Papur Pawb

JEROBOAM JONES: NEU BABI'R BLAENOR. PENNOD XX A'R OLAF. fu Betsy erioed o'r blaen mewn cownti cort." Yr oedd wedi clywed ||||^J§ llawer o son am y lie hwnw, yr hwn a..elwld gan rai yn gy far fod mi sol," ond gan ei bod yn barnu cymeriad y cyfryw gyfarfod misol" oddiwrth gymeriadau y personau a'u mynychent gan amlaf, yr oedd Betsy wedi dod i'r penderfyniad nad oedd y cownti cort yn ddim ond cydgynnulliad o'r sgamps a'r twyll- wyr a drwgdalwyr mwyaf yn y sir, pobl ddrwg, ddiegwyddor, y rhai ni fynent dalu eu dyled- ion heb gael chwip y gyfraith ar eu cefnau. Ac am fainwr. y cownti cort, yr oedd gan hwnw, yn ol syniad Betsy, fwy o awdurdod nag oedd gan y Frenhines Victoria ei hun, < —gallai anfon pobl i'r carchar gyda unl am- naid fach, a byddai un gilwg o'i eiddo neu air croes o'i enau yn rhagarwyddo daeargryn- feydd a newyn a nodau. Yn ol barn Betsy ycliydig iawn oedd nifer y bobl "barchus" a fynychent y cownti cort. Wrth gwrs yr oedd hi yn ystyried y barxHvr yn barchus felly hefyd y dyn hwnw fyddai yn galw enwau pobl allan ac yn trin man achosion rhy ck1i- bwvs i'r barnwr; ac yr oedd broil meddwl weithiau fod hyd yn nod arnbell dwrnai yn barchus hefvd, ond nid rhyw lawer iawn ohonynt ychwaith. Ond am y biviiibeilis- gAvarchod pawb Yr oedd gan Betsy druan syniad dychrynllyd am y dlosparth gweithgar hwnw. Pan glywai Betsy fod bwmbeili wedi bod mewn "hyw dy yn nghymydogaeth y Llan-cymydogaeth a ystyrid ganddi yn rhy » oleuedig i adar y nos a gwylliaid penffordd ddod YTn agos ati—byddai yn tosturio gyda theulu y ty hwnw oherwydd i'r fath fodyn, y fath greadur, fath anghenfil, wthio ei bresennoldeb anghroesawus dros eu trothwy, a rhvwsut neu gilydd byddai v trotlnvy hwnw byth ar ol hyny yn esgymunedig ganddi hi a'r gweddill o bobl dda yr ardal, a hyny nid yn gymaint am fod v teulu hwnw yn gwrthod talu eu dvledion ond am fod bwmbeili wedi bod yno Cefnder i'r diafol oedd y bwmbeili, yn ei golwg hi. Gyda syniadau croes-rywiog ac anglivson fel hyn yr elai Betsy i fewn i lys isiiol Dol- gellau y tro hwn, a'r unig dro iddi erioed -Y fod mewn cownti cort. Ediychodd o'i clnvm- pais gyda rhyw fath o deimlad o ofn-pen iawn o fod yn "barchedig" ofn—ond pan ganfu hi Mrs Jones, Maeshyfryd, a'i brawrd, yn eistedd vn ymddyddan a rhvw "wr bonheclrlig" yn mnlith y dorf, ail-enynodd ei digofaint tuagat y ddvnes hono i'r fath raddau nes gwneyd iddi lwyr anghofio mai mewn cownti cort yr oedd ac aeth pob ofn ymaith. Yn lied fuan ar ol iddi ddod i'r Hys dechreu- wyd y gweithrediadau. Nid oedd v barnwr yno ar y cyntaf, ac hyd nes y gwnaeth ef ei yniddangosiad elid yn lnlaen gvda rhyw fan achosion yn mha rai nad oedd y dyledwyr yn amcanu gwneyd math yn y byd o esgus nac dmddiffyniad. Ond yn lied fuan dyma "Ei Fawrliydi" i fewn (fell y galwyd barnwr y cwrt bach gan ryw gyw gohebydd ryw dro), pawb yn cyfodi yn barchus i'w gyfarch ac yntau-yn rhoi amnaid a'i ben mewn ffordd o gydnabyddiaeth. Yna go ahead efo'r busnes5 ac fel yr oedd yn digwydd, v cynghaws cyntaf alwyd i'w wrandaw gerbron "Ei Fawrhydi" oedd cynghaws Humphreys yn erbyn Jones. Nid oedd Betsy yn deall yr iaith fain nag ychwaith gyfieithiad meinach y cyfieithwr swyddogol, ac felly ni wyddai mai yr achos yn erbyn Mrs Jones, Maeshyfryd, oedd hwn hyd nes y gwelodd ei thwrnai hi a'i gwr (sef Betsy a'i gwr), o Borthmadog, yn codi i anerch y llys ar ran Humphreys. Cownti cort oedd hwn yn cael ei gynnal er hyrwydd- iant iawndrefn a chyfiawnder yn mhlith y Cymry, fel pob cownti cort arall gynnelir yn N ghymru, ond eto nid oedd Betsy, yr hon oedd yn Gymraes o waed coch cyfa, yn deall y nesaf peth i ddim o'r hyn oedd yn myriM yn mlaen, mwy nag y deallai naw o bob deg o'r gweddill pobl oedd yn bresennol. Dyma un engraipht o gariad ystrydebol y Sais at "gyfiawnder a chwareu teg." Ond wed'yn rhaid cofio mai y Cyniro yw y gorchfygedig (oherwydd ei hoffder o ymladd a'i deulu ei hun) a'r Sais yw'l" pen-concwerwr a'i droed ar ei war. Felly rhaid i'r Cymro ddysgu iaith v Sais neu fyn'd i dragwyddoldeb gyntedi gallo, ac yno caiff, efallai, siarad yr iaith a fyno. Nid oes rheilffyrdd yno na chyfarwyddwiyr cwmniau i orchvmyn yn wahanol. Yn awr, ynteu, am brif olygfa yr holl hanes hwn. Pan gyfododd Mr y twrnai o Borthmadog, i anerch y llys ar ran Mr Hum- phreys, v boneddwr a hawliai rent y tir drawsfeddiannwyd oddiarno gan John Roberts, gynt wr Mrs Jones, Maeshyfryd, dechreuodd Betsy wraiido a cheisio deall yr hyn ddywedid goreu gallai, er mai vchydig oedd hyny. Ond yr oedd y twrnai yn gwneyd achos pur eglur o'r un oedd ganddo i'w ddad- lenu i'r llys. Dywedodd fod John Roberts, llynyddau evil ei yinddiflaniad sydyn o Dinas Mawddwy "Cyn ei farwolaeth, ydych yn feddwl, mae'n debyg ?" ebai twrnai Mrs Jones, Maes- hyfryd, yn awgrymiadol. "O'r goreu," ebai twrnai Mr Hum- phreys. "cyn ei farwolaeth, ynteu, os gwell genych i mi ddyweyd fel vna. Wei, yr oedd John Roberts, flynyddau cyn ei farwolaeth wedi cau i fewn, lain o dir Mr Humphreys at ei dyddyn ei hun. Yr oedd Mr Hum- phreys yn absennol or wlad ar y pryd, a bu yn absennol am flynyddau, ac nid oedd y sawl gasglai ei renti yn ddigon llygadgraff i ganfod y lhdrad yma. Felly bu John Ro- berts mewn meddiant o'r Uain tir am rai blyn- yddau heb daliu unrhyw rent am dano, ac y mae ei wraig, Mrs Jones, Maeshyfryd, Llan Ffestiniog yn awr, wedi bod yn derbyn y rhent am y tipyn tir hwnw bytli er pan ddi- flanodd ei gwr, John Roberts, o'r wlad-——" "Er pan fu efe farw, os gwelwch yn dda," ebai twrnai Mrs Jones drachefn. "O'r goreu, er pan fu farw, ynteu. Ac yn awr yr ydym yn dwyn y cynghaws hwn yn mlaen i hawlio holl gyfanswm y rhent yna oddiar Mrs Jones. Nid yw y cyfanswm ond bychan er ei fod wedi rhedeg i'w dwylaw am flynyddau, oblegid bychan iawn oedd y llain tir, ac y mae y cynghaws wedi ei anfon i lawr i'r llvs hwn o lys uwch er ei benderfvnu mor agos ag y gellir i'r ardal lie y gorwedd y tir mewn dadl. Yn awr af yn mlaen i alw fy nhvstion." Galwyd Mr Humphreys, perclienog y tir, vrr a'r hawlydd yn y cynghaws, yr hwn a rodd- odd dystiolaeth yn dangos mai efe oedd per- chenog y llain hwnw gauwyd i fewn gan John Roberts yn ei absennoldeb ef, ac fod John Roberts wedi bod mewn meddiant ohono hyd nes y diangodd o'r wlad, a'i wraig wedi bod byth er hyny yn derbyn v rhent. "Paham yr ydych yn awgrymu mai dianc o'r wlad wnaeth John Roberts ?" gofynai twrnai Mrs Jones, wrtli groes-holi Mr Hum- phreys. "Am fy mod wedi clywed mai dyna wnaeth. Clywais chwedl ryfedd iawn yn nghylch y peth." "Ond pa brawf sydd genych o hyn 1 Beth sydd genych i'ch cyfiawnhau dros wneyd y fath haeriad ?" "Mae'n rhaid i mi addef nad oes genyf brawf o gwbl heblaw chwedlau gwlad." Sylw^odd Betsy fod Mrs Jones, Maes- hyfryd, a'i brawd, yn gwenu yn wawdlyd pan roddwyd yr atebiad yna ond gwelwodd y ddau yn sydyn pan glywsant dwrnai Mr Humphreys yn y cyfwng hwn yn dyweyd, "Nis gall Mr Huniphreys brofi dim yn y cyfeiriad yna, ond y mae genyf dyst sydd wedi cael subpoena a bydd raid iddo brofi y peth neu ddwyn camdystiolaeth a chymeryd y canlyniadau." "Yr ydych yn siarad yn bur fawreddog, Mr ———— ebai twrnai Mrs Jones, "gadewch i ni glywed a gweled eich tyst." "O'r goreu. Gelwch Mrs Jones, Maes- hyfryd," ebai twrnai Mr Humphreys. Yr oedd efe wedi rhoddi gwys i orfodi Mrs Jones i ymddangos i dystiolaethu ar ei archiaid ef, yr hyn a barodd syndod niawr yn y llys gan mai anainl y gwelir ditfynydd yn cael ei alw gan yr hawlydd i dystio o'i blaid ac yn ei erbyn ei hun. Daeth Mrs Jones yn mlaen yn bur guchiog ac anfoddog, ond rhaid oedd ufuddhau oherwydd y subpoena. "Yn awr, Mrs Jones," ebai twrnai Mr Humphreys, "pa bryd y bu eich gwr cyntaf, John Roberts, farw 1" "Yn y flwyddyn 18- "P'le claddwyd ef V "Yn Mallwyd." "Yr wyf yn dymuno rhoddi i'r Ilys yn y cyfwng yma," ebai twrnai Mr Humphreys, "dystysgrif oddiwrth beriglor a chlochydd Mallwyd yn dangos na chladdwyd neb o'r enw John Roberts yn y fonwent hono yn ystod y flwyddyn enwyd gan y dyst, nag ychwaith y fiwyddyn flaenorol na'r flwyddyn ddilyno, ac v mae clochydd Mallwyd yma yn barod i dystio hyny ar lw a chadarnhau y dystysgrif." Nid oedd Mrs Jones wedi disgwyl hyn. Ni wvddai fod neb wedi bod yn holi ei hanes mor fanwl, a dechreuodd grynu, a myn'd i gryn benbleth, a dywedodd wrth y barnwr mai nid dan ei enw priodol y claddwyd ei gwr cyntaf ond dan iyw enw arall. "Twt, twt, Mrs Jones, peidiwch disgwyl i'r llys gredu rhyw ystori blentyna-idd fel vna," ebai twrnai Mr Humphreys. "A ydych chwi yn adwaeii y dyn yna ?" meddai'i twrnai gan estyn iddi y darlun gafodd Betsy yn nhv cefnder John Roberts, yn Ninas Mawddwy, yr wythnos cynt. Svlwai Betsy fod Mrs Jones, pan welodd y darlun, yn gafael yn dyn yn rheiliau bocs y tystion ac ei bod fel pe ar" tin syrtliio i lewyg