Y Brython

0 Chwarel a ShSogwyn. I Sef o Ddyffryo Nantlle. I 1;7 GAN YSBRYD GLASYNYS. I I'R FF.RYNT.-N.os Wener, ymadawodd yr Is-Gapten Hamlet Roberts, Pen y groes, am faes y frwydr. Bu'n swyddog ar adran Pen y groes o'r Tiriogaethwyr, ac efe hefyd ofalai am y gwaith o restru'r fyddin yng Nghaernar- fon. Cofir i'r gwr ieuanc fod yn sefyll fel Ceidwadwr yn etholiad Fflint. Mab ydyw i'r diweddar Ddr. Roberts, Pen y groes. MILWR CLWYFEDIG.—Cafodd un o fechgyn tref Caernarfon ei anafu ym mrwydr ddiangof Mons, lIe y profodd y Prydeinwyr pa fetel oeddynt. Dyma ddyfyniad o'i lythyr at gyfaill: Yr wyf wedi bod mewn rhyfel fawr, a ches fy nghlwyfo yn fy nhoesau. Yr wyf yn dod ymlaen yn rhagorol. Gobeithiaf gael dod i Gaernarfon yr wythnos nesaf. Ni ehollasom ni ond dwy fil o ddynion, ond collodd y Germaniaid ddeuddeng mil. Cof- iwch fi at bawb. Private S. Roberts, 2nd Royal Welsh Fusiliers." Gorwedd Roberts yn Ysbyty_Metley, Lloegr. TREFNU GWAITH.—Yn wyneb fod cryn 800 i 1,000 o chwarelwyr y Dyffryn yn segur, aed ynghylch sut i lunio gwaith ar eu eyfer. Cyfarfu pwyllgor cryf yn ilofft neuadd tref Pen y groes, dan lywyddiaeth Mr. Richard Williams, Talysarn, Awgrymwyd yno lu o welliantau hyd ffyrdd y Sir a chan fod y pedwar cynrychiolydd o bwyllgor y Sir yn bresennol, disgwylir y caiff y lluaws rwydd- ineb i weithio ar y mannau hynny. Geilw'r amserau ar i'r pwyllgor fod yn gyflym ei ysgogiad, er rhoi eyfle i'r dynion segur ddech- reu'n ddioed. ANRHEG.—Ar ei ymadawiad i F6n. anrheg- wyd y Parch. W. J. Jones, Horeb (W.). Ni phallodd wneuthur a allodd yn ein plith, efe a'i briod; a thrwy yr ymroddiad deublyg, toddwyd rhai cannoedd ar y ddyled. Dymun- ir pob da iddynt ym Mon. HAUL A CHAWOD.-Sef testyn cin anorfferf un o feirdd ein bro. Cadd aur a thus a myrr y Doethion I'w lonni yn ei grud, Ond picell, coron ddrain, a loesion Fu'n chwerwi'i ingoedd drud. Bugeiliaid prid fu'n gwylio'r seren Uwch preseb Bethlehem; A gwallgof haid heb weled heulwen Ar awr y gawod lem. Tangnefedd oedd ar fin pob angel Wrth ganu'r geni gwyn Croeshoelier Ef oedd can pob rebel Wrth droed Calfaria Fryn. YN EI HENFRO.—Gwelsom Mr. R. O. Jones—un o werthwyr Ilaeth BootIe-ar sgawt yn ei henfro ac er uched ami i donn fu'n golchi trosto, deil yn dirf a hoew ei gam. Un o fechgyn Nantlle yw R.O.J., ond wedi treulio amryw flynyddoedd yn ninas y BRY- THON. Aeth Ilawer tro ar fyd er pan y'i gwelsom o'r blaen, a dyna garlamu wnaethom ar aden atgo i'r bore gwyn hyd lannau "hen afon fach yr ysgol," pan oedd bywyd yn haul i gyd, ac amser yn berlau byw. Bu tri o fechgyn o'r Fro yn gwerthu llaeth i bobl Lerpwl, a'u cartrefi yn ffinio a'i gilydd, sef R.O.J. Tom Jones, Lully Street gynt a Rd. T. Roberts, Seaforth. -0--

I Rhyfelgan Bechgyn Gymru. I I'w chanu ar yr Alaw, Gwnewch Bopeth yn Gymraeg. YN enw'i brodyr lleiaf Aeth Prydain Fawr i'r gad Mae gwaedu dros y gwannaf Yn glod i galon gwlad Y Llaw fu'n arwain lluoedd Yr Israel gynt heb fraw, Yw'n gorchest mewn ymgyrchoedd I droi pob gelyn draw. Cydgan- I ryfel dros ein gwlad, I ryfel dros ein gwlad, Yn enw Duw a Phrydain I ryfel dros ein gwlad. Pa le mae bechgyn Cymru Heb wrando ar y lief Sydd heddyw yn taranu 0 bedwar pwynt y nef ? Mae cyffro ymhob dyffryn, Mae'r beddau'n fyw i gyd Mae Glyn Dwr a Llywelyn Yn galw'r gad ynghyd. Ar drachwant Ymerawdwr, Na charodd hedd erioed, Er colli llawer milwr Myn Prydain roi ei throed Mae'r llais drwy ru'r magnelau Sy'n dyfod dros y donn, Yn galw arnom ninnau I faes y frwydr hon. Mae Belgium ddewr, er colli Ei phlant a'i threfi glan, Yn cadw'r fflam i losgi Yn eirias yn ei chan Troi gerddi yn anialwch Wneir drwy ei broydd cun, Er mwyn i Dduwies Heddwch Gael llwybr iddi'i hun. Yng ngwersyll Cymru fechan, Mae ysbryd Arthur Fawr Yn son am frwydr Camlan Yng ngoleu llwyd y wawr Ond son i ysbrydoli Ein meibion wna o hyd, I feiddio pob caledi Ym mrwydrau mwya'r byd. Aberthwn foeth a phleser Ar allor aberth pur Gafaelwn gyda hyder yng nnfp.fi ru eir el«>ddyf iur„* Av/n allan dan fanerau Y Siro<idd fel mae'r son, Nes clywir swn catrodau 0 Fynwy fawr i Fon. Cydgan— I ryfel dros ein gwlad, I ryfel dros ein gwlad, Yn enw Duw a Phrydain, I ryfel dros ein gwlad. -0 BRYFDIR. I

MINION MEMAI. YN OL MEUDWY'R MOR I HANES BANGOR.-Daeth i'n llaw argraffiad newydd o lyfr diddorol anghyffredin, a llawn- der o wybodaeth ynddo am Fangor a'r cyffiniau. Ei deitl yw William's Sixpenny Guide to Bangor and Neighbourhood. I'w gael gan yr awdur a'r cyhoeddwr, Evan Williams, Printer, Bangor. Ceir ynddo ddis- grifiad manwl o'r pontydd enwog, Castell Penrhyn a'r Chwarel, a phob pentref oddi- amgylch i Fangor. Mae lie i ofni y bydd yr ymwelwyr ddaw yma ar eu tro yn gwybod mwy am y ddinas yn ei hanes a'i thra- ddodiadau-wedi darllen y llyfr hwn-na'r rhan fwyaf o'r trigolion. Cymwynas fawr i'r ddinas oedd gwaith Mr. Williams yn troi allan lyfr mor swynol o'i hanes at wasanaeth yr ymwelwyr fel hyn. CwYN COLL.-Ddydd Iau diweddaf, yn 59 mlwydd oed, bu cynhebrwng Mr. Robert Thomas, Orme Road, Bangor, ysgrifennydd y Foresters ym Mangor am lawer blwyddyn, a I diacon yng nghapel Penlon (M.C.), Hirael. Ni bu'n sal ond ychydig. Gwasanaethwyd yn y cynhebrwng gan y Parch. Griffith Owen (M.C.) a Charles Jones (W.). Daeth y Foresters yn llu mawr i'r cynhebrwng i dalu eu parch i un fu'n swyddog gofalus a dichlyn am flynyddau lawer, a chwith gan lawer fydd colli'r hen gyfaill. -LTRDDAu.-Enillodd Miss Ethel Pauline Jones, A.L.C.M. (Perores Seiriol), urdd yn arholiad Gorsedd yr Eisteddfod ejleni. Mr. Jeremiah Jones (Perorydd Aber), Tanlon, Aber Road, Bangor, yntau hefyd, ynghyda Jennie Morris (Alawes Ogwen) a Katie Pritchard-y tri'n llwyddiannus mewn arholiad cerddorol ynglyn a'r Orsedd. Y RHYFEL.—Dyma destun sylw a siarad pawb ymhob man cyfarfod y dyddiau hyn. Nid ymddengys fod fawr o'r brwdfrydedd i ymuno a'r fyddin—y darllenwn amdano yn Lerpwl-yn bod yn Sir Gaernarfon, nac ym Mon, beth bynnag am siroedd eraill Cymru. Gwir fod nifer dda wedi ymuno, ond nid yw'r rhai sydd yn honni gwybod y manylion yn foddlon,ac awgrymir y dylid cael LloydGeorge i'n mysg i annerch chwarelwyr Arfon a Uafurwyr M6n i'w cymell i'r frwydr. Dyfyn- nai'r Esgob yn ei bregeth y Sul yn yBrifeglwys y ddwy linell gampus o'r gerdd Plas Gogerddan :— Mil gwell yw marw'n fachgen dewr Na byw yn fachgen llwfr. A diameu fod bechgyn Cymru baroted a dim bechgyn i wynebu caledi rhyfel, pan argyhoedder hwy fod yr achos yn gyfiawn a'r alwad yn deg. Nid oes fawr o amrywiaeth barn ar hynny ynglyn a'r Rhyfel hwn. Gwelwn ddynion fel O. M. Edwards—sydd bob amser yn pleidio heddwch—yn cymell i'r rhyfel y dyddiau hyn. Oddeutu trigain oedd nifer y rhai ymunodd yn Sir Gaernarfon yr wythnos ddiweddaf,—y rhan fwyaf ohonynt yn ymuno a'r Royal Welsh Fusiliers. Bangor anfonodd y gyfran fwyaf o'r nifer yma, Llan- dudno wedyn, Caernarfon yn drydedd, Conwy'n bedwaredd a Phorthmadog yn burned a rhyw dri dwsin oedd wedi ymuno o Fon ddiwedd yr wythnos. CYNONFARDD.—Yr oedd yr enwog Ddr. T. C. Edwards (Cynonfardd) o'r America wedi trefnu i ddod i Fangor i arwain i'r Eisteddfod, ond er fod honno wedi ei gohirio; deallwn y daw i Fangor, ac y bydd yn pregethu fore a hwyr yn Addoldy Ebenezer (A.), Bangor, y Saboth nesaf. Diamau y bydd tyrfaoedd yn cyrchu i'w glywed. n-

EISTEDDfOD CORWEN I Awst 3ydd, 1914. I I MYFYRDRAITH. DAETH chwe' Myfyrdraith i law. Cymerwn hwynt o un i un. Edeirnion.-Cerdd yn y mesur diodl. Edrydd yr awdur ei fyfyrdod yn fedrus-fel y bu Cymru'n dioddef gynt, ac fel y daeth newid, a gobaith am bethau gwell eto. Disgrifia lanw'r byd yn dygyfor ar ei glan, ac ymhola a geidw hi ei phen i'r lan, ai ynteu breuddwyd a fydd y wawr newydd. Clyw lef o ddoe ei hanes yn dywedyd mai dechreu byw y mae hi, ac nad ofer a fydd doe mor ddewr. Disgrifir dyfodol Cymru mewn lliwiau disglair —gobeithio fod y bardd yn iawn Hyhi, meddai, a ddysg y byd ceidw ei hiaith, "y gywrain, firain, gain Gymraeg"; meith- rina len a chan a cherdd a chelfyddyd :— Ba ryw fedr Na gwybod na goreuwaith a'r nas ceir Yn addurn i'w hyfrytaf dir achlan ? Dewisa'r awdur ei eiriau'n dda, heb bentyrru ymadroddion ar ei gilydd heb nemor ystyr iddynt. Gwir ei fod braidd yn hoff o'r ansoddair, ond gwyr sut i'w dewis, a pha fodd i wneud hebddynt hefyd, fel y dengys y ddwy linell hyn:- Urddasol annibynnol ysbryd dewr Caradog a Llywelyn a Glyn Dwr. Y mae ei ganu ar ei oreu yn hyawdl ac urdd- asol, a'i iaith yn gyfoethog a glan. Ni sylwasom ond ar ryw ddau neu dri gwall yn y gerdd. Y mae'r llinell hon yn rhy fer-" Am yfory y breuddwydiais i." Cywirach fyddai acennu mynaig" yn rheolaidd. Ceir delo hefyd yn lie del," ond y mae arfer hen dros hynny. Cymru Newydd.—Cerdd dda yw hon eto. Y mae ynddi fwy o ffansi nag yn un Edeirnion, a llawer o linellau tlysion, ond anwastad yw, ac nid yw'n gymaint o draethu myfyrdod ag o ganu ffilosoffi sydd weithiau'n troi'n rhydd- iaeth. Pe gallasar r awdur ganu mor rhagorol ar hyd y ffordd ag y dechreuodd, buasai'n anodd ei guro :— Oedranus femrwn, Brut y Tywysogion, CT/rihv\?'<'r gydn, tlwf Iffl-giywiftt, o QriTennoi peil t'y,ngwlad Yn torn drwy'th groniclau; anadl brad Yn boeth ar wefus ambell frawddeg drom, A grudd ei chwaer yn llaith gan ddagrau siom. Gresyn na fuasai bardd a aUai ganu cystal a hyn yn ymgadw rhag dywedyd ei feddwl bryd arall mewn dull nad yw ond rhyddiaith ddiofal. Y mae 61 brys hefyd tua diwedd y gerdd. Esgeulus yw hefyd gyda'i iaith a'i ramadeg, megis mewn pethau fel arfer nis yn lie ni arfer berf yn y rhif lluosog ar ol rhag- enw perthynasol, a hebgor y geiryn perthyn- asol o frawddegau fel hon-" Pa wedd disgwylir (yn. lie ,Go pa wedd y disgwylir "). Bugail y Wenfron.-Y mae llawer o ffansi yn y gerdd hon eto, a thynn yntau lun disglair o'r amser da sydd i ddyfod. Edrydd ei feddwl yn drefnus. Byddai ar ei ennill pe bai wiw ganddo ymwrthod a rhyw ymadrodd- ion fel archangylion urddasolaf serch," hwiangerddi'r Groes," a'u tebyg. Y mae hefyd fan frychau gryn lawer ar ei iaith, megis rhoi berf yn y rhif Iluosog ar ol y rhagenw perthynasol, ac arfer ffurfiau fel cyfuched," "llydaned," gwarogaeth," pwlpud." Cynhafal a Gloywach Nen.-Y mae gwaith y ddau hyn gryn lawer yn fwy cyffredin o ran cynnwys ac arddull, a'u hiaith yn llawnach o feiau tebyg i'r rhai a nodwyd eisoes yng nghyfansoddiadau'r lleill. loan Mawddwy.—Araith boliticaidd ar ffurf y baledi a fyddai gynt yn gymeradwy yn y ffeiriau. Yr ydym yn barnu mai Edeirnion yw'r goreu, a chymeryd popeth at ei gilydd, a'i fod yn deilwng o'r wobr. BERW. T. GWYNN JONES. 1-

II f «•«! Cyhoeddedig gan I 1 flllllf TlUlI W. M. EVANS A'I FAB, Y I, Swyddfa Seren Cymru," CAERFVRDDIN. Tair Drama Gymreig gan y Parch. J. Tywi Jones. 1. DIC SION DAFYDD (Richard Jones- Davies, Esq.). Y Ddrama fwyaf poblogaidd a llwyddiannus yn yr iaith. Pris Is., trwy'r post Is. le. 2. ELUNED GWYN OWEN, neu yr eneth goll. (Ail argrafflad). Pris Is., trwy'r post Is. Ie. 3. JAC MARTIN, neu Bobl Llandder- wydd. Mae y Ddrama hon yn llawn ohumour. Pris Is., trwy'r post ls.lc- Yn awr yn barod, y pumed argraffiad. YR YSGOL FARDDOL. Gan DAFYDE MORGANWG. Yn cynnwys cyfarwyddiadaa eglur i ddeal Rheolau Barddoniaeth Gym reig. Pris mewn llian 2s., trwy'r post2s.2s Full list of books (Welsh and English) can be obtained post free on application lo W. M. Evans dJSon, Carmarthen. W, & J VENMORE, Estate Agents & Valuer* 200 SCOTLAND RS., Liverpool TU.APROMN No. 5163 Koral J. LSoyd Jones, & Co., ESTATE AGENTS, &C. 6 Lord Street, Liverpool TMLMPMOWM tail BAM*" Mr.Tom Davies (DEWI MEIRION), Adroddwr, Arweinydd, Beirniad. BUDDUGOL YN EISTEDDFOD A U AMLWCH, CORWEN, CAERNARFON, LLANRWST, PWLLHELI, AC Eisteddfod Genediaethol Llundain. Rhoddir Gwersi. Cyfeiriad- Bryn Deiniol, Upper Bangor. CRISTIONOGAETH A CNYMDEITHAS, gany Parch. J. H. HOWARD gyda Rhagair gan y Gwir Anrhyd. D. Lloyd George. Pris 2/6 net. Trwy'r Post 2/9. I'w gael oddiwrth yr awdur, 1 Heath Bank ,Road, Birkenhead, neu HUGH EVANS .1 FKIBION Swyddfa'r Brython, 356-8 Stanley Road. Liverpool, l THE New Wales: Some aspects of NATIONAL IDEALISM with a PLEA for Welsh Home Rule. By GWILYM. 0. Cr^fFFIT^. INTRODUCTION BY EDWARD T. JOHN, Esq., M.P. Price, 6d.; By Post, 7d. Published by HUGH EVANS6 SONS 356«8 Stanley Road, Liverpoo u ANWYD, PESWCH, INFLUENZA.-Mae rhai'n gyda ni bob amser. Pair hinsawdd gyfnew- idiol fod llawer o ddioddef oddi wrth Beswoh, Bionohitis, Pas, Dolur Gwddf, Crygni Caethdra, Diffyg Anadl. Y mae yr hen feddyginiaeth Pi"AyfiESIS COUGH MIXTURE" eto ar y blaen, ao yo cael ei gwerthfawrogi yn fwy nag erioed, bob amser with law, yn felys, yn cynhesc y frest, ac yn rhyddhau y phlegm. Bydd dose mewn pryd ya ddigon, 18. lie, a 2s. 9o. (postage, 3c.).—HUGH DAVIES, Chemist. MACHYN- LLETH. GWYNEB PEYDFERTH.—" Sarzine Blood Mixture at glirio y oroen, a phuro y gwaed. Y mae yn myned at wraidd y dirwg, ymlid ymaitb bob math o pimples, coohm, ysfa, sourvy, pea- ddynod. Gwella hen ddoluriau. coesan drwg, crydgymalau, gan adfer y oroen I'w harddwoh naturiol. 2iB 60. y botel gan bob Druggist; vn yohwanegol gyda'r post —HUGH DAVIES hemist. MACHYNLLETH. COLEG Y GOGLEDD, BANGOR. (Un o Goltgau. ym MhHfysgol Cymru' Prlfathraw-Syr H. R. REICHEL, M-A..L1.D Dechreua'r tymor nesaf, Medi 29,1914. Paratoir ar gyfer arholiadau Prifvsgol Cymru, rhai o eiddo Prifysgol Llundain, y Cwrs Meddygol ym Mhrif- ysgolion Llundain, Edinburgh, a Glasgow, ac arholiadau eraill. Rhoir addysg arbennig mewn Amaethyddiaeth (yn cynnwys triniaeth coed) ac glectrical Engineering. Mae yn y Coleg adran normalaidd i athrawon elfennol a chanolraddol. Cynygir nifer o Ysgoloriaethau, yn amrywio mewn gwerth o .£40i 210 y flwyddyn. Mae Ysgol- oriaethau John Hughes yn gyfyngedig i feohgyn aned yn Sir F6n neu Sir Gaernarfon, Ysgolor- iaethau Richard Hughes i drigolion Mon, ac Ysgol- oriaethau Pieroy i drigolion Sir Ddinbych a Sir Fflint. Dechreua'r arholiad am danynt Ebrill 20. Ceir pob manylion gan J. E. LLOYD, M.A., Ysgrifennydd a Chofrtstrydd. We undertake to cure your SKln Complain with our Vansyl Skin Treatment The 'guaranteed cure for Eczema and < all akin affections. YOUR MONEY RETURNED if no cire is effected. Price,iZI6. Trial Size, 111 post free. D. H. EVANS, M PS., Pharmacist 148 Lodge Lane, Liverpool* A KEY AND GUIDE TO THE WELSH] LANGUAGE, or a Welsh-English Dictionary and Gram- mar combined. Text-Book-The Welsh Bible. By Pedr Hir. Cloth, 4s. net. I SWYDDFA'R BRYTHON" LIVERPOOL The "SHAFTESBURY," MOUNT PLEASANT. About 4 mins. walk from Lime st. & Central Station A First-class Temperance Hotel. Moderate charges. Tole. Shaftesbury Hotel, L'pool." Phone; 3882s a Balls' Wedding: Rings. Guinea Gold Wedding Rings from 7/6 to 60/ Half dozen Best Electro-plated Spoons given to each-purchaser of a ring. BALL'S LUCKY WEDDING RING DEPOT, 33 LONDON ROAD, LIVERPOOL Finger Size Card post free. Close on Wednesdays at 1 o'clock. -On Yn awr yn Barod. COFIANT THOMAS GEE, — GAN THOMAS GWYNN JONES. Cynnwysa y cyfrol 650 o dudalenau ynghy ag amryw ddarluniau. Pris wedi ei rwymo mewn llian hardd, 6/- Cyhoeddedig gan GEE a'i FAB. Cvf., Dinbych If you want The most Comprehensive POLICIES AJFD THE BEST TERMS. write for particulars to The Gresham LIFE, FIRE, AND ACCIDENT Insurance Offices. I Head Office: St. Mildredsoffouse Poultry. LONDON. E.G. Branch Office G14iExchange B'ld o LIVERPOOL. i I JAMES; 6. SCOTT, General Manager. ,io1t -;¡_Ia_J"J MORRIS [VANS'. HOUSEHOLD OIL The never-failing Remedy FOR Rheumatism, Sciatica, Lumbago 6c Burns, Scalds. Cuts. Bruises ALWAYS HANDY IN THE HOME ITS CDRITIVE POWERS ARE WONDERFUL. Get a Bottle at once from your Grocer or OhemJ. Price i/l £ d. & 2/6 Or direct from- MORRIS EVANS & Co., THE MANUFACTORY, FKSTINIOG. N. WALES. ALLAN RMÛl LINE 18,500 ton Quadruple-Screw Turbine Steamers ALSATIAN and CALGARIAN LARGEST iand (FASTEST to CANADA. T O G A ST & D Express WeeKly^Service from Liverpool. The POPULAR PIONEER UNE. CHBAPEST way to Canada; shortest to W America Regular Sailings from Glasgow, Londonderry. London, Plymouth and Harve. AULAN LINK, 19 James St., Liverpool; 14 Cockspu St., S.W., and 103 Leadenhall St., London, E.G. RELIANCE Prices Talk of MONEY SAVED for the Cyclist. LISTEN! Special Purchase 500 Roadster Covers at 2/11 each. Rubber i ot Rubbish Worth 4/6. Tremendous Stock of Finest Waterproof Capes from 2/11 Get ready for the rainy seasont 1050 pairs of MUDGUARDS only 4id. pair. 370 pair of INNER TUBES with valves at I /llid. each. These will soon go. Make Haste. FOOT PUMPS from 8id. ec. All other prices in proportion and all astonishingly low. THE House for Cycle and Motor Accessories. ftdianeG Cycle and lwotov House, MANCHESTER ST., L'POOL and at Sankey St. Warrington