Tarian Y Gweithiwr

CRISTIONOGAETH A MACHIA VELL- IAETH. —0—■ GAN OWAIN GLYNDWR. Sefydlodd Machiavelli gyfundirefn filwrol yn ei wlad, a grvnaeth bob peth ailad dyn wneydi i gadarnhau ei waed trwy merth cledd!- yf. Ontd cafo-dd ei hen. elyn Medice o.mch- afiaeth armoi. Daeth dydd dial arno yntau, a cholloddl ei ryddid ei hum, a thaflwyd! ef i garchar. Dyna fel y mae ym dygwydd YI] aml i'r rhad hyny sin cyfyngu ar ryddidi eredll, a.c yn rhoddd ereili mewTIt carcharau. Dyma, sydd yn hynod, mai yn y carchar yr ysgrifenotdd eli athroniae,th fOte-sol wladol sydd1 ym cyfiawmhau Crdstionogiom i garcluiru a lladd eu gilydd ac i ladrata tiroedd a, meDd- iamau eu gilydd. Ar ddyrchafiadi Leo X. yn Bab, derbyndodd ed ryddid, a, .chododd i ryw gymaint o awdurdod drachefn. Bu farw Miehefin 23aim, 1527, yri) 58 oed. Fe daemwydi y chwedl iddb rodidd pern arno, ei hum; ondl ma.e y llythyr canlynol oddiwrth ei fab, at gyfaill, yn daugos fel arall "Bu fy nhad, Nicolo M,achia,velli, farw y 2 2aio o'r mis hwm, o boem yn ei goluddiiom, yT hyna achoswyd gan physigvvriaeth, a gym envy d ddau ddiwmod yn flaemorol. Cyfiesodd ei bechooau wrth y mynach Matteo, yr hwn arosoddi gydag ei hyd ei farwolaeth. Yr oedd ein tad meW!1J tlodi mawr." Fe faddeuodd; y mymach ei bechodau, ond pwy sydid i faddeu pechodau ei blant y dydddau hym ? Fe ddywedodd Iesu Grist fod yn well i'r rhai hyn pe rhwymid m,a,en melin am eu gyddfau, a,'u taflu i'r mor. Yr oedd ym wr ffraeth a pharod a.r ei dafod bob amser. Dywedod-d Clodio Solomeo wrtho rywdro.: "Y mae pobl Ffloreos yn meddu llad o wybodaeth, ac y maent yn llai dysgedig na phobl Siena,, o-nd rhaid yn was, tad eich eithdo chwi. I hyn y atebodid Machiavelli: "Ymi Sienai ma.e y boblk yn fwy o ffyliaidi nag yn Fflor- ens, heb hyd yn nod eich gwneyd chwi yn eitbrdad." Bu ei weddillioni yn Santa Croce am ddwy ganrif heb dddm i nodi mani fechan ei fedd, ac ynrOl y buasai eto, mae yn debyg, onii fu- asai larll Cowper, bonteddwr o Sais, i roddi cof-golofn yno. Teilwng i Sais oedd gwmeyd hyn;, oblegyd efa o bwab sydd; wedi gwne-yd fwyaf i gario allan yr athromiaeth foesol atgas a. llygredigr-"Trecha Treisied, gwana' gwaedd'edl" Ym ol athrondaeth foesol, mid yw llywodr- a.ethwr i ufuddihau i'w gydiwybod, na; chyd- wybod ei oes. Rhagrithio, twyllo, a, cham- arwaim yw ei ddyledswydd fel arweiny-dd | gwleddyddoL Ceisia hefyd brofi mai rhyf el yn umig ydyw tedlwmg destyn, ei feddwl i fod, j a dylai fod ar ei ochel rhag gwmeyd! da ym ddiarwybod. Ni ddylai wneyd dim ond twylio—rhinwedd; mwyaf llywodraethwyr yw rhagrithiio ,a, thwyllo y wlad a lywodraethir t gamddynt. Ni chariwyd y ddysgeidiaetb j hom allam erdoed yn fFyddlonach nag yn mglyn a'r rhyfel hwn yn Ne Affrica. Dyna, yr "Ultimatum" i dechreu. Prif reswm camlynwyr MachiaiVelid yn y: wlad hon dros gyfiawnhau gw,eith,redoedd Prydain yn y barbareiddwch mae yn gario yn mlaen yn Ne Affrica yn bresenol yw "Ul- tdmatum'' y Boeriadd, Mae hydi ym nodi y rhad hyny ydynt yn meddu ar ddigom o ddtymoliaethi a Chiistiomogaeth i amnghiymer- adwyo y rhyfel, braidd yn credu y Jimgoaidi gyda golwg ar yr Ultimatum. Omd, erbyn hyn mae yn ffaith fod. yr ultimatum yn holl- ol gyfreithlon yn ol cyfreithiau cydgenedl- aethol y byd (The International Laws) Mae yn rheol yn nghyfreithiau cyd-genedi- aethol y byd, os bydld cenedl yn, cael ei bygwth gan aillu arall cymydbgol, ac yn! gwthio mdlwyr i'w chyffiniau, ac ar yr urn 1 pryd yn demandio rhywbeth oddiwrth y galluJ hwmw, fod gan y gallu bygwthiedig hawl i ofyn am dymu y milwyr ym ol ar um- W'aith* Os ma thynir y milwyr ym ol, mae hawl gyfreithlon gan y gallu bygythiedig i ddadweinio y cledd, ac ymosod yn gyntaf ar y milwyr a wthir yn eu herbyn, fel humamym- ddifyniad. Pan gyferfydd dyn a Ilofruddl ar y ifordd, nid oes angen iddo i aros i gael ei frathu cyn deldo a'r mwrddwr. Dyna, yw cyfraith v cenedioedd i ddelio, tuag at eu gilydd. Mae y doctoriaid hyny ydynt j wedi cefmogi y rhyfel hwn ar faes y "Dariam" wedi haeru mai y Boeriadd ddechreuodd y rhyfel, ac mae hwy sydd yn gyfrifol am yr alan as ar ddynoliaeth, trwy groesi y terfyn. Omd erbym i chwi chwilio rhesymau y Jingo- aid, rhyfedd mor llededi y maent yn wybod. Ar y pwnc hwttii, mae holl athrawom! cyfreithiau cydLgenedilaethol yn cydumo yn hollol. Dyrna fel y dysgir y gyfraith hon i'r myfyrwyr hyny ydynt yn astudio y gyfraith gyda golwg er fod yn. ychydig yn ol pan oedd myfyrwyr y gyfraith yn yr Athro. f eydldJ yn myned dan eu arholiadi; a,c er mwym eu profi yn mhymciaiu y dydd,, yn ol yr arferiad, rhoddvvyd cwestiwn iddynt, "A oedd Gweriniaeth De Affrica dan yr am-! gylchiadau yn gweithredoji yn unol a'r gyfraith gydgem,edlaethol wrth gyhoeddi yr ultimatumi,i bob un o'r myfyrwyr i ateb yn gadarnhaol, ac yn hyny yr oeddynt yn iawn yn ol barn yr arholwyr. Ychydig 0 newydd-1 iaduron sydd wedi cyhoeddi y ffaith, gan eu bod yn eiddb y "capitalist," ac yn bender- f fynol o ddallu y wlad a'i chadw fewn tywyIl- welt I Erbym hyn mae ffrydiau o oleund yni cael j ei daflu ar dywyllwch y wlad o bob cyfeir-1 iad. Yn ychwanegol at yr hyn wyf wedi roddd ya barod! yn y llythyr hwmi, y mae yn I bleser genyf alw sylw y darllenwyr hyny o'r "Dariam" ydlynt yn chwilio am wirionedd, at lyfr Cadben M. Phillips, sydd newydd ddyfod allan o'r Wasg. Bu Cadben March Phillips ym fwnwr am flymyddbedd yn Johannesburg cyn i'r rhyfel dori allam. Wedi hyny yn Gad-belli yn mlaen-filwyr Ramington. Mae llyfr Cadbem Phillips yn hymod ddydd- orol, ac ym gosod gerbron y darllenvdd yr hyn a. welodd a.c a wyr yn nglym a'r holl helynt, ac i bob un diragfarn yni argyhoeddi y pen a'r galon. Yn y rha,n( gyntaf mae ym ymwneyd a dechreiuad y rhyfel. Yr oedd ef yn o'r Uitlanders, cwynaom y rhad godas- ant y fath gydymdeimiad yn nghalom Ar1- 'I glwydd Milner, a'r rhai hyny yn y wlad hon: chwythasant dan rhyfel. Dyma ddywed Cadben Phillips am y wasgfa dam ba un yr oedd ef a'i gyfeillion yn gruddfan: "Ami vr Uitlander a'u cwyniom n,i wnawm ysgrifenu gair na thanio ergyd dms y cwyniom a ddv- feisiwyd; Nid oedd "-a:n. yr UI ti anders, hyny yw, y; mAMi^-yr a'r dosbarth gweithiol; y Rand, yr un gwyn. Yr wyf yni gwybod am I beth wyf yn siarad, ac yni adnabod pob dos- barth 0i gwr i gwr o'r Isanti, ac wedi gweith- I io a, by\v gyda hwy. Gwelais mewyddiaduron ¡ Seisnig yni pasio o un Haw i'r llall, a chodai torn o chwerthim dro,s y lie uwchben tele- grams y "Times" am y cwynien, nad: oedd- ent i'w cael yno. Ni chyfarfyddais a gweithiwr yno a fuasai yn codi pleidlais oddiar y rheol, ac nid oes yr un dyn sydd yn I admabod y Rand all amheu hyn." Mae yr UD! mor gryf yn'gwrthdystio vn erbyn brad mawr Affricanaidd (The Great African Conspiracy). Dywed i'r rhai hyn d gael eu manuffactro. yn marcluiadoedd Pryd- I' adm Ar hyn clywedJ yu mhellach: "Credweh fy ngair, yr ydym ni drwy ein. gweithredoodd creulom yn prysiuir wneyd yr hyn fuom yni ofnd, ac i'n gweithredoecldi ein, hunain y gall- wn ddiolch am hyny. Gellwch fod yn sicr o hyn, am bob ty ydymi ym losgi,, mae tri meuf bedwar yn y De yn araf godi mewa gwrthTyf el." Mae y llyfr hwn yn, rhoddi darluniad o'r 'farm-burining,' a hyny fel y gwelodd y ffeitlv ian; ac y maent yni fwy erchyll na dim: ddar- llenasom am damynt hyd yn hyn. Dyma ychydig frawddegau fel yr ysgrifenai Cad- ben Phillips hwy wrth fyn,ed mlaem, a'r gwaith: "Mael y gwahanol golofnau ydynt yn teithdo y wlad yn cario, allan y gwaith o ddin- ystrioi yn ddiarbed. Gorfu i mi fy hun, pwy ddyddl, ar Oirchymyn y Cadfridog, i losgi y tai. Nis gwyddom sut yr oedd edrych i wyneb neb. Yr oedd gwr i un o'r gweddw- omi, yT oedd yn rhaid i mi losgi ei thy, wedi cael ei ladd; yn mrwydr Magersfomteim. Mae ein milwyr yn mhob cyfeiriad yn llosgi ai dinystrio. Dydd ar ol dydd mae y mwg yn I codi o'r dyffrynoed'd, a llechweddau, y mvn- yddoedd, a'r hall da i Yll, cael eu blotio allan Pob .peth syrdd yn gwmeyd1 bywyd yn werth ei fyw yn ca,el ei ddinystrio, ac yma, y bywyd I ei hun. Pa, grerulondeb mwy erioed a ar- ferwyd gan um genedl at y llall ?" Pan yn llamc, yn darllen hanes Cymru gynt, a'r creulomderau a, arfeirai y Saesom tuag atynt, yr oeddwn yn rhoi y llyfr heibio i mi ga.e wylo yn hidl wrthyf fy hun. Felly y gorfu i mi wneyd1 wrth ddarllem hanes y creulomderau hyn. Mae yn syndbd i mi fod neb sydd yn meddu ar ryw gymaint 0 galon ddynol yn medru cymeradwyo ac ysgrifemu mor ysgafn uw:chben i creulonderaui. Gall- em feddwl fodi rhai yn ymhyfrydfut ynddynt fel hwmw yn ysgrifenu am, ei gariad: "There is a, fair lady in Cardiff Whose smile is more charming to me Than the rapture of ninty-nine marriages Could possibly, possibly be." I mi nid ydynt and gweithredoedd y ddafol luniodd athromdaeth foesol tvladol Machiavelli, yn cael eu cariOi allan dam, ddy- 1 amy ad y ddysgeidiaeth homo, ac nid dan ddylanwad dysgeidieth Iesu Grist. Pan yn terfynu ysgrifemu y llychyr hwn, dyma adroddiad diweddaf y Llywodraeth i law aT sefyllfa y carchar-wersylloedd yn Ne Affrica. Wrth edrych drostynt yn frysiog caf fodi y creulonderau yn lleihau-gwell a mwy o fwyd—gwell dillad a. phisygwriaeth yn cael eu hestym i'r trueiniaid, er pan mae Mr Chamberlain wedi ymyraeth. Y can- lymiad naturiol o hyn yw ,fod y marwolaethau yn lleihau. Yr wyf yn diolch i Dduw am ddynion dyngarol—Lloyd Geolrge, Miss Hobhomse, etc., y rhai a, gynhyrfasant y jwlad o blaid dynoliaeth dda, a, gorfodi y Llywodraeth i gyfnewid ei chwrs llofrudd- iog yn ngym a'r plant bach o leial Dichon y gwna y dymgarwyr Davies ac Owens roddi cynwys yr adtroddiadl hwn ger- broi. darllenwyr y "Dardan," gan fod rhai 0 honynt yn y fagddu fawr ar y pwnc hwn. Mi af finau yn mlaem i didadleu athrawiaeth tad y Jingoaid.

0: YNYSBOETH. Dyddiau Sul a Lluni, Chwefror y 23adm a'r 2 4adm, cynaliodd yr eglwys Annibynol yn y lie uchod gyfarfodydd yn nghlyn ag urddiad Mr H. R. Howells yn weinidog arnynt. Pre- gethwyd yn rymus a, chydag arddeliad mawr gan y Parchn. M. Irwyn Thomas, Graig- berthlwyd, a J. B. Davies, Abercwmboy. OY. Cynhalnvyd y cyfarfod ordeimio dydd LInn, yn Carmel, Penrhiwceibr, am 2 o'r gloch, o d'an lywyddiaeth y Parch R. Thomas. Dech- reuwyd yr oedfa, gan y Parch. J. Grawys Jones, Aberdar, yn hynodi o dymier, a phre- gethwyd ar Natur Eglwys gan y Parch. H. A. Davies, Cwmaman. Holwyd y gofymiadl- au gan y. Parch. W. Caradog Jones, Aber- cynon, a phregethwyd Siars, i'r Gweinidog yn hynod bwrpasol gan y Parch. M. Irwyn Thomas, Graigberthlwyd. Dechreoitwydi yr oedfa, 6 o'r gloch gan y Parch. W. Caradog Jones, Abercynon, a phregthwyd Siars i'r Eglwys gan y Parch. R. Thomas, Penrhiwceibr; a phregethwyd hefyd gan y Parch. W. D. Thomas, Bryn- aman. Cyfarfodydd a hir gofir oedd yr oil o foreu Sul hyd nos Lun. Yr Arglwydd a fyddo'n amiwg i'r eglwys a'r gweinidog ym y dyfodol i wneyd gwaith mawr yn y lie poblog yma, ac enill HaweT o emeidiaiu at Fab Duw.

:o>: Traui goleuo. goleudiai Prydeinig y flwydd- yn dkihveddaf oedd 100,804 o bunau; i oleuo goleu-Iongau 9,000 o bunau; ac i oleuo nof- fymegaiu a gwylfeydd (buoys a beacons) oedd dros 8,000 o bunau.

BETHANIA, MERTHYR VALE. --u- D'athlu Jiwbili. -0- Cynaliwyd Cyfarfodydd Jiwbil1 yr Eglwys uchod; ar y dyddiau LIun, Mawrth, Mercher, a lau, Chwefror y 10, 11, 12, a'r 13eg, ly02. Nos Lun a nos Fawrth, am 7 o'r gloch, cyn- aliwyd cyfres o gyfa;rfodydd gweddi diolch- ZD "I garweh er cydhabod Ua\v yr Arglwydd ya y daioni. amlwg a fwynbawyd ar hyd: blynydd- oedd bodoheth yr eglwys, am roddi 0'/ Ar- glwydd i mi admoddau ac yspryd i arfer y gjras o haehoni, ac aim arbediad by^vyd' er gweled y cyfnod dymunoi h\vn""yn hanes yr Eglwys, os Fercher, an, 7 o'r gloch, pregethwyd gam y Parch. D. pj.i!]ips, Treharris; a'r Parch. J. W. Price, baron, Troedyrhiw; a] chawsom weinidogaeth rymus* ac amserol ac cueiniad amlwg ar y w.'asamaeth, Prydnawn aydd, Iau, am 2.30, pregeth- wyd yn rhagorol gam y Parch. B. D. Davies, Gvvauncaegurwem (cynweinidog yr eglwy ). Am 6 ym yr hwyr, pregethwyd gam v Parch. G. Penar Griffiths, Pentre Estyll (un a fui hefyd yn weinidog yr eglwys hon), a'r Parch. Robert Evanis,- P'ehrniaeini. Cawsom bre- gethau grymus a gafaelgar, yn 11awn, tan' a brwdfrydedd samctaidd. Crn y pregethau, cafwyd hanes yr eglwys o'r cychwyndadi gan y Parch. D. Johns, gweinidog yr eglwys, a, chan ddau o swydd- b ogion hynaf yr eglwys, sef y brodyr David Morgan a, Benlj. Thomas, a chafwyd hefyd ystadegaeith fanol iawn: o holl hanes, yr eg- lwys o'r cychwyniad hyd y Jiwbili. Rhif yr aelodajui bob blwyddyni, a swm yr arian, a I t, gasglwyd ac a. dalwyd bob blwyddYl1 or cychwyn hyd symudiad rhwymau dyled. Cyn, yddi 'neu leihad yr eglwys blwyddyni a,r ol blwyddyn; adeg ordeiniad a sefydliad y gwa- hanol vyeinidogion; rhif yr aelodau yn ystocll eu gweimidogaeth. Cafwyd gan yr ysgrifem- ydd, Mr B. M. Thomas, pob manylioTi cysylltiedig a holl hanes yr eglwys o'r cychwyn. ° Cyfeiriodd; y gweinidog at heddwch ac undeb a chydweithrediad yn hell gylchoedd gwasamaeth yr eglwys; at gydymdeimlad a charedigrwydd y diacomiadd tuag at y gwar hanol weinidogiom, ac at burdeb cymeriad swyddogiom ac aelodau yr eghrrs. Cafwyd gam y brawd David Morgan fraslun o 'waith pryderr a ffyddilondeb yr eglwys o'i chych- "wymiad, ac er iddi gyfarfod a, rhm^strau ac amhawsderau, mi chollodd ei ffvdd yn addew idiom Duw. Dyddorol iawn, oedd ad- gofian Mr B. Thomas, Trysorydd yr eglwys. Gwnaeth sylwadau byw iawm ar wahanol swyddogiom yr eglwys o'r cychwyn, yn wein- idogiom a diaconiaid. Tyner ia.wn oedd. Z cyfeinadau a, wmaed ganddo at wasanaeth a Haturus gariad y diweddar Barch. W. G. Williams, Ymyshir. Gwasanaethodd yr eg- lwys yn rhadi am gryn lawer o amser, a gwmaeth bob gwasamaeth oddiar awyddfryd Sanctaidd am Iwydddamt yr achos gwan. Caf- wyd! ychydig eiriau derbyniol a chalomogol lawn gan y Parch. J. W. Price, Saron, Troedyrhnv. Hefyd gan Mr Davies, Waiumcaegurwem ■ a ml im ell iad o'i broiiad dedwydd tra. yn weim- roog: yr eglwys hon. I Dytvedai Mr Evans, Penmaen, ei fod yn; tau hefyd wedi cael llawer o fwymhad syl- weddol wrth wasanaethu yr eglwys, ac wrth osod i lawr sylfaieni eglwys sydd erbyn hyn wedi magu y fath merth, ac heddyw yn nghryfder y 25 oed. j Tymer iawm oedd cyfeiriadau Mr Griffiths, Pentre Estyll, at y diacomiadd, a da ganddb I oedd gweled y meibion, yn llenwi gydag an rhydCedd arbendg leoedd y tadau. Unol dyistiola,eth yr holl weinidogiom a, fu, yn ogystal a'r gweinidog presenol, fod eglwys Bethamia ym modedig am ed hundeb, ei chyd- weithrediad, ei heddweh amlwg a'i pharch cysom i'w gweinidogion. Hwyrach mae nid anerbymdol gan eich darllenwyr fyddai nodi rhai o'r pethau a draethwyd gan yr ysgrifenydd pan yn rhoddd ystadegaeth o hanes arianol yr eg- ] Iwys. Dywedai mae ym y flwyddym 1876 y1 dech- reuodd yr achos drwy 140 aelodau Sarom, Troedyrhiw, ymffurfi-oi yni eglwys mewn ty I aned'd yn Merthyr Vale; ond heddyw mae y wael yn genedl gref, ac yn rhifo dros 250 o aelodau a chamoedd law,er o wrandawyr. Swm yr arian; a gasglwyd o'r cychwyn hyd y Jiwbili yw £ 4,199 3s 6c. Talwyd allan yn yr un cyfnod mewn gwahanol dreuliau, £4,172 is 8c, ac felly ar ddiwedd y flwydd- yn ddiweddaf yr oedd! yr eglwys yn glir o, bob cyfrifoldeb arianol a thros ^27 mewn Haw. Talwyd am y capel a'r vestri, yn nghyd a'r llogau, £ 1,724 12s oc. Cyfartaledd holl gyfraniadau yr eglwys am y 25 mlynedd I. oedd £ 167 y flwyddym. Bul y Parch. R. Evans, Penmaen. yn gwylied yr eglwys hon fel bugail gofalui aii) gryn lawer. o amser, a bu yn ffydulom i'r ymddiriedaeth. Yma yr ordeiniwyd y Parch. G. Penar Griffiths, Pentre Estyll, a bu yma am 3;1z o flynyddoedd; yn llwydd- iamus, ac mewm, parch cyffredimol. Yma hefyd yr ordeimiwyd' y Parch. B. D. Davies, Gwa,umca,egurwem; ac am fwy na 6 mlynedd bu yn ffyddlon a gofalus o'r praidd, a chan bregethu iddynt holl gynghor Duw. Mae yr eglwys wedi lhvyddo o'r cychwyn, ond yn ystod y weinidogaeth bresenol mae wedi cyrhaedd uchafbwynt ei merth a'i han- i rhydedd. Y mae y Parch. D. Johns iil1.i ci's yn agos i 4 bJynedd, a llwyddiamt ;"yffre< lin- 01 sydd' ym yr holl wersyil. Mae y iUvy^y7; ddiweddaf yr hynotaf yn ei hanes. Y nos Sadwm a'r Sul cyntaf yn y flwyddyn o'r blaen, cynaliodd yr eglwys ei chyfarfodyd;1 haner-blynyddol, ac ychydig amser cyn hyny awgrymoddi y Parch. D. Johns, y gweinidog, y carasad gael £50 yn, mhob un o'r pedair oedfa; ac erbyn. diwedd y cyfarfodydd, caed mwy na ^50 wedi dyfod i mewn yn mhob un o'r oedfaon, a'r cyfanswm yn ^211, mewn pedair oedfa. i Ta,lodid yr eglwys yn y flwyddym ddiwedd- af yn unig agos i £ 500 o'r ddyled, ac mae 'I heddyw yn rhydd o bob cyfrifoldeb arianol, a, ^27 mewn llaw gan y trysorydd. Deallwyf fod yr eglwys yn unfrydol fel arfer wedi sicrhaiui tir er codi bugeilfod a vestry newydd, gan fod, cynyddi y lie mor nodedig o gyflym, ac hwyrach bydd rhaidd i Bethania estyn cortynau ei phreswylfeydd er fodi y capel eang presenol yn, cynwys 600 o eisteddleoedd. Bydded amddiffym ar yr holl ogoniant yn y dyfodol feI yn y gorphenol. Cafwyd cyf- ,-It I t, I arfodydd nodedig yn dawn, o faeth ysprydol a pbresenoldeb 1, uw yn amlwg drwy y gyfres gyfarfodydd. Cy-mydog. 0 —-

HANES HIRWADS WRGANT O'R GANRIF GYNTAF HYD YN BRESENOL. -0- GAN "NI WAETH PWy," (Parhad.) Ar farwolaeth Rhod'ri, daeth am rhy\s' dymor ym rham o frenhiniaeth Ceredigion, dam lywddiaeth Cadell, ei fab ac wedi hyny dam fab i Cadell, sef Hywel Dda. yr hivm a unodd dair pemaduriaeth Cymru dam ei lywodraeth ei nun. Nid; yw hanesiaeth teyrnasiad; yr un o'r man dyA\ysogion- yn M ■'rgan-.vg ym dangOvS unrhyw ddy^ddordeb ym y cofnodau Cymreig hyd amser Morgan ab Owain,; a adwaerrir hefyd wrth yr errwau Morgan Hen, Morgan Mawr, a, Morgan Mwynfawr, yr hwm a flodeuai tua, cha.mol y ddegfed gamrif. AflonyddAvyd y wlad yn fawr y pryd hwnw gan bleidiau ymosodol o Sacsoniaidl a Daniaid, y rhai a ysbedldasamt feddianau y trigoliom, ac a ddinystria,sant eglwysi ac adeiladau crefydd ereili y yrlad; ac ymlidiodd Morgan y gormesw^T hyn ym- aithi law-er gwaith, Yr oedd gorchestiom milwrol ereill y penaeth hwm, gan mwyaf, ym erbyn, Tywysogiom Ty Dymefor, y rhai oedd wedi goresgym dosbarth Ewyas, ym nyftryni yr Wysg ac Ystrad Yw. Cyflwym- wyd yr achos hwn, yn ol tystiolaeth y cof- modau Cvmreig i gyflafareddiad Edgar, Bremam Lloegr, yr hwm: a, roddes ei ddedfryd 0 blaid Tywysog Morganwg; ac a wahardd- odd ymosodiadau pellach gan y gormeswyr. Darfu i Einion, mab Owain, Tywysog y De- heudir, gymeryd rmamtais ar yr aflonyddweh oedd y pryd hwmw drwy Gymru, i oresgym Gwvr, dam yr esgus o wrthwymebu y Gwydd- elod a'r Damdadd ddwywaith. Yn ystod teyrnasiad Morgan Hem y cododd y gof- yniad, pa un, a oedd teyrnged; is-dywysog- ion y Deheudir i gael ei thalu i Fremlun, Gwynedd, ynte i Fremhin Lloegr, fel Ar- glwydd Aruchel, yr hyn a benderfynwyd yn 962, dnvy ymddangosdad EdgaT, gyda byddin arfog yn Nghaerlleom, yr hwn a rwymodd Tywysogion i'w thalu i Goron Lloegr. \n 987, tiriodd y Daniaid ar der- fymau y wlad hom, ac y wnaethant ddifrod; mawr, a llosgasant eglwysi Llanilltyd a, Llam- daf, ac amryw adeiladau crefyddol ereill. Fel yr oedd Morgan Hen, bellach yn oed- rarnuis iawn, efe a rodidbdd y lh^-odraeth i fyny i'w feibiom; a chrybwyllir yn bemodol am Owain ac Ithel yn y cofnodau Cym- reig fel pemaethiadd y wlad yn ystod oes eu tad. Ithel a elwid Ithel Ddu, oddiv.Tth liw ei wallt, a breswyliai yn achlysuro yn Ystrad Owain; ac yr oedd ganddo hafod mewln lie ¡ a elwid "Ton Ithel Ddu," ychydig o filltir- oedd yn ogleddol o Ben-y-bcnt; bu fyw ar 01 Owain, a thua y fl-wyddyn 990. Ymosod- ,wyd ar ei dirioga.eth yn ddi-druga,redd gan Edgar, mab Einiom, yr hwn, mewn cyd- weithrediad a Meredydd, Brenhin Cymru oil, ac yn ca,el ei gy-morthwyo gan bleidiau o Sacsoniaid a Dandaid, a aethant i'r dir- iogaeth, o Sir Gerfyrddiii. trwy Gwyr. Ond Hywel, brawd ieuengaf libel, wedi ei gyn- .1, hyrfu i'r eithaf gan y gormesiadau hyn, a gododdi yr holl wlad i fyny o'r tu cafn idd- Yilt; ac wedi cynull byddin fawT, wedi ym- arfogd yn y modd goreu y gallent, a ruthr- asamt arnynt ar etui dychweliad, mewn lie a elwir Croes Einiom, yn mhlwyf Llangyfelach, ac a'u gorthrechodd gyda lladdfa fawT, ac a adfeddianodd yr ysbail oeddynt wedi gludo ymaith. Bu farw Ithel yn 994, ac olynwyd ef yn llywodraeth Morganwg gan ei fab, GwgaDJ (yr hwn a ddarlundr fel Tywysog Gwybodus a Heddychol ,ac a roddodd i'w ddeiliaid dir cyffredin eang yn mharthau gogleddol >1 wlad, yn borfa he a defaid, ac i gynyrchu yd, yr hwn a elwid mwyach, Hirwaun Wrgant. Bu farw ym 1030, cyn yr hyn, yn ol Car- adog, o Lamcarfam, yr oedd efe wedi cymer- yd ato i'r llywodraeth ei ewythr Hywel, trydydd mab Morgan Mawr, i'r hwn y gadawodd ef ei huill, Iestyn, afradlomedd yr hwn oedd wedi ei wnteyd yn wrthddrych o atgasedd gan bawb. Pa fodd bymag, da-th lestyn i'r llywodraieth ar farwolaeth Hywel, yn 1043; ac wedi dyweddio Denis, mefch Bleddyn ab Cymfym, Tywysog Powys, efe a adeiladodd gas tell, ychydig o filltiroedd yn ogleddol i Gaerdydd, yr hwn a alwodd yn ol ei heniw hi, Demis Powys; ac y mae yr enw hwn yn aros ar y lie yn awr, gydag ych- ydig o gyfnewidiad- i Dinas Powys, fel un o rama-dau y wlad.

:o r — RHOS, HIRWAUN. Yr; y burned gamrif y dechreuwyd poblogi Rhos Waen, neu Gorswra,en—dyma enw cym- henid y waun. Ystyrir y waen yn gyrhaedd- adwy o Ystradfellte, Brycheiniog, hyd at -viiscim, Mountain Ash. Adeiladwyd capel- aiu! gan yr ychydig amaethwyr yma thraw, ag oedd' wedi ymsefydlu eu hanedd-dai ym nghanol y coedwigoedd, heb heolydd, ac ym I y annghyfanedd. Ondi erbyn y ddegfed gan- rif, cawn fod y boblogaeth wedi lluosogi i'r fath raddau fel yr oedd y boblogaeth yn rhifo ei chanoedd1. Yr oedd y Rhos Waen wedi ei britho a man: amaethdai, a llafur- iwyd ei gwjstadedd a'i llechweddau gyda di- wydrwydd. Mae hames cenedl y Cymry d:rwy'r oesau ym eim cadamhau eu bod wedi parhau i amddiffym gwirioneddau Efemgyl y Tangnefedd, Adeiladwyd Capel Aberpci 9-wm, Glyn Nedd, gyntaf yn y 6ed ganrif, ar y beddfeini yn Nghanell y Capel, sydd yn rhoddi sail gadam fod teulu Aberpergwm yn disgyn o Dywysogion Morganwg. Ar un y mae y cerfiad canlymol: "Er CoffadWriaeth am Arglwyddi Glyn- Nedd, a gladdwyd isod: Gwehelyth Rhys "ah Iestyn (1092), o ba rai, parth mam, y mae tylwyth Aberpergwm yn hanedig; ac am Rhys ab Sion (1460), a Sion ab Rhys a gladdwyd yma; hanedigion Einion ab Coll- wym, a'i wraig Nest, ach Iestyn,, a fuont yn bendefigdon Glyn N edd trwy briodasfraint, parth etifeddes un o ddisgynyddion y Rhys uchod, mab Iestym, Tywysog Gwent a J' r- ganwg." Ar f eddfaem arall y mae: Beddfaen Gwymgaf, Blaen Baglan Afan, a I gladdwyd yma dros oesoedd, hil Caradog ab Iestym, Teyrn Arglwydd Nedd ac Afan, hanedigiom trwy briodas ag un o Dywysogion, I ail fab Syr Leisrom de Afam (1248) ac eti- feddes o deulu Einiom ab Collwyn, a'i wT&ig Nest. Nef idd eu heneidiaiut, a bydded e*o rad penllad cyssefim trwy deilyngdod u eu t hiliogaetb."

I Meddyginaeth DdiKyffelyo Meddyginiaeth Bur, Sicr, Ddvoge. Iwydd. iami51 ac Effrrt-b1- §m\i< Bitrers Gwil • 111 J: :l -I"*¥ I L IlL, NID YW BYTH YN SIOML Pawlt yn « chanmol, Nid yw byth yn tiotnir Rhydd nerth i'r pan Adferiad iechyd i'r ciatj A mwymhad bywyd i bnwb- ¡ MEDDYGINIAETH EFFEITHTOL, Y mae miloedd; wedi cael iacha»^ oddlwrth amryw glefydau trwy ddefnyddio y FEDDYGINIAETH RHYFEI jOI HWN Pan y, mae pob i/EDDYGINIAETH ARALL WKDI HEBDDO. VEDD MEDD1 GO)(, BITTERS GWILYM EYAN^ ADFERA IECHYD. MEDDYGINIAETH DEULUOL. PHUP, MEDD DAùANSODDWIJ -0- BITTERS GWILYM EVANS NI DDYLAI UN TEULU FOl; HEBDDO. -0- MEDDYGINIAETH LLWYDDIANUS, MEDD FFERYLLWYR. -0- Pawb yn ei ganmol. <õ.r MEDDYGINIAETH Y MAE YN RHODDI NERTH I'R GWAN, IECHYD I' RCLAF, A MWYNHAD BYWYD I BAWB. -0- Meddyginiaeth Bur, Sicr, Dyogel, LlwjM iazrat, ar Effeithiol ydyw Bitters Gwilym Evans. ToraaaMiaa nxavroixsAx -0- sao U lur-aoo HxaviNiOAaaaH ELLEN WILLIAMS. -u- RHYBUDD. Anglesey, North Wales. Mawrth 2il, 2896. Foaelddigion,—Yr wyf yn eich hysbjrw fy mod wedi cael Ilea annhraetholoddiwrda QUININE BITERS GWILYM EVANS. Yr oeddwn moT wan pan y dechreuais ei gy- meryd fel mas gallwn gerdded at y tan fy huaan, heb gynorthwy fy mam. Er fy mod wedi cael amryw gyffeiriau gan fedygon ac y pryd m chefais ddim lies oddiwrth yr till, hyd nes y clywais am Quinine Bitters Gwilym Evans gan ffrynd; a phan ddechreuais ei gymeryd yr oeddwm yn well mewn byr am* ser. Y mae -genyf ffydd anmghyffredin yn Quinine Bitters Gwilym Evans, ac yr wyf 711 holol gredu y byddwn wedi marw ona bai i mi ei gymeryd. Yr wyf yn ei gymeradwyo at Wendid fel y Physig goreu a gefais erioed, ac yr wyf yn dymuno ar i bawb ei deroi, ac yn teamlo yn sicr y cant Ieshad drwyddo. oddiwrth Wendid a Llesgedd. Yr eiddoch, yn gywir, 'Ellen Williams. Y mae poblogrwydd a Uwyddiant di- gyffelyb y meddyglyn rhagorol hwn wedli temtio amryw i gynyg efelychiadaj 4 werth o hono i'r cyhoedd. Gocheler y cyfryw efelychiadau. Edrychwch fod enw Gwilym Evans ar bob Label, Stmap, a Photel Gwerthir ef mewn poteli, is 1 Y2 C, 28 9Ct a 4s 6ch yr un; blychau yn cynwys tail potel 4s 6ch am 12s 6ch. I'w gael yn mhob man, neu danfonir ef yn rhad am y prisi&u uchod drwy y post, yn uiuongyrchol oddi- wrth y perchemogion, Quinine Bitters MANUFACTURING COMPANY, LTD^ LLANE-LLY, SOUTH WALES. Itif fkacbwyliwr yn Amecicar-Mr D. Wusamut P1-1"\41.