lloyd Jones (ieu ), Hugh Jones. Hugh Jones (Llan), E. Lloyd Powell, T. R. Davies, William Edwards, W. J. Rowlands, David Williams, R. C. Jones, Evan T. Pritchard, Ben. T. Jones, David Davies, R. O. Davies (clerc), Edward Joues (clerc cynorthwyol), W. W. Jones (cyfrifydd), E. Lewis Evans (Rheolwr Gwaith), George Davies (Arolygydd a Pheir- ianydd Iechydol), a Dr. Richard Jones (Swydd. og Meddygol). Deddf Iechyd 1907. I Yr oedd y Cyngor wedi pasio i fabwysiadu adranau o'r Ddeddf uchod, ac o dan adran 67 yr oedd gallu i dalu at gadw Gweinyddes (Nurse) allan o'r trethi mewn achos o afiechyd heintus. Gwrthododd Bwrdd y Llywodraeth Leol a rhoddi eu cydsyniad am fod yn rhaid o dan yr adran hono fod cyfleusderau mewn Ysbytty at Afiechydon fod wedi eu darparu.— Mr. Owen Jones a gynygiodd eu bod yn anfon cais taer at y Bwrdd i estyn y caniatad o dan yr amgylchiadau yn yr ardal. Cafwyd Gwein- yddes arbenig yma i weini ar y plant oeddynt o dan y Twymyn Coch, a hyny ar gost y Gym- deithas. Oni buasai am y casgliad da gafwyd ddwy flynedd cynt, i gael swm wrth gefn, ni allesid gwneyd hyny. Gwir fod mwyafrif yr ardal wedi dcd erbyn hyn i gredu yn y Gwein- yddesau, ond fod amgylchiadair-yr ardal y fath fel i'w hanalluogi i gyfranu cymaint ag a fuas- ent vn ei ddymuno. Talwyd ugeiniau o bunau i'r Weinyddes arbenig. Y mae y ddwy Wein- yddes bresenol yn tynu o'r drysorfa wrth gefn, ac ofnir y bydd raid gwneyd ar un o honynt, oni cheir rhagor i'r drysorfa. Pe byddai galw am Nurse arbenig eto. beth allent ei wneyd a dim at dalu iddi ? Yr oedd yn cynyg anfon eto at y Bwrdd i ail-ystyried.—Mr. Hugh Jones: Gwrthodasom yr adranau a ganiateid, am fod yr adran hon yn cael ei gwrthod i ni.- Mr. Owen Jones: "Pe gwybyddai y Bwrdd ein hamgylchiadau gallent newid eu barn."— Dr. Jones a farnai yr un fath. Nid oeddid wedi llwyddo i sefydlu Ysbytty Unigoli yn y cylch, ond gwnaethant eu goreu at hyny.—Mr. E. Lloyd Powell si ddywedodd nad oedd y siarad parhaus nad oedd ganddynt ddim dar- pariaeth at Ysbytty o'r fath yn gywir. Yr oeddynt wedi sicrhau tir, os nad wedi ei brynu, yn y Penrhyn i'r amcan, a'r oil oedd eisiau ydoedd dodi adeilad ar y He, a mater bychan oedd hyny pan fyddai eisiau lie o'r fath.—Mr. R. C. Jones a gefnogodd i wneyd cais eto am ganiatad i fabwysiadu yr adran.—Mr. E. T. Pritchard Onid ydynt wedi gwrthod, a beth awn ni i ysgrifenu yn ofer atynt ?"—Mr. O. Jones Y maeat yn agored i newid eu medd- wl fel chwi a minau, a byddai yn gaffaeliad mawr i ni gael yr adran hon wedi ei mabwys- iadu yma."—Pasiwyd y cynygiad yn unfrydol. Yr Orsaf Dan. Cyflwynwyd adroddiad yr Is-bwyllgor ben- odwyd i ystyried cynllun a threfniadau yr Orsaf fwriedir godi o dan Graig Bwlchygwynt, ac agorasant y cynygion dderbyniwyd dros flwyddyn yn ol am wneyd yr adeilad. Yr oeddynt yn argymell gosod y gwaith i un ar amodau, ac os nad oedd y rhai hyny yn cael eu cyflawni fod un arall a nodid ganddynt yn cael y gwaith.—Mr Richard Jones a gynygiodd, a Mr W. Edwards a gefnogodd, ea bod yn der- byn yr adroddiad.—Mr E. Lloyd Powell a ofynodd a oedd gan yr Is-bwyllgor hwn awdur- dod i agor y cynygion ? Yr oedd y peth yn hollol groes i bob rheol perthynol i'r Cyngor, a'r holl benderfyniadau.—Mr David Williams, Ni ymddiriedwyd y gwaith hwnw iddynt o gwbl.—Mr E. T. Pritchard, Edrych i mewn i'r planiau oedd yr holl waith roddwyd i'r Pwyll- gor i'w wneyd,—Mr D. Davies, Y mae y cyn- ygion hyn wedi eu derbyn er's dros flwyddyn, ac y mae yr amgylcbiadau wedi newid llawer er hyny. Yr wyf yn cynyg fod Mr Evans i gael yr holl fater wedi ei wneyd yn hollol eglur gyda'r planiau a'r manylion, ac ail hysbysebu am wneyd y gwaith.—Mr Owen Jones a gef- nogodd, am y rbeswm syml nad oedd gan fy Pwyllgor hwn na'r un Pwyllgor arall hawl i agor cynygion nag i osod gwaith.-Pleidleis- iodd wyth dros basio y cofnodion, a'r un nifer dros droi yr holl fater yn ol i'r Pwyllgor.— Cadeirydd, "Yr wyf yn rhoddi fy vote hefo Mr Owen Jones (chwerthin mawr). Mae ef yn dywedyd, ac y mae llyfr y gyfraith o'i flaen, nas gallwn ei basio." Y Nwy a'r Dwfr. Mabwysiadwyd gweithrediadau y Pwyllgor yn cynwys adroddiad Mr. W., J. Pritchard a a Mr. E. L. Evans. Yr oedd 9 troedfedd a chwarter o ddwfr uwchlaw y brif bibell yn y Llyn ar Medi 23; troedfedd o chwarter mwy na'r un adeg y llynedd.—Yr oedd Mri. W. O. Jones a W. fZ. Williams, Bryntegid a Bryn, Wynn Road, yn gofyn am Gas Cookers, ac amcangyfrifid y byddai y gost o'u dodi yno yn £9 16s. Oc. Oedwyd pasio dim hyd nes y byddai Mr. Pritchard yn gallu bod yn y pwyllgor, Ysgoloriaethau. I Gan fod R. D, Williams yn myned i'r America, ac Evan J. Williams yn gadael yr ysgol, dyfarnwyd y ddwy Ysgoloriaeth yr ym- geisiai wyth am danynt i Jennie Owen, 6, Tal- iesyn Terrace; ac Evan Llew. Lewis, neu CadwaJadr Lewis, Maesgwyn. Pwyllgor Iecbyd a'r Ffyrdd. I Cyflwynwyd adroddiad y Pwyllgor uchod, yn cynwys adroddiad y Swyddogion, i'r Cyngor. Mr. G. Davies a adroddodd i 45 o achosion o glefynon heintus gael eu nodi yn ystod y mis, ar gyfer 19 y mis cynt, a 6 yr un mis y llynedd Twymyn coch 41, Gwddfglwy 1, Taniddwf 3. Nodwyd 18 gan Dr, Jones, 9 gan Dr. Evans, 10 gan Dr. O. T. Jones, ac 8 gan Dr. Roberts, Llan. Yr oedd 20 o'r Twymyn Coch yn Conglywal, 6 yn Bowydd, a 6 yn Teigl. Profodd un achos yn angeuol yn Conglywal. Daeth cynlluniau oddiwrth^Bwyllgor Addysg y Sir o'r cyfnewidiadau fwriedid eu gwneyd ar yr Ysgolion Uwchraddol. Yr oedd yr Ysgolion hyn wedi eu gwneyd yn ddwy Ysgol Gymysg, ac i'w galw o hyn allan yn Ysgol Uwchel- fenol," ac Ysgol Ganolog," Yr oeddid am adeiladu ystafell ddiJJad newydd, a chyfleus- derau iechydol i'r ddwy ysgol, ac yr oedd y lie chwareu i'w ranu. Hefyd gwneid cyfnewid- iadau yn ngwaelod yr Ysgol Ganolog. Yr oedd y cyfnewidiadau yn angenrheidiol er mwyn cario allan yr ad-drefniant yn ngwaith y ddwy ysgol. Yr oedd ef (Mr. Davies) a Mr. Evans wedi myned trwy y cynlluniau ar y lie, ac nid oedd dim gwrthynebiad i'w pasio mor bell ag oedd a wnelo y Cyngor ar mater.—Pas- iwyd y cynlluniau, ond pasiwyd gwrth dystiad cryf yn erbyn gwaith y Pwyllgor Addysg yn gosod costau fel hyn yn ngwyneb y beichiau sydd ar y trethdalwyr, ac am yr ystyrir y gwna y cyfnewidiadau niweidio yradeiladau rhagorol oedd ganddynt, ac am en bod yn gwbl di alw am danynt. Yr oedd Deddf Iechyd 1907, adran 27, wedi ei mabwysiadu gan y Cyngor, a gellid felly ganiatau i godi Ystafell i Arwerthu gerllaw Isallt, fel Adeilad dros dro, ac i gael aros am bum' mlynedd, ac os yn hwy y geliid caniatau hyny yn ddarostyngedig i rybudd o chwe' mis gan y Cyngor iddo gael ei symud.—Pasiwyda y cynllun, Rhoddodd Mr Evans adroddiad manwl am y gwaith gyda'r Carthffosydd a'r Ffyrdd, a phasiwyd amryw benderfyniadau er hwyluso y gwaith.—Nid oedd y ffordd. (Jones Street) ofynai David Jones, Adeiladydd mewn cyflwry gallai ef (Mr Evans) ei hargymell i'w chymer- yd drosodd gan y Cyngor. Pasiwyd i hysbvsu Mr Jones o hyny.-Pasiwyd i ofyn i Mr Griffith Owen, Bethania, anfon cynllun i'r Cyngor o'r adeilad o flaen ei fasnachdy. Y Cyngor a'r Wasg. Mr W. O. Jones, Bryntegid, Ysgrifenydd Cyngor yr Eglwysi Rhyddion a anfonodd ar ran y Cyngor i ofyn a oedd yr adroddiad ym- ddangosodd yn y newyddiaduron o sylwadau y Cadeirydd (Mr Evan Jones) ar eu llythyr blaen- orol yn nghylch y Diwaith yn gywir; ac yn diolch i'r Cyngor am a wnaethant ac am addaw cynorthwyo gyda rhoddi gwaitb mor fuan ag y bo hyny yn bosibl.-Cadeirydd, Nid oes gan y Cyngor ddim i'w wneyd ag adroddiadau y wasg, ac nid yw y llythyr yn nodi pa bapurau sydd ganddo dan sylw.Mr E. T. Pritchard a ddaliai fod gan y Cyngor i ystyried adrodd- iadau y Newyddiaduron, a'u bod wedi eu cywiro amryw weithiau.—Clerc, "Nag oes. Nid oes a wnelom ddim a'r wasg na'u hadrodd- iadau. Yr oedd Mr Evans, Dr Jones, Clerc, a'r Ar- olygydd wedi ystyried, ar gais y Cyngor, beth ellid ei wneyd gyda golwg ar gyhoeddi yr Ad- roddiadau am gyflwr iechyd yr ardal, ac argy- mellent a ganlyn :—" Fod y Cyngor yn cael eu hargymell i awdurdodi y Pwyllgor hwn i gym- eryd unrhyw gwrs yn erbyn troseddu yn erbyn un o'r Deddfau Iechyd neu y Man Reolau o danynt, neu wneyd unrhyw weithred neu beth arall gofynol o dan y Deddfau hyny sydd yn gofyn am gymeradwyad a chadarnhad y Cyngor, a bod crynhodeb yn cael ei barotoi gan y Clerc a'r Arolygydd o'r holl Adroddiad- au cyflwynedig i'r Pwyllgor Iechydol yn ymdrin ag iechyd y dosbarth ac unrhyw ffigyrau perthynol i'r cyfryw i'w chyhoeddi gyda Chof- nodion y Cyngor, neu o unrhyw gwrs a oedd i'w gymeryd, ond nad oedd y ddarpariaeth hon i fod yn nglyn ag unrhyw Adroddiad Arbenig ar unrhyw fater ofynir gan y Cyngor." -Ar gynygiad Mr C. Roberts a chefnogiad Mr Evan Jones pasiwyd y penderfyniad; ond pleidleisiodd Mri D. Williams, J. Cadwaladr, R. C. Jones, ac E. T. Pritchard yn ei erbyn. Mr. Owen Jones a ofynodd beth oedd rheswm y pwyllgor dros basio y fath benderfyniad, ac atebwydN mai yr adroddiadau anffafriol roddid am iechyd yr iechyd yr ardal, a bod hyny yn rhagfarnu y lie yn ngolwg dyeithriaid, —Dr. Jones a ddywedodd nad oedd a wnelo ef a'r peth o gwbl, ac mai mater i'r Cyngor ydoedd—Sylwodd amryw o'r aelodau fod pob peth anffafriol yn nglyn ag iechyd y lie yn cael ei anfon i'r newyddiaduron, ond nid oedd yr hyn oedd ffafriol yn cael ei gyhoeddi gyda'r un tegwch —Cadeirydd, Oni allem ofyn i'r Gohebwyr fod yn fwy gofalus gyda phethau fel hyn er mwyn lie fel y Llan sydd yn derbyn dyeithriaid ?"-Clerc, "Nid oes a wnelom ag ymyraeth a'r wasg ?"-Mr. J. Cadwaladr a gynygiodd fod y penderfyniad yn cael ei dynu allan o'r Cofnodion. Ni ddylai pethau gael eu cadw oddiwrth y cyhoedd mewn un modd. Os byddai afiechyd yn yr ardal, a oedd yn onest ynddynt gadw y ffaith yn guddiedig a dyeith- riaid ddod yma i'w gael a'i ledaenu drachefn yn eu cartrefi ? Chwilio i mewn i achos yf afiechyd a ddylent, ac nid ymdrechuei gelu o'r golwg. Pe pesid y penderfyniad, ni lwyddid i guddio gwir sefyllfa pethau gan fod y Swyddog Addysg yn gwneyd adroddiad bob mis am yr afiechydon. Biliau y meddygon am nodi y clefydon yn dod o'u blaen, ac adroddiad eu Swyddag Meddygol yn cael ei argraffu am y lie bob blwyddyn, a'r un modd yn yr Adrodd- iad Sirol. Gwaith ofer oedd ceisio cuddio pethau, ac ni ddylid gwneyd hyny.—Mr. David Williams a ddywedodd fod y wasg leol wedi cwyno am eu bod yn cadw pethau oddi wrth y trethdalwyr, ac yr oeddynt yn y pen- derfyniad hwn yn rhoddi sail i'r gwyn. Yr oedd yn eilio Mr. Cadwaladr.—Cododd naw en dwylaw dros dynu y penderfyniad allan o'r cofnodion, a neb dros ei adael i mewn. Arianol. Argymellai y Pwyllgor Arianol i ofynion i'r swm o C454 12s gael eu talu, a bod Bill Cyf- reithwyr Arglwydd Newborough a chostau Cyfreithiol y Clerc i'w hystyried mewn Pwyll- gor Arbentg o flaen y Cyngor. Casglwyd yn ystod y mis y swm o £ 306 7s lie yn gadael dyled y Cyngor yn £ 792 7s 6c, er cyfrif y L903 13s 7c sydd yn yr Ariandy at achcsion arbenig, megis yr Orsaf Dan, y Carthffosydd, &c. Daeth llythyr oddiwrth Ysgrifenydd Addysg y Sir yn egluro yr amgylchiadau gyda golwg ar godi treth arbenig ar yr holl Ddosbarth at Addysg Gelfyddydol. Gwnaed hyny am dair blynedd, a thalwyd yr arian drosodd i Reolwyr yr Ysgol Ganolraddol i fyny hyd Mawrth 31 1907. Yn 1908, fel canlyniad i adroddiad yr Archwiliwr, bu i Fwrdd y Llywodraeth Leol bendsrfynu nad oedd gan Bwyllgor y Sir ddim hawl i wneyd y dreth hono heb awdurdod y Bwrdd o dan Adran 2 o Ddeddf Addysg- 1902. a phan ofynwyd am awdurdod, gwrthodwyd ei roddi; felly ni allai y Pwyllgor wneyd dim i gynorthwyo y Cyngor yn y mater.-Pasiwyd i'r Clerc gael allan y swm dyledus er ei gael gan y Rheolwyr. Amrywiol. Pasiwyd i wneyd cais am fenthyg xc,800 at ychwanegu Mynwent y Llan, gan fod hawl wedi ei dderbyn i hyny. Pasiwyd i alw sylw y Cyngor Sirol at y drofa beryglus sydd ar y brif-ffordd o dan Westy Tanybwlch ac yn mhen Trwynygarnedd. Yr oedd y Clerc wedi cael barn Bargyfreith- iwr ar achos cyfrifon y diweddar W. P. Owen, a phasiwyd iddo fyned yn mlaen gyda'r mater. Hysbysodd Dr. Jones i 26 genedigaeth, a 10 marwolaeth gael eu cofrestru yn y dosbarth yn ystod mis Medi. Pasiwyd i anghymeradwyo y bwriad o gan y cangen-lythyrdai yn gynt, ac am un o'r gloch ar ddyddiau Iau, am y parai anghyfleusdra mawr i'r cyhoedd yn gyffredinol. Darllenwyd llythyrau oddiwrth Mri. W. Jones-Penny a R. M. Jones yn cwyno oher- wydd gwaith rhywun yn taflu bwyd moch dros y wal i'r afon ar ben y Ffordd Newydd—Dar- llenwyd adroddiad yr Arolygydd ar yr achos, a phasiwyd i erlyn y troseddwr yn y Llys nesaf (Hydref 14). Y Cadeirydd a Mr. Owen Jones a wnaethant gyfeiriad tyner iawn at y diweddar Hugh Lloyd, a phasiwyd pleidlais o gydymdeimlad a'r weddw a'r plant trwy i'r holl Gyngor godi ar eu traed.—Y Cadeirydd a argymellodd bob aelod i wneyd yr oil yn eu gallu i wneyd y Cyngerdd fwriedid ei gynal i'r weddw yn un llwyddianus. Rhoddodd y Clerc adroddiad o'r cyfarfod a gynhaliwyd yn Colwyn Bay i'r amcan o ystyr- ied y cynllun goreu i hysbysebu Gogledd Cymru. Bu ef a Dr. Jones yno, ac yr oedd nifer dda wedi ymgynull o wahanol fanan i'r cyfarfod. Yr oedd Cwmni y L. & N, Western yn bwriadu dwyn Guide allan, a gofynent faint oeddid yn barod i gyfranu at yr amcan. Wrth uno a gwario mil neu ddwy ar hysbysebu, gellid gwneyd rhywbeth effeithiol iawn.- Mr. Owen Jones a ofynodd os unid a geid y sylw dyladwy gan y Cwmni hwn. Y Blaenau oedd terfyn eu cledrffordd, ac eta i gyd nis gellid cael tocyn i ddod yno o Lundain a manau eraill: yr oedd yn rhaid codi tocyn i le fel Bettwsycoed oedd ar ganol y Llinell, ac ail godi tocyn i. ddod yn mlaen i'r Blaenau. Rhedent Foduriau i Bettwsycoed ond nid i'r Blaenau. Ei mhantais eu hunain oedd gan- ddynt mewn golwg yn y cwbl o'r symudiad, a dylid cael deall clir ganddynt cyn cyfranu dim at yr byn a nodent.—Mr. E. Lloyd Powell a ddywedodd y dylid pwyso am gael tocynau rhad i'r Blaenan fel y rhai roddid i'r Bettws,- Pasiwyd i anfon yn unol a'r siarad uchod. Pasiwyd nad oeddid i osod y Neuadd o hyn allan ond yn y Swyddfa yn unig, gan i gam- gymeriad ddigwydd yn ddiweddar ar y peth, Costau Cyfreithiol Claddfa y Llan. Eisteddodd y Pwyllgor Arianol Arbenig am yn agos i awr nos Wener o flaen dechreu y Cyngor i ystyried Bil Cyfreithwyr Arglwydd Newborough yn nglyn a chladdfa y Llan, a Bil y Clerc am ei gostau cyfreithiol, Gofynai Mr. Davies y Cyngor o £ 29 13s. Oc.. ondcydsyniodd i gymeryd f 15 15s, Dc. ar wahan i'w gostau o'i logell, a tynai £ 13 18s. Oe. allan. Am y Bil arall yr oedd y pwyllgor wedi gofyn i Mr. Owen Jones a'r Clerc dynu allan bender- fyniad arno, a darllenwyd a ganlyn Ar- gymellir i'r symiau canlynol gael eu talu, sef, £ 25 7s. Oc i gyfreithwyr Arglwydd Newborough yn nglyn a gwerthu tir, a fll Os. lie. yn nglyn a Phrydles Penmaesllan, ac £ 8 8s. Oc. i Sur- veyor Arglwydd Newborough. Y mae argym- elliad y Pwyllgor yn canlyn cyfarwydd)d y Clerc fod y gofynion yn unol a,r Raddfa. ac nas gall y Cyngor osgoi y cyfrifoldeb and ar yr un pryd, y maent yn datgan barn gref fod y gofynion hyny yn hollol alSan o gyfartaledd ag ystyried bychandra y drafodaeth, a'i fod i'w ofidio yn fawr na all awdurdod Ileol gael darn bychan o dir at bwrpas mor anhebgorol heb fyned i'r fathêgostau cyfreithiol eithafol ar swm y pryniant," Mr. Owen Jones a ddywedodd eu bod wedi tynu y penderfyniad allan mor gymedrol ag oedd yn bosibl o dan yr amgylch- iadau, a chynygiai ei basio—Mr. J. Cadwaladr Parhad ar tudalcn 8