Baner ac Amserau Cymru

— EGLWYSI RHYDDION CYMRU. ARAETH Y LLYWYDD, Y PARCH. EVAN JONES. Yr unig leswm y gailaf fi feddwl am ZD .da-110 pa, ham y dewiswyd fi i lywyddu ar yr achlysur presennol ydyw am fy mod yn Gymro, ae, fel y cyfryw, eioli bod chwi yn ewyllysio dangos trwof fi e.icn parch i'r Dywysogaeth. Mae Gymrj mewn modd arbenlg yn wlad yr Egl- wysi Rliyddibn. Yma y mao en lieg- wyddorion w-cdi bod mewn ai-fei-la,cl er's c-aunoedd o flynyddoedd, ao ar ol eu profi o dai.) yr anfanteision mwyaf v maent wedi dyfod allan o'r ffwrnes fed aur wedi ei buro trwy dan. Gran hyny gan gymmeryd achlysur oddi wrth llyn, yr wyf wedi meddwl nad anamseroi fyddad gwaliodd eieli ystyriaethau at ou seiyhfa bresennok nid, mi ,a hyderaf, -mewn imrhyw ysbryd o fost a gwag- ogoniant, and fel teyrnged ostyngedig o -bai,eli ii weithrediadau Y sbryd Duw, n 3 mewn cydnabyddiaeth o lafur hunan- ymwadol tadau dmviolfrydig, i ennui doethineb oddi wrth yr hyn a fu! a chefn- ogaetli at y dvf'odo]. Nid yw Cymru v wlad fwyaf addawol u i .aai-turiaethau mawrion ae anhawdd. Y mae ei harwynebedd yn rhy gyfyiig, tW o r naill ben i'r llall bron wedi ei gor chuddio gan fynyddoedd uclvel ac an hygyreh. Nid oes ganddi ond ychydig •drefydd mawrion. Y mae ei t-hrigolion :yn wasgaredigv ac, li.yd yn gymmJiar- iaetliol ddiweddar, heb bmidd nnrliyw -foddion trafnidiaetJi a cliymmundeb tu- • fewaol. Ya ystod y ganrif ddiwedd- f ne yn neilldn-ol er pany lnae glo cN;cl-f-I mawrion n, gweibhia-u mwnawl -jeraili w^edi en liagor, y mae y cynfrod- (-»3rion o'r bron wedi eu gorlifo ga-n ddv- •!)fodiad eenhedloedd eraill, gyda'u ham- ^p'wiol ieithoedd, en harferion, a'u golygiadau crefyddol, y rhai ydynt weii ychwanegu yn ddirfawr at yr an haw 3 derau i gydweithrediad unol a, phar- -^aus. Y mae y pethau iiyn wedi prop. ,is, llesteirio llawer ,ar ein holl sefydliad- Tau, ac yn neillduol yr Eglwysi Rhyd 1 .n. Er hyny, yn ligwyneb y cwbl, .i'haid addef eu bod, nid yn unig wedi dal ffordd, ond hefyd wedi ychwanega ^'cryfder yn ddirfawr. Tra yn rhoddi y clod dyfadwy ^ijliglwysi Rhyddion, nid oes dim awydd --lbriiaf i ddyweyd gair yn fychanus am yr ^Kglwys Wladol. Nid yw rhwymedig- n«ietliau trigolion Cymru i'r eglwys ,<ianesyddol nac yn ychydig na- dibwy^. yn fawrion ac ammhrisiadwy. y inlaienaf a. phenaf oil i leygwr o Eglwvs William Salesbury, yr ydym yn ^ddylediis am y cvfieitb'iad o;r 'TectH- meiit Newydd. I'r Esgob Morgan a'r Esgob Parry yr ydym yn ddyledus am y cyneithiad presennol o'r holl Feihl. Y mae enwau Vicar Pritchard ac Ed- mund Prys mor anwyl heddyw ar ael- wydydd aelodau o'r Eglwysi Rhyddion ag" eiddo aelodau o Eglwys Loegr. Y mae. ein lleinyddiaeth. wedi ei gyfoethogi gan weithiau clasurol a chyfiedtliiadau clerigwyr a, lleygwyr dysgedig eraill o Eglwys Loegr, i ba, rai y clod uchaf yn ddyledus. Yn seiydliad Ys- golion Grammadegol a moddion addysg eraill yr ydym yn dra dyledus i'r bin Earn Eghvys, ac hyd yn oed pan oedd yr esgobaehau, am 150 o flynyddoedd, yn cael eu llenwi gan estronia-id, ceir Yl1 mysg y rhai htyny rai o'r dynion mwyaf dysgedig, enwog a gwladgarol, megys yr Esgob Burgess, yr Esgob Thrilwail, a'r Esgob Short. Bydded parch i'r hwn y mae parch yn ddyled- us. Ni fynwn chwaith ddyweyd yn ddrwg am yr Eglwys. fel y mae yn ein mysg yn awr. Diau nad ydyw ei sefyllfa 3'n un i'w chweniiyeh. Weithiau, er mwyn cadw ei phen uyveh law'r dwr, y mae wedi gwneuthur defnydd o bethau sydd yn hytrach yn ainmhcus. Er hyny nil yw na. marw na chysglyd. Y mae ei huwch-fugeiljaidl yn Gymry Cymreig. Y mae ei chlerigwyr yn foe sol a diwyd. Yn ystod y ganrif ddiweddaf c-afodd y mwyafrif o'i lieglwy&i eu liadne-wyddu, ac ychwunegwyd atynt lawer o eglwysi nejwyddion. Adeiladwyd ysgolion, ni fu swryddogaethau yr eghvys erioed n zD yn cael eu llanw gyda, mwy o effeithiol- rwydd. Nid yw yr Eglwys yn Nghym- ru yr un tipyn ar ol esgobaethau eraill Eglwys Loegr. Yn hyn oil y mae yr Eglwysi Ehyddion yn llawenlia-u, ac yn bwriadu llawenhau. Cyfododd gwrthwynebiad mawr yr Eglwys Sefydledig i'r Eglwysi Rhydd- n zD ion, wedi'r cwbl, nid yn gymmaint diffygion a'i hammherffeithnvydd, ei phechodau a'i ffyrdcl drygionus; y rbai nid oeddynt nac ychydig nac anamlwg, ond 0'1' hyn a ystyria pob gwir Eglwys- wr ei gogoniant a'i thra rhagoriaeth. Bywyd yr Eglwys ydyw yr Ysbryd, ac adfywiadau ysbrydol ydyw noduu a.m- Iwg yr ysbryd v iiwiiw. Cydnabyddir llyn gan bawb. Yr anhawsder ydy.v adfiabod gweitliredd'adaii yr Ysbryd, a deall pal adfywiadau ysbrydol lionedig sydd yn gywir u. dilys. Pe gofynid y cwestfwn i urddasoliou a Uvwodraeth- wyr yr Eglwys pa fcxkl y mae ladualx'd gweitlirediadau yr Ysbryd, eu halt i;; diammheuol fyddai: 'Nid yw awdwr anghyfod Gwnel- er pob peth yn weddaidd ac mewn I tret'n.' Iddynt hwy nid arwyddion a seliau gwedtiirediadau yr Ysbiyd, o ba honindau bynag y dygir hwy yn ml.acn, ydyw annhrefn ae afreoleidi- dra, ond ffieidd-dra i wgn arno ac i'w drin yn ddidrugaredd. Attegir liwy yn hyn gan. y rhai a wyliant gyfraith a threfn yn. y wladwriaeth. i ba rai y ma; Tuefn yn benaf ddeddf y nef.' A dilyna'r weriu eu huwe-haiiaid. 0 gan- lyniad pan cldaeth yr Ysbryd i'r Egl- wys, fel, yn y declireuad, megys 'gwynt nertliol yn rhuthro,' ac yr ymddangos- odd mewn tafodau gwahancdig megys o dan,' wo y lefaru a thaiodau eraill, megys y riioddes \r Ysbnd iddynt ym«adrodd,' yr oedd yn rhywbeth mor hollol newydd a gwrth- wynebus i'w syniad hwy am weddiis- rwydd a, chrefydd, fel y barnasant ef yn ddibetrusder, nid fel gwaith yr Ys bryd Grlan, ond yr Un drwg. I'r rhii mewn awdurdod gweithrediadau yr Ya- bryd ei bun oedd y pechod anfaddeuo'i. Ac fel y cyfryw yr ymddygasant ato. Tybient yn gydwyboffol, wrth erlid pob annhrefn ac afreoleidd-dra hyd yr eith- af, en bod yn cyflawni gwasanaeth i Dduw. Yn awr gwyddom ni yn well, a. gofi 1- ia hyd yn bed Eglwyswyr am yr erledig- aeth. Galarant o'i herwydd. Ewyil- ysiant pe na chymmemsai Ie, Ond, meddant, yn hytrach na gwrthwynebu eu llywodraethwyr ysbrydol, fel y gwnaethant, a gwrtbryfela yn erbyn awdurdod gyfreithlawn, dyledewydd y rhai hyny a alarent o herwydd cyflwr yr Eglwys, ac acldyrrnlllent ddiwygio pethau oedd, nid anufuddhau, ond goddef cam, a gwneyd eu gwaifh amyneddgai* a ffyddlawn, gan ddis- v gwyl yr amser pirn y clirid eu cymmer- iadau. y evmmeradwyid eu hymdrech- ion, ac y medai yr Eglwys ffrwyt-h eu llafur. Ymadroddion golygus ydyw y rhai hyn. Ond, ar y naill law, ni odderid i'r troseddwyr, a'r. rhai a ddrwgdybid, aros yn yr Eghvys. Eglwyswyr ffyddlawn oedd y Piwritaniaid, y rhai a. dystiol- aetlient yn erbyn diffygion yr Eglwys oddi fcwn. Am wneyd hyn crogwyd John Penry, ac Archesgob Whitgift oedd y cyntaf i lawnodi dedfryd ei ddi- enyddiad. Yr un modd yr yniddygwyd at. eraill. Ac mewn trefn i lanhau yr Eglwys oddi wrth bob cyfryrddiad o- Biwritaniaeth gorc-hymynodd y Brenm Iago ddarllen y Llyfr Chwareuon an- nuwiol yn yr eghvysi o dan boen diar- ddeliad, tunvy yr li-vill y gorfodwyd llu o glerigwyr rliagorol i fyned 'allan o hom Ar 01 dyddiau Cromwell, pan adse-fydl- wydi. yr Eghvys, .ar Ddydd Du St. Bartholomew, IGG2, don.wyd Deddi U ll- ffuriiaeth mewji gweithrediad. Trwy y Ddeddf hon gorchymvnid i bob gweinid- og gydymffuriio yn mhol) peth a. gwas- anaeth vr Eglwys WJadol, i arwyddo y Naniyn Un Deugain Erthygl, tac i ddad- gai). ei gydsyniad a'i gymmeradwyaeth o bob peth yn yr argraphiad newydd o'r JLilyfr Gweddi Gyffredin, dan boen diardeliad. Trwv y Ddeddf hon bwr- iwyd allan o ddeutu dwy fil o weiuidog- ion. Perthynai lliaws o'r rhai liyn 1 Gymru. Pasiwyd Deddf Unffurfdaetb yn hollol er mwyn cyfraitli a. tlirefn, f -1 y gallai Eglwys Loegr fod yn 1JIlffurf, trwy garthu allan o honi bob elfen -if. rywiog. Yr oedd y rhai hyn ynl weith-. redoedd bwriadol yr Eglwys a'r Wlad- wriaieth, me\vn trefn i'r Eglwys deyrn- asu yn oruciiai; ac nis gallai y rhai a fwriwyd allan gydymffuriio a'r pethau hyn heb wrthwynebu a fforffetio yr hyn a gredent hwy oeddynt yn weithrediad- au Ysbryd Duw. Felly, heb ddarost- wng a. dirmygu eu huna-in, nis galle"it aros yn yr Eglwys, a gwyddai llywodr- aethwyr yr Eglwys hyny. Pasiwy.i y Ddeddf yn fwriadol er mwyn tr:a allan y rhai na fyuent- gydymffuriio. Dyrnuixai v rhai a ewyJlysient ddiwygio yr Eglwys oddi fewn gae.1 aros vividi. ond liasiwv.d I^eddfau yn ddifrilol '} b,yrièi.do! er uwyii eu bwrw -allan. phe na buasai y rlud hyu yn ddigonol ffurfesid. rhai eraill. Unig amc u; rlieolwyr yr Eghvys oedd diogelu e." I raitli a threin, ae yn. hyn llwvddasaet trwy fwrw y diwygwyr allan o'r lgl wys: o'u saiie hwv amcan hollol gyf- reithlawn co Ar y Haw arall, cyiuiysgaeddii- yr Eg] • wys yn Nghymru ni a hanes dau syna- mudiad o leiaf sydd yn c-ybdtcb yn hollol i ddymuniad y rkai; hyny a ent i'r rhai a wrthwynebid ae a erlid id g.an yr Eglwys aros yndtli n, Ganwyd y Parcli. Tuoiiias (louge Llunda-iii. Mab ydoedd i'r Dr. Wil]ia:a Gouge, yr liwn a fu am blyneda o tJ a deugain yn weinidog Blackfairs. 13 d y mab, ar ol gwasanaethu, dwy neu dair blynedd yn, mywoliaeth Colesdon. 1law Croydon, am bedair blvnedd ar hugain. yn ^s'einKlog SI. Sepu'em/e, LIuudain. Gan nu alfai Ja-wnodi Unffuriketh, gadawodd ei fywoliaeth, and parhaod-d yn ymlynydd ifyddlawn wrth Eglwys Loegr. Trwy rhyw fodd- ion anadnabyddus, tynwyd ei syhv at Gvmru. Yn -1074, mewri unde-b a Dr. Tilotsoh, Archesgob Caergamfc; Dr. ¡ Stillingfleet, wedi. hyny Esgob Caer- wrangoii; Dr. Patrick, Esgob Caerlo- yw: Dr. Wilkins, wedi hyny Esgob Caer; Richard Baxter, a Mr. Firman marsiandwr yn Idundain, ffurfiodd IVIr Gouge gymdeithas -er addysgu Cymru yn) yr iaitli Saesneg, ac i ledaenu y Beibl, y Uyfr Gweddi Gyf'fredin, a llyfrau da eraill yn yr iaitli Gymraeg. Dros naw neu ddeng mlynedd, hyd nOR y bu farw yn 1781, pryd y f)regethwyd ei bregeth angladdol gan yr Archesg-ob Tillotson, llafuriodd yn ddiarbed yn mliob cyfeiriad. Nid yn unig easglodrl arian at y gwaith da, ond yelnvangai at liyny o ddeutu 200p. yn fiynyddol o'i eiddo ei hun. Mewn un flwyddyn (1675), mewn banner cant o drefydd Cymru, yr "oedd ganddo 812 o blant I tlodion o dan. addysg. RHo, ar ol (j. farwidne(h, ni ch1\ vv uu gair am ¿ y gymdeithas werthfawr hon. (i ii- esid ami gan glerigwyr yn y Dywysog- aeth o'r dechreu, a plian fu farw y syl- faenydd nid oedd neb i'w gael a feiddiai ddwyn y gwaith yn mlaen. Gellir dyweyd yr un peth, and i radd an llawer helaethach, am Eghvys\vr mawr arall, Cymro, yr hwn y cenir ei glod yn awr oddi ar bob llwyfan! Egl- wysig fel patrwin--y Parch. Griffith Jones, .Llanddowor. YV oedd ef yn wi Ni i,tli fodd calon yr Eglwys— gwr tawel, trefnus. doetli, yn bregetbwr mawr ar. yn drefnydd disglaer, un na ddarfu i-ddo erioed droseddu gosodiadau yr Eghvys, ond a barhaodd ar hyd ei oe-s yn glerigwr gostyngedig, llafurus, a ffyddlawn. Yr oedd yn Eglwyswr dmviol a selog. Wedi. llafurio dros saith mlynedd i hyfforddi plant a phobl anwybodus yn ei blwyf ei hun, ac wedi cael fod y. fath effeithian rliyfeddol yn canlyn mewn gwellhad moes.au a gwerthfawrogiad mwy deallus o'r Beild a'r Llyfr Gweddi Gyffredin, tarawyd ef y gallai y fath bethau ddilyn pe byddai i. addysg gael ei. gyfranu yn fwy cy- ffredinol ac yn fwy trefnus trwy yr holl wlad. Meddyliodd am sefydlu y gyi undrefn o Y sgolion Rhad Cymreig sydd. mor gyssylltiedig a'i enw. Yn yr ysgúI- ion hyn yr oedd yr ysgolfeistr i ddysgu plant a phobl anwybodus i ddarllen y Beibl yn iaitli en mam; i gann Salm a gweddio gyda hwy liwyr a boreu; i'w haddysgu crl\vy waith yn y dydd yn y Catecism; i ymddiddan a liwy am eu dyledswydd tuag at Dduw a. dyn, ynghyd a'u hymarweddiad yn yr Addol iad Dwyfol. Profodd yr ysgolion llyn yn lhvydd.ia3.1t rliyfeddol. Yn 1761, T)-a fu farw Mr. Jones, o ddeutu deng mlynedd ar hugain er eu eyehwyniad, rhifai. yr ysgolion a sefydlasid mewn gwahanol fanau ac ar wahanol adegau 3,495, a.!1" ysgolheigion 158,237. Ar ol ei farw clygwyd yr ysgol- ion yn mlaen gan un o'i ddysg- yblion, Madam Bevan. Rhifai yr holl ysgolion a sefydhvyd gan Mr. Griffith Jones a Madam Bevan, o 1737 hyd 1777, eyfnod o dd en gain mlynedd. pan fit farw Bevan, 0,465, a nifer yr ysgolheigion 314,051. Pan fu farw Mr. Gr.ilxlih Jones gadawodd £ 7,000 yn jjwylaw Madam Bevan i gario yn ndaen yr ysgolion, a plian I'u hi than farw gad- awod.<l £ 10.000 i'r un amcan. Wedi marw Madam Bevan, a yd i g-ty fra.it h am yr arian, ac ni ohlvbuwyd dim gair yn yeh.waneg am yr Ysgolion Rliad CYln reig. Fel hyn dangosir, er mwyn hedclweh ac untfurhaetli, na oddefai llywodraeth- ^•yr yr Eglwys i nel.) ^yro yn v 1]1a.(1 ffyrdd annhrefn ae .aflywodraeth pa- faint bynag y cymmhellid hwv i hyny gan ysbryd. uwcli a saneteiddiaeli. heb iddvnt dynu hyny yn ol neu gael eu bwrw allan. Tra, ar y 11 aw arall., y gwgid ar y rhai a benderfynasant aros ii mewn a dioddef, ac y gadawyd i'w gwaith, ar ol eu marw, gael ei dclyfetha. Nid oedd dim, gan hyny, i'w wiiieyd, os oedd gwaith y diwygwyr i barhau.ac i hvy-ddo, ond gwynebu erledigaetli gyd- wybodol He aiiywod.raetl.111s, .a sefydlu Eglwysi Rhyddion. (j t.I Mr. Wroth u Lanfa-c-iies. sir F-vllvv, Trov-yd ef o r Eglwys am wrfchod dar Hen Llyfr y Chwareuon, a eeiydlodd Eglwys Rydd yno. Hon oedd yr Egl- wys Rvdd gvntaf yri Nghymru. Bu farw o ddeutu 1610. 0 ddeutu y flwyddyn 1630 galwyd William Erbury, Ficer St. Mary, Caerdydd, i Lambed) gan yr Archesgob Laud i .attel) o'i flaen am wrthod darllen y Idyfr Chwareu- on. Trowyd cf o'i fywoliaeth, a hyn fu yn achlysur eyehwyniad yr Eghvys Rydd gyntaf yn Nghaerdydd. TIu farw yn 1654. Yn llafurio dan Mr. Er y y Chwareuon yr oedd Walter- Cradoe. Teithiai ef y wlad i bregethu, «.e o'r di-' wedd ymsefydlodd yn weinidog Eglwys Rydd yn Ngwrecsam, ac yn mysg ei ddychweledigion yr oedd Morgan Lhvyd, yr hwn a ddaeth yn weinidog iddi ar ol i Mr. Cradoe ymadael. Hon oedd yr Eglwys Rydd gyntaf yn Ngogledd CvmTu. 0 Gwrecsam symmudodd Mr Cradoc i St. Mary Winterdyne, Swydd Henffordd, He c-afodd Mr. V-ava&or Row r]! g\ flo i'w v^raudaw. a< y due lb I yn un o wyr hynotaf Cymru.- Brodor ydoedd o Swydd Faesyfed, a bu yn giwrad am dymmor i'w ewytlir, Eras- mus Powell. Carcharwyd ef am bre- gethu dair gwaith ar ddeg, ac o'r di., wedcl. yn 1670, bu farw yn y earchar, yn dair ar dcleg a deugain oed, wedi di- hoeni yno ,alll 1111 mlynedd ar ddeg, a chladdwyd ef yn Bunhill Fields—Mae- pelah'r Eglwysi Rhyddion. Fel hyn y deebreuockl Eglwysi Rhyddion Cymru. Ac yr oedd yn fen- dith. Tra yr arosai y diwygwj-r yn yr Eglwys, ac y eeisient, fel Gouge a- Griffith Jones, ddwyn en gweithrediad- au yn mlaen o fewn ei therfynau hi, lli daeth dim llafur hunanymwadol. Yr oedd y llanw yn rhy gryf iddynt. Pan fwriwyd hwv allan, ac y meiddias- ant sefydlu Eglwysi Rhyddion, ffurf- iwyd cymdeithasau yn mluv rai y plan- wvd y gair He y dygwvd y gwaith da t., 0 V v 1/ b yn mlaen ar 01 iddynt hwy feirw. Am 270 o flynyddoedd y mae yr eglwysi hyn wedi graddol ymeangu a eliynnyddu ag v maent o'r diAvedd wedi gordoi n holl wlad. Ychydig dros ddwy filiwn (2,022,728) ydyw poblogaeth Cvmru. Darpara Eghvys Loegr cisteddleoedd i 460,074. Darpara yr Eglwysi Rhydl- ion (heb g3"frif y W-esle\yaid a'r man en- wadau, y rhad nid ydynt yn darparu vs- tadegau ar wallan i Gymru) eisteddle- oedd i 1,381,649, neu r-agor na digon o le i'r holl boblogaeth. Rhif yr aelod- au yn Eglwys Loegr ydyw 155,961. Yn yr Eglwysi Rhyddion (gan gynnwys yn unig y Bedyddwyr, yr An ni hyn wyr, a'r Metbodistiaid a; dJ a Clialfm- aidd) 535,880. Deiliaid yr Ysgol Sa-b- bothol: Eghvys Loegr, 134,823; Egl- wysi Rhyddion, 562,355. Er gwaetiiaf hyn oil dywedir fod yr Eglwysi Rhyddion yn y darfodedigaeth, ae yn prysur golli tir. Er prawf o hyn dywedir fod nifer at aelodau yn gradd- ol leihau, yn enwedig ar ol y C diwygiad nxawr. Fed gwrthgiliadau wedi dig. wvdd sydd ddiammheuol. Ond dini i,w a'r ychwanegiadau blaen- orol. Yn ystod yr 20 mlynedd diwedd- af y mae'r pedwa-r prif enwad wedi colli 20,350 o aelodau. Ond dylid c-ofio fed yr vehwauegiadau yn y diwygiad wedi bod yn 87.782. Tyurr 1 lifer y HeihÚd o'i bwn, a ajwelir fod y eynnydd larliosol yn h7, c, Hyd yn oed mewn materian ariunol, gyd holl waddoliadau yr Eglwys, yng- hyd a chyfoetb ei haekxiau, v mae y fan id yn troi yn ddigarnsynja-d yn mhlaid yr Eglwysi Rhyddion. Dywed ir mai 279,000p. ydyw cyllid Eghvys Loegr. Y mae cyllid dim ond dau o'r enwadau pertliynol i'r Eglwysi Rhydd- ion, sef, yr a'r Methodist- i-aad Calfinaidd yn. unig (gan na chy- hoeddir adroddiadau ariariol gan y Bed- yddwyr a'r Wesh*yaki) yn 5l9.949p.- lsiaterion, addysgol er gwaetiiaf y goiynion trymkai sydd i gynnal addoliad cydioeddus. nid yw Cymru wedi bod ar ok Nifer Ysgolion Elfenol y Cyngliorau Sir y-uyw 1,076, gyda 866,315 o blant, ar gyfer 724 o liyn a elwir Ysgolion Cenedlaethol gyda 136,890 o blant. Y mae ganddi hefyd 565 o ysgolion 110s. gyda 48,831 o blank Nid. oes gan Gymru und 288 o ardaloedd lie nod yw yr \sguiion yn y& = golion y bobk Y mae gan Gymru 92 0 Ysgolion Canolraddul eyduabyddedig gan FWTdd Addysg, gyda 12,089 o yg- golheigion. Y mae ganddi. bedwar Coleg y Brifvsgol, ,ac un Briiysgol. Tra y mae eglwysi eraill yn cwyno o herwydd infer yr efrydwyr sydd yn cya- nyg en hunain i'r weinidogaeth, nid oes dim pall ar infer yr ymgeiswyr yn yr Eglwysi Rliyddion, er nad oes ganddyiit •waddoliadau na ehyflogau uchel i'w evnnyg iddym. A th.ra 3* ewynir yn lynycli o herwydd -diffyg ansawdd u addysg a gyfrenir, nid yw felly yn y. Dy- wysogaetii. Wrth edryeh yn frysiog dros nifer y graddedigion yn y pedwar enwad mawr a ffurfiant yn benaf Eglwysi Rhyddion, eefais led nifer y graddedigion yn mysg y t; 1 enwad sydd yn tynu eu hadnoddau yn benaf o Loegr fel y canlyn—Mewn iiii, 1 graddedig ar gyfer pob 14 o weinidogion ac j'1)î- ge yn yr ail 1 am bob 12: yn y drydedd. 1 am liob 7; ne yn yr un sydd yn tynu ei adnoddauvn benaf o Gymru, I tut i Viijb 1. yr wy i y n f'i/>wv]l II.