Y Tyst a'r Dydd

DDYLANWAD Y CYMRY AR Y GENADAETH DRAMOR. Yn agos i ddiwedd y canrif diweddafy dechreuodd Protestaniaid Prydaingvffroi o d ii'rif isefydlucym- rieitbasan er anfon yr Efengyl i wledydd paganaidd a choelgrefyddol y byd. Ffnrfiodd y Bedyddwyr eu Cymdeithas Geradol yn 1793, a ffurfiwyd Cymdeitbus Genadol L'undain yn 1795. Yr oedd y Gymdeithas hon yn cael ei gwneyd i fyny ar y cyntaf o Gristionog- ion EfengylAidd o wahmol enwadau, meg-ys y Anni- bynwyr, Eglwyswyr efeng'laidd, Presbytoriaid, a Methodistiaid Calfinaidd. EGWYDDOR SYLFAENOL y Gymdeithas ydyw anfon yr Efengyl i baganiaid a cheriedloedd coelgrefyddol y byd, ac nid sefydlu Anni. byniaeth, Esaobyddiaeth, neu Bresbyteriaeth. Mae y cenadan a anfonir allan ganddi at eu rhyddid i fabwys- iadu y ffurf eglwysig a fynont yn yr eglwysi a gesglir gandilynt yn y gwledydd y byddoiit yn llafurio yn- ddynt. Mae pob un o'r enwadau a unasant a'r Anni- bynwyr yn fFnrfiad y Gymdeithas er's blynyddau bell- ach wedi flurfio cymdeithasau iddynt eu hunain, ae felly wedi gadael llywodraethiad a chynaliad y sefydl- iad yn gwbl i'r Annibynwyr; ond nid yw yr egwyddor anenwadol ar ba un y ffurfiwyd y Gymdeithas wedi cael ei cbyfnewid yn y mesur lleiaf. Un o'r rhai mwyaf blaenllaw a dylanwadol yn sefydliad y Gym- deithas oedd y Cymro dysgedig ac enwog Dr Edward Williams. Gwnaeth ef, trwy ei ysgril'eniadau a'i areithiau, gymaint, os nad mwy, na neb o'i gydoeswyr tuag at sicrhau oi 3efydliad. Yn uniongyrchol ar ei sefydliad, cyfododd Annibynwyr a Methodistiaid Cal- finaidd Cymru fel nn gwr i'w phleidio, ac i gyfrariu ati ac oddiar hyny hyd nes i'r Methodistiaid sefydlu cymdeithas iddynt eu hunain, bu y ddau enwad yn cydweithio yn egniol gyda'r achos. Cyhoeddodd y Parch Morgan Jones, Trelech, yn y flwyddyn 1798, lyfryn Cymreiff, gwerth pedair ceiniog, ar y Genadaeth, dan yr enw Y Dydd yn Gwawrio," a gwasgarwyd deng mil o gopiau ohono ar hyd a lied y wlad. Hhwng j. doniau gorchtygol y Mri Davies, Aoertawy; Jones, Trelech Davies, Sardis; Peter, Caerfyrddin Dr Thomas Phillips, Dr George Lewis, Williams o'r Wern, ac ereill yn mysg yr Annibynwyr; J^hnElias, libenezir Morris, Charles o'r Bala, John Evans, New Inn Thomas ae Ebenezer Richard, ae amryw gewri ereill yn mysg yMethodistiiid, be lyddiwyd yr holl wlad ag ysbryd cenadol angerddol mewn ychydig flyn.. yddan. OJdiar ddechreuad y caurif hwu mae y Cvmry wee' i bod yn anrhydeddus o hael yn eu cyfraniadau at yr achos cenadol. A pheth sydd fwy, y maent wedi anfon allan ugeinian o fechgyn a merched selog, gaIlu- og, a hunan-ymwadol i lafurio ac abertbu eu bywydan yn mysg' y paganiaid. Yn mysg y thai a anfonwyd allan gellid enwi Mr John Davies a anlonwy(I i Tahiti yn 1800, ac a fu farw yno yn 1855; John Davies arall a aeth i'r India Orilewitiol yn 1808, ac a fu farw yn 1827; John Evans, Caerfyrddin, a aeth i Ddeheab :rth Affrica Thomas Bevan, D .vid Jones, David Griffiths, David Johns, a William Beynon, Madagascar; Evan Evans a urddwyd yn v Bala yn 1816 i tyned allan i DdeLeubarth Affrica Edward Williams a aeth alian i Affrica yn 18 !6 ac a fu farw yn 1844 Robert Jermain Thomas, B.A., a aeth allan i China yn 1863 ac a lof- ruddiwyd gan y Coreaid yn 1867, a William Jones, a In farw yn India yn 1870. Gellid enwi llawer ereill sydd wedi marw, neu wedi gorfod dychwelyd yn gys- tuddiedig i'r wlad hon, h blaw rhyw ddeuddei Deu dri ar-ddeg o Gymry sydd yn awr yn l'afurio ar y maes cenadol, a rhai ohonynt yn mysg y cenadau gallnocaf a mwyaf defnyddio! yn yr holl fyd. Yn Ebenezer, Abertawy, y cynaliwyd y cyfarfod cenadol cyutaf yn Nghymru yr wythnos gyntaf yn Awst, 1814. Yr oedd yr eriwog Matthew Wilks, Thorp o B yste, ac agos holl weinidogi>»n Annibynol Deheudir Cymru yn wyddfodol yno, ac yn cymeryd rhan yn y gwasanaeth. Casglwyd yn ystod y cyfaifodydd yn Ebenezer, £ 80 Os. 4c.; yn nahape! vr Arglwyddes Huntington, £50, ac yn Eglwys Ifan, £18. Yr oedd y symiau hyn, yn nghyda'r hyn a ddygwyd i'r cyfarfod o'r gwabanol eglwysi yn y wlad, I yn gwneyd i fyny £ 500. Swm rhagoro! pan ystyrir nad oedd ond llai nag un eglwys y flwyddyn hono yn sir- oedd y Dcheudir am bob pump sydd yn awr, a bod pulli cant o bunau y pryd hwnw yn gyfwerth i bym- theg cant yn awr. Heblaw y cenadau a anfonwyd allan gan yr Annibynwyr a'r Methodistiaid, y mae y Bedyddwyr, y Wesleyaid, a Cbymdeithas Genadol Eglwys Loegr, wedi anfon allan o bryd i bryd ugeiniau o Gymru a Chymraesau i lafurio fel cenadau a chy- northwywyr y cenadau mewn gwledydd I'ab/ddol, Mahometanaidd, a Pbaganaidd, Gellir yn ddigam- synied ddyweyd foJ y Cymry mewn cyfartalcdd i rif y trigolion yn ystod y can' mlynedd diweddaf wedi cyf- rana cymaint, os nad mwy, mewn arian a dynion, at efengyleiddio y byd, nag un genedi arall ar wyneb yr holl ddaear. Yroedd cyfraniadau Annibynw r Cymru yn 1882 3 dros dair mil o bunau. Cyfraniadau pobl gymharol isal eu batngylchiadau ac analluog i gyfranu symiau mawrion sydd yn gwneyd i fyny gyfanswm casgliadau cenadol Cymru. Y chydig iawn yw nifer y rhai a pyfranant bum' punt ac uchod ar y tro. Mie dynion cyfoethog Cymru eto gydag eithriadau nodedig o anaml heb ddysgu y wers sydd wedi ei dysju gan lawer o Saeson ac Ysgotiaid, sef bwrw cant neu fil o bunau ar unwdith i drysorfa crefydd, ond y mae ein pobi gyffredin fel rheol wedi dysgu cyfranu yn ewyllys- gar hyd eithaf eu gallu at bob achos di. Mae yr Arglwydd yn fynych trwy ragluniaethau rhyfeddol wedi dangos ei gymeradwyaeth o'r bobl hyny sydd yn ewyllysgar i "neyd yr hyn a allont at ei achos Ef, bydded ell gallu cyn lleipd ag y byddo. Cymerer yr hyn a ganlyn fel engraifft. Ar ddydd urddiad Mr Griffiths, Madagascar, yn Ngwynfe, yr oedd yn mhlith lluaws ereill yn y cyfarfod ddynes oedranus o'r enw Pegi, yr hon a gyfaneddai mewn bwth yn tlawd ar un o lechweddau y Mynydd Du. Yr oedd gardd fechan wrth ei thy, a nant yn rhedeg y tuallan i berth yr ardd. Enilirii Pegi ei chynaliaeth wrth weithio gyda'r ffermwyr cyfagos. Y peth nesaf i ddim o arian a olai trwy ei dwylaw gan mai mewn defnyddiau ytnborth yn benaf y telid hi um ei gwaith. Trwy ofVil a chyniltieb mawr yr oedd wedi dyfod i feddiant o swllt, a bwriadau ddefnyddio chwecheiniog ohono i brynu ychydig wlan at wneyd He log, dwy geiniog i brynu canwyllau i gael goleu i'wnyddu yn y n05 er ol gorphen ei diwrnodau gwaith, a phedair ceiniog i dalu i'r gwehydd am ei wan, Aeth a'i swilt yn ei llogell i'r cyfarfod. Wrth 2lywed y gweini logion yn darlunio cyflwr truenus y paganiaid heb yr Efengyl, ac yn gwybod fod casgliad i fod ar ddiwedd yr oed.;a, periderfynodd roddi dwy geiniog o'i swllt yn y casgliad, ac aros heb nyddu nes yr estynai y dydd idui ga,el nyddu yn y boreuau cyn myncd allan at ei gwaith. Wrth fod y cyfarfod yn myned rhagddo, a'i chalon bithau yn gwreso^i fwy fwy, dywedodd ynddi ei hun, Mae yn hawddach i mi fod heb ffodog nag i'r paganiaid fod heb Efengyl," a rhoddoddy swllt oil yn y casgliad. Aeth adref a chysgodd yn dawel heb hiraethu dim ar oty-swilt. Dygwyddodd iddi fod yn noswaith ystormus iawn o wlaw a tliaranau y noson hono. Yn foreu iawn boreu dranoeth galwodd ffermwr cyfagos wrth ei drws, a dywedodd," Y mae wedi bod yn noswaith ystormus iawn neithiwr, Pegi. Mae dwy o'rn defaid i wedi boddi, ac wedi cael eu taflu gan y llifi berth eich gardd chwi. Cymerwch y gwhn sydd arnynt, feall fod o ryw wasanaeth chwi." Felly cafodd Pegi gymaint dair gwaith o wlan nag a gawsai am chwecheiniog, a digon o wet- i wneyd canwyllau at ei nyddu. Ni fydd neb ar ei golled o fod yn ffyddlon i'r Arglwydd. Dichon i'r ffermwr a gollodd ei ddwy dda.fad rod,ji Hai nag a ddylasai yn y casgliad v dydd o'r blaen, ac i'r Llywydd mawr gyuioryd o'i eiddo i'w geryddu ef, ac i wobrwyo yr hon a t oddodd yr oil a feddai. I'r Cymry, fel offerynau yn llaw yr Arglwydd y mae pobl Madagascar yn ddyledus am Feibl yn eu hiaiih, ac y mae yno yn awr dros ddau cant o filoedcl dan addysg Gristionogol. Gresyn fod y Ffrancod dan ddylanwid y Jesuitiai I, yn debyg o ddinystrio yr holl waith a ddygwyd yn mlaen mor llwyddianus dan gy- nifer o anfariteision, a thrwy dranl ddirfawr mewn bywydau ac arian. Dylem oil gyduno mewn gwedd'iau taerion a dibaid am i'r Bre^in mawr ddyfod allan o blaid ei achos a throi boll gynghorion a chynllunian yr Ahitopheliaid hyn yn ffolineb. Byddai yn ddymunol i holl eglwysi Cymru yn ddioed benodi diwrnod i gyd- ymdrechu mewn gweddi am i'r Duw a wnaeth i frenin Assyria, pan yn ameanu cyme yd meddiant o Jerusa- lem, ddychwelyd gyda cholled ar hyd yr un ffordi ag y daethai, ddyrysu holl gynlluniau rhyfelgar a lladronig y Ffrancod anffyddol a Phabyddol yn erbyn pobl dii- niwed Madagascar. Mae bywydau gwerthfawr y Mri Thomas Bevan a'i briod, David Jones a'i briod, a David Johns, y rhai a aberthwyd wrth blanu gwinllan i Grist yn yr Ynys hono, a'r rhan fwyafofvwydy gweith^ar, y gwrol, a'r penderfynol David Griffiths, yr hwn a gysegrwyd i'r un dyben, yn galw arnom oil fel cenedl i beidio gadael dystawrwydd i'r Arglwydd hyd oni yro y baedd Ffrengig, sydd ynamcann twrio a difrodi y winllan hon, i'w ffordd mewn gwarth a chy- wilydd. Os esgeuluswn wneyd hyn, a'i wneyd yn ffyddiog, yn unol, ac yn ddioed, byddwn yn dangos i'r nefoedd a'r ddaear fod yr ysbryd selog a chenadol a nodweddai ein tadau wedi ei golli o'n plith. Wrth edrych dros y maes cenadol yn bresenol, yr ydym yn gweled fod Griffith John, William Owen, George Owen, a W. Hopkin Rees yn llafurio yn China, Morris Phillips; James Emlyn, a Morris Thomas, yn India; W. Griffiths, Roger Price, a Dav.d Picton Jones, yn Affrica, ac y mae gweddillion marwol David Williams, John Penry, a Thomas Morgan Thomas yn naear y wlad hono megys yn cadw meddiant o'r tir erbyn y cymer Iesu Grist feddiant Ilwyr ohono. Yn Madagascar y mae Thomas Rowlands mewn llafur diwvd, ac y mac Bowen Rees ar ei ffordd i faes ei lafur yn Nghanolbartn Affrica. Mac y gweithgar a'r enwog Griffith John yn awr ar waith yn cyfieithu y Testa- ment Newydd i'r fath iaith ag y gallo y werin yn China ei de Ill. Mae cyfieithiad y Doctoriaid Morrison a Milne raewn iaith ylasurol nad all neb ond ysgolheig- ion ei deall yn dda, ond y mae Mr John yn amcanu i'w gyfieithiad of fod yn y fath iaith ag na fyddo yn ddir- mygus gan y dysgedigion, ond eto mor eg-Iur fel y gallo pob dyn a dynes a phlentyn trwy holl China ei dealt Mae y pedair Efengyl wedi eu cyhoeddi, a daw y gweddill o'r Testiment Newydd allan ynfuan, Hyder- wn y caiff ein hanwyl frawd fywyd ac iechyd i fyned tr-vy yr holl Fcibl. Cyhoeddodd Mr John y llynedd 250,000 o gopiau o draethodau crefyddol yn y Chinaeg, ae y mae eleni eto yn cyhoeddi 300,000 o rai ereil!. Dengys y ffeithiau hyn fo 1 y Cymry wedi, ae yn par- hau i ddylanwadu yn fendithiol ac yn effeithiol ar y Genadaeth Dramor. Dylem ddiolch i'r Arglwydd am roddi i ni fel cenedl y cyfle a'r ewyllys i gymeryd rhan mor amlwg yn y gwaith gogoneddus o efengyleiddio y byd. Rhaid i ni addef gyda chywilydd fod ein tadan bedwar ugain mlynedd yn ol, mewn eyfartaledd i'w rhif a'u gallu, yn gwneyd Ilawer mwy gyda'r achos da hwn, nag a wneir penym ni yn y b!ynyddoedd hyn. Nid oedd nifer eglwysi yr Annibynwyr trwy holl Gymru y pryd hwnw yn llawn dan cant, pryd y mae eu rhif yn awr yn agos i fil. Er bod i fyny a gweithgarweh y tadau, dylem ni yn awr gyfranu o leiaf bum' punt at y genadaeth, am bob punt a gyfranent hwy, ac anfon pump cenad allan am hob un a anfonent hwy. Ond nid ydym yn gwneyd haner hyny. Ymysgydwn o'n syrthni, ac ymroddwn yn gyfatebol i'n rhif a'n man- teision" i weithio yn egniol yn ngwasanaeth ein Har- glwydd. Mae yr Arglwydd wedi gosod mil mwy o an- rbydeifd arnom ni trwy gyfodi cynifer o genadau hedd- wch o'n plith i fyned allan i'r byd paganaidd i gy- hoeddi tangnefedd ar y ddaear, ac i ddvnion ewyllys da, na phe buasai yn cyfodi o'n plith niferi o brif ry- felwyr y byd. Cyn belled ag y gwn i, Caerfyrddin ac Aberhonddu, yw yr unig drefydd yn Nghymru sydd a chofu'olofnau i filwyr, ac yr wyf yn byderu na chyfodir un gofgolofn o'r fath eto mewn un tref na phentrefyn yr holl Dywysogaetli. Ond y mae yn dra thebygol cyn yr el can' mlynedd heibio y bydd cofgolofnau i ddegau o ge"adon llwyddianus yn addurno pob man amlwg yn holl drefydd ein gwlad. Mae gan Gymdeithas Genadol Llundain yn China, India, yr India Orllewinol, Affrica, Madagascar, ac Ynysoedd Mor y De, 152 o genadon Prydeinig 383 o frodorion urddedig 4,436 obregeth- wyr cvnorthwyol brodorol; 86,422 o aelodau egKysig 313727 o wrandawyr; 1,592 o ysgolion dyddiol; a 105,317 o blant dan addysg Gristionogol. Nid a llafur cariai yr holl lafurwyr hyn yn ofer. Yn mhenychydig flyoyddau ceir medi enwd toreithiog oddiwrtho. Ond w i ni uno mewn gweddi daer, ffyddiog, a dibaid, am dy- wailtiad helaeth o'r Ysbryd Glan ar yr eglwysi gar- tref, ac ar yr eglwysi cenadol, ni bydd raid dysgwyl yn hir cyn i ddyddiau y Nefoedd wawrio ar y ddaear. Amen.

Galwadau. TREWILLIAM, CWM RHONDDA.— Hyfrydwch i'n calon genym hysbysu yr wythnos hon fod y cyfaill anwyl, y Parch J. D. Rees, Salem, Aberdar, wedi der- hyn galwad dae" ac unfrydol oddiwrth eglwys Anni- bynol Trewilliam, Cwm Rhondda. Dengys hyn yn eglur fod y brawd yn dringo i fyny fel pregethwr a gweinidog da i Iesu Grist, a'i fod- hefyd yn enill serch yr cglwysi. Nid oes angcti canmoliaeth ar Mr Rees- mae'r gorpheuol o'i banes yn tystio yn amlwg ei fod yn dringo i safle anrhydeddus yn yr Enwad- I