Baner ac Amserau Cymru

PENNILLION I'R CWIR ANRHYD. D. LLOYD CEORCE. (Allan o'r Drych Americanaidd.') LLOYD GEORGE A THY YR ARGLWYDDL Rhowch Llwyd Sior, uwch llaid lai sen—a'i Ar Arglwyddi'r doimen [gleddlyf, Pwy yr alaeth i'w prylenp t:> I Trtiwx.ii y pwynt—torwfch eu pen. W. W. Jones. Wels,li Prairie, Wis.

D. LLOYD GEORGE A CHYMRU. Anwyl-wlad y delyn Gweddlia ar Dtiuw Os owympodd Llewelyn. Cacd Dafydd yn fyw. Gwawr rhyddid Gwyllt Walia Sy'n 'wrid' ar ei iwiedd, Tra tan Hid a fflamia Yn glir ar ei gledd. ¡ Ei la is isydd fel t-arian Yn galw i'r igadf; 0 i lygad daw m ell ten Ok: u a'r lioll wlad. Yr Arglwydd Oliath A isyrtJi inegyis pren, ra',r B-ud-et' a, i eff aitdl Fellffil3,el1 yn ei hen. Yn ngolwg; y mil-oedd Saif Dafydd heb fraw, A'i droedl ar ei elyii, A'i hen yn ei law. Ceir rhyddid y nefoedd Yn He gormes hir, Ac Arglwydd y llxioedd Yn lie anglwydd tir. Anwyl-wliad y delyn, Rho ddiolch i Ddmvl; Os itiarw Llewelyn, Mae Dafyddi yn fyvr. R. EUROG JONES. Loi raitu>( N.Y.I.

CLOD AWEN I D. LLOYD GEORGE. Lloyd George, o Wynedd, ydyw! Gwleidyddwr pena'r wlád, A'd. enw thoff drydana, Ei byw deimiadaii mad; Arwrol fab hen Walia, A thalent lon'd ei ben, A phur atlnylitU calon Sy'n tanio'i fynwcs wen. Maen dringo'n anrhydeddus I'r ueihelderau ban, A'i enw ga'i amvylo A'i fcli yn mllQG roan Mae'r teilwng g,lo,dus wron A'i anordhfygol ddawn, Yn dwyn goleuni newydd. Ar bethau dirgel iawn. -i Ar binacl hardd anrhydedd Diyagcg yw efe, A'i etOfn benderfyniad Yw diwyn y rwlladl i'w lie Mae tan hyawdledcl Oymro Yn synu Prydain Fawr, A'i loyw laireitbyddiaeth A',i gwna'n ur'didas.ol gawr. Anwylo.'ir fraint o'i gar in Wna'i genedl yn mhob man, A niel-tis sain ei enw 0 hyd a'n nwch i'r lan; A bendirth dymtiniadau 0 galon Cymru wen, A erys mewn lanwyldeb Yii-goroii ar ei ben. IDWALMAI. lla'cine.

HEN LYFRAU CYMRU. I. Y mae Adroddiad Cymdeithas Lyfr- yddol Cy,mru,' a.m 1909, wedi dyfod i law. Ceil" fuuion y Icyfarfodydd (blyn- yddol yn Llangollen, ae yn Llundain, ynghyd a'r papyrau -9, ddarllenwyd yn y naill a'r 11-all. Penawd un o honynl ydyw Mfc.es Llafur Llyfryddwyr Cym- r.u5' gmi- .yBgrifenydd ymroddedig y gym- deithas; sef, Mr. D. Rhys Phillips, llyfrgeHydd Abertawe. Y mae'r sylw- adau yn ddyddorus a chraff, ac yn eglur dda.ngos mai nid pwngic sych ydyw llyfr- yddiaetb, pan yn cael ei draiod gan wr n aw s a id d ei ysbryd, ac iraidd ei ddawn. Sylwia NIr. PE-illips ar y gwnhanol ad- f'anan a berthyn i lyfr, megys y clawr, y wyneb-ddalen, y llytihyr cyRwyn, y rhagymadrodd, y rhestr1 is d'anysgrifwyr, yr englynion i'r salwdwr, y rhestr o w.all- au, &c. Y mae'r pethau hyn o-ll yn wasanaeithigair i amcanion y llyfronydd. Galt Iien^la,wr papur ddadgucldio ffeith- iaiu pwysrg. Cafodd hyny ei wirio, yn ddiweddar, ynglyn a hane& Oha-rles o'r Ba-la,' Pwysig, hefyd, ydyw y rh-ag- ymadrodd—ac y mae ambell un—ambell ragymadrodd henafol—yn mhlith clas- uron tlys-aif Cymru.' Cyfedrir at, lithiau anerch Morgan Llu^yd, o Wynedd, a'r eiddo Dafydd Saunders (37n. ei gyfieith- iad ol 'Deyrnas Crist.' Ebai Daiydd oaimdei's—' Tri o feiau Cymro yw) ei fod yn ddiog i brynu llyfr, yn ddi-a:wydd i ddarli.en ac yn ddi-ymdreeh i dde- all llyfr Tybed fed hyn yn wir am dano iheddyw? Diau fod mwy o brynu llyrrau; and gellid chwanegu cryn lawer etto at yr awydd i ddarllen llyfrau da, a r ymdrech bersonol i'w dean la,)u gwerthfawrogi, yn ddyladwy. Doniol iawn, m'ewn hen lyfrau, ydyw y rhøstr o wallau'r was,. Dyima englyn, fel ym- ddiheurad am danynt:— Llithriadau a; beiau, o bydd—'rwyn Y maddeu'r darllenydd; [meddwl Od eir yn graJí, dyw'r argraffydd Am beth o'r rhai'n by.th yn rhydd Dengys sylwadau Mr. Phillips fod maes. llafur y saavl sydd yn yimlrecliu 1 adgyfodi hanes hen lyfrau, a hen ar- graphwyr Cyrnru, yn un tra. eang. Nid ydyw y mudiad ond ieuangc, ond y mae lie cry.f i obeitbk> ty; bydd iddo ennill nerth, ac y deuwn fel cenedl i wybod cryn lawer, cyn bo hir, am drysorau cuddiedig ein llenyddiaeth. I II. Y mae, llyfryddiaeth Baledau Cymru yn ystod y ddeunawfed ganrif wedi ei giasglu yngihyd gan Mr. J. H. Da vies, M.A., Aberystwyth. Carasem gael mwy oi'r baledau eu hunain yn y gwaith, er fed y cynnwysiad yn dra dyddorol, ac yn taflu goleuni ar yr hyn a. ddarllenid gan werin Cymru yn y cyfnod hwnw. III. Ac lieb law yr hyn sydd yn argraph- edig yn yr hen lyfrau, a.'r pamphledau papur a ddarllenid gan ein hynafiaid, y ■mae llawer o bethau wedi cael eu hys- grifenu ynddynt, gan y naill a'r llall o'r perchenogion, sydd yn byno,clo ddyddor- ol. Y mae cyfaili i n11, sydd yn byw ac yn bod yn nghanol miloedd o lyfrau Cymru Fu, wedi adysgrifio cryn lawer o' firawdde|g)au o'r liath, a. dichon y ceir, erthygl ganddo, yn ystoel y flwyddyn, ar loffion ymylon y ddalen.' Dywed fod aimbell sylw o'r fath, o waitb rhyw ddarllenydd anhysbys, yn fwy gwerth- faw.r na chynnwys y llyfr ei hun. IV. Yn nghwmni meddyliau dyddan Mr. Rhys Phillips, a hanes hen faledau Cymru, yr oeddym wedi anghofio, ar y pr.yd, fod y fath beth a'r iaith Saesnig mewn bod Ond cawsom ein dihuno ar y pwnigic gan anerchiad argraphedig y Parch. R. R. Williams, M.A.Towyn, ar Rhwymedigaeth y Cyfumdeb. (Meth- odistaidd) yn ngwyneb cynnydd yr iaith Saeisnig yn eiin gwlad.' Ar ddechreu ei sylwadau dywed yr awdwr fel y canlyn— Nid yw fod yr iaith Saesnig yn cyn- nyddu yn golygu, o angenrheidrwydd, fod yr iaith Gymraeg yn diflanu.' Ond ei neges d ydyw nodi beth a ddylai y cyfundeb Methodistaidd ei wneyd, yn wyneb cynnydd vr iaith Saes- nig. Noid ydyw yn. cydweled a'r sawl a dclywedodd, mewn cymmanfa, fod perthynas y Cyfundeb a'r iaith Gymraeg yn debyg i'r eiddo Ruth a Naomi—' Lie y byddych di fa,rw y byddaf finnau farw, ac yno y'm cleddir.' Dadleu (drost y Saeson y mae Mr. Williams, ond y m'ae yn ddigon eangi ei ysbryd i gyffesu fod hen iaith y Cymry mor fyw ag1 erioed.' V.- Cawsom brawf dymunol o'r ffaith liono mewn pamphled a ddarllenasom wedi gorphen yr eiddo Mr. Williams. Ei benawd ydyw Duwdod yr Ariglwydd Iesu,' gan y; Parchn. J. Young Evans, M.A., B.D., Aberystwyth; ac R. Mor- ris, M.A., B.D., Dolgellau. Yn y rbagarweiiiiiad i'r pamphled hwnw ceir hYIshysrwyelel fod ei gynnwys. wedi ca.el ei di-addodi fel anerchiadai; yn nghyn- nadledd flynyddol yr eglwysi. Saesnig yn Llandrindod, yn mis Medi diweddaf. Ac, ebai yr awduron—Y rnaent eisoes wedi ymddangos yn adroddiad swyddog- ol y gynnadledd, ond yn gymiiiaint dg mai Saeisneg ydyw iaith yr adroddiail hiwnw, ac mai iiaWy neu lai cyfyn'^edig, mewn canlyniad. ydyw cylch ei ddylan- Wad, teiinlwn 'ein dau fod pwysigrwydd y pwngc yndd-o ei hunan, yn ogystal n ag amgylchiadau arbenig y cylwiTg; pres- n I- ly enmol, yn galw arnom i'gyhoedcli yr an- erchiadau yn yr iaith Gymraeg, a, thrwy hyny eu clwyn i gyrhaedd corph ein cyd- genedl.' Yn hollol felly. Os am gyrhaedd corph y genedl,' rhaid ysgrifenu, a rhaid llefaru, yn Gymraeg! Ac os ydyw yr Hen Gorph,' fel y gelwir elf, am beri i'w lais gyrhaedd yr holl bobl, rhaid iddo ytntau wneuthur yr un modd. Y mae yr Adroddiadau Biwyddogol a Saesnig,udd yn amlhau; ond nwy neu lai cyfyng- ediio;' ydyw cylch eu dylanwad; a phan f^dao duwinyddion ieuaingc a clhenad- wri ganddynt; nis gallant lai nag iappelio at Cesar, ,a, gosod eu meddyliau yn iaith eu gwlad. Dau anerchiad ardderchofg—bob un yn ei ffordd ei bun, Y mae'r p.amphlcd wedi ei gyhoeddi yn swyddf'a'r Goleu- ad,' ac nid ydyw ei bris ond fair cein- iog. VI. Y mae'r Gymra'es a'r Lladmer- ydd,' eleni, yn hynod o debyg o ran pryd a gwedd. Ymwisgant mewn dill- ad goleu; ac yr oedd hyny yn eithaf pri- odol—arwydd mai o swyddfa'r Goleu- ad y deuant allaii! Ond er yn debyg eu.llun a'i lliw, y mae digoii 0, wahan- iaeth yn eu cynnwys. Darpara'r Llad- IV merydd 'i\v.yd Ql.:)-fi "esboniadweth a duwinyddiaeth Feiblaidd; ac y mae'r Gymraes,' mewn modd chwaethus, yn gofalu am y melusion, ia'l"a.ftel'niOŒl tea. Da genym weled awen Cranog- wen wedi deffro, ar ddechreu'r flwydd- yn; ac y mae dadl Miss; Fanny "Ed- wards yn prooi fod y ddawn i lefaru a tliafodau yn aros. yn y tir. VII. Mor felus y trawsgyweiriad—o^ ddad- wrdd i ddistawrwydd. Ddoe, yr oedd ebychiadau torfeydd yn llanw pob congl; heddyw, y maie'r byd yn daw el, am rhyw ennyd fer. Gorchuddir y mynyddoedd gan faintell wen yr ia, a hwnw yn ymddisgleirio yn mheiydrau'r haul. Y mae yr awyrgyrch yn glir, ac yn ddistaw. Gwelir y mwg glasliw yn ol yn syth i fyny 0 simddeiau y tlai, ac y mae yr eang dangnel yn teyrnasu ar bob Haw. Pawb ei fyd,' meddweh. Digom tebyg. Cyffro ydyw anadl ein- ioes llu Imalwr 0 ddynolryw; end y mae dosbarth arall ytn caru yr encilion,' a'u nertn iiwy ydyw arcs yn llonydd. Yn y parthau tawel yua., fel rheol, y dar- perir y Golofn Lenyddol; ond, yn ddi- weddar, yr oedd swn daeargrynfaan mewn manau yn dyfod yn boenus o agos atom, ac yn yrnlid pob gweledigaetn i ffwrdd. Ond, ar ddiwrnod fel hwn, y mae anian yn estyni ei balm: a'i bendith; ei goleuni a,'i swyn. Ac y m'a:e ei goleu- adau hi yn hollol ddiogel. Nis gall hils- i ad a u demagogiaid yr h'eolydd ddim di- ffodd! yr un 01 honynt. Yn nghanol ein haddysg a'n deiosiynau crefyddol ai chymdeithasol, y mae'r crystyn sydd rhyngom a barbareidd-drai yn ymddang- os yn lied' deneu, ar ambell dro. Ond, dyna.—diolch yr oeddym am: y trawsgy- weiriad hwn, yn ngherdd. aflafar byw- yd, y dyddiau diweddaf hyn. NIdus i'r llygaid ydyw gwen yr haul—glesni dol -a gwynder mynydd. Mel us i'r glusfc ydyw can aderyn, a suad awel ar ei hynt. Y mae ambell i bren. eisoes yn deicbreu glasu,' a thros y bryniau fe ddaw' y Gwanwyn mwynL VIII. Anfonwyd i mi. raglen Eisteddfod a Chadair v Fenni, y flwyddyn lion. Lied Saesnigaidd ydyw, ag eithrio tes^m yr eniglyn. Rhoddir hwnw yn Gymraeg1— 'Enllyn.' Beth ydyw enllyn yn yr !'ait|h; Saesnig)? Dylwed Doctor; iLewis Edwards nad oesi yr uni gair hollol gyf- ystyr iddo yn yr iaithi agosaf: atom. Teb- yg ei fodyn iawn, nJeu buasai Cym- reigyddion y Fenni wedi ei ddodi ar y rhaglen. Da, fodd bynag, ly l-l "ael tipyn o enllyn,' ar fwrdd yr cist 3d. If id canys y mae wedi myned yn nwydd eithaf prin yn y cyfryw fanau A-ii eis- t'eddfod y Fenni, hefyd, liysbysir y bydd yno arddangosiad mawreddog o dan gwyllt—' la, 'gigantic dasp] ay of fire- works '—ar ei diwedd. Wel, nid hi fydd yr eisteddfod gyntaf i derfynu gyda than gwyllt.' Beth am eisteddfod y Berffro^ er's llawer dydd? Gwnaeth Talhaiarn gigantic display' yn hono<—llosgodd y Greadigaeth!' Ond', yn ffodus,, greadigaeth ef ei hun ydoedd, ac aeth natur ,a:i deddfa-u yn mlaen megys cynt. Ond y mae y gofod wedi ei lanw, neu buaswn yn de- chreu llitli' arall ar Berthynas efstedd- fodau a. tliaii'gwyllt.' J.B.—Drwg genyf Was igallaf attejb beich holiadau. Gwell i chwi eu hanfom i olygydd y Geninen.' M.—Oes, y mae argraphiad newydd o Lyfr y Tri Aderyn i ymddangos ar fyrder. Bydd, yn cynnwys elfeniad o brif bwyntiau y llyfr, a chredir y bvdd hyny yn hwylusdod nid bychan i'r dar- Ilenydcl.

Coriwyd miliwn o dynelli o bvtatw yn vr j A^erddon y flwydiyn ddiwaddaf.

^chcubif djtmmt. (Oddi wrthein Gohebydd JNeillduol., Cymru Ymlaen y FudtJugoliaeth. I Gwnaeth Cymru yn rhagorol ym mrwydr- au r etholfeydd. Cadwc)Ild y blaen air y gwledydd cyfunedig. Rhoddodd ei llais yn eglur a, phenderfynol, gain chwanegu arbwys trwm arno, dros ddeiliaid rhydd, Ty'r Cyffredin rhyc^i. a masnaoh rydd. Danfoiv odd y t,alir sir ar iddeg ddeudtdeg ar lniganl 0 wyr glew i sefyll yn Nhy'r Cyffireddn dros ryddid gwlad'ol, yn ddeddrwrol ac yir Wein- vddol. Er iiddi gael ei hanafu mewn diall ie, et'o cadwodd ei chaloaDdiid ac ylniwrolodd, a tharawodd y fath ergydion gorthrechol nes taro gwersylloedd y gelya Toriaidd a bl-aw. Ymdaroddt yi. Aibaii; hefyd yn dra rhagorol J yn y frwvdr; hitliai y Werildon, m,i laesodd ddwylaw yn yr ymdrechfa. Ond enciiiodd rhannau lliosog o Loegr i; dir y gwrthwyn- ebwyr, ac aeth ei henw da i'r llwch a'r gwaradwydd gwladol. Gwnaeth hi gymaint ager-ioed i .sylnbylu crhanjiau ereiill y Deyrn- as i ymawydidu am Ymreolacth. Caffed Cymru, Ysgotlaind a'r Iwerddon. Ymlywodr- aeitih iddynt hwy ac yna boed i Loegr ym- daro fel y myn. Llsihad ar Drosedtfau. Agorwyd Brawdlys Trimisol Sir Frycheii> log wythnos i ddydd Sadwrn diweJMaf ynj jlysdy trcf Abeirhottiddu. Sylwodd y Barnwy Coleridge, wrtli annerch yr Uohel Reithwyr, pan yn lagar y JIys-ac Arglwydd Glamisk I Y11 ilaenor amynt—fod llawer o awgrymiadau yn cael em gwiuuid ar hyn o bryd ynghylch uno'r siroedd yn Idldcfipart-hiada.u. yn ne,ill- tuolyng Ngh^nnrn, i amcanion y Brawdlys oeddi -trost'KkloJ yn gystal a gwladol. Ni wyddai efe ym mlia olwg yr edryche/n'fc hwy, fel Iciynni-ycliioilwyr Sir Frycheiniog, ar ly fath newidiadau; ac nid oedd yn meddwl eii, bod yn ictflyledswydd arno ef ddatgan dim o'.i syniad ef ei hun ar y mater. Ond yr oedd yn meddwl y gallai. ddyweyd Un peth. srei os byddiai i gyfoewidiad mien gvfnowidiadiau or fath gymeryd lie, byddai hynnrv am y rheswm bdJlclihaol a ohefnogol ei fod i'w bri- edbli i'r Ileihad cyifrediinol oedd yn bed ar dro,seddau pwysig trwy'r holl wlad, yn nod- edig yng: Nghymru. Yn ddiau y mae gweled arwyddion mor eglur fod gorthrymder .trosedVl'au yn ysgafn- hau yn aches da i Gynirn lawenhau o'i her- wydd. Hunanladdiad Truenus. Dyma cnghraitfti resynus iawn o ddyn jeii- angc, ae yntau eto yng ngwawr ei ddyndod -eli, amser goreu mewn oed a bywyd—yn gesod pen ar ei einioes dyner mewn modll1 penderfyninol tost, ac mewn dul]: oedd yn llawn braw a plioen arteithiol. Aeth i te urng o'r neilltu, nid yn nepell chwaith o'i gartref, ac yn oriau trymllyd y mjos, i gyfar- fod a'i dynged alaerthus. Geir fod y truan gwr hwnnw, a elwid Thomas J. Purchase, glowr, un ar hug,ailn oed, wedi gatdael ei gartref yn Mardy Rhon- dda, brytdnawn dydd Sadwrn wythnos i'.r di- weddaf i fynedi i Gaer Dydd. Cafodd ei fam Ilythyr oddiwrtho foreu Su] i ddweyd wrthi am beidio a i ddisgwyl ef yn ol, gan v bydd- ai wedi myneAI! ym-ait'h cyn y derbynid ei lythyr. Cafwyd hyd i'w gorph ef yn yr afon Llechau. gcrllaw Mardy, rhwng yno a Fern- dale, foreu'it" Sul hwnnw, gan un o weision Cwmni'r T. V. R. Rhedi y ffordd haiarn i iyny gydag ochr yr afon trwy'r cwlm, lisel. GweloKid y cIyn a gafodd y oorpih ei, fod wedi caiel ei niweidio ar y ffordd. Tybiwyd ddar- fod i'r dyn ieuango yn gyntaf fyned ar y lhnell i geisio1 cael ei ladd gan y gerbydres, ond1 iddo fethu yn ei amcan yn rhagor na chael ei arcbolli a'i. dorni yn enbydl, ac idiiio redru ymlusgo wed'yn a bwrw ei hun i'r afon i fyned o'j! boen a'i hoedi. Cynnaliwyd trengholiad arno, ddydd Mawrth. Myneg- wYd yno fod y bachgen) wedi dweyd, yn ei lythyr at e'i fam, nad oedd raid ei ddiisgwyl ef adref, gan, y byddai wedi mynd cyn y cyr- haeddai'r llythyr yno. Dywedodd hefyd nas g<illasai ddiangüs ei arian i'w fam, ddyddi Sadwrn, am 11M,JI oedd- ganddo ond 16s. ac yr oecld yn danfon 10s. iddi. Tystiotdd 0. T. Williams!, glanhawir pe.irianjiia u, y dyn a. gafodd y corph, ddarfodl i'w sylw gael ei dynnu ato wrth ganfod ei gob (coat) o'dktn^ y breakvan, a chael! hosan, troed, a darn o groein ar y llinell. Cafodd dldann o bapur hefyd a'r arysgrifen hon..a.rn.o.:—' Ym iach, i bawb yn iach! Yr wyf wedi bod yn medd- wl am hyn er's gryn amser. Yir wyf wedi mynd am byth. Yn iach!' ('Good bye to all. Good bye. I have, thought of this a. long time. I haNel gone for ever. Good bye.'). Hunaniladdiad mewn gwallgof- rwydd amseml ocidd y reithfarn arno. Amaethwyr Cylch Llanelli. Cynnaliodd Cymdeithas Amaethwyr Llan- elli a'r Ardal, gyfarfod cyhoedldns yng; Ngwesty Stepney, Llanelli. ddydd Iau Idi. weddaf, a Uywyddodd Mr. D. Thomas, Llan- gennech arno. Cymerodd Mr. Henry Jones- Daviee. Nantgaredig, afael ar y cyfieustra gweddus hwnnw i annog amaethwyr yr holl gyloh i gydweithredu o un fryid, a'u gilydd i chwamnegu lies a hawddfydi yr amaethwr ym mhob rhan sydd yn digwydd iddo. Gos- ododil bwysl neilltuol ar ei, appel hon„ a dy- wedodd fod Cymdeithas. Faeronyddol Am- aethwyr Deheudiir Cytmfru, a sefydlwyd yng NghaeirfyfrddiM, wedii, ^roi (allan ii fod yn llwyddiannus ragorol. Ac yr oÓJid hyinaiy, meddai, i'w gyfrif i gefnogaesth ffyddlon am- aethwyr y rbandir hwnnw. Goisododd Mr. DaviieSi bwysl mawr hefyd ar yr angen sydld am ddysgu aimiaethydidiaeth i'r plant; a gobeithitai nad odJid yr amser ymhell pryd y gweliidi rhai o ysgolion sir Gaerfyrddin yn cyfrannai addyisg bennodol lnewni amaefth- yddiaeth. Y mae'r pwngc y salwcdd! Mr. Daviies sylw ato yin uno bwys disrfawr i dyddynwyr Cym- i-u, ac yn un y dylidl talu sylw buan iddo, a chymeryd y matter i fyny iirown modd ym- arferol. Coier eu hysprydofdd gyda gülwg a.r en sefyllfa, 91 Bathu Arian Drwg. j Gwelwyd 0'11" blaen fod! arian fFugiol ar d'reigl meWn rhai ardaloefid yn y Dehendir. DaiiwyVl ffnantwr iarjal],' yn cario ymlaan gyffelyb waith ym mharthau gweiithfaol Mymwy. Dyn a elwid William; Spiers. oedd, hwnnw. Gwysiwyd ef i'r llys yn Abertil- 5 < eavi. ddydd Sadwrn cyn y diweddaf, ar y j cyhuddiad o fathn arian drwg a'u gwasga.ru. -Val .Val DygoidHi yr Arolygydd Lewis i'r llys gyfadd- efiad gwirfoddol a ysgrifeaiaiodd. y cyhudd- j edig Mylnegiaii'r Jjlythyir mai William Spiers, wnaeth yr arian ffiigiiol; ac nid oedd am i) neb diniwed gael y bai ac yr oedd wedi eu dwyn ar droigl yn Llanhileth. Crumlyn. Pont-y-pwl1, NewMridge, Pontnewyn'ydd, Pen-y-cae., Bryirmawr, a Chasnewydd. Bath- ai yr arian ar y inlijilyididi. a chuddiai'r mold- ian Mv'negodd i wraig ym i i 'ddargahfod maæ àtian, ffugioli b^d;yhl). Cyfaddefodd y <iyn y cwbl i'r lieddwas. Aed ag ef. i'w gadw yng ligharchair hyd y nawfed o Chwefror. Colygfa Cyifrons. Ymdaflodd dyn a ebvid I'at tick Ciowley. saerj priddfeini, 52 mlwydd oed, i law o ben ystac Glofa'r Bwllfa., Aberdar uaydd Mawrth wythnos i'r diweddaf. CycUveith- iai'r dyn hwn gyda. chydym :ih i dynnu'r simddtei honno i lawr. Yr oedd yn 88 troed- fedd o uchter ar y declireu, ac yr oedd wedi cael ei gostwllg i 55 t,rooofedd, crbyi dydd Maw-rth, Eisieddai Dennis Mc'Carthy ac yntau yn fforchog ar yr adail, y naill gvfer- byn a'r llall. CodJodd Crowley yn sydysn; perddodd o amgylch ar y mur gan ddyweyd, Yr wyf wedi darfoid, Dennis,' a thaflotdd ei bun i lawr yii bendramwnwgL Gw'elwyd fef gan fagad o bobl oedd yn edrych arno yn gweithio, ac yn ei wvlio. Yr oedd yn: fyw, ao yn arogli gan ddioil pan aeith y dyn cyjit- af ato. Yr oedd y trangcedig itiruenus hwUl weBi dyweyd wrth gydnabod idd'o, mewm tafarndy y boreu h^vnnw, wrth ymadael, wcjii i wraig y ty wrthod rhoi diod iddo am ei fod eisoes wedi cael gormod. Dyma fy nhro olaf i fod oi gylch, yr hen fachgen' (Iti is my last time round,, old boy). Cynnaliwyd trefngholiad arno ddyjdd lail. RfnteaitMarni:—' Hurianl add^ad Imewn gwalTLi gofrwydd ainserol.' Yniadrodil) ystrydebo] iawn; a ffordd gyfleus i derfynnu digwydd- iad annymunol onide ? Bara Llafan y Deheudir Bara priodol a barthati o siroedd y. De.. heudir yn urnig jidyw hwn, fe /ddichon. Layer Bread' y geilw r Saeson ef. Ys- tyrir ef yn yiiiborth moelthus gan lawer o drigolion y De; la. dyweclirei fod ynj fwyd ameuthyn. ar brydiau, gan alcanwyr a glo- wyr v parthau de-orllewin. Ceir ef yn ar- daloedd Aberafon, Abertawe, Castell Nedd, a Llanelli. G wertbir ef yn gyffrediin; yifl y marchnadleoeVlidJ. a bydd blaweJi ooirch wedi ei daeinu drosto. Nid oes olwg ddymunol arno meddir, ond bydd yn rhan fla.e/us o fwyd y gwieithwy-r ganol dydd ar y Sadyrnau, Gwymon ydyw ei dU:efnydd peniiaf. Ceso-lip ef ar greigiau Pcuclawdd, a th.renam.ntau gla.T) y mor. Talmaid melus ar foreubryd y geilw rhyw- un ef -ng ngholofn y Welsh 'Gossip sydd yn y S. W.D. N.' Dywed y par godi awch at fwyd. Bara Lawr' y geilw ef yn Gym- raeg, aimynega y gwertlaiir ef yng Nghaer Dydd1 wed'i ei goginio a'i flasu yn" barod gydla thafeU o gig moch cartref; a'i fod yn. d^iian- teithtwyd digon )d!a i frenin. Dywed ei fod1 yn meddu rhinwedd meddygol, a'i fod yn dda i bobl y clwyf manwynog. Gelliir'ei flasu hefyd! a isudd lemon. Ceir ef yn, bun gyffredin ar arfor Morganinwg a-hwng Llyw- ernog (Lavernock), a Phorth Cawl). Dygwyd hwn i sylw trwy'r son etholiadol amfam du, neu fara rhyg, yr Almaen. Y mae r fiaith holi am fara llafan y gweithiwr Cyip"ireig yn dwyn dyddiordeb trwy ed osod yn gyferbynniol a bara tywyll y gweithiwr At. maenaiidd. Nid wyf yn meddwl, er hynny, mai ar fara du a selsig cig oeffylau yn unify yr ymbortha'r g^veithwyr Almaen,aidd. Diau eu bod1 yn difa llawer o'r bwyd yna, ond gwyddant gryn lawer beth ydyw bwyta bara gwenith hefyd. Na, JlåUi yw'r Ellmyn yn ymgyfyngu d'r ymbarth gwaelafmwy nag y gwna y C'ymro mwy ffodus ar fara lawr,1 neu fara llafan fe] y gelwir ef hefyd. Di- chon y daw hwn i fwy o sylw gan deulu- oedd beHach. ac y daw mwy ia alw am dano yn v farchnad. Yr oedd alltan o sylw hyd yinia. inewn llawer pairth, ac illi wyddiai'r Iliaws ddim am dano. Y mae rhinwed(i! gwymon (seaweed), rhag y manwyniion yn bur adnabyddus er hynny, fe ddichoin Y Seren Cynffonog Newydd. Daeth un o ryfeddodau mawrion a dieithr y nefoedldyserennog i'r golwg yn ystodl y dyddiau diwtlklaf hyn. Y seren wib na.s gWyr ineb ar y ddtaieiar hon o ba le y da-eth nac i ba. le y mae yin myned. Gelwir ihii Y Gomed Oleuddydd' (The Daylight Comet). Ac y mae llawer o syllu arnij, ac o ryfeddu a dyfalu yn ei chylcli. Daeth ar ei hymdlaith grwydirol o bellafoedldl cudd y nefoedd ddir- geledig i roi tro trwy gylch y cyisawd1 heul- og. ac yng ngolwg y ddaear, wrth fynted heibio; gan fyned rhagddi ar ei 11wyhr gwib- iog i'r dyfndleirau anadnabyddns. Tybir mai hwin yw'r tro cyntaf iddi ddcji' erioed i olwg y ddaear, ac na welir hi byth mwyach. :Mae'iI" seren gynffonog hon yn perthyn i ddosparth. y seren gynffOlHog fawr ac ardderchog a yra- ddanghosodd yn, y flwyddyn 1858. Daeth honno, fel y serein bresennol, i'r golwg ar ruthrgyrch disymwth, heb gael ei disgwyl na dyckmygu idlim am diani gain ^diw.yrni diroiglo o'r diderfyn i'r ididerfyn anfeidrol- deb. Ymae, Corned Halley yn pertihyn i ddbs- parth y comedau l'heolaidd, a theithia ei chylchdro yn ol cyfrif safadwy. Daw ar ei thro hirgrwnr-cylch ar lun wy—unwaith bob 75 tmlynedd. Bydd yn weladwy ymia ar y 26ain oi Ebrill nesaf. Canfyddir. felly, fod dwy Keren gynffonog yn teithio'r ffurfafen, o t'ewn cyrriaeldld golwg, air thyn o bryd, Gwelwyd Y Gomed Oleuddydd gan bobl gwahanol fannau ym Mhryyliaini -Fawr. Gwelwyd hi yng Nghymru; y mae wedi. oael ei gweled mown. amryw ardaloedd yin y De heudir, Canfyddir hi yn y Gorllewin ar y gorweit, ym mrig yr hwyr. Ymddengys ar du deheu i'r blaned ddisglair Gwener, ao ycliydig islaw iddi. Yr ocild yn eglur ym Mhorth Cawl, ac yn Nhref Penfro. Cafwyd golwg brydferth arni Yinl Mhenfro, nos Lun cyn y ly,n y jgolwg am chwarter awr cyn chwech o'r gloch. Yr oedd ei phen yn glir a dlisglair, a'i chynffon ar i fynv. Cuddiwyd hi wedym gan gymylau. Yn ainffodus, mid; yw'r awyr wedi bell! yn glir yn ystod y dyddiau diweddaf ac y (m'ae llaw- er sydd yn edrych am dani yn y oyfnos yn methu ei ohanfod. Nid oes eto end ycliydig dros bytkefnos er pan y ca,iifuwyilllii gyntaf yn y Transvaal. De Affrig. Cyfrifir fed y seren, ei hunl yn ugain cymaint a thryfeisur v ddaear, fod ei chynffon yn wyth miEWitli o filltiroedd o hyd, GO yn, filiwn 0 ledi yn -ulllyl corph y seren. Y mae golwg (hardd" odiaeth ar y seren oleuddydd hon. ao ni fydd seren Halley yn aniwddl Ebiiill yn ddim i'w chy- ffelybu a hi o ran golwg. Nid yw'r gynffon a welir ganddi yn perthyn, iddi ;hii ei hun; peth a ddigwydd iddi mewn agosrwydd i'r haul ydyw, ac nidi yw yn ei chanlyn yn was- tadol. Peth digwydVliadol yn unig ydyw. ac a dderfyddl nes y del hi i'r un mtan drachefn, os daw hi byth eto. Lliw tanbaad gwrea llachar ydyw. a gynnyrchirgan y poeiliter gwynias ofuadwy yr a'r seren trwyddo wrtli ymfeliltennu yn nesnes ir' haul. Par hynny 1 irannau o'r seren doddi ond fel yr a hi ym- hellach a pheUach oVldiwi'th yr haul, fe let- ha'r gynffon o hyd nes y diflanu a Vall llwyr o'r diwedd. Dywedir fod y gw.res angerddol yr a trwyddo yn ddwyfil poethacli na'r gwres a gaiff y ddaear lion1, Gwelir felly nas ga-H dim fyw !feswn seren wlb, Ond bydickiii: Cael

y naill ffordd na'r Hall. Tra y ydys yn ysgrifenu, saif y; pleidiau fE'J iyn Rhyddfrydwyr 273) Llatur 39 > 392 Cenedlaetholwyr- 80; Toriaid 271 Mwyafrif Rhyddfrydol 121 Yn mysg Gwladgarwyr yr Iwerddon fceir wyth o rai a ystyriant eu hunain tYn airnibynol ar arweiniad Mr. John [Redmond. Aiff amryw 0'1' annibynol- Son mympwyol hyn yn erbyn ail 'ym- Igais y Llywodraetih i osod y Gyllideb imewn gryrn. Ond, ar Bwnge, Ty yr lArglwyddi ac Ymreolaeth' ceir hwy yn galonog gyda'r gwladgarwyr eraill. Am alyny, bernir Inai priodol ydyw eu, rhestru yn mhlaid cynnydd a diwygiad. LAr wahan i'r Gwyddelod hyn saif y pleidiau yn Nghymru, Ysgotland, a JJoegr. fel h y n 0' t.I Rhyddfrydwyr 2721 Llafur 391 Q. Gwladgarwr l I Gwyddelig j J Ceidwadwyr 250 Mwyafrif yn Mhrydaiu 62 —