Tarian Y Gweithiwr

PENOD XVIII. Y PACKMAN. AETH pethau yn mben yn hwylns am am- ser lawer, ond pan daeth yr haf oidiam- gylch, teimlodd Madog ac Emily awvdd i fyned i ddwfr y mor neu ddwlr hallt; ac ar foren dydd Llun cychwynasant. Catodd Mari ol'al y ty, a John y gwas ofal yr anifeiliaid a phethan eicill. Yr oedd dau ddyn yn dyrnu yn yr ys^nbor, ac felly yr oeddent trwy v flwyddyn, ac yroedd Diua y forwyn yn ysgwyd gwellt oddiwrthynt. Yr nil ddiwrnod wedi i wr a gwraig y ty vmadael, dyma bachman yn galw wrth y drws, ac yr oedd rhyw back oftadwyo fawr ar ei gefn. Wedi iddo siarad ychydig a Mari, gotyno 'd iddi os buanai mor gar- edig a ohaniatan iddo ef adael ei back yno tan y boreu. Dywedodd hithaanasgallai, am fod ei me str a'i meistres oddicartref. "Na hidiweh hyny," oedd yr ateb. Yr wyfti yn ddyn ienanc, a dichon mai myti fydd eich gwr chwi eto." Nid yw yndebygo! ebe yr eneth. It Wel, peidiweh a bod yn gas i estron am unwaith. Galwaf am dano boreu yiorv. Mi wna nn drwg i chwi." Nid wyf yn dw eyd hyny. Pe bauai meie-trcs cartref ni Inasai o un pwys genyf fl. ond yc awr nis gallaf," Gadewch i mi ei csod ar y cadeiriau aow yn y parlwr, a bydd oddiat ftordd Pb\\ b. Y mae mor drwm, a phe amgfn,, ni fnaswn ddim yn gofyn." « el." ebe yr eneth fel yn fyfyriol, dim ond i chwi ddyfod l'w gyrchn boren ytory, nid jdyw o lawer o bw) ii genyffi." "Byddaf yma am wyth o'r gloch o bellaf. Pob peth yn iawn," a flwrdd a hi at ei gwaith. Cludodd y packman ei back i'r parlwr, a ffwrdd ag yntan. Yn mben tnag awr, fel yr oedd yr eneth yn sefyll ar gyfer drws y parlwr, credutld ei bod yn canlod y pack YI1 syenud a brawycliwyd hi yn eubyd, ac yn ei braw rhedodd bllan i'r ysgubor, ac adrodiodd wrth y dynioa oedd yno pa beth oedd wedi gaufod, a gotynodd am iddynt ddyfod i'r ty t'yda bi. Chwarddodd y rhai hyny am ei phen, gan ddywedyd nad oedd y cyfan ond dychymyg. Haerai hithan mai fel arall yr cedd, ac yn mhen ychydig llwyddodd i gael nn o honynt i ddyfod gyda hi. Wedi myned i'r ty, sylwodd y dyn yn fanwl ar y pack, ac yr oedd mor Honydd a mynydd yr Wyddfa. Cychwyn- odd y dyn allan gan chwerthin yn iacbus a dweyd fod yr eneth yn breuddwydio.

+ ENWOGION SIR GAERFYEDDIN. Phillips, Thojias, D.D., NEUADDLWYD. } Yr athraw goleuedifl a'r duwinydd dysajedig hwn ydoedd tab i John ac Ann Phillips, o'r Scyfhlyn, yn mhlwyf Llanfi- hangel-ar-arth. Ganwyd ef ar y 29ain o fis Mawrth, 1772. Yr oedd ei dad yn amaethwr cyfrifbl, o amgylchiadan cys- nrns, ac yr oedd ef a'i wraig yn aelodau ffyddlon yn Eglwys Gynulleidfaol Pen- cader. Cafodd Thomas, fel y lleill o'r plant, y fantais o drealio ei ddyddiau borenol mewn ysgol wledig yn yr ardal, a chan ei foi o duedd tyfyrgar, efe a ddysg- odd gryn lawer o elfenau cyntaf dysgeid- iaeth yn yr ysgol hono. Gan fod ei rieni yn aelodan, a'i dad yn swyddog yn eglwys Pencader, cafodd y fraiot o gael ei fagu yn swn ndgorn anr yr efengyl, a chafodd effaith ddwys ar ei faddwl pan yn ienanc iawn, a theimlai awydd er pan yn blentyn i fod yn bregethwr. Ond rhywfodd o herwydd ei wyleidd-dra, ni ymunodd a chrefydd nes taa deunaw mlwydd oed, pryd y derbyniwyd ef yn aelod yn Mhencader. Yn fuan wedi iddo ymnno a'r eglwys yno, cymhellodd yr aelodau ef i ymroddi at waith y weinidog- aeth. Cydsyniodd yntan a'r cais, ond yetyriai ei hun yn rhy anwybodue i fyned igeglnro yr ysgyrthyran i'w gydbechadnr- iaid heb dderbyn ychwaneg o addysg, ac i'r dyben o gyrbaedd yr hyn a ystyriai yn angenrheidiol aeth yn gyntaf i'r ysgol at yr enwwog D. Davies, i Gastell Hywel. Yr oedd y pryd hyny yn 19 oed, ac aros- odd with draed yr hen Gamaliel hwnw nes oedd yn agos 21 oed. Aeth wedi hyny i atbrofa henadnrol Caerfyrddin, yr hwn oedd dan ofal y Parch. D. Peters. Arosodd yn yr athrofa tna dwy flynedd a thri mis, yn efrydu y ieithoedd clasurol yn benaf; ond arferai ef ddweyd mai yn Nghastell Hywel y dysgodd fwyaf. Bwriadai of f ned o G-aerfyddin i orpben ei efrydiaeth i Goleg Homerfcon, Llnndain, ond cyngborodd ei gyfeillion ef i adael y bwriad hwnw o'r neilldu, ac ymgymeryd a rhyw eglwys yn Ngbymrn. Cafodd alwad yn gyntaf i fyned ar brawf i Bontypool, swydd Fynwy, a ba yno tua chwe' mis. Dych- welodd adref oddi yno, ae aeth i ymweled ag eglwys y Nenaddlwyd, yr hon oedd ar y pryd heb weinidog. Rhoddodd yr eglwys hono alwad iddD i ddylod i'w bngeilio, a derbyniodd yntan yr alwad, ac oraeiniwyd efi gyflawn waith y weinidog- aeth Ebnll 5ed, 1798, pan oedd yn 24 oed. Wedi bod yn weinidog yn y lie am tua dwy flynedd, priododd a boneddiges ieuanc gyfrifol o'r. gymyaogaeth o'r enw Miss Jones, Mawrth 20din, 1798, pan oedd ef yn cael ei 26 oed. Gyda bod yn weinidog yn y Nenadd- Ivryd, pregethai ddau Sabboth yn y mis yn Mhenrhiwgaled, ac ymwelai am flyn- yddau yn awr ac yn y man a Phencader i bregethn i'w hen gyfeillion yno. Tua dechreu y flwyddyn 1802, dewisiodd faes newycld yn lie Pencader, sef Llanbadarn Fawr. Nid oedd yno nn achos gan yr Annibynwyr ar y pryd, ond trwy ei ym- drechion ef, yr oedd yno eglwys 1"edi ei ffurfio erbyn diwedd y flwyddyn, ac yn mben yr ail flwyddyn yr oedd nifer yr aelodan yn rhifo pedwar ngain. Bu yn offernyn befyd i gychwyn yr achos yn Nhal y-bont, Ceredigion, a pban tyymer- odd y Parch. A. Shadrach ofal yr eglwys oddi arno, yr oedd yno 70 o aelodan. Trwy ei ymdrechion ef befyd y cy- chwynwyd Annibyniaeth yn Mhen-y-cae, ger penttef Llanarth; Aberaeroo, &c. Yr oedd Mr. Phillips fel rhyw esgob An- nibycoJ, a ebylch ei weinidogaeth yn hyn- od belaeth, a llwvddiant mawr yn canlyn ei lafnr vn mhob man. Yn Ngwanwyn y flwyd iyn 1810, pen- derfynodd gweinidogion yr Annibynwyr sefydlu msth o Ysgol Ramadegol a Dnw- inyddol, yn benaf er cyfranu addysg i'r dynion hyny a fernid yn addas i ymgy- tr eryd a gwaith y weinidogaeth, ac etoyn rhy hen i fyned i'r oolegau rheolaidd, gan lod ychydig o wybodaeth o'r Groeg, y Lladin, a'r Seisnaeg yn ofynol cyn cael derbyniad i'r rhai hyny. Hefyd, bwriedid i'r sefydliad fod yn fath o ragbarofcoad i'r Athrofeydd. Yr oedd Mr. Phillips ar y pryd yn adeildadu ty ar dir Pen-y-pangc, i'r dyben o gael rhywnn yno i addysgn ei blant ei hus, a chan fo4 trysorfaypwyn- gor yn lied isel, penderfynwyd ar y ty hwn fel y man goreu i ddechrea y sefydliad, a phwiodwyd y Parch. John Morris i fed yn athraw, yr hwn eedd yn lletya gyda Mr. Phillips.- Gwrthododd bwnw ymgy- meryd a'r swydd ar ei gyfrifoldeb ei hun, heb gael cynorthwy gweinidog mwy prof- iadol i gymeryd y rhan bwysica^ mewn Duwinyctdiaeth. Rhoddwyd yr bawl i Mr. Merris i ddewis ei ddyn, a dewisodd yntan Mr. Phillips Cychwynodd yr ysgol Hydref 15ed, 1810. a ba y ddau yn cyd- weithredn fel athrawon hyd Wanwyn y flwyddyn ganlynol, pryd y gorfn ar Mr. Morris ymadael o herwydd afiechyd, a dychwelodd i dy ei dad, lie y bm farw yn mhen pythefnos. Am y chwe' mis can- lynol, aeth Mr. Phillips yn mlaen a'r ysgol gyda chynorthwy v diweddar Barch. John Rowland, o Gwmllynfell; acar ol hyny, am beth amser, eie a gafodd gynorthwy y diweddar D. Davies, Panteg. Pan sy- mudodd Mr. Davies i Gatraarfon, dy- muDwyd ar Mr. Phillips i gymeryd holl ofal y sefydliad, yr hyn a wnaeth. Ond gan fod yr ysgolorion yn dra lluosog, ba y Parch. Moses Rees yn ei gynorthwyo am saith mlynedd ac wedi i hwnw ym- adael, rhoddai Phillips ran o'r gwaith i an o'r efrydwyr hynaf. Ba gofal yr athrofa hon arno o'i chychwyniad braidd, hyd o fewn ychydig amjjgr i'w farwolaeth, a chafodd gefnogaeth joeiiia^ol gan y wlad, obleg .d y? oedd ei y%oldSu>n bob amser yn lluosog, a deoant atb o bob parth o'r Dywys gaeth, a throes allan o'i atbrofa dros 200 o weinidogion yr Efengyl yn mhlith y gwahanol enwadau. Cynygiwyd iddo y graddiad o D.D. gan Brifysgol Glasgow, ond gwrthododd ef. Ond yn 1831, derbyniodd y cyfryw radd gan Goleg Newydd Jersey, America ac ni roddwyd y graddiad hwn i nemawr mwy teilwng o hono. Heblaw ei fod wedi enwogi ei hun fel pregethwr doniol a liafurns, ac athrdw galluog a dysgedig, eawogodd ei hun het'yd fel awdwr y gweitbiau canlynol:— 1. Pregetb ar 1. Cor. xv. 3 Caerfyrddin, 1803. c 2 Pregeth ar Gal xiii. 14 Caer- fyrddin, 1808. 3. Brenhiniaeth Crist wedi ei bystyried mewn pregeth ar Luc i. 33. (12 plyg); Caerfyrddin, 1812. 4. Nat-ir Oyfamod Eglwys (12 plyg) Caerfyrddin, 1815. 5. Ychydig fasgedeidiau o sypian grawnwiu; Aberystwyth, 1818. 6. Ychydig o loffion gravtnwin; Caerfyrddin, 1826. 7. Esboniad hyr ar y Testament Newydd (4 plyg); Caerfyrddin, 1831. 8. Gweddi yr Arglwydd wedi ei hystyried yn ddwys a'i heglaroyn arnlwg (18 plyg); Caerfyrddin, 1834. 9. Ychydig Emynau Elenefylaidd ar destynau ysgrythyrol a phrofiadol (24 plyg) Llanelli, 1842. Yr oedd Dr. Phillips yn ddyn a bercbid yn fawr gan bawb a'i adwaenai, ac nid rhyfedd, oblegyd Ie gad wodd ei gymeriad yn loyw o difrycheulyd trwy ystod ei oes lafurus a defnyddiol. Bu ei hoffas wraig farw yn mis Ebrill, 1842, yr hyn a rodd- odd ergyd trwm iddo yntau; ac ar yr 22 o Ragfyr yn yr un flwyddyn, gorphenodd yntau ei yrfa yn 70 mlwydd oed.

Y PARCH. JOHNELIAS. Yn rabea oddentu dwy flynedd ar ol marwolaeth Rowlands Llangeitbo, pan yr oedd John Elias oddeutu 18 mlwydd oed, aeth, am y tro cyntaf, i Grymdeithasfa y Bala. Yr oedd ei olwg y pryd hwnw yn ddig/ffelyb mewn ditiifoldob. Dyiia oedd tystiola^tb y rhai a deithient gydag ef. Yr oedd ei ddillad yn llwydaidd. Ac nid oedd neb yn gweled trysorau ei athrylith ef. Penderfynodd ei gymieitbion ef, ar y ffordd i Sasiwn y Bala, i gadw cyfarfod .1 zn gweddio yn Ffestiniog. G .1 ynwyd a oedd Beibl gan un yn y cwmni. Weii dysgwyl ynofer wrth ereill, dyna wr ieuanc dys- taw, sobr, dyeithr i bawb, yn dweyd fod Beiibi ganddo ef. Tynodd ef alhn o'i logeil. Anogwyd ef i ddarllen penod. Gwna-.th hyny mewn modd a wnaeth y benod yn fyw i gyd. Teimlai pawb ei nerth hi fel penod newydi. Fdly y tya- tia un o'i gymdeithion. Anogwyd ef i fyned i weddi. Yn y weddi yr oedd yn rhyfedd. Synocd pawb oeddynbresenol. Nid oedd efe yn aelod eglwysig y pryd hwnw. Ac y mae y ffaith ei fod ef wedi gweddio yn gyhoeddus, a hyny yn effeith- iol iawn, heb tod yn aelod o un eglwys, yn profi yn amlwg, fod ei grefydd ber. sonol ef yn gwbl aDuibynol ar flnrflau dynol, cymdeithasol. Credai efe mai y dyn oedd i fod yn dduwiol yn gyntaf, ac wedi hyny ymnno a dnwiolioo. Yr ened- igaeth newydd oedd yn gosod dyn yn aelod o'r tenia, yn yr amser yr oedd yn ddienwaededig, heb arwydd y cyfamod yn ei gnawdef, ycredodd Abraham i Ddnw. Cynawnhawydeftrwy ffydd cyn iddo ddy- fod i'r cyfamod eglwyeig. Yr Arglwydd a chwanegodd at yr eglwys apostolaidd, y rhai a fyddent gadwedig," sef y rhai a gadwyd nen a achubwyd cyn iddynt ymnno a'r eglwys. Pregetbodd Paul cyn iddo ymuno a'r dysgyblion. Nid oes dim yn tnY diseremoni na bywyd crefydd. Marw yw y grefydd hono sydd yn ymddibynn ar ffurfiau dynol. Ychydig o obaith sydd yr aiff y dyn hwnw byth i'r nefoedd, yr hwn sydd yn ymddibynu ar gymhellion allanol i'w wneud ef yn gretyddoL Y dwfr mewnol o ras, yr hwn a rydd Crist, sydd yn tarddn i fywyd tragwyddol." Dylanwadodd Basiwn y Bala ar feddwl John Elias, i beri iddo benderfynu ymuno a phobl Dduw. Wedi myned adref, oedai wnend hyny, ac yr oedd ei feddwl mewn trallod mawr. Nid oedd yn ymddangos fod neb o'i amgylch wedi gweled dim ynddoond yrbyn oedd gyfFredin. Ychydig ond odid oedd yn deali beth oedd crefydd yn ei ditrifoldeb. Ao ychydig iawn o grefjddwyr efallai a arferent gymheli dynion ienainc i ddyfod i mewn i dy Ddaw. Y mae llawer o ras Duw yn cael ei dder- byn gan bersonan heb fod proffeswyr cre- fydd yn gwybod am hyny. Ac ymddygant tnag at y rhai sydd wedi ei dderbyn fel; rhai hollo! anwybodus mai plant Dnw ydynt. Meddyliodd John Elias pe buasai yn cael gwaith, fel gwehydd, mewn tenia erefyadol, y buasai hyny yn fanteisiol iawn iddo. Y cylch crefyddol oedd ei fyd ef. Yr oedd pethan mawrion iawn yn cymer- yd lie y pryd hwnw yn Ffraine. Yr oedd y chwildroad dreigaidd wedi dechreu ar ei waith gwaedlyd, a phen Brenin Ffrainc yn cael ei dori ymaith. Yr oedd Mango Park yn parotoi i fyned allan i deithio yn Affrica. Yr oedd y Ffrancod a'r Aws. triaid yn brwydro a'n gilydd. Cymerodd terfy sg gwaedlyd le yn Bristol. Gwrth- ododd llywodraeth China gynygion i gy- fieillacbu a Lloegr. Ymunodd Awstria Prwsia a Lloegr yn erbyn Ffrainc. Bu cynadledd rhwng gwahanol allaoedd Ewrop yn Antwerp i setlo dadlenon Ewropiaidd. Bu llawer o bethau rhyfedd yn y byd eglwysig a gwladwriaethol yn y cyfnod hwnw o amser, Ond mater tra- gwyddol ei enaid oedd wedi myned a nerth meddwl John^Slias. At fod yn dduwiol y casglodd efe yn nghyd ei holl nerth yn ei weithrediadan. Cadwedigaeth ei enaid, ac eneidiaa ereM, oedd y pwnc yn nghylch pa un y llunian efe bob 11 wybr o weithredu. Nid oedd daniadau yn ei grefft, nacynyr enillion a gaffai eddiwrttti, i'w swyno oddiwrth beth an tragwyddol. Nid oedd ei grefft yn ei arwain i gwmni a fyddent yn debyg o'i dueddu i feddwl yn uohel am y byd hwn a'i ogoniant.. Yr oedd ei gTeflft yn syml, ao amgylchodd ei weithrediadau ef ynddi yn ddiaddurn, fel nad oedd dim ynddi i gaddio goeoniant pethau yr efengyl o'i olwg ef. Rhoddai gyfle iddo i fod lawer ar ei ben ei hun. Ond yr oedd yn hiraethu am gael cyfle fel gwehydd i tod yn nghwmni erefyddwr, rhyw ddyn duwiol. Ciywodd fod pregethwr gyda'r Methodist- iaid o'r un gelfyddyd ag ef, a'i fod yn arfer cadw gweithwyr. Griffith Jones o Ynys y Pandy, yn agos i Benmorfa, ger- llaw Tremadoc, oedd y pregethwr. Pen- derfynodd John Elias geisio gwaith gan- ddo. Yr oedd ei bryder i gael gwaith gydag ef yn cynwys ei bryder ef yn nghylch ei grefydd. Yr oedd efe am fyned i winilan Crist, i gymanfa a chynulleidfa y rhai cyntafanedig." Trwy fod gyda phregethwr bob dydd, gallai hwnw ddeall ei bryder, a rhoddi llawer o help iddo yn ei ymdrechion crefyddol Ond yr oedd yn dipyn o beth iddo ym- adael a'i tieni. Prin yr oeddynt yn fodd- Ion i'w golli o'r teulu. Ond rhwng bodd ao anfodd, rhoddasant ganiatad iddo i geisio gwaith gyda'r pregethwr. A llwyddodd i'w gael. Bu yno am flwydd- yn o dan lwvthi o bryder yn nghylch ei enaid cyn ymuno a'r gymdeithas eglwysig. Rvw ddiwrnod cyfarwyddodd Griffith Janes ef i fyned allan gyda'r forwyn, i droi y gwair, pan yr oedd y society i aros ar ol. Digon tebyg na wnaeth Griffith Jones un awgrymiad- iddo y gallasai aros yn y society, er, y mae "yn ddiau, ei foi wedi gweled difrifwch crefyddol angbyff- redin ynddo. Nid oedd yr hen frodyr y pryd hwnw yn barod i wahodd dynion i ymnno a'r society, os na byddent wedi cael eu gorchfygu gan ysbryd Duw, a'u bod yn ymwythio i deyrnas nefoedd, fel rhai "ar ddarfod am danynt." Bn y weithred o'i gau ef allan o'r society, yn un awgrymiadol iawn i'w deimladan ef. Daeth y geiriau yn nghylch y morwynion yn y ddameg i'w feddwl ef, A chauwyd y drws." Yr oedd eu swn fel taranau yn ei ysbryd ef. Ocheneidiai, a dywedai, a chauwyd y drws yn nghlywedigaeth y n III, y forwyn. Dywedodd hithau am hyny wrth Griffith Jones. Ryw bryd tua di- wedd mis Medi, 1793, yr ymunodd efe a'r eglwys, neu society y Methodis- tiaid, mewn lie a elwii Hendre Howel. Cafodd dderbyniad tra serchiadol gan yr aeioduu yno. Yr oedd efe y pryd hwnw oddeutu 19 mlwydd oed. Gwelodd y society fod ganddo ddonian Ira anghyfl- redin. Cymhellwyd ef i gymeryd rhan yn y cyfarfodydd gweddiau, ac i gyfercb y gynnlleidfa oddiwrth y benod a ddar- llenid ganddo. Nid amheaodd efe awdnr- dodyr eglwysi alw arno i wneud hyny. Gwnaeth hyny yn lied fynych ac yn iawn. Parodd hyny, bid siwr, i lawer o siarad fyned ar led yn ei gylch. Dechrenodd y bobl siarad ei fod eisioea yn pregethu, ac telly yr oedd efe mewn ffaith. Cyhoeddi y newyddion da am Geidwad i bechadnr colledig yw pregethu, a hyny heb gymeryd un adnod yn destyn mewn modd ffarfiol. Anogwyd ef gan y brodyr yn Hendre Howel, a chan flaenoriaid yr eglwysi cy- mydogaethol, yn enwedig gan un John Richards, yr hwn oedd yn flaenor yn y Garn, Dolbenmaen, i fyned i'r cyfarfod misol, er mwyn cael ei awdurdodi yn bre gethwr rheolaidd. Y mae rhywbeth yn ddyeithrol yn yr banes hwn, fod y blaen- oriaid yn ceisio ganddo fe ei hnn i fyned i'r cyfarfod misol i ymofyn am ganiatad i bregethn. Gallesid meddwl y bnasai y society oedd wedi gwerthfawrogi ei gy- nghorion o bryd i bryd, a'r blaenoriaid y rhai a'i adwaenent, yn anfonoais at y cyf- arfod misol iddo gael rhyddid i bregethu, a hyny yn y fath fodd fel y bnaRai y cyfar- fod hwnw yn rhoddi caniafcad lion iddo. Yr oedd eu gwaith yn ei adael i shiiftio gereu y gallai drosto ei hun, yn mhlith pregeth- gethwyr a blaenoriaid y rhai nad oeddynt yn ei adnabod,Jyn rbyw ddnll annrhefnus iawn o weitbredu. Ac yr oedd ei waith ef eihnn yn myned i'r oyiarfod misol i ofyn am ganiatad i bregethu, pan y gwyddai efe fod y brodyr yno yn anwybodus yn ei gylch, yn rhyw beth. tra hynod. Cynal- lwyd y cyfarfod misol mewn lie a elwid Twyn-yr-Odyn, dydd Nadolig, yn y j" flwyddyn 1794. Yr oedd efe y pryd hwnw yn 20 mlwydd a saith mis oisd. Perswadiodd John Richards ef i fyned i'w dy ef i letya, y nos cyn y Nadolig, ar ei ffofdd tua'r cyfarfod misol Cyhoedd- odd ef i bregethn m nghapel y Garn yn v plygam ddydd Nadolig! Gwelir wrth nyn nad oedd yr hen flaenoriaid gynt yn rhoddi pwye mawr ar flTarflan. Peth hynod oedd i flaenor gyhoeddi dyn i bregethu mewn capel, a'r dyn ienanc hwnw y di- wrnod canlynol yn myned i'r eyfarfod misol i ofyn am ganiatad i bregethni Wrth fyned tua'r cyfarfod misol yr oedd ei feddwl yn dra chythryblus. Ofnai y eaffai ei wrthod, yn un peth am ei fod mor ddyeithr i bregethwyr y sir, a pheth arall am fod ychydig o afreoleidd-dra wedi bod yn nghylch ei waith yn cyngbori cynulleidfaoedd. Fel yr ofnai cafodd ei wrthwynebu yn fawr, gan rai o'r brodyr. Yr oedd ei ymddangoaiad yn wledig iawn. Yr oedd yn aflerw. yn ei ymddygiad, ei ystum yn wrthun, a byddai rhwnc diflas yn ei wddf pan yn llefaru. Yr oedd hefyd yn afrwydd iawn yn ei atebion yn y cyfar- fod misol, yn ddiau oblegyd yr ofn oedd wedi ei feddiann. Er hyny derbyniodd y cyfarfod misol ef fel pregethwr, a chaf- odd ganiatad A bregethu he y gelwid am dano 1

PIGION AMERICANAIDD. DINAB NEW YORK. Dengys cyfrifiad diwedda* fod dinas New York yn fwy cymysgl/d ei phoblog- aeth nag unrhyw ddinas arall ar y ddaear. Y mae yno 400,000 o Wyddelod, set mwy nag sydd yn Dublin; 200,000 o German- iaid 30,000 o Ffrancod 12,000 o Ital- iaid; 10,000 o Spaeniaid 3,000 o Port- ugiaid, heblaw nifer mawr o Baeson, Cymry, Swediaid, Rwsiaid, Twrciaid, Americaniaid, Norwegiaid, Mexicaniaid, Braziliaid, Japaneaid, Chineaid, Armen- iaid, Siameaid, Hawaliaid, Arabiaid, Ma. layiaid, Persiaid, &0. Hefyd y mse yr enwadau crefyddol agos mor lluosog a'r gwahanol genedloedd. Dywed Mr. Eugene Schuyler, y trafnodydd, mai y ddwy ddinas aflanaf en boolydd yn y byd ydyw New Yerk a Caercystenyn.

MARWOLAETHAU. Mai lOfed, yn Bark River, Wisconsin, y Parch. Samuel Howells, yn 80 mlwydd oed. Genedigol ydoedd o Gwynfa, sir Gaerfyrddin. Ymfndodd i'r wlad hon o Gwm Clyn, yn Hydref, 185]. Ba fyw dair blynedd ar ei ddyfodiad i'r wlad ger- Haw Tabernacl Annibynwyr, Waukesha, a'r gweddill o'i oes yn Bark River. TrenI- iodd ef a'i weddw yn bresenol, 60 mlyn- edd yn aelodau crefyddol gyda'r Annibyn- wyr, a 40 mlynedd yn y weinidogaeth. Mai 23ain, yn Frostburg, swydd Alle- ghany, Mahoney, John Rees, yn 70 mlwydd oed. Brodoi ydoedd o Landeilo, sir Gaerfyr ldin, Dehendir Cymru. Ym- fudodd i'r wlad bon ar ol ei blant, yn mis Mai, 1872. Adnabyddid y brawd ucbod yn yr ardal lie y trealiodd y rhan fwyaf o'i oes, o dan yr enw Jacki Rees, Llysen- dy, (Elusendy.)

Y DERWYDDON. Am ddefodau Derwyddon Prydain nid oes ond braidd dim wedi ei draddodi i ni gan banesyddion, ac felly yr awdwyr a gymerant mewn Haw en heglurhau, a wnant hyny yn unig trwy gyfeirio at Dder- wyddon Prydain yr hyn a fynegir am rai y Cyfandir. Ond yn hyn nid ydynt yn ymddwyn gydag eithaf tegwch, canys gall fod i'r olaf eyrthio i lawer o'ddirywiau tra yr ydoedd y cyntaf yn parhau mewn mwy o burdeb a hyn sydd gyson ag hanes Cassar ae ereill. Y canlynolsydd sylwedd yr hyn a ddywed Csesar am Dderwyddon tir Gal :— Y Derwyddon a oruchwyliant ar beth- au crefyddol; gofalant am aberthau cy- hoedd a neillduol, a dehonglant ddarogaa- iadau. Y mae niferoedd o'r ienenctyd yn cyrchu am ddysgeidiaeth. Hwynt-hwy ydynt y barnwyr agos yn mhob dadl. Ac os bydd i ryw un beidio ufyddhan idd ea dedfryd, gwaharddant iddo gyfranu yn yr aberthau, yr hyn sydd yn gospedigaeth o'r trymaf, canys y mae y cyfryw un trwy hyny dan ysgymundod, ac ni fydd i neb ymgyfeillachu ag ef, ac nis gall fwynhaa ei fraint gwladol, nac hyd yn nod geisio cyfiawnder mewn Hys cyfraith. Y mae penaeth aryr hdl Dderwydd- on, yr hwn sydd yn meddianu awdurdoi blaenorol yn ea plith. Pan fyddo y pen- aeth hwn farw, os bydd i rywun ragori ar y lleill, dewisir et' yn ei le, ond os bydd amryw ymgeiswyr, etholir un trwy bleid- lais ac weithiau ymdrecbir am y flaen- oriaeth trwy gyfrwng arfau. Ar amser nodedig o'r fiwyddyn, yrogyfarfyddant mewn He cysegredig ar gyffiniau y Carnn- tes, yr hon ardal a gyfrifid fod yn nghanol gwlad Gal. Yma y cyrcha pawb ag sydd a dadleuon rhyngddynt, ac a ostyngant idd eu penderfyniadau.. Meddylir t'r sefydliad gael ei ddechreaad yn Mhrydain, ac yn awr y sawl a ddymunant gael gwybodaeth fwy m-anwl mewn perthynas iddo a deithiant yno am ddysg. "Nid ydyw y Derwyddon ddim yn cyrchu i ryfel, nac yn tala un dretb, ao y maent yn freiniol yn mhob peth. 0 achos y breintian byn y mae llawereedd yn cy- meryd at y swydd, ac anfonir ereillganeu rhieni. Dysgir hwy i adrodd nifer mawr o benillion, fel bod rhai yn aros ngain mlynedd dan eu dysgeidiaeth a chyfrif- ant yn anghyfreithlawn osod y pethan hyn mewn ysgrifeniad, er eu bod mewn pethan ereill (yn gystal gwladol a neilldu- ol) yn arferyd llythyrenau Groeg. YI8- ddengys i mi (medd Caesar) en bod wedi trefnu yr arfer hyn am ddau achos, sef, er celu eu cyfrinach oddiwrth y werin, ac i gryfhaa eu cof, gan y dygwydd yn gyffred- inol lie yr ymddiriedir i ysgrifeniad fod diwydrwydd i ddysga a nerth cof yn lleegan. "Un o'n prif egwyddorion ydyw, nad ydynt eneidiau ddim yn marw, ond eu bod ar ol augeu yn cael eu trosglwyddo i gyrff ereill; ac y maent yn oredu fod yr eg- wyddor hon yn arwain i feithrin dewrder a chftlondid, gan fwrw ymaith ofn angen. Heblaw hyn. y maent yn dadleu llawer, ac yn dysgu i'r ieuenctyd amryw bethan pèrthynol i'r sêr a'u mudiadau, maintioli y ddaear, effeithiau anianol, sc yn nghylch gallu ac awdurdod y duwiau anfarwol. Y dnw yr hwn a addolant fwyafydyw WTerchyr, o liwn y mae llawer o ddelwau. Cyfrifant iddo ef gaffaeliad yr holl gel- fyddydau, addolant ef megys tywysydd mewn teithiau, a meddyliant mai efe yw y noddwr penaf mewn masnach ac elwad. Nesaf ato ef y mae Apollo, Mawrth, fan, a Minerfa a'u tyb am y rhai hyn f sydd gyffelyb i elddo y cenedloedd ereill yn gytfreiinol. Apollo a'n ceidw rhag clefyddau. Minerfa a'u cynorthwya yn eu clefydau. Ian a lywodraetha'r nefoedd, a Mawrth a reola ryfeloedd, a hwn a addolant pan gyrchant i frwydr. Pan fyddant faddugoliaethus, aberthaqt yr anifeiliaid, y rhai a gymerant, a pJAi- tyrant y pethan ereill o'r vsbail yn grug- lwyth mewn lie cysegredig." Caesar befyd a fynega amryw bethan ereill yn nghylch Derwyddon Gal, megys eu bod mewn amseroeddf o berygl yn aberthu anifeiliaid, ac weithiau ddynion | ar eu hallorau—a'u bod ar achlysuron I nodedig yn gwnentbnr eilan ddirfawr ei 1 faint, o wiail pletheiig, ac yn ei lanw a | dynion byw, ac yn ei losgi magys aberth. | Y dynion a losgid a fyddent ladron a | drwgweithredwyr ereill, ond os na allesid 1 cael gafael ar ddigon o'r cyfryw, weithian fl cymerent ddynion dieuog yn en lie. 1 Parch i'r pren Derwen.-A hyn a ellir | ei dybied oddiwrth y berthynas sydd I rhwng yr enwau Derwen a Derwydd. H Dichon hefyd eu bod yn Mhrydain yn jf dangos yr un parch i'r uchelfar, pan y 1 caent ef yn tyfu ar y dderwen, gan ei dori y a chrymau anr ar amser nodedig, gyda m mawrdrafn a gorfoledd o'r mwyaf. 'Ú Myfyriadau seryddol ac anianol.—Y j mae lie i feddwl fod y cylchoedd meini, y sawl y gwelir eu gweddillion mewn amryw ianau yn yr ynys, megys gwaith Emrys, jj< &c., wedi eu ffurfio gyda golwg ar gylch- droadau y planedau, a chyfrifiadau ser- yddiaetbol. A1 y mae rhai yn barnu (a$ hyny nid yn ddisail) fod y Derwyddon yn J meddianu gwybodaeth o seryddiaeth lawer cy wirach nag eiddo y Groegiaid a'r Rhufeiniaid canys er cymaint cedd y L cenhedloedd hyny yn rhagori mewntielf- gT yddydau ereill, yr oedd en tyb yn nghylch §| seryddiaeth yn wael ac yn blentynaidd i | raddau o iseldra mawr. W Y mae yn debyg fod y Derwyddon yn aberthu ar allorau, canys y Rhufeiniaid pan oresgynasant Ynys Fon a'n cawsant L1 gerllaw eu hallorau a'n hebyrth. A medd- !1 ylir tai y cromleahau a welir yn awr yn j, ngwlad Mon a manau ereill oeddynt yr allorau Derwyddol hyn.

———————————— LLANELLI.—GWYDDEL YN TRY- t WANU CYMRO. Dydd Mawrth yr wythnos ddiweddaf aeth Gwyddel o'r enw John Whelam, yr, hwn a weithiai ar y water works y Bwrdtl Iechyd, i dafain yn Felinfoel, a Chjmro o'r enw Thomas Jones gydaf ef. Cododd J rhyw asnealldwriaeth yno, a tbaflodd y Gwyddel y llestr ddiod at y gweinyddw* Gorchymynwyd ef i adael y ty ar unwait1 a chynorthwywyd ef allan gan y gwesty wr. Ce'siai. Jones ei gael ymaith, pryd j tynodd efe ei gyllell o'i logell, ac aft