Y Goleuad

BWTHYN FY NHAID OLIVER: SEP I YMDDIDDANION, SYLWADAU, A HANESION NEWYDD A HEN. G A NIOYMYDOG, YMWELIAD XXXV. HEN GYFAltFODYDD EGLWYSIG. Pall gyrhaeddais y Bwthyn y tro hwn, dywooais:- tc Yr oeddwn yn meddwl pan yn myned oddiyma y tro diweddaf y buaswn yn talu ymweliad a. chwi yn llawer cynt; ond gwyddoch chwi, Taid Oliver, mai nid eiddo gftr ei ffordd.' Maeyndebygeichbodyncolloeinbod wedi trefnu i gael yehydig o adgofion genych chwi, Taid, am rai odfaon neillduol a ddarfu i chwi, yn ystod eich oes faith, eu gwrando; ac i Nain Dorothy fyned ymlaen gyda'i hadgofion am Hen Gyfarfodydd Eglwysig. Nid wyf yn foddlawn i agoryd y drws i ddim arall ddyfod i mewn heno. Pa un 0 honoch sydd yn myned i ddechreu." Wel, yr oeddwn i a Dorothy," ebe Taid, wedi cytuno. os byddai i chwi alw am hyn, ei bod hi i ddechreu er mwyn i mi gael yehydig mwy o amser." "Boddlawn ii," ebe finau, mae adgofion Nain wedi derbyn cymeradwyaeth gyffredinol iawn, a bellach yr wyf yn dymuno arnoch i ddechreu, ac yr wyf am ym. atal hyd ag y gallaf rhag gwneyd sylwadau, er mwyn i chwi gael yr amier i gyd." Pe buaswn i yn cael myned ymlaen pan y buom ni gyda hyn o'r blaen, buasai yn Ilawer haws i mi gofio yr oedd y naill beth yn dwyn pcth arall i'm cof y pryd hwnw, ac yr wyf wedi eu colli erbyn hyn; ond feallai y bydd iddynt alw eu gilydd yn ol ar ol dechreu adrodd. Yr wyf yn coflo i ni, pan oedd nifer yr eglwys ond bychan iawn, benderfynu cael cyfarfod pregethu, a throfnwyd iddo fod yn adeg Cymanfa y Bala, er mwyn i ni gael y pregethwyr a fyddai yn myned yno, am y galletc eu cael y pryd hwnw yn ddidraul, dim ond talu am fwyd eu ceffylau. Wedi i'r cyfarfod fyned dros- odd, deallasom fod cryn lawer o geffylau wedi bod yn Ty'nllan, a bod y till yn ISs. 6c. A'r hyn oedd yn gwneyd y peth yn ddifrifol ydoedd, nad oedd genym fel eglwys feclian yr un geiniog at ei dalu, ac oherwydd hyny oedid myned at wr y Llan i ofyn amldano. Ond o'r diwedd fe anfonodd gwr y dafarn y bill, a nodyn i'w ganlyn, yn dweyd os na byddai iddynt ei dalu o fewn amser terfynol y byddai efe yn eu rhoddi yn "wrt Bangor. Pan y derbyniodd Robert Ellis, y blaenor, y Vill, aeth tg ef i'w gyd-swyddog, Ellis Humphreys, a thorodd y ddau i wylo uwch ei ben, gan ymofidio yn benaf am y bygythiad o daflu eu haohos baoh i G'wrt Bangor. Wedi rhoddi arilwysiad i'w teimladau, dywedai un o'r ddau, I Nid yw yn un diben i ni dori ein calon fel hyn, ni a roddwn yr acbos o flaen yr eglwys pan y douant at eu gilydd,' ac felly y gwnuetbant; a'r noson drachefn yr oeddynt yn der. byn cyfroadion y frawdoliaeth. Safaiy ddau swyddog wrth y bwrdd, a idechrenodd yr aelodau o un i un fyned fi'u rhoddion atynt-rhai chwech, oraill swllt, fel y byddai eu hamgylchiadau yn caniatau. O'r diwedd, fe ddaeth ffermwraig drwsiadus ymlaen, a gosododd goron gron ar y bwrdd. Pan y gwelwyd y goron, gofynai Robert Ellis i'w gyd-swyddog, 'Pa faint oedd y bill, Ellis Humphreys ?' Pymtheg a chwech,' ebe yntau. Ar hyny taflodd R. Ellis ei fraich i fyny, a gwaeddodd dros yr holllle, I Gogoniant, ,'daifE achos Mab Daw ddim i Gwrt Bangor eto, er gwaethaf Sion Llan,' a derbyniwyd ef mewn llais cn a moliant gan yr holl frawdoliaeth, am amddiffyc Daw dros ei schog yn eu plith." 11 Wel, mae ] Dorothy yn gofus," ebe Taid Oliver, "mae yr amgylchiad :yna wedi myn'd drosodd er's degau o flynyddoedd, ond y mae hi wedi ei bortreadu mor fywiogjnes yr wyf finau (yn ei adgofio fel pe na buasai wedi digwydd ond er doe. Mi 'roeddwn i fol pe bnalwn i yn gweled yr hen Robert Ellinlyn taflu ei fraich i fyny, ao fel taswn i yn ei glywed yn gwaeddi Gogoniant' wrth edrych ar yr hen goron fawr oedd ar y bwrdd o'i flaen. Ond rhaid i mi ymatal." "'Roedd gormod o gnawdolrwydd mewn gwaeddi fel yna uwchben twr o arian," meddai Huw Llwyd. "Peidiwch a'm temtio, Huw," ebe Nain Dorothy, "i lefaru geirian caledion am danoch. Cnawdolrwydd yn molianu Duw am yr arwydd hwn 0 gydymdeimlad Ali achos yn ei wendid. Os peth fel hyn ydyw onawdol- rwydd gwyn fyd na byddai mwy o]hono." Yr ydych yn hollol yn eich lie, Nain, ewoh ymlaen," ebe finau. Yr oedd yr hen gyfarfodydi eglwysig 'yn cael eu hynodilyn y dyddiau gynt gan rhyw blaendra crefydd. 01 oedd yn gydweddol iawn fig amgylchiadau yr eg. lwyei yn yr adeg hono, ac yr oedd hyny yn eu gwneyd yn fwy tabyg i deulu ar yr aelwyd. Mi 'r ydwyf fi yn cofio seiat yn cael ei threulio i ysnddiddan am y pwysigrwydd o feddu crefydd gyflswn,- nea grefyd round fel y byddem ni y pryd hwnw yn ei galw, Traethwyd llawer yn ddifrifol ar y mater, a chyda mesur o eneiniad. Ar ddiwedd y cyfarfod cododd brawd ar ei draed, a golwg apostolaidd arno, a gofyn- odd mewn ton a llais pregothwrol, so yn nghanol mesur o wendid ymddangosiadol, Pa faint o grefydd sydd yn ddigon i wynebu y bwlch cyfyng, difrifol, a dieithr sydd o'n blaen P' Atebwyd^ef gan hen frawd gwledig a llipa yr olwg arno, yn y geiriau hyn, Myn gymaint ag a alii o honi, Will bach; chlywais i am neb erioed wedi cael gormod o honi,' Da iawn," ebe Taid, ni welais i ddaioni erioed o geisio bod yn rhy ffit befo y grefydd yma." Cofus genyf weled brawd yn cael ei ddiarddel am faddwi, ac yr oedd ef wedi syrthio i'r peohod hwnw lawer gwaith o'r blaon. Wedi i'w achos gael ei osod gerbron, ao iddo gael ei brofi yn euog, dywedai y gweinidog wrth y troseddwr nad oedd dim iddo i'w wneyd ond myred allan. Torodd y dyn i wylo, a gofynai mewn llais wylofus, Pa hyd y rhaid i mi fod allan ?' Hwya byth ag y gelli di,' ebe un o'r hen flaenoriaid wrtho." Yr oedd mwy- yn yr ateb byr yna nag y buasai llawer un yn ei feddwl," ebe Taid gwyddai yr hen flaenor na buasai y troseddwr yn gwerthfawrogi lIe yn nht Dduw heb iddi fyned yn farw o newyn arno yn y wlad bell." Gwir pob gair," meddwn jnau, a buasai yn dda genyf wneyd sylwadau, ond yr wyf yn ymatal rhag dwyn amser Nain Dorothy." "Cawsom wlithyn adfywiol iawn rhyw dro y dig. wyddodd y diweddar David Jones, Treborth, fod gyda ni yn cadw cyfarfod eglwysig. Aeth i ymddiddan ag un o hen flaenoriaid yr eglwys. Dywedai yr hen wr fod yn dda ganddo gael cyfleuidra i ddweyd gair o'i brofiad. Cwynaii fod y diafol wedi cael ei beno dan ei gesail, a'i fod yn ei bwyo yn arswydus. Hefo beth y mae yn eich pwyo?' gofynai y gweinidog. ',HeEo etholedigaeth gras,' meddai yntau. A ydyw yn dal ei ofael o hya P, gofynai yntau. 'Nag ydyw; mi ges fy mhen yn rhydd er ei waethaf.' Sut ?' gofynai y gweinidog. 'Hen adnod, 'Y mae hwn yn derbyn pechaduriaid,' Mae hen adnod yn beth noble, D. Jones; hi dry drwyn y diafol;draw ,mewn mynyd.' Yr w'yn eich gweled yn debyg iawn i eneth fach oedd gen i pan oeddwn yn byw yn y Dre. Byddai yn chwareu gyda'r plant ar yr heol, ao yn y man fe dorai yn ymrafael rhyng^dynt, ac yna fe redai yr eneth fach i'r tf, ac fe fe redai y plant ar ei hoi at y drws, a dyna lie y byddai hi yn y passage yn gwaeddi, 'Tendiwch, maenhad yn y t'i dyma ei het o.' Fe fyddai fy het i yn eu dychrynu Felly, James Williams, dywedwch chwithau, Tendia, ddiafol, mae Iesu Orist yms, dyma un o'r hen adnodau a lefarodd efe.' Yr oeddym wrth fyned o'r cyfarfod hwnw yn teimlo peth mor hawdd ei orchfygu oedd y diafol, ond i ni gadw yn ago! at lesu Grist. Clywais yr un gwr yn dweyd yr un noswaith, neu ar adeg arall am i ni wneyd yn fawr o adnodau y Beibl. Pan y bydd i adnod alw gyda chwi,' meddai, 1 rbodclwch dderbyniad croesawgar iddi, ac ond i chwi wneyd hyny fe eilw drachofn ac mi fyddaf yn meddwl," ychwaneg. ai, fod adnedau yn dweyd wrth eu gilydd am y lleoedd y gallent gael croeso ynddynt, ae ar ol iddynt ddechrea galw, mi fydd yna rai &.honynt o hyd yn euro wrth dy ddrws di. "Mor naturiol, onid te," ebe Taid, ao y mae mor wir ag ydyw o naturiol.' Ewch ymlaen, Nain," ebe finau, yr wyf yn teimlo y sylwadau ydych yn eu hadrodd fsljlwch anr, yn rhy werthfawr i fyned ar goll. Dim ond un eto heno," ebe hithau. Yr oedd yma hen flaenor, er's talwm, yn sylwi ar y gair hwnw, A phryd nad oedd ganddynt ddim i dalu, efe a fyddeuodd iddynt eu dau, y pum' cant fely del a' deugain.' 'Pump at 0 ydyw pum' cant, oaid e ? gofynai i rywnn oedd yn eistedd yn ei ymyl. Nage,' atebai y llall, pump a dwy 0.' Hitia monun nhw, ebe yntau, 'pe byddai yna gant o oeau, neith o ddim gwahaniaeth yn ym)l aberth anfeidrol Mab Duw.' Daeth rhyw oleuni i ganlyn y sylw barodd i bawb oedd yn bresenol deimlo y byddai i Enogrwjdd fel mynyddau 'r byd, Droi ynllBnll wrth ei groes. 11 Mi 'rydwyf finau yn teimlo yt un fath wrth eich clywed yn ail adrodd y sylw, Dorothy," ebe Taid. "Felly finau," ychwanegais inau, "acyr wyf yn meddwl mai ymadael a wnaf fi ar hyn, ac yr wyf yn teimlo fy hun uwehben fy nigon bytb. Ac y mae arnaf awydd dweyd wtthych fel y dywedodd hen *r duwiol wrth henafgwr arall, pan yr oeddynt yn ffar- welio &'a gilydd am y tro olaf iddynt weled eu gilydd ar y ddaear,' Pwysa di aryrlawn, William Sh gl Y o yn liwr o dy ddal.' PwYBwch chwithau arn:n "ac y mae yn siwr glob dal, .110 Y