Tarian Y Gweithiwr

Nid oes dim cymylau yn IUNich na deng milldir o uchder oddiar y ddaear.

LLANSAMLET. -0- Darlith. Yni Saron, Birchgrove, nos Fawrth, wyth- nos i'r diweddaf. traddo<lwyd darlith gan y Parch. Gomer Lewis, D.D., Abertawe, ar "Abraham Lincoln." Yr oedd y Dr. yn ei hwyliaiui goreu, a chafwyd cynulliad parchus a meddylgar i'w wra,ndd. Yr oedd yr 'elw' yn myned i gynorthwyo y brawd Lewis Mar- tin,. Heol Las, yr hwn, 0: herwydd afiechyd hi r, sydd wedi bod yn anialluog i ddilyn ei orchwyl gv^aith,. Cydymdeimlad a'r gwan sydd un oi rinweddau amlycaf gwir giefydd; a gcgoniant y Dr. yw ei galon d'yner ac ha,el- frydig. -1()! Marwolaeth,. Nawm Maiwrth diweddaf, ela< !<hvyd gwedd- illion yr hen frawd duwiol Rees Evans, un 01 ddiaconiaid hynaf Bethel, Llansamlet, yrn mynvvent y capel hwn. Cafodd atigladd barchus a, lluasog, Canai Cor Bethel 0 flaen yr orymdaith emynau a thonau pwr- pasol iawn. Gwasanaethwyd yn yr amgladd gan y Parchn. J. Hvwel Parry (ei weinidog), Wm. James, Ebenezer, Abertawe; Mr Jones, Cwmbwrla; W. G. Dawkins, Saron a Char- mel; Thomas Jones (M.C.), Llansamlet; ac Hughes, Hermon, Plasmarl. Darllenwyd llythyr tyner a, melus iawn oddiwrth y Parch R. Thomas, yn diatgan ei, ofid; 01 herwydd ei anallu i dalu y gyrnwYDias olaf i'r hen fra.wd anwyI Rhys Evans, a'i gydymdeimlad didwyll a'r weddw alarus. Dywedbdd eir- iau clodfawr am rinweddaiui yr ymadawedig. SylwcDdd Mr Parry miai nid gwait,h hawddl iddo ef oedd: siaradi yn yr aingladd, gan fod! ei galon mor llawn; ond! gailai yn hawdd (klwym y dystiolaeth lanaf a gymeriadi pur Rhys Evans. Gwr difrifol a. gwasa/naeth- gar, yn llawn o unionidleb, a, didwylledd; crefyddJ oedd ei ben,af peth. Yr oedd yr "Achos" yni agos at ei galon. Diwydi a, ffyddla,wn y buoddi ynj .ei ffyrdd hi; yr oedd idd'o ef yni "ffotdd hyfrydwch, a'r llwybrau oil yn heddweh." Mr Jamesi, Ebenezer, a siaradodd yn afaelgar a phrydferth iawn. Admabyddai Rhys Evainsi er ys ugain niiynedd. Ni fu yn Bethel erioedi o'r blaen heb siarad a Rhys 'Evans. Nid oedd fawr, os dim, 'humour' yn yr hen frawd, meddai ef. Credai ef fod mwy o hwnw ynddo ef hedd- yw mag a fu ymddioi erioed ar y ddaear. Dyna'r lie y mae'r digrifweh goraf a glanaf i'w cael-ar ddteheulaw1 Duw; a chredai ef fod! Rhys Evans ar "ddeheulaw y Goruchaf yn mwynhafui'r digrifwxh bythol sydd- ger- bron) yr o-rsedd wen." Adnabum: inau yr henl frawd Rhys Evans ac Elizabeth Evans ,er yn blentyn; a, theimlwn ar eui haelwyd fy mod yn wa,sta,d ar lawr cartref, a'i awyr ym bur. Bu y ddau am hir flynyddau a gofal Capel Bethel ar eu hysgwyddiau. Eu ty hwy oiedd y Ty Capel, ac yno y deuai ac yr arosai y gwénidDgiünl ddteuent, ar eu tro i bregethu i Bethel; a thystiolaeth ddiragrith bob un 01 honynit oedd, "mai ha.wdd teimlo yn gartrefol ar a.elwyd Rhys ac Eliza Evans." Fel y sylwai Mr James, Aber- tawe, ai Mr Parry, Bethel, mai gwr 'straight,' ac yn hollol arnddifad o 'humoiuff' oedd Rhys Evans. Yr oedd "Achos Bethel" gan- ddo fel "canwyll ei lygad," a chyda geiriau a threm.,ddifrifol yr edrychai ar symudiadau'r 'Achos.' Yr oedd yn Amnibynwr o'r Anni- bynwyr. Cerddai yn mhell dros Annibyn- iaeth, a'i brif lyfraw ef oedd! y Beibl, Esbon- iadau, a'r "Tyst a'r.Dydd," o herwydd caffai yn yr olaf hanes symudiadau Annibyniaeth yn weddbl. gyf an a difwich. Colled i Bethel yw colli Rhys, Evans. Sicr genyf na bu yno eirio,ed neb yn fwy dilwgr, dinino., a difoist g}'da'r achos, Ni welai ef naii briod hi yn or mud aberth i wneyd eu goreu bob amser, dirosl Bethel. Trueni na chaw,sai yr hen fra,wdl fyw ychydig yn hwy, er derbyn; y dysteb fwriada'r egiwys wmeiydi iddo fel cyd- niabyddiaeth fecham iddoi ami ei lafur dyfal yti Bethel; cnd y ma.e heddyw wedi cael gwell tysteb,-y mae wedi cael 'mynecliad hielaethi i mewn i lawenyddl ei Arglwydd." Cysuredi yr Arglwydd! y Avedd^w yn ei hunig- edd. Gwyr drwy brofiad cyni hyn beth yw bod mewn ystormi; a' cliaful genyf fod ei phwys yn ddisigl ar y "Gwr sin rhodioi'r don." -c- Un Arail. N awn Mercher, yn ganlynol i angladd Rhys 'Evans, claddiwyd gwieddillion Mrs. Body combe, priod Mr David Bodycomibe, Neath road, Llansamlet, yn mynwent Bethel. Cafodd: hithau amgladd anrhyd- eddus a lluaso g iawn. G was a naeth wyd yn ytr angladd) gant y Parchn. J. Hywel Parry, Bethel; M. G. Dawkins, Saron, Birch- grove Mr Davies, Taihirion; ac ereill na chefais eu; henwau. Yr oedd Mrs. Body- combe yni aelod dysglaer yw Bethel. Bon- eddiges la,wen a charedig oeddL HawdO oedd teimlo yJilI hapus, yni ei chwmni. Er mads wyf wedi cael y fantais o'i gweled er ys ychydig flynyddau. bellach ,eto erys hen ad- ficii melus yniwyf am. d'ani hi a'i chw7a,er, Mrs. Honkins.. Ni welai,s dldwv chwaer er- ioedi mor horff o'u gilydd, ac mor siriol a charedig bob amser. Collwyd priod bryd- ferth a mami ofalus a diwyd 01 aelwyd Da,vid Bodyeombe; a- sicr genyf fodl hiraeth yn gwmwl du yno. OndJ y male yr Hwn ddy- wedodds, "Myfi yw goleuni y byd," yn abl i oleuoi y nos, ac i diystewi yr ystorm. Y m- diriedwxh ynddoi Ef berthynaisau, priod, a phlanst galarus. Sylwais fod! y perthyna,stu a chyfeillioni 01 gyfeiriad y Rho-ndda, yn gryf yn yr angladd. yr,hynj brofai mor drwfn yn serchiadaiui y eyfryw, ydoedd yr ymadawedig. Gwasanaethed y penill canlynol fel blodieuyn ar ei bedd: Bonedidiigeis dyner, lawen, Mam ofalus., priodi gu; Diwyd! fel y lorn wenynen Ar ei haelwyd ydoedd hi. C's ei chorph, yn M ynwent Bethel Sytldi yn hunoi hum Üi hedd, Aeth ei henaid gydag angel Tua:'r wlad lie 11 ad oes bedd. J.S. -0- Cyfieithiad newydd o'r Ysgrythyrau sydd 01 hyd mewn defnyddiad, 1604. I ago y cyntaf yn arwisgo ei hun a'r teitl 01 Fremdm Prydaim Fawr, 1604. Gunpowder Plot, 1605.

TROEDYRHIW. Dy-dd Suit, Mawrthi yr 2il, 1902, ymwel- odd myfyrwyr Academy Pontypridd. gyda'u Prifathraw, Mr E. Dunmor Edwards, M.A., a'r lie uchodi, er cynal Cymanfa, Bregethu. Aethant yno ar wahoddliad cynhes eglwys barchus Saron, Troedyrhiw, a'u gweinidog, y Parch. J. Price. Bn eglwysi Carmel (Bed- yddwyi Cymreig), a Mount Zion (Annibyn- wyr Seisnig), mor garedig a chamata^ii eu capeli hwythau yn y prydtewm. Pregeth- wyd gan, y myfyrwyr yn y drefn ganlynol Yn y boreu, am 11, yn Saron, D. Jones,, Siioa,, Aberdar. Y n: yr un He yn y pryd^ nawm am. 2, T. Jones, Sarom, Aberaman; a R. Morris, Blaenclyd'aeh. G wa.sana.etho dd Chas. Price, Brynmawr; a Miles Williams, Blaina" yn Mount Zion, yn) Saesneg, yr un amser; a T. Perkins, Saron, Aberaman; a S. Morris, Abernant, yn nghapel Carmel, y Bedyddwyr. Trefnyddi y gwahanol oedifaon ydoedd y Prifathraw profiadol Mr E. D. Edwards, M.A., pa un sydd wedi bod yn ffyddlon drwy)r blynyddau yn parotoi dyn- ion ieuainc gogyfer a'r weinidogaeth, ac y mae llu 01 honynit. yn mhwlpudau Cymru a Lloegr, a Ilawer' wedti croesi y Werydd, yn gallu tysticlaethu en bod yn ddylediuis iawn iddto am eu ymgyflwyniad i'r gwaith yma. Hyny sydd yn cael y lie blaenaf yn ei galon, a' hyny mort angherddbl heddyw ag erioied, gallemi feddwi, yni oil y dyddiordeb a, deimiat yrn ei; ddysgyblion tra yn ein plith ni ym- Cafwyd oedfaoim dai trwy'r dydd, a. chasgl- iadau ardderchog yn ogystal. Llwyddiant iddynt ym yo dyfodol. Un Oedd Yno. -:01:-

ARKOLIAD CYFUNDEBOL YR YSGOL SABBOTHOL. -{)-- Mr Golygydd,— Dymunaf wneyd yin' hysbys i Ysgolion Sabbo-thol Dwyrain Morganwg y cynhelir Arholiad Cyfundebol yr Ysgol Sabbothol Ebrill 23a,ini, 1902, ac nidi Ebrill 30a,in, yn ol y BIwyddiadur. Erfyniaf ar yr hoill ym- geiswyr i dalu sylw ii hyn er mwyn osgoi. uni- rhyw siomedigaeth. Enivvau yr- ymge-is-wyr i'w hanfon i mi erbyn 'Ebrill 2il, 1902. A ganilyn ydynt y 'Centres' a'r Gwylied- yddio-m: Barry, Parchni. William Williams, CadoK- ton1, a D. M. Thomas, Wenfo. Caerdyddl, Pembroke Terrace, Parchn. W. Daniels, Splotlands, a, R. C. Lewis, B.A., Canton Merthyr, Parchn. D G Evans, Merthyr, ac loan Davies, Twynyrodyn, Penrhiwceibr, Parch. W. L. Powell, Mt. Ash; a Mr W mi. Lloyd, Mountain Ash. Porth (Bethlehem), Parch John Morgai, Ymyshir, a Mr Wm,. Evans, Ynyshir. Tceorci (B.), Parch. J. M. Davies, B.A., a Mr Walter Williams, Pentre TylOirSitownr, Parch. Wm. Williams a, Mr Williams., Pontygwaith. Os bydd ymgeiswyr oi leoedd ereill, ac yn teimloi fodl y lleoedd, uchodi yn annghyf- leus, by 1 Id yn hawdd trefmu eisteddiadiau eto yn ol y gofyni, gam fawr obei,thioi y byddl y rhif ac amsawdd! y gwaith i fyny a;r blyn- yddoedd goreu yn ein hanes. Pob goheb- iaeth ar hyn i'w chyfeirio i'r Parch. John Morgan., Ysgrifefnydd y Cyfarfod Misol.

-:01:- PENYBONT. -1(}-- Amaml y gwelir dim hanes,ion o'r dre.f hon yn eich colofnau, ond gan i'r gyngherdd gystadleuo.i gynailiwyd yma nos Gwyl Dewi Sant droi all am mor lhvy ddianus,, diameu y byddi adroddiad oir cyfryw yn dderbyniol gan eich lluosog ddarllenwyr. Cynaliwyd yr uchodi yn y NeJuacdd Drefol,, dan; lywydd- iaeth ac arweinfiad Mr D. Thomas, F.T.S.C., yr hwn oedd prif ysgogydd y symudiad. Beirniadl y gerddoriaeth oedd Mr Samuel Da,vies, G. & L., Maesteg. Emillwyd y gwobrwyon gam y peTSonau canlynol: Solo soprano; 'Mid the Hush of the Corn,' Miss C. Richard's, Mynyddi Cynffig. Sioloi coni- tralto, "0 Song Divime," Miss Br,onw,en Evans, Penyboimt. SoJoi tenor, "O! tyrd yn,1 ol," Mr H. R. Hughes, Maesteg. Solo ba,rit.on,el, "Gwlad! fy Nghalon," rhanwyd rhwmg Mr William Rosser, Gilfach Goich, ai Mr Moses Rees, Garth. Solo tenor, "0, let me dwell, beloved," rhanwyd rhwng Mr D. J. Williams, Blaengarw, a, Mr William Grif- fiths, Pontycymmer. Solo bass, "The Sound of the! Drum," Mr Iorwerthi Williams, Blaiengarw. Chiampion solo; agored i bob Haas, "God's, Slumberland," gwobr, dwy gini, a medal arian. Yr oedd hon yn gystadleu- aeth mor ardderchog nes gorfod rhanu y wobr rhwng Gwilym Taf, Maesteg, a: Miss Emma Hughes, Aberavon. Teimlid' dydd- ordeb neillduol yn yr "Action Song" i gorau plant. Cystadleiuodd d'.a,u gor, sef Penybont a Coity, ai chani nad oedd, posibl gwahani- ia;ethu rhyngddynt, rhaid oedd rhanu y wobr. Parti o Abercynffig yn umig, gystad- leuodd a,r yr aimthem, "Hear me, when: I call," o waith Mr Edgar Evans, a dyfa.rnwyd hwy yn: deilwng air wobr. Cor Abercynffig yn unig gystadletuiodd' ar ganu "Here in cool Z7, grot," a chawsant hwythau hefyd eu gwobrwyo ameilJJ datganiiad tlws, a, meistrol- gar. Arweinydd y cor ydoedd Mr W. Leyshoni, A.L.C.M. -:0:-

NANTYMOEL. Cynaliwyd eisteddfod ilynydd y Bed- yddwyr Seisnig yn y He uchod dydd! Lluni, Mawrth y 3ydd. Llywydd y dydd, Dr. Thomas,, Nantymoel. Arweinydd, y Parch E. W. Davies, Pentre. Beirndad y gerddoT- iaeth, Proff. D. Thomas, F.T.S.C., Peny- bont. Cyfeilydd, Miss M. M. Davies, 'A.L.C.M, Nantymoel, 'Emillwyd, y gwobr- wyon fel y canlyn: Solo tenor, 'Dacw'r Bwthyn Gwyn y'mi Ganwyd,' Mr John Hughes, Nantymoel Solo soprano, 'The Lost Chord,' goreu Mrs Jones, Nantymoel. Sola tenor, 'Baner ein Gwlad,' goreu, Mr John Brazell. Baritofme sola, 'Lead, Kindly Light, Mr Gamer Williams. Violin solo, goreu, Mr Maldiwyn Lewis. Unrhyw ddeu- awd, goreu, Mri. Gomer Williams a John Brazell. Prif ddarm corawl, "0! Father, whose Almighty Power," gwobr cleg punt, a, chadair hardd i'r arweinydd. Cystadleuodd pedwar 01 gora.u, a dyfarnwyd y wobr i Gor Abercynffig, dan arweimad Mr W. Leyshon. Yr oedd hon ym imm o'r eisteddfodau mwyaf lhvyddianus ag sydd wedi ei chynal yn y lie, a phawb fel wrth eu bodd yrnt. mwymhau y gweithrediadau.

RICHARD N. MILES, Sef mebyn Richards W, Miles, Ysw., Arolyg- yddi Tawddle, Glancynoo, Aberdar, a Sairah, ei wraig sef merch y diacon da., Noah Thomas, Seilo; Tredlegar. Malel Miles;, fy hoff gyfaill, ar ol dod yn dad, Yn t eimlo mor ddynol ai nebl yni y wlad; Cam's Sara'i anwylyd, yn wylaidd, ond derch, Roes idd'o'm fyw anrheg: gorffoliad o'i serch,. Mor dlwsi mae'r un bach! A'i ruddiau teg iach, Boed) hendith y ddiau fydJ ar ben Richard bach! Trai rhodiai ein cyfaill ryw dro, gyda,'i fun, Rhoes Cupid aur wefrau trwy galon pob un, Ac Hymen a'u hasiodd; yn UIll er eu bri, Ond! wedi eu hasio, y ddaiul a,eth YIll dri Mor dlws mae'r un balch., etc. Mae Richa,rid pert bycham yn harddach llIa'i dad, Tra hwnio can hardded a neb yn y wlad, Mae'i dlysni yn gyfryw nes pob un sydd am Gael rhoi iddto gusan yn mreichiau ei fam. Mor dilws, etc. Amlygai ei dalceni ma,wr, uchel, ac hardd, 'Ei fod w'edâii eni yn gierddor al bardd, A'i daid, N oaih Thomas, weddia bob dydd Ar Ddmv i roi iddb ras, cariad, a ffydd. Mor dllwsr etc. Pa ryfed.d fod 'beauty1' tra'ni cysgLrn ei gryd, Yn gwenu, yn gwienu, 01 hyd ac, 0: hyd, Gan fodj jei bur emaidl mewn ymgom yn awr, A'i Anigel Gwarcheiddol a'i gwyliai bob' awr ? MOlt dlwsy etc. Mae ceinder y lili:, ai gwrid rhosyn coeh Yn tioddi i'w gilydidj er paemtioi ei foich, A'i lygaid! belydrant, fel diwy seiren d'los, A unol wreichioimanit yn mghoroni y nos! Mar dílws. etc. Mor brydferth) edrycha yr enfys,, gain, braf, Tra'n gwemu trwy ddiagrau cymylau yr haf-- Ond milmyrdd prydlferthach gwen Richard dinam, I lygaid barddonoil cariadlawm ei fam Mor dlws, etc. Nid hoffaich gan Sara,, gwraig Abra'm, erioed Ami Fab yr Addewdd, ga'dldi yn ei hen oed, Nag ydyw gan Sarai Miles ieiuiamc a chu, Am ei 'Richard By:chan'RllOdld Duw iddi hi! Moir dhvs, etc. G faint ei brydferthweh mae perygl i'w fam, A'i diadi, yn eu mawr serch, i wneyd ag ef gam Trwy'i gaJ"u'Ili oirmodbl, nes cLywedl ein Rhi- 'Mae'r babam roes i chwi ym cael fy He I!' Mar dlwsi,. etc. Dadblygedi ei feddwi yn iaich, ac yn gryf, A dfigiedi y ddiaear feil digia y Nef, Aed fyny Yill uchel, 'Mae lie ar y Ian,' 'Ychydig sydd yno i'w gwel'd yn un man Mor dllwSl1 etc. Maie digoni o adar y toi yn ein bydi, Maet myrddi am bob eryr ganfydldir un pryd, Er hyny yr eryr wna, ffordd idd!a'i hun, Nes yn ngwedd yr Huan mae'n gweled ei lunt Mor dlws,, etc. O! tyller, a hollter, pob tafod! a fym, Ei rwystro i ddirnigpi 'y myny'dd mawr gwyn,' A dygied y ddaear fel! digjai y Nef, Wrth bawb a ymdrechoi bard Jua'i wisg ef Moir dlws, etc. Cyd-dyfedl ei feddwii a'i gorff ef yn nghyd,— Cynydcled nes dyfodi yn fel ith i'r byd.; A boed ei rimweddaiu rnor sglaer a,'r ser, A'i gartref tragwyddol foi ill) ilwes ein Ner! A dedwydd; fydid ef Yn mghamol y Nef, A byrdwm y gydgani a fyddf, "Iddo Ef." G. Gwerfyl James. Pontypridd. :o: —

YSMALA. "Y mae amser yn gwa!sgu," ebai Ned, pan y syrthiodd y .cloc ar ôi droed. "Dyna boeth yr yclychi," ebai y 'roast beef' wrth yr 'horse raddish, "Peidiwch, aim cyffwrdd neu mi drechaf, ebaii y 'steam whistle' wrth y 'stoker.' "Dim ond dail," ebai y grocer pan yr edrychodd i'r 'canister' te. "Fel y mae amser yn rhedeg," ebai yr hen fomeddwr, fel yr oedd y pick-pocket yn rhedeg bant a'i 'watch, "Gallaf ergydio palasdy i lawr ar un er- gyd," ys dywedodd yr arwerthwr pan yn igwerthiu un. "Nidi yw 'misfortunes' byth yn dyfod wrth- ylDrt eu hunain," ebai y forwyn fel yr oedd yn hyshyslu fod! Miss Fotumes a'i dwy chwaer wedi cyrhaedd. "Mi roddaf ddigon o amiser i chwi," ebai y barnwr pan yn dedfrydu carcharor i un flymeidid air hugain 01 garchariad. "Yr wyf fi yn 'rhwym' o, ddod: yn mlaem yn y byd," ebai y llyfr-rwrymwr. -:0:-

SIAWNS BONEDDIGES I BRIODI. Y mae cymhariaeth a ystadiegau yn daaigps fod' siawns banieddlges i briodi fel a ganlyn yn ol graddau gwahanol oedranac: Rhwng 15 a 20 mlvvydd; oied, J 4/4 mewn cant; rhwmg 20 a 25, 52; rhwng 25 a, 30, 18; rhwng 30 a 35, 15 rhwng 35 3.i 40, ;,3^; rhwng 40 a 45, 2^; rhwng 45 a 50 oedident rhwng 50 a 55, ar ol tri- ugain oed:, iji of ed. •

ABERDAR===SIBRYDION. Sibrydir fod rhai o'r Militia ddaethant adref o faes y rhyfel yn tystio fod y brwydr- au yno yn cyflym ddirwyn i ben. Hysbysir i fam un o honynt frysio ymaith i Southampton i sicrhau ei hun fod ei mab wedi dianc rhag dialedd y Boeriaid. Sibrydir fod argoelion y ceir May-Day Showdwyddianus eleni eto. Mae hon wedi arfer bod yn un o oreuon y sir. Sibrydir fod rhan o'r rheilffordd drydanol ar gael ei dechreu, ac fod y blaid (?) wrth- wynebol wedi suddo i warth a dinodedd, Sibrydir fod capel Ebenezer, Trecynon, yn awr yn un o'r addcldai harddaf, os nid yr harddaf, yn yr ardal. Sibrydir fod achos cyfreithiol pwysig wedi cymeryd lie yn mrawdlys sir gyfagos yn ddi- weddar, pryd y cafodd hen ffermwr o'r gym- ydogaeth hon gynt dalu swm go hallt. Sibrydir fod ugeiniau lawer wedi myn'd 1 lawr i Gaerdydd dydd Sadwrn i gwrdd a'r Militia, a chododd un tad o'i wely cystudd, meddir, i fyned yno i roesawu ei fab, gan gymaint ei frwdfrydedd a'i lawenydd. Sibrydir fod rhai o fasnachwyr y dref eis- oes yn parotoi ar gyfer rhialtwch y Coron- iad. ac fod un o honynt mewn 1 private bar pwy noson yn honi y bydd iddo roi y fath surprise' i'w frodyr fel na fydd iddynt ei annghofio am dipyn. Sibrydir fod yr heolydd drwy ran fawi o'r dref wedi gwella yn rhyfeddol yn ddiweddar, a hyny drwy effeithiolrwydd y 'steam roller,' ac ychydig bach mwy o ddoethineb ar ran y swyddogion dan y cynghor. Sibrydir fod Ilawer o siarad am y baddon- au newyddion, ond mai araf iawn y maent yn dod i fodolaeth, er yr holl ffysto sydd wedi bod i'w cael. Ar bwy mae'r bai ? Sibrydir fod Ilawer yn achwyn am araf- wch mudiad y Ddarllenfa Rydd heblaw IWM TELYN.

HANES HIRWAUN WRGANT O'R GANRIF GYNTAF HYD YN BRESENOL. GAN "NI WAETH PWY." (Parhad). FIIRWAUN WRGANT. Rhoddwyd yr enw uchod i'r lie yn amser Gwrgant ab Ithel, Tywysog Morganwg, yn yr unfed-ganrif-ar-ddeg. Wrth drawsffurfiad o'r enw Hirwaun deallwn ei ystyr fel hyn— Waun-hir, Hii-waun (Long Meadow). Yr hanes henafol penaf ei bwys ag sydd yn gysylltiol a'r ardal ydyw Rhyfelawd Hirwaun Wrgan. Rhyfedd y fath elyniaeth a dder- byniodd ein tadau oddiar ddwylaw estron- iaid. Y Rhufeiniaid fuont yn g, neyd ymosodiadau dewr er meddianu eu gwlad dros yn agos i bum' cant o flynyddau, a dim ond rhanau o honi a oresgynwyd drwy yr holl amser. Yna y Sacsoniaid a'r Daen- iaid a wnaethant lawer cadgyrchiad er eu meddianu, ond yn hollol aflwyddianus. Y prif amgylchiad hwnw a roddes enwog- rwydd henafiaethol i'r lie hwn ydyw ei fod wedi bod yn ddrychfa brwydr waedlyd rhwng byddinoedd Rhys ab Tewdwr, Tyw- ysog y Deheubarth, a'r eiddo Iestyn ab Gwrgan, yn cael ei gynorthwyo gan fyddin o anturiaethwyr Normanaidd dan lywyddiaeth Robert Fitzhamon. Yr oedd Rhys ab Tewdwr yn un o dywysogion enwocaf y Deheubarth, ac yn hanu yn uniongyrchol o al dywysogaidd Cymru. Efe a dreuliodd lawer o flynyddau ei einioes yn Llydaw, lie yr enciliasai am nodded rhag tywysogion Morganwg, y rhai a drawsfeddianasant ar- glwyddiaeth y Deheubarth. Yn y flwyddyn 1077, efe a ddychwelodd o'i ddeoliad, lie y buasai dros fwy na haner can' mlynedd, sef er pan laddesid ei dad. Daeth Rhys ab Tewdwr o Lydaw, ac a ddodes ei hawl ar dywysogaeth y Deheu- barth megys etifedd cyfiawn, a lla,wer iawn o wyr goreu y wlad iddo am ddoethineb a gwybodau Llywodraeth, ac efe yn ei lawn henaint a'i bwyll a gafodd ewyllys da goreu- gwyr y wlad, canys nid oedd a garai Iestyn ab Gwrgan a'i wehelyth, o achos y carent rhyfel yn well na heddwch, ac yna dyogel- wyd Rhys yn ei lywodraeth, Yn y flwyddyn 1088 darfu i Llewelyn ac Einon, meibion Collwyn, Arglwydd Penfro, gyfodi mewn gwrthryfel yn erbyn Rhys, a phendefig dylanwadol arall, o'r enw Gruff- ydd Meredydd, a ymunodd a hwy ond fe'u llwyr orchfygwyd gan Rhys yn Llandudoch, Swydd Benfro, a Gruffydd a gymerwyd yn garcharor, ac a roddwyd i farwolaeth fel I bradwr ond y ddau bendefig ieuanc ereill a ddiangasant. Einion a giliodd at Iestyn ab Gwrgant, yr hwn oedd y pryd hyny dan arfau yn erbyn Phys, ac er ei alluogi i ddwyn y rhyfel yn mlaen yn y modd tebycaf i fod yn llwyddianus, efe a anforndd Einion i lys breninol Lloegr i geisio llogi cynorth- wy y Normaniaid. Cytunodd Robert Fitz- hamon, yr hwn oedd yn gar agos i'r brenin, Gwilym y Goresgynydd, i ddwyn byddin o filwyr Normanaidd yn grnorthwy i Iestyn, ac yn y flwyddyn 1089 ci vveiniodd Iestyn ei wyr, yn cael ei gyuorthwyo gan Fitzhamon a deuddeg o farchogion N-ormanaidd ere til, a'u gwyr, yn erbyn Rhys ab Tewdwr, yr hwn wedi brwydr galed, a orchfygwyd ac a ladd- wyd.

Y FRWYDR. Yr oedd Eidion wedi bod yn wr swydd yn rhyfela gyda brenin Lloegr a'i farchogion yn Ffrainc a gwledydd ereill, a chariad mawr rhyngddo a'r brenin a'i farchogion. Ac wedi i Iestyn wybod hyny a addunedwyd i Einion ei ferch yn briod-wraig, os efe a ddygai gyfnerth iddo o Loegr yn erbyn Rhys ab Tewdwr, a chyda y ferch hono arglwydd- iaeth Meisgyn. Myned i Lundain a wnaeth Einion, ac amodi a Rhobert fab Fitzhamon, tywysog y Corbwyl yn Ffrainc, i ddyfod yn gyfnerth i Iestyn yn Morganwg. A Rhobert a ddylanwadodd ar ddeuddeg ereill o farch- ogion urddasol, nes eu henill o'i blaid yr un feddwl ag yntau. Dyfod a wnaethant i For- ganwg ar frys, ac uno a'i alluoedd gydag Iestyn, a dyfod i wledydd Rhys ab Tewdwr, Hirwaun. (I'w barhau).

Meddyginaeth Ddigyffelyo Meddyginiaeth Bur. Sicr, Ddyogel, Llwydd- ianuj, ac Effeithiol ,of". Q & jm i. Quinine Bitters i 1 b wil v m liWIVm liS, NID YW BYTH YN SIOMI. Pawb yn ei chanmol. Nid yw byth yn «iomi| Rhydd nerth i'r gwmix Adfeiiad iechyd i'r claf. A mwynhad bywyd i bawb. MEDDYGINIAETH EFFEITHIOL. Y mac miloedd wedi cael iachad oddlwrth amryw glefydau trwy ddefnyddio y FEDDYGINIAETH RHYFEL DQU HWN Pan y, m&e pob FEDDYGINIAETH ARALL WED) HEBDDO. MEDD MEDDYGOM, BITTERS GWILYM EVANS, ADFERA IECHYD. MEDDYGINIAETH DEULUOL. PHUR, MEDD DAbANSODDWM -0- BITTERS GWILYM EVANS NI DDYLAI UN TEULU FOD HEBDDO. -0. MEDDYGINIAETH LLWYDDIANUS. MEDD FFERYLLWYR. -0- Pawb yn ei ganmol. MEDDYGINIAETH Y MAE YN RHODDI NERTH I'R GWAN, IECHYD I' RCLAF, A MWYNHAD BYWYD I BAWB. Meddyginiaeth Bur, Sicr, Dyogel, Lhryddt iantisv ac Effeithiol ydyw. Bitters Gwilym Evans. -0- UTaaaMiaa HxavioixsAx -0- sao IdA fiauoo HxaviNiOAaaaw ELLEN WILLIAMS. -v- RHYBUDD, Anglesey, North Wales. Mawrth 2il, 1896. Foneiddigion,- Vr wyf yn eich hysbysu fy mod wedi cael lies annhraethol oddiwrth QUININE BITERS GWILYM EVANS. Yr oeddwn mor wan pan y dechreuais ei gy- meryd fel nas gallwn gerdded at y tan fy hunan, heb gynorthwy fy mam. Er fy mod wedi cael amryw gyffeiriau gan fedygon ar y pryd ni chefais ddim lies oddiwrth yr un" hyd nes y clywais am Quinine Bitters Gwilym Evans gan ffrynd; a phan ddechreuais ei gymeryd yr oeddwn yn well mewn byr am- ser. Y mae genyf ffydd. annghyffredin yn Quinine Bitters Gwilym Evans, ac yr wyf yn holol gredu y byddwn wedi marw oni bai i mi ei gymeryd. Yr wyf yn ei gymeradwyos at Wendid fel y Physig goreu a gefais erioed, ac yr wyf yn dymuno ar i bawb ei deroi, ac yn teimlo yn sicr y cant leshad drwyddov oddiwrth Wendid a Llesgedd. Yr eiddoch, yn gywir, Ellen Williams. Y mae poblogrwydd a llwyddiant di- gyffelyb y meddyglyn rhagorol hwn wedi temtio amryw i gynyg efelychiadau di- werth o hono i'r cyhoedd. Gocheler y cyfryw efelychiadau. Edrychwch fod enw Gwilym Evans ar bob Label, Stmapy a Photel. Gwerthir ef mewn poteli, is 1 2s a 48 6ch yr un; blychau yn cynwys tair potel 45 6ch am 125 6ch. I'w gael yn mhob man, neu danfonir ef yn rhad am y prisiao uchod drwy y post, yn uniongyrchol oddi- w y ^^rchenogion, < Lnine Bitters lACTURING COMPANY, LTD., LLANELLY, SOUTH WALES. Px;t OxuchtwyliwT yn Americar-Mr D" Ifilikou, Plvmouth, P-.nn.