Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
4 erthygl ar y dudalen hon
HEREWARD
HEREWARD YR OLAF O'R SAESON. "Ie," ebai un arall o'r boaeddigion, <! gwr? M'i swch arno ef! Beth a wna efe ncsaf? iivvyta draig! eliedeg i'r lleuad! neu brio> d merch Sophy yr Aifft!" Cyffy.- ddodd hyn a theimladau Here- •ward i'1 byw, a hyny am ei fod wedi meddwl m y peth olaf, a chan fod ei WMd edi ei boethu eisioes. y mae yn sicr fod yr hyn a ddywodd efe yn bilsen i ni, sef, 'os cad oedd y dyn a laddodd yr arth yn haeddu /r anrhydedd o farchog, beth ydym id yn ei haeddu nas lladdodd ef.' beallweh ei awgrymiad, foneddigion, ac aa 8. nf-d;.ofiwch ef." Eorychodd Hereward i lawr, a chan oaod ei droed ar ben yr arth, efe a dyn- odd yn rhydd ei gleddyf oedd hyd hyny wedi bi •- dael yno. Tvu d Martin Ysgafndroed yn lladr- 8I!A.íd< i fynwes y fwyell hynod hono, gan yadw ei lygaid ar fenyddfa y siarad- wr CJ.t;.L. ''Oy\vlydd," ebai boneddiges y tj-, g'M! yiilyn y boneddigion ymaith yn ;liwJnl'c..lol, yr hyn a yrodd yr anneall- jfwri&K'i yn waeth. Yv a dywedodd wrth Hereward am toddi ei gleddyf yn y wain. Pdt y gwnaeth efe; a. chan droi aty inarehc^ion, efe a ddywedodd:— "Yr ydych yn fy nghamgymeryd, fvnedÔ i, on. Yr oeddych chwi lie y <5ylasai aarchogion gwrol fod, o fewn afa gadarn, yn cymeryd gofal y* bom,Mi:.i'esau. Pe buasech chwi wedi -v,if>6 y tu allan, ac wedi eich bwyta. gan yr aith, beth a fua-qei yn dyfod o honynt hwy po gwnaethai ymoeodiad ar y drws. On a aui yr eneth fechan hon oedd wedi ti g&dael o'r tu allan genych, yr oedd isl3.w syiw pawb ond rhyw hogyn o'm bath i." Yna de a gymerodd Alftruda yn ei frmcbiaj ac a ymneillduodd o'rgolwg. N id o -dd neb yn awr ond Hereward yn ds ty i siaradpawb. Canai y beirdd foHwdan iddo, a chanai y llancesau ei glodydd fra yn dawnsio. Rhoddai priod Gilbert yr anrhydedd o farchog, er nad odd efe yn un, ac yn ddyddiol ac wyth- nosol, dbuai- yn fwy o ffafrddyn yn eu golwg, beb roddi tramgwydd i neb, nac yn rhy barod ychwaith i gymeryd tram- gwydd. gan neb arall. Yruddygai y marchogion tuag ato yn wedd i, ond y boneddigesau yn gar- ia-Ius. Yno yr oedd yn hela, ac yn ymgodymu, ac yr oedd wedi cael addewid o ymladd am anrhydedd mor I n gynter1 ag y cyhoeddai Tywysog yr Ueh- tddir iyfol yn erbyn Gilbert, ac anfon yxn&iUi ei dda, yr hyn a gymerai le bob eh we' r.ds. Yr x -Id Hereward yn foddhaol iawn o hon o ei hun, a barnai felly fod y byd yn icudliaol o hono, er i Martin ei alw uc ochr un diwrnod a dweyd wrtho:- "Pe byddwn i fy Arglwydd, gwisgwn ahiddi iwisg o dan fy nghot wrth hela ^Pabam?" "Gail y saeth a & trwy asgwrn myn- 0 wea earw, fyned hefyd trwy asgwrn roynwes dyn." << pwy a fynai fy niweidio i ?" U tirhy w an o'r deuddeg a all fwyta ar vr rn ford a chwi." Eenb yr ydwyf fi wedi ei wneud iddyaf.; os gwnaethum wawd o honynt hwy- gvviiaethant hwythau wawd arnaf finau, LC yr ydym felly yn ddiddyled." "y iuie un peth wedi ei lyfrio yn eidi ei hyn, fy arglwydd, ag yr ydych chw w di ei anghofio." Beth ?" #'G rwi a laddasoch yr arth, ac a %'d" awi yn meddwl eu bod hwy yn angho it hyny, dim nes y byddant wedi ei daiu i chwi, a hyny gyda llog." "Gwiriondeb." "Nid ydych yn fyr o synwyr, fy argiwyad, am hyny, arferweh ef, a sjoeddyliwch. Pa fusnes sydd gan fach- gen o'ch bath chwi i ddyfod yma, a Hadd oreaduriaidnad allaidynion mewn oed? A. beth allwch chwi ei ddysgwyl ond Ci "-p gyfreithlawn am eich gweith- rsd, qA aaeth rhwng eich ysgwyddau tra 111 ytuoKfcwng i yfed. Ac yn mhellach, pa hoAv-i sydd genych chwi i ddyfod yma ? ddtnc meddyliau a chalona.u y bonedd- I ag i'r foneddiges benaf ddweyd — Bet u bynag a all ddygwydd i'm bach- gea, iel rad all fyw yn bir, byddwn yn mox o fabwysiadu Hereward fel fy mab fy b -in. a dangos i'w fam pa morddwl y mat, r. pobl yn yatyriedei bod.' Felly, {y v; l /ydd, rhoddwch am danoch yfoty < .-v'i gwisg amddiffynol, a chymer- wch o ffyrdd culion a chonglog. Cany ^vn y gwneir y prawf yfory, cyn y dav j Arglwydd Gilbert adref o'r (Jch<bidh oedd ond gan bwy nis gwn, ac uim ••- r chwaith, gan y gwn fod haner yr, y ty a fyddai falch o'r gor- chwyi." Cy ni^rodd Hereward yr awgrym, the a sea Id allan i goedwigfa y boreu <iaCilyi >1 yn nghwmni tri neu bedwar o Amcbo-i >a, heb ofni dim, eto yn cael ei iVH ianu ag isolder digofus. Nid oedd et(t yn igon hen i ddeall troion eiddig- luli a. ..d, ond yr oedd ar gael ddeall 1 &d oe'H balchder llwyddiant i'w fedd- a am ddim, ac i ddysgu hefyd, wedi B; OP unwaith j daw dyn i'r llawr y oyfe, •"tha arno ddegau o gorgwn nafeidd- iu &gor an geneuau nes ei weled yn y IJaJd. VÏ:¿E myned i'r goedwigfa, ymranas- Mt. ioi> UB a'i gwn t'i was, er edrych am helwriaeth, heb gyfarfod a'u gilydd am o leiaf ddwy awr wedi hyny. Daeth Hereward a Martin o'r diwedd i gilfa, a mam yn edrych yn ddigon o lofruddia, yn cael ei gau i mewn gan goedydd uchelfrig, gan ei wneud yn dywyllwch tra eto yn ganol dydd. Codai y tir bob ochr iddo i'r uchder o ugain troedfedd. Ar ddiwrnod arall, buasai Hereward yn gyru trwy y lie ar garlam, ond heddyw trodd at Martin, gan ddweyd,— Lie pwrpasol neillduol i gyflawDi yr hyn a soniaist, os nad effaith yfed oedd dy broffwydoliaeth." Ond nid oedd Martin i'w weled. Yn y cyfamser tarawyd Hereward a gronynyn o rywbeth oddiar yr uchelder ar y Haw dde, ac edrychodd i fyny. Gwelai Martin yn edrych trwy y brisg- lwyni a'i fis ar ei wefus, gan gyfeirfo yn mlaen ac yn ol. Cafodd Hereward fod ei gleddyf yn rhydd yn ei wain, a ckydiodd yn y earn a chalon guredig, ond nid gan ofn. Y foment nesaf clywodd geffyl yn dyfod o'r tu ol iddo, a chafodd y march- og yn cyflymu ato, a'i fwa yn ei law, a hwnw wedi ei dynu i'r eithaf. Yr oedd troi yn anmhoslbl. Yr oedd ymostwng hyd yn nod i gerdded yn sicr- hau cael ei sathru i'r llawr o dan garn- au y ceffyl. Gyru trwy y gilfa, ac yna troi yn ol ar y gelyn oedd yr unig siawns. Am y tro cyntaf, a'r tro ola.f bron, rhoddodd ei spardynau yn ei gefiyI, ac a ddiangodd ymaith. Fel y marchogai ymaith, tarawyd ef gan saeth, yr hon a aeth trwy ei wisg amddiffynol, gan gy- ffwrdd yn ysgafn a'i gnawd Fel y nesaodd efe at enau y fynedfa, daeth i'w gyfarfod ddau farchog arall, un ar y de a'r llall ar yr aswy, a'u gwaewffyn yn eu dwylaw. Yr oedd yn y ddalfa heb obaith diangfal Ni ddigalonodd, ond rhoddodd yr ys- pardyn yn ddwfn yn ei farch drachefn, ac aeth ar ruthr hyd atynt. Gyda'i law aswy taflodd o'r neilldu waewffon y gelyn ax un ochr, a. chyda'i fidog try- wanodd elyn y Haw dde i'w fynwes, tra yr aeth ei waewffon heibio iddo ef heb o'r braidd ei gyffwrdd. Yr oedd wedi dianc rhag y rhai hyn, ond beth am y gelyn o'r tu ol? Clywodd drwst uchel, ac wrth edrych yn ol gwelodd y marchog a'r march yn rholian yn y gilfa, a Martin Ysgafndroed yn rholian gyda hwynt. Yr oedd wedi hyrddio y marchog eisioes yn erby. ochr y gwrthglawdd, ac wedi codi ei fwyell er rhoddi atalfa fythol ar ei frad a'i gariad. "Atal dy law," gwaeddodd Here- ward, "gad i ni weled pwy ydyw, a chofia eifod yn farchog o leiaf." "Ond un na farchoga ddim yn yefh- waneg heddyw. Gorphenais ei geffyl ag ergyd fel y rholiais i lawr. Yr oedd yn wir, canys yr oedd wedi tori coes y creadur druan a'i fwyell, a bu gorfod iddynt ladd yr anifail o dru- garedd tuag ato. Llusgodd Martin ei garcharor yn mlaen. "Chwychwi," ebai Hereward. "Ac achubais i eich bywyd chwi dri diwrnod yn ol." Ni atebodd efe air. "Bydd i chwi orfod cerdded tuathref. Bydded hyny yn gosp ddigonol i chwi." "Bydd iddo gael marchogaeth ar gert coedwr, os bydd mor ffodus a dyfod o hyd i un." Yr oedd y trydydd marchog wedi ffoi, ac ar ei ol ef geffyl y marchog marw. Marchogodd Hereward a'i wasanaethwr adref mewn heddwch, ond y marchog cyntaf, wedi cerdded filldir neu ddwy, a orweddodd ar y llawr. Felly, fe ddialodd Hereward ar ei elynion, ac ni wnaed ymholiad i'r helynt. Nid oedd amgylchiadau o'r fath ar yr adeg hono ond pethau cyffredin, a chy- merwyd gair geirwir Hereward yn der- fyn ar yr amgylchiad. "Ac yn awr, foneddiges garedig," ebai Hereward wrth ei westywraig, y mae yn rhaid i mi ddiolch i chwi am eich lletygarwcb, a ffarwelio a chwi am byth a diwrnod." Wylodd y foneddiges, a deisyfodd arno aros hyd nes y dychwelai ei hargl- wydd. Ond yr oedd Hereward yn ben- derfynol. "Chwychwi, foneddiges, a'ch argl- wydd a garaf tra byddaf byw, a bydd fy nghleddyf hefyd yn barod i'ch amddiffyn. Ond nid yma. Nis gallaf fyw yn mhlith bradwyr a chynllwynwyr. Yr wyf wedi lladd dau o honynt, a bydd yn angen- rheidiol i mi ladd dau ereill, a dau wedi hyny, os arosaf yma, fel na fydd genych ddim marchogion yn aros; ac y mae yn drueni i hyny gymeryd lie. Y mae y byd yn llydan, ac y mae digon ynddo a'm croesawa heb orfod gwisgo amddi- ftynwisg am danaf tra yn hela. Arfogodd ei hun, ac ymaith ag ef, ond mawr fu y gofid yn mhlith y boneddig- esau, a byth ni welwyd Hereward wedi hyny ar diriogaeth Scotland!
EISTEDDFOD JERUSALEM, LLWYNYPIA,…
EISTEDDFOD JERUSALEM, LLWYNYPIA, NADOLIG. Hir a Thoddad. Beddargraff y di- weddar John J enkins.-Cys tadleuodd 16 ar y testyn hwn. Sylwn arnynt fel y deuant in llaw:— Ardalydd.—Toddaid da iawn, ond fod y gair "myfyriwr" sydd yn ei ddechreu, yn awgrymu cylch gwahanol i'r hwn yr oedd yr ymadawedig yn troi ynddo. Y mae yn diweddu yn rhagorol. Elia.s.-Hollol ddiamcan; anheilwng hyd yn nod o'r fasged. Coch y berllaw.-Colli mewn cynghanadd-syniadau da. loan Goch.-Nid oes gynghanedd yn y linell hon :— "Wele ein diwyd John Jenkins adawodd" y gweddill yn weddol dda. Sculptor.—Penill da iawn, ond ei fod yn defnyddio cynghanedd lusg yn yr ail linell, yr hyn sydd feius, os nad gwallus hefyd. Y mae y linell olaf hefyd hytrach yn llwyd. Pererin pur ei hiraeth.-Cywir o ran cynghanedd. Ond y mae «« Hoeliwyd yn mro marwolaeth" yn cynwys syniad anfaddenol o greulon. "Dirif goffadwriaeth." Pcvrhad, ac nid rhif ddylai gysylltu a cboffadwriaeth." Lleddf adgof.-Nid yw y linell flaenaf yn werth ei cherfio ar faen. Y mae yn cynwys gormod o ansoddeiriau, a'r rhai hyny yn anmhriodol megis, "cun," ac "euriaid." Awel.-Toddaid rhagorol, syml, a dirodres, ac yn gwella tua'r diwedd. loan, Myfi, a John Bunyan.-Tri brawd yw y rhai hyn, ac o ran "pryd a gwedd," yn debyg iawn i'w gilydd. Ystyriwn John Bunyan yn fwy crwn, ac yn fwy cryno na'i gydefeilliaid. Ond nid oes ynddo fwy o J. Jenkins nag sydd ynddo o ryw wr da arall. Er prawf, wele ef :— Hon yw y fan lie John Jenkins fwynwedd, Ein duwiol wron a dawel orwedd; Un a gariai yn ei iron gywiredd, Ac ar ei enaid ddelw'r gwirionedd; Enillodd barcb naStlladd y bedd—a'r "enw" Unig hwnw sy'n troi'n fyth-ogonedd." Y ma.e y linell flaenaf yn eiddil iawn, ond yn hynod fanteisiol ar gyfer cys- tadleuaeth fel hon. Adsain o'r Glyn.—Dymadoddaid gwir dda, ond fod yr hyn a elwir gormod odlau yn ei linell flaenaf. Nid yw hwnw ond brycheuyn bychan, a phrin gwerth ei nodi, ond yn unig mewn cys- tadleuaeth. Cof uwch anghof.—Nid ydym yn hoffi y ffigwr o "nofio trwy fflamawg elfen" yn y toddiad hwn. "Pan ciliodd." Pan giliodd sydd iawn, neu ynte a r fannod, pan y ciliodd. Lied anystwyth yw y penill, ac arno olion amlwg ei fod wedi ei dynu i'r gystadl- euaeth megys wrth ei wallt. Jeremiah.—Cynghaneddiad cywir, ond y mae y gair "od" yn rhy ad mewn toddiad da. C, Heb]aw hyny, nid ydym yn deall rhyw linell fel hyn:- "A'i bwyth yn degwch a. byth yn digio." Y mae y gair "hylon" hefyd yn di- flrwytho y linell olaf. Llef Hiraeth.- Y mae hwn yn benill rhagorol, ond fod cynghanedd lusg yn yr ail linell. Nis gallwn gymeradwyo hyn, er fod ambell brif-fardd yn: ei arfer. Anadl Gobaith.—Anadlodd hwn doddiad canmoladwy, mewn cynghan- eddion cryfion a naturiol. Y mae yn llawn o rinweddau cyffredinol pobl dda yn gyffredinol, ac os oes ynddo fai o gwbl, rhy agored yn yr ystyr hwn y mae. Y mae yn mhlith y lluaws amryw doddeidiau da, ond y mwyaf cyflawn, y y mwyaf di waste, a'r mwyaf priodol fel beddargraff i'r gwrthddrych presenol yw Awel. Daeth toddaid Cyrl-weithiwr i law yn rhy ddiweddar. Y mae yn doddiad rhagorol, ond gwna y tro i bob dyn da. Nid oes un enw ynddo. "Y Gweithiwr."—Cystadleuodd 36 ar yr englyn i'r gweithiwr. Yn yr ail ddosbarth ceir Rhiwabonwr, Llweh y llawr, Caledlaw (1) Gweithwr Caled, Gweithiwr, Gama, loan, Morthwyliwr, Barfgoch, Gorthrymedig, Tasso, Un hoff o'i waith, Shoni'r Gwas. Llais un sy'n gwybod gwaith, Profiad y presenol, Llais Profiadol, Mab Llafur, Gweithiwr diwyd, M. P., Gweithiwr Caled (2), Caledlaw (2), Dewi, Eiddil Rhondda, a Gomer. Y mae amryw o'r rhai hyn yn ddiffyg- iol mewn cynghanedd, a'r lleill yn brin o ddesgrifiadaeth. Mewn dosbartb uwch y saif J. R. Jones, Englynydd, Brodor, Bias, Abel, Egwan, Anghelfydd, Gwladwr, Ap Thomas, Caledlaw (3), Lluddedig a Chwarelwr. Y llawnaf a'r mwyaf desgrifiadol ydyw'r olaf—Chwarelwr. Traethawd, Y Beibl yn ddyrchafydd y Werin.Daeth i law saith o draeth- odau, yn dwyn yr enwau, Ap Gwyndy Glan Weion, Luther, Prydeiniwr, Gwyddon, Un o'r Werin, Meddyliwr Ieuanc, a Ieuan Cyfelach. Ap Gwyndy Glan Weion.-Y mae y traethawd hwn yn ddiamheu yn gynyrch meddwl ieuanc yn dechreu ymddad- blygu. Y mae i'w ganmol am yr ymgais, ond y mae yn mhell o dd'od i fyny a safon y gystadleuaeth hon. Y mae yn amddifad o gynllun, ac am hyny yn gymysglyd a didrefn. Cynwysa lawer o wallau mewn orgraff. Luther.—Lied fratiog ydyw gwisg y traethawd hwn, ond ceir ynddo lawer sylw da ar y Beibl fel dyrehafydd y werin, mewn ystyr gymdeithasol, mas- nachol, meddyliol, moesol a chrefyddol. Ond y mae yn ysgrifenu braidd yn llwfr ac ofaus, ac nid fel dyn o awdurdod. Prydeiniwr.—Y mae gan hwn draethawd da iawn, wedi ei ranu yn drefnus, ac yn ymwneud ynuniongyrchol a'r egwyddorion ysgrythyrol hyny sydd yn dyrehafu pawb ddaw i gyffyrddiad a hwynt. Ond mae hytrach yn fyr o'i gydmaru a rhai sydd yn ei erbyn. Gwyddon.—Traethawd rhwydd yn myned rhag ei flaen fel llifeiriant ydyw hwn. Ond y mae yn fwy o draethawd ar y Beibl yn ei ddylanwad ar y bya yn gyffredinol nag ydyw arno fel dyrch- afydd y werin. Y mae y werin yn gol- ygu dosbarth neillduol o gymdeithas, ac nid y ddynoliaeth yn ystyr eangaf y gair. Prif fai y traethawd hwn yw ei fod yn rhy benagored yn yr ystyr hwn. Y mae ynddo rhai brawddegau eithafol o hirion hefyd, sydd yn peri i ddyn golli ei anadl wrth fyned drostynfe. Un o'r Werin.-Traethawd byr, cryno, ac addysgiadol ydyw hwn. Y mai ei arddull braidd yn chwyddiedig, ac yn ymgais at fod yn farddonol. Goreu oil po symlaf fyddo'r iaith, ond ei chael yn loew a phur. Buasai hwn yn fwy cymeradwy hefyd pe bai ynddo lai o ddyfyniadau o farddoniaeth, a gallasai fod yn fwy pointed ar y pwnc yn rhai o'i benodau. Meddyliwr Ieuanc.—Meddvliwr cryf hefyd, ac yn gosod ei feddwi allan yn eglur. Hwn yw yr ysgrifenwr mwyaf llithrig yn y gystadleuaeth. Ceir ganddo lawer o sylwadau rhagorol, ond ei fod fel pe yn brysio dros ef faes. Y mae olion brys mawr ar bob tudalen. Ieuan CyfelflJch.- Y mae hwn yn draethawd maith, trefnus, a chynwys- fawr; ac er nad yw yr ysgrifenydd bob amser yn rhodio canol y llwybr, nid yw byth yn ei adael yn hollol. Ac ar gyfrif ei gyflawnder a'i drefn, barnwn mai hwn yw y goreu-Ieuan CyfeRch. Ar air a chydwybod, DYFED.
""'I CASGLIAD 0 LINELLAU CYNGHAN.…
"I CASGLIAD 0 LINELLAU CYNGHAN. EDDOL ALLAN O'R BEIBL. BUDDUGOL YN EISTEDDFOD CARMBL, CRJEHERBERT, NADOLlG, 1878. Cynghaneddion Trows.—(Parhad). LLYFB PEN. AD. Oni orchymynais Jos. 1 9 Ni a wnawn yr hyn oil 16 Chwi a'u goddiweddwch hwynt <2 5 Yna y'n digalonwyd II 11 Yna dyfroedd yr Iorddonen" 8 13 Yno hyd y dydd hwn 4 9 Yna dyfroedd yr Iorddonen" 18 Yna y digalonwyd Ei holl dylwyth hi 6 23 Yn ngwyneb eu gelynion 7 12 13 A phan oeddynt yn ffoi 10 11 I'ch holl elynion yr ydych chwi 25 Hyd Gazah a holl wlad Go- sen 41 A'u holl fyddinoedd gyda hwynt 11 4 A'u holl fyddinoedd hwynt It 17 Yn ol eu rhanau hwynt 23 Hon sydd yn myned i fyny i Seir 17 Yn ol eu teuluoedd 13 23 « « 28 it 29 II < 31 II It. 15 1 Iddo ef y rhoddaf II 16 Yn ol eu teuluoedd II 16 5 is II 8 (I 17 2 it II ft "u II II 18 11 It 20 II II 21 II 41 28 II II 19 1 tl II II 8 II It II 10 II II It 16 II << >i( (< IT It If 23 It II II 24 II II 31 It 4 c 39 II it 40 Ac o lwyth Gad 21 7 it 38 Yn ol eu teuiuoedd d II 33 II « 40 A Jahasah a'i meusydd 39 Jazer a'i meusydd 39 Ac wrth feibion Gad. 22 31 A'r holl genhedloedd y rhai 23 4 Nid a'th gleddyf di 24 12 A Judah a ddywedodd Barn. 1 3 Hyd y dydd hwn 21 If 26 Ni ddiangodd neb « 3 29 Oni orchymynodd 4 6 Yr haul yn myned rhagddo yn ei rym 5 31 Yn nhy fy nhad 6 15 Hyd y dydd hwn 24 Pwy a wnaeth y peth 29 Eto yn eu herlid hwy 8 4 Yn awr liw nos 6 32 Ydych chwi y Gileadiaid 12 4 A Duw a wrandawodd 13 9 Y mae hi wrth fy modd 14 3 Y thy dy dad a than 15 Wedi hyny y peidiaf 15 7- A ph an orphenodd 17 Efe a adfywiodd 19 Hyd y dydd hwn Ni a'i Iladdwn ef 16 2 A hi a'i gwnaeth yn sicr a hoel 14 Beunydd, ac yn ei boeni 16 Efe a dalodd yr arian i'w fam 17 4 Ephod a theraphim 5 Hyd y dydd hwn 18 12 Ephod a theraphim 14 Yr ephod a'r teraphim. 18 20 Enw y ddinas 18 29 Hyd y dydd hwn 19 30 Adaethyboblidy 21 2 iiiie a i wraig a i uuau iaa. iiusli I 1 Ai dwy waudd gyda hi. 7 Mawr dristweh i mi U 13 Hyd yr awr hon 2 7 Oni orchymynais 9- Fy holl gynhauaf i u 21 Fel y mae dy enaid yn fyw 1 Sam. 1 26 Nid sanctaidd neb 2 2 Nid oes graig megys ein Duw A hwy a aethant i'w mangre eu hun 20 Ni wneir iawn am anwiredd 14 Ni bu y fath beth 4 7 Heddyw o'r fyddin 16 Hyd y dydd hwn « 5 5 6 18 8 8 Ac i aredig ei ar 12 Nid oes i'w ddwyn i wr Duw 9 7 Chwi a'i cewch ef 13 A'i henneini ef yn flaenor 16 Leiaf o holl deuluoedd. Sl Hyd y pryd hwn 24 Yno i'r ddinas 10 5 Yn ol eu teulueedd 21 Yna Nahas yr Ammoniad II 11 1 Yno y gwnaethant Saul yn frenin 15 Yna yr Arglwydd a anfonodd 12 8 A rhai o'r Hebreaid u 13 7 Dwg yma arch Duw 14 18 Melldigedig fyddo y gwr" 24 44 28 Yn ych ac yn oen 15 3 Efe a ddychwelodd oddiar fyol 46 11 Enneiniodd yr Arglwydd di yn frenin 17 0 herwydd i ti fwrw 23 Jesse ni ddewisodd It( 16 10 Yna yr anfonodd 0.. u 19 A Jesse a gymerth asyn 20 Iddo ef yr oedd wyth 1712 A ddaeth ac a gyfarchodd well 44 22 Ei weision ef a fynegasant" 26 Onid achubi dy einioes 4> 19 11 0 herwydd efe a'i carai 20 17 Ei osod ar weision 11 22 9 Yna yr anfonodd f 11 1 alw AhimelecU 4' « Ac a aeth at Dafydd i'r coed 23 16 I Ziph o fleen Saul 24 A phan orphenodd u 24 16 A Nabal a atebodd 25 10 Dyfod llangciau Dafydd 9 Dafydd a'i wyr yn dyfod 20 A hi a gyfarfu a hwynt Enaid dy elynion 29 A Saul yu sier 26 4 Ai ei ddydd ef a ddaw 10 Hyd y dydd hwn u 27 6 Hwynthwy gynt oedd 8 Sef yn ei ddinas ei hun 28 3 Hyd y dydd hwn 29 3 a (i » g w 30^25 Yn heolydd Ascalon 2 Sam. 2^20 O'r tu arall 13 Ydwyf heddyw yn erbyn Judah 3 8 Wyloareiholhi 3:16 Gwyr oedd gydag ef ,20 Wedi ei roddi mewn egwyd- ydd 34 Enneinio yn frenin 39 Hyd y dydd hwn 4 3 Hwnw fydd blaenor 5 8 A Hiram brenin Tyrus 11 Enneinio Dafydd yn frenin 17 Wahanodd fy ngelynion 20 Yr hon a elwir enw 6 2 Hyd y dydd hwn 8 Yna y dywedodd y brenin 7 2 A huno o honot 12 Dy had di ar dy ol it 91 Fydd i ni yn fab 14 Yna yr aeth y brenin 18 I enill ei derfynau 8 3 Ac a'u dug hwynt 7 Yna y brenin 9 5 II 9 I fab dy feistr 9 10 Weision i Mephiboseth 12 Onid er mwyn chwilio y ddi- nas 10 3 Milo wyr meirch 18 Weision i Hadarezer 19 Dos i wa.ered i'th dy 11^8 Yna Joab a anfonodd L18 Nid oedd dim oncl un 12 3 Ac o'i wartheg ei hun 4* Enneiniais di yn frenin 7 Efe a aeth yn glaf iawn 15 Daeth efe i'w dy 20 Ei weision a ddywedasant 12 21 Etoill y ddinas IC 28 Yna Dafydd a anfonodd 13 7 Oni orchymynais 28 Wele, yr holl dylwyth 14 7 Yna yr atebodd y brenin 18 Wyneb y brenin 28 IC of y 32 Ar ei wyneb ger bron y brenin 33 Yna y dywedodd y brenin 15 19 Yn -dwyn arch cyfamod Duw 24 Yna y dywedodd y brenin 16 4 Wele un o dylwyth 5 Eiddo ef fyddaf 18 Ti a'i gwelaist ef 18 11 Hyd y dydd hwn 19 Yna: y brenin 19 8 40 Bob un i'w babell A daeth Dafydd i'w dy f.' 20 3 Yna y dywedodd y brenin 4 Ira hefyd y Jairiad .» M 26 Dan ei draed ef -22 10 Yn ol glendid fy nwylaw 21 Darian dy iachawdwriaeth" 36 Danfy nhraed i ..i 41 39 Yr oedd yno ran if 23 11 (I'w barhau).
¡'.1. AMERICA
'.1. AMERICA Rhagfyr 12, 1881, Delafteld. Wis- consin, ar ol cystudd b vr wcdi geneied- igaeth merch fechai Jar e ] ice priod Edward J. Bic, Merch yd, sdd yr ymadawedig i DaY-Hi Eug-.es, gynto Caio, sir Aberteifi, Dohendir ('\jirru. Yr oedd yn 32 mlwyd i ooa. Yr oedd yn ei chymeriad amry-.v iiufcllau gwerth. eu coffhau a theilwng o pfciy>, uiad, Yr oedd yn un hynod ddiwyd--m welid hi byth yn segur. Yr oedd yn nodedig o ddystaw—ni byddait a aniser yn iibscnu a'i thafod, nac yn rho'iJi nac. yn do/uvn enllib yn erbyn ei -yn ydog. Hie gwyddus fod iddi ely i u* y d'ia6<=r» Yr oeddeirhodiad yn i a difiv Jjoii' lyd, syml a charedig. O n a 7 dyn ft reality y byd ysbrydcJ. • • ^oboithia; -a gweddiau am drugarp.1d J>G rv. Tachwedd 4, 1881, 80 miwydd oed, Mrs Diana Hug: priod yrhenaf- gwr William Hnghes Bock, Illinois, Pan orphenodd gwrtl: idrvch byn o gof- iant ei gyrfa ddaearoi >dd Bib Rock un o'r cymeriadau ar,v. f. Yr oedd yn on hynod am ei ffv jlondeb ere- fyddol. Byddai hi be • i'v gweled yn moddion gras, a ync ( gym- deithasu a'i Duw. YTiihyfrydai oi henaid yn mhob pet pe.rlhyno] i gpoca Crist. Meddai arhyi; JO ,^ydd ^eiildnol gyda golwg ar gadv. ra' ta y Pabboth. Na wna ynddo ddim g < Mth' oodd yn cael ei gyflawni yn liythyieaoi gandii Gwnelai pob peth ar y Bad wrn dros y Sabboth. Condemniai yn y modd Dwyral ddarllen unrhyw fact • n^vvy.ldiadi r ar ddydd yr Arglwydd. (I-an wyd vr y aia ]- awedig yn Tanycoed, ger iv-nliv/yn. sir Aberteifi, yn 1801. Yn 1321 Tinbriod- odd a Lewis Edwards Symudae&ot 1 r wlad hon yn 1864, gar ^artreti yn Big Rock. Yn 1864 bu -w ei ixanwyl briod. Er iddi gael e, tarnddifadu o'i phriod, eto yr oedd gaaddi blant tyDsr a gofalus i ofalu a: n da a. Yn 1868 ymbriododd a'r hen -/> a er?o.d parcb 18 William Hughes, Big R v k, a chafodd gartref clyd a chysur • g a iddo hyd et marwolaeth. Gwelodd giaddu chwesb o'i phlant cyn croesi y c fnfor am y wiad hon, a gadawodd chwe ii i alaru el hoi. Ionawr 8, Mr. Saruut-i J Thomas, congl 24a, Sarah streets o'r r>ouch Side, Pittsburgh, yn 77 d Iwydd oed. Yr oedd yn enedigol o gvmydogaotb. Caerfyrddin, ond treunodd flynyddotdd yn Merthyr a Rymm., iJcrt; -niwvd ef yn aelod yn Zoar Merfh r. gan yr Hybarch Mr. Evans, Ymfydodd i'r wlad hon yn 1842. Bu ya ddiwyd fi chynil fel yr oedd m iwn ajngyichiadaa cysurus, ac y mae wedi gad sal ei eiddo i'w berthynasau ef a briod yn yr Hen Wlad. Claddodd ei rhyw mis ynol, a pharhaodd^i /ivoh'i ynraddol o hyny hyd ddydd ei far l^eth Yn Wood's Run, ger Mrs,, Mary Williams, ra-ig Mr. Joha S. Williams, nos W (,Ier Rhag. 16, o'r Pneumonia of the L <*>■.?. Byr oedd ai chystudd, er yn dy anhwylderau ar brydiau oddiar y bu yt glaf yn y brain fever, tua chwech mJynedd yn ol, Merch oedd yr ymac vWdig1 i William a Mary gWilliams, I.;dwyKwr^, ^vydd Benfro, Cymru. Gar vyd ni tua deuddeg mlynedd a deugain yi cL Ba yn aokdi o eglwys yr Indep t. iiaid yn Bryn Berian. Yr oedd yr Mndiifad c dad$■ mam er pan yn iet. n I iw-i. Bu yn aelod o'r un enwad 3 a oglwrs y Taber- nad, Abergwaun; w( V vnv WMorlah, Rymni, ac yn ROSE T:Vc, Pitt iburg, Pennsylvania; ac yn < i d&f, yr oedd yn aelod o'r eglwys! ■ y o'ruueaA ad yn Wood's Run, y; >r eglwys sydd dan ofal y Parch. M" B-irchard- yr hwo weinyddodd ar yr ac Uyur, Hydref 3, yn New {lawtbrm, Ma-honit yn 65 mlwydd oe I, Morgaa Harris; genedigpl o Landeil Rir Gaor;'yrddin. Symudodd pan yn ic>ar»^ i Nanyglo, ac u Cl oddiyno i Dowlais, li • yr ymbriouodd a Sarah Richards, ger i'pol o Sir Ar-ar' teifi. Oddeutu 2 ro-Tnedd' yn ol symudasant i Ame a- asaufc am dymor yn Pennsylva j vc i i. hyny y0 Palmyra, Ohio. Yn ,vyddy-i 1H64 sy mudasant i Missouri p) vynas-nt dydd- yn ger New Cambr. 1.. Trwy ymdrechj a llafur chynildeb, n aent wedi iyrt aedd safle gysurus. Tachwedd 23, yu New Oanibr'ft, Mahoni, John Price, ya 84 miwydd ooa., Ganwyd ef mewn Ile Cwmfaioc, Sir Frycheiniog, yn ;797, lie yr oedd yt un teulu wedi bod y 11 byw ara amryvo ganrifioedd. Yr oe.idytit fel tculu yn rhai cryfion a hirhoedlog ac felly yr/o oedd yntau o gyfan*>Miad cryf ac 0 j feddwl penderfynol, Ni fu erioed 111: briod. Yn 1852, daeth i Ainedeifc»*^ Treuliodd y rhan fv Olaf o'i amser yraft gyda'i berthynasai yn ngfiyrnydcjj&esf* Radnor, Ohio; ond e-r'a thai blynyddau yn ol daeth i Missouri, ac yr oedd yP cartrefu y rhan ola o'i oeft gy?a'i nfA, William Price, yn n 'y. wydogactb New Cambria. Yr oedd v di had yn gwtando yr efengyl yn lied f ysc.a ar hyd oi £ >e*. Yr oedd wedi gwrai dc ilawer ar :r"v;c'g. i ion Cymru, a bu am flynyddau '.4 vz* dan weinidogaeth y; Willia! ig. 0 Lanwrtyd, ac yr oe, r fJeJ}wJ y o hono ef, ac yn S01 hyd ddiwedd ei oes. 13" Swyddfa'r D; iiian am bob ,<:I' i o Envelopes, &c.